Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 6

[p. 79]

Over de anagrammen.

Ménage, sans comparaison,
J'aimerais mieux tirer l'oison,
Et même tirer à la rame,
Que d'aller chercher la raison,
Dans les replis d'une anagramme.
Cet exercice monacal
Ne trouve son point vertical
Que dans une tête blessée;
Sur le Parnasse nous tenons
Que tous ces renverseurs de noms
Ont la cervelle renversée.

Colletet, à Ménage.

De uitvinding der Anagrammen of letterkeeringen is eene van diegene, op welke Salomo's bekende spreuk: er is geen nieuws onder de zonne, mag gezeid worden toepasselyk te zyn. De dichter Lycophron, die in de derde eeuw voor J.C. leefde, wordt algemeen voor den ontdekker van dit letterspel gehouden, althans het is deze Griek die den naem van den egyptischen koning Ptolomaeis de grieksche woorden Apo melitos (vol honig) vond, en uit dien van deszelfs gemalin Harsinoë haelde hy de voor eene koningin waerlyk vleijende benaming van Jon Heras (Juno's Violette). Beide deze Anagrammen moeten den egyptischen souvereinen ten uiterste welgevallig geweest zyn, dewyl de letterkundigen van Alexandrië zich niet alleen op deze beuzelachtige kunstgrepen toelegden, maer dat er ook ettelyke heidensche orakels, sints dien, in den vorm van anagrammen werden uitgesproken.

Het is in de XV^e eeuw, by de herleving der fraeije letteren, dat de anagrammen voor de eerste mael in Europa verschenen. Op dat tydstip deed het vorstelyk huis van Lorreinen zyn' franschen naem Lor(r)aine veranderen in

[p. 80]

het grieksche woord Alérion (nachtuil) en stelde dezen vogel in zyn wapenschild. Maer het was Jan Daurat of Auratus die de anagrammen, in den aenvang der XVI^e eeuwe, het meest in zwang wist te brengen. Wel is waer dat hy daertoe niet veel meer vernuft of schranderheid behoefde te gebruiken, dan waermede elke goede hofpronker door den Hemel bedeeld wordt.

Daurat paste zyne anagrammen byzonderlyk toe op de namen zyner voornaemste tydgenooten, en op die der aenzienlykste heeren van het fransche hof, en daer hy een afgeleerd pluimstryker was wist hy uit elken naem eenige vernuftige of vleijende zinspeling te halen. Zyne befaemdheid in dat vak werd zelfs op den duer zoo groot, dat hy den tytel, en, hetgeen nog beter was, de jaerwedde van hofpoëet bekwam.

Het voorbeeld van Daurat vond dan ook weldra navolgers. De schryver van Pantagruel, de snaeksche Rabelais, onder andere, bemoeide zich met letterverschikkingen, welke hy contropeteries noemde, en gedurende de regeringen van Karel IX en Hendrik III, heerschte het anagramma in Frankryk zoo gestreng als de mode der bokkenbaerden; het ambacht van letterkeerder was toen ook zoo armoedig niet of het bragt meer dan een stuivertje op aen hem die het uitoefende¹. Voor sommige menschen was het zelfs schier een zege eene fraeije of ronkende letterkeering uit hunnen naem te

1 Wy zeggen toen; want de gulden tyd der anagrammen duerde niet lang. De volgende anecdoot zal hierby niet ten onpasee komen. Een arm dompelaer aen koning Hendrik IV de letterkeering van deszelfs naem hebbende aengeboden, in hope van eene goede belooning te erlangen, werd door dezen vorst gevraegd wat zyn beroep was: Sire, antwoordde de man, dat van anagrammatist, maer ik ben tevens zeer arm. - Dit 's geen wonder, hervatte de Bearneër, want gy oefent een armoedig beroep uit.

[p. 81]

kunnen halen, en de bygeloovigsten misten niet er gevolgen voor hunne toekomst uit op te maken, of ten minste zinspelingen op hun karakter uit te trekken. Men zal lager zien dat het toeval de eene of andere gevolgtrekking bywylen wonderlyk is komen bevestigen.

Intusschen, en ondanks de hekelingen van den dichter Colletet, welke wy tot motto aen het hoofd dezes artikels gesteld hebben, vervolgde de stroom der anagrammen in de XVII^e eeuw zyn loop. De geleerde Menage schaemde zich niet naer den anagramma-prys mede te dingen. Mairat schreef een boekdeel vol van woord-verdraeijingen, tot meerder eere ende glorie van den kardinael-minister Richelieu. Zeker carmeliet Ludovicus bezong de H. Maria-Magdalena in anagrammen, en had bovendien het geduld van al de Heiligen van den Almanak, benevens al de keizers, koningen, vorsten en doorluchtige persoonaedjes der wereld te anagrammatiseren. Eindelyk, een andere letter-gek, zynen eerbied voor de H. Maegd willende betuigen, vervaerdigde eene litanie van honderd anagrammen uit deze woorden der Engelsche Groetenisse: Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum¹.

Overigens was het in Frankryk alleen niet dat men op zulke en andere aerdigheden van denzelfden deessem verzot was; in andere landen van Europa hadden de geletterden er ruim zoo veel mede op. In Duitschland, by voorbeeld, vond men mannen die dat onderwerp ex professo behandelden. Zoo schreef Celspirius, een geleerde van Regensburg, twee boeken, de Anagrammatismo².

1 Behalve deze oude vormen van het anagramma vond men er ook nieuwe uit, zoo als het wiskundig anagramma, 't welk ten jare 1680 werd verzonnen.

2 Over eenige jaren werd door den franschen bibliophile Jacob te Parys eenen roman uitgegeven, onder den tytel van Médianoches (Middernachtmalen). Onder de persoonaedjes, welke in dat werk worden ten tooneele gevoerd, behoort een onvermoeid anagrammatist, en de schryver heeft deze omstandigheid te baet genomen om een aental anagrammen aeneen te schakelen. Wy hebben hem eenige byzonderheden ontleend. Zoo weet de bie zelfs uit de gemeenste bloemen honig te zuigen.
Op Bonaparte maekte men onder andere 't anagram Nabot paré. In 1814 toen de reusachtige gelukstar van den Corsikaen onderging vond men in de woorden Napoléon, empereur des Français, by letterwisseling, un pape serf a sacré le noir démon, en ce fol empire ne durera pas un an.
Vroeger had men in de woorden Révolution française, mits de letteren, die 't beruchte veto uitmaekten, daerlatende, de voorzegging gesmeed un corse la finira.
Dan, het wonderbaerste letterspel dat men op dien wonderen man heeft uitgevonden, is zeker het volgende: de naem Napoleon is samengesteld van twee grieksche woorden, welke leeuw der wildernis beteekenen. Deze naem biedt by de opvolgelyke afsnyding eener letter de volgende woorden op: Napoléon apoléon poléon léon éon on, welke men aldus in 't grieksch kan schikken: Ναπολεον ων ολεον λεων εον απολεων πολεον d.i. Napoleon, zynde de leeuw der volken, ging vernielende de steden.
Op den grooten Fredrik (Friederich) pastte men 't anagram ich rede frei toe.
In assemblée nationale ontdekten de vrienden dier vergadering de woorden les ânes la blamoient.
In Roma vond men Amor, maer tevens 't staetkundige mora.
Vonden de galante franschen in Marie het woord aimer, de Duitscher trof ook in Elisabeth, ah liebste aen.

[p. 82]

Tot Antwerpen toe mogt zich beroemen van zulk een letterheld onder zyne kinderen te tellen, namelyk in den persoon van den stadspensionnaris Judocus De Weerdt, die door Diercxens een spitsvindig en verstandig man genoemd wordt, en ten jare 1609 by Plantyn in 't licht gaf Concordiae Belgicae panagyricum parnassicum, in welk werkje onderscheidene anagrammen voorkomen.

[p. 83]

In de XVIII^e eeuw was de anagramma-kunst op verre na nog niet geheel buiten mode geraekt, immers men vindt een vry groot getal woordkeeringen in het destyds befaemde tydschrift Mercure galant, zelfs had men tot gemak der liefhebbers zekere werktuigen verzonnen om spoedig het anagramma van eenen naem te vinden. De ongelukkige koningin Marie-Antoinette schiep inzonderheid veel behagen in deze hoofdbrekende tydkorting, en men wil dat de redenaer Cazotte deze fransche vorstin zeer verschrikte door een anagramma, dat haer het droevig lot voorspelde, 't welk haer eenmael op het schavot moest treffen.

Thans, dat de anagramma-woede voorby is, vindt men zeer weinige luiden die geduld genoeg hebben om hunnen tyd aen beuzelachtigheden van dien aerd te besteden. Allerminst moet men dit van ons verwachten, en wy beoogen ook niet, door de onderhavige beknopte ververhandeling, de kunst der naemverknoeijingen te doen herleven. Ons doelwit strekt slechts om eenige merkwaerdige anagrammen aen de vergetelheid te ontrukken, en die, om zoo te zeggen, in het Belgisch Museum met andere letterschatten in bewaring te leggen. Doch zeggen wy eerst wat eigentlyk een anagramma is.

Het woord anagramma is grieksch en bestaet uit twee woordjes: ana (langs achter) en gramma (letter). Eigentlyk beteekent hetzelve letterverplaetsing of woordvervorming; immers, wanneer men een woord wilt anagrammatiseren, behoeft men slechts de letteren van hetzelve in eene andere orde te schikken, in voege dat er een nieuw woord van ontsta. Dit is nu de algemeene regel. By uitzondering mag men eene c voor eene z, eene i voor eene j, eene u voor eene v, eene b voor eene p, eene d voor eene t, eene f voor eene v, eene x voor eene c en s nemen, en omgekeerd. Wanneer men niet zeer

[p. 84]

nauwzichtig wil zyn mag men van twee eenzelvige letteren eene overslaen, gelyk men hiervoren in Lorraine heeft kunnen opmerken.

Wy kunnen de volgende reeks van anagrammen niet beter aenvangen dan door diegenen, welke men op Jan Calvyn en Marten Luther gemaekt heeft.

De eerstgenoemde aertsketter, een zyner schriften hebbende doen verschynen onder den naem van Alcuinus, anagramma van Calvinus (eene eigenloftuiting van den geloofshervormer) zoo werd hem zulks door zyne tegenstrevers vergolden, die uit Jean Calvin het schamper, maer aen eene letter mankgaende anagramma le vrai Caïn (de regte Caïn) vormden.

Wat Luther betreft, zyne vyanden maekten uit Martinus Luterus het anagramma ter matris vulnus (driemael hebt gy uwe moeder de Kerk gewond). Zyne vrienden antwoordden daerop: Maer hy is als een bekwaem heelmeester te werk gegaen, en heeft zyne moeder slechts de gevaerlykste zweeren open gesneden, zoo dat zy door ontlasting der kwade zappen weêr is kunnen gezond worden. Hierom schreven zy deze anagrammen: Vir multa struens, en ut turris lumen das, zoo veel beduidende als: gy zyt een veel opbouwend man en geeft licht als een vuertoren.

Ten allen tyde heeft men veel tegen de schoone kunne geschreeuwd en geschreven, maer nimmer heeft men ze grievender belediging aengedaen dan door twee latynsche anagrammen. Uit Mulier (vrouw), namelyk, heeft men getrokken I lemur (wech duivel), en uit Uxor (gemalin) Orcus (helle).

De in zynen tyd befaemde, maer thans klein geachte fransche lierdichter Ronsard, levert ons in zyn' naem het volgende fraei anagramma, door hetwelk men 's mans

[p. 85]

verdiensten heeft willen aenduiden: Pierre de Ronsard geeft Rose de Pindare (Roos van Pindarus).

Voltaire, wiens naem de dichter Gilbert in Vol-à-terre (Laegvlieger) herschiep, werd door zyne bewonderaers gewroken, wyl dezen daerin vonden: O alte vir (ô groot man).

Een vyand van den protestantschen godsgeleerden Samuel Scheilweg, maekte van diens naem het anagramma schweig maulesel.

De bekende fransche lierdichter J.B. Rousseau zich over zyne afkomst schamende (zyn vader was een glazenmaker), veranderde zynen naem in dien van Verniettes, welken hy welluidender oordeelde; maer een zyner benyders, de dichter Saurin, den zelfden naem onderzoekende, vond er in tu te renies (gy verloochent u).

Toen zekere Esaïas Standgrinus, over eene kleinigheid een lyvig boek had geschreven, en naer de gewoonte van zynen tyd den wensch uitte, dat zyn naem tot eenig anagramma gelegenheid mogt geven, werd hem het volgende toegezonden: Asinus tu grandis es (gy zyt een groote ezel).

Zeker seuteraer, na de letters van zynen naem honderdmael te hebben herzet, vond in André Pujom de woorden pendu à Riom. Hy beschouwde dit anagramma als zyn doodvonnis, schikte zich naer zyn lot, vertrok naer Riom, kreeg aldaer met een' anderen persoon krakeel, sloeg zyn' tegenstrever dood, en werd te dier oorzake opgehangen.

Een karthuizer-monnik te Lier, Petrus Daems, geboortig van Antwerpen, kreeg door de verzetting der letteren zyns naems deze woorden: Spes me durat (de hoop sterkt my), met welk anagramma zyn werkje Encomiasticon solutidinis Carthusianae, in het jaer 1623, by Verdussen, te Antwerpen, in 't licht kwam.

[p. 86]

Een der eerste luchtreizigers, Pilâtre de Rosier, met zynen luchtbal in de zee gevallen en verdronken zynde, logenstrafte door zyn droevig einde het anagramma van zynen naem: tu es pr. roi des airs (gy zyt de eerste koning der lucht). - Een ander natueronderzoeker, l'abbé Miolan, wiens luchtbal aen stukken sprong, droeg in zynen naem deze horoscoop ballon abimé (ingeslagen luchtbal).

Andreas Rudigerus, van Leipzig, in zynen naem gevonden hebbende deze woorden: Arare rus Dei dignus (waerdig Gods akker te beploegen), besloot daeruit dat de geestelyke staet zyn roep was. Derhalve begon hy zich op de godsgeleerdheid toe te leggen; maer de vermaerde Thomasius deed hem opmerken dat hy een verkeerd pad insloeg, dat rus Dei kerkhof beteekende, en dat niemand hetzelve beter bearbeidde dan de supposten van Esculaep. Rudigerus, met deze verklaring van zynen vriend instemmende, werd geneesheer.

In de zestiende eeuw ontdekten de liefhebbers van den snuiftabak in de woorden herba Nicotiana, wezende de eerste naem dezer plant, den wensch in bona charitate, gelykstaende met ons God zegene u.

Een der gelukkigste anagrammen is ongetwyfeld datgene 't welk men tot antwoord gesteld heeft op de vraeg door Pilatus aen Jesus gedaen: Quid est veritas (wat is de waerheid?) waeruit men letter voor letter krygt: Est vir qui adest ('t is de man die voor u staet).

De signora Martinoci was nicht van den franschen kardinael-minister Mazarin: een anagrammatist vond in haren naem mari Conti, welke woorden velen voor eene voorspelling harer verheffing hielden. Inderdaed, zy trouwde later met den prins van Conti.

De moordenaer van koning Hendrik III, de Dominikaner-monnik, broeder Jacob Clemens (Frère Jacques Clé-

[p. 87]

ment) liet uit de vervorming zyns naems raden wat afschuwelyk gedrogt hy was, want men vond er in: C'est l'enfer qui m'a créé. ('T is de hel die my geschapen heeft.)

De moord van Hendrik IV, waervan men de Jesuieten als medepligtigen of aenstokers wilde doen voorkomen, deed op deze orde insgelyks anagrammen smeden, en onder andere tegen Pierre Coton, die zich tot loftuiter der Jesuieten had aengesteld, en uit wiens naem men haelde Perce ton roi (doorsteek uw' koning). Doch daerentegen werd Petrus Dumoulin, schryver van het schimpboekje Anti-Coton, anagrammatiekelyk by eenen wolf vergeleken, en men zeide kort af: Petrus Dumoulin erit mundi lupus, dat is: Petrus Dumoulin zal den wolf der wereld wezen.

Cesar Coupé, een in zynen tyd vermaerd anagrammalist, en zeer mild in grappige uitvallen tegen de horendragers, trouwde eene vrouw, welke hy naderhand, uit hoofde van huwelykschennis, gedwongen werd te verlaten. Toen werd hy gemeten met denzelfden maetstaf, waermede hy zoo dikwerf anderen had gemeten, en iemand, tot weêrwraek geneigd, vond in Cesar Coupé 's mans nieuwen toestand van cocu separé.

Zou men gelooven dat in Logica (redeneerkunde) Caligo (ik verduister) aengetroffen wordt? Dit is nochtans zoo, en geschiedt niet alleen door letterverplaetsing, maer ook werkelyk meermalen in sermoonen, pleidooyen en redevoeringen van allen aerd.

In Maria Magdalena vindtmen het anagramma grandia mala mea (myne groote zonden), welke woorden op deze berugte boetelinge volmaekt toepasselyk zyn.

Aen de zuidzyde van het groot poortael van S. Martenskerk, te Kortryk, bevindt zich een blauwen grafzerk; dezelve is toegewyd aen Judocus Mattelaer, in zyn leven

[p. 88]

smid van beroep en prins der rhetorykkamer van de Kruisbroeders der genoemde stad, alwaer hy in groot aenzien moet gestaen hebben, want hy alléén is in het Gildeboek afgebeeld, en op den bovengemelden grafzerk vindt men zyn anagramma: Al met raet.

Brantôme roemt ons hoogelyk Marie Touchet, minnares van Karel IX, van wien zy eenen zoon had, na welk ongeval zy echter nog te trouwen vond, namelyk met den heer de Balzac. Dit alleen zou genoeg zyn om te bewyzen dat Marie Touchet in haren tyd eene der bevalligste juffers van het fransche hof geweest is, en zoo zou haer anagramma Je charme tout (ik bekoor alles) eenigerwyze voor overtollig mogen gehouden worden.

Men weet dat vader Noach den eersten wynstok plantte en eerst de bedwelmende kracht van het Bacchusnat beproefde. Dan, het mag regt zonderling heeten dat men van Vigneron (wynkweeker), maekt een' Ivrogne (dronkaerd).

In 1832, toen de Aziatische pest of Cholera morbus door Belgie woedde, was er in eene voorname stad een lykbediener, genaemd Laroche. Men kan ligtelyk denken dat het bezoek van zulk een' man en in zulk een' tyd doorgaens voor een slecht voorspook werd aengezien, te meer daer men in zynen naem het anagramma van den oosterschen geessel, de gedugte Cholera, vond. Thans zal de man, dank aen het Belgisch Museum, voor alloos in de geschiedenis geboekt staen.

De hier vorengemelde Judocus De Weerdt maekte, by het sluiten van het twaelfjarig bestand, een hoop anagrammen op Albertus en Isabella, op den markies van Spinola, en op de andere gevolmagtigden, welke aen het sluiten van dit verdrag de hand hadden. De meesten dezer anagrammen zyn zoo deerlyk by het hair getrokken, dat wy ons schamen dezelve over te schryven.

[p. 89]

Zie er hier echter een, 't welk van de overige zal kunnen laten oordeelen: Albertus Isabella, archiduces et conjuges. - Christus cubile beans, das cura te jugales, dat is, zoo wy het wel verstaen hebben: Albertus en Isabella, aertshertogen en echtgenooten. Christus maekt het bruiloftsbed gelukkig; bezorgt gy de huwelyksfakkels.

Weinige anagrammen passen zoo nauwkeurig op het hoofdwoord dan dat 't welk men uit het woord minister heeft gehaeld: mentiris (gy liegt) is immers een compliment dat aen alle voorledene, tegenwoordige en welligt toekomende staetsmannen kan gedaen worden.

Zeker pluimstryker vond in Borbonius (Bourbon), Orbi bonus ('s werelds heil). Dit komt echter niet overeen met de geschiedenis, welke ons leert dat de Bourbons meermalen voor Frankryk eene bron van groote onheilen geweest zyn.

Onderscheidene nederlandsche letterkundigen hebben hunnen waren naem onder anagrammen verborgen. Aldus deed de vermaerde Brusselsche Jesuiet, Xavier de Feller, een zyner werken te Parys verschynen, onder het anagrammatisch pseudonymum van Flexier de Reval.

De geleerde schryver van Flandria illustrata, de kanonik Antonius Sanderus, de letteren zyns naems verschikt hebbende, maekte er van: Osiander Stuanus (Belga), by het uitgeven van een vry middelmatig werkje, 't welk den schryver echter van de staten van Vlaenderen eene toelage van vyftig brabandsche guldens deed bekomen.

Ook de kortryksche jesuiet Joannes David verborg tweemael zyn' naem onder anagrammen; namelyk in 1606 toen hy zyn werkje Lof van wijsheyd ende goed geluck, onder den naem van Donaes Idinau liet uitgaen, en in 1611, toen hy zyn' Postillon van den roskam der vermande ezelinne van Willem Thulinck, onder den verbloemden naem van Divoda Janssen deed verschynen.

[p. 90]

De geleerde Jacob Revius, die ten jare 1651 zyne Historia urbis Daventriae in 't licht liet komen, maekte tevens vyftig anagrammen op het woord Daventria. Adriaen Pars, in zyne Katwyksche oudheden, roemt dit anagrammatopaegnion als een onvergelykelyk meesterstuk. Intusschen werden er in 1688, door den kerkleeraer A. Monen, uit hetzelfde Daventria nog vyftig andere anagrammen gevormd, en Pars vond zich gedwongen te bekennen dat zy aen de Reviaensche gelyk waren. Dit deed hy in zynen Index Batavicus, met byvoeging, ‘dat hy niet en weet dat er ergens diergelyke staal is voor den dag gekomen, in de oude of nieuwe tydsgeleerdheid van honderd en meer anagrammata uit een klein woord te wringen en te versetten.’

In 1694 werd er door Hendrik van Soest, een Antwerpsche ebbenist, in het oude Prinsenhof te Brussel een kabinet vervaerdigd, 't welk, volgens eene daervan uitgegevene beschryving, zoo onder betrekking der gebezigde bouwstoffen, als wegens de uitvoering, zeer prachtig moet geweest zyn. Onder andere sieraden zag men in dat kabinet eene zon schietende hare stralen op een zilveren schild, voerende de woorden a me lumen (van my komt het licht) anagramma van Emmanuël, doopnaem van den keurvorst-hertog van Beijeren, toenmaels gouverneur-generael der spaensche Nederlanden, en voor welken dit kunstkabinet was vervaerdigd geworden.

De anagrammen, welke Jablonski, rector van het collegie van Lissa, ter eere van den jongen Stanislaus Leczinska (naderhand koning van Polen) opstelde, zyn algemeen bekend. Dertien in ridders gekleedde dansers, houdende in hunne linker hand een schild, op hetwelk ééne letter van deze twee woorden: Domus Lescinia stond geschilderd, dansten voor den jongen vorst zes

[p. 91]

balletten. By het eindigen van elk ballet vereenigde zy hunne schilden op eene ry, in voege dat er beurtelings kon gelezen worden deze anagrammatische spreuken:

Domus Lescinia (huis van Leczinska).

Ades inconlumis (gy zyt ongeschonden).

Omnis es lucida (gy zyt gansch schitterend).

Mane sidus loci (blyf de star dezer plaets).

Sis columna Dei (wees Gods kolom.)

I scande solium (ga beklim den troon.)

Dit laetste anagramma was in eeniger voege eene voorzegging der toekomstige verheffing van Stanislaus tot den poolschen troon.

De liefhebbers en bewonderaers van anagrammatische kunstgrepen houden de vyfvoudige vervorming van Domus Lescinia voor het nec plus ultra der kunst; maer de litanie van O.L. Vrouwe in anagrammen, welke, volgens De Rosni, ten jare 1727 werd gezien by eene processie te Ryssel, gehouden ter gelegenheid van het canonisatie-feest van Joannes Della Cruz, ongeschoenden carmeliet, die litanie, zeggen wy, is nagenoeg zoo zonderling als de anagrammatische balletten van den rector van Lissa.

De brabandsche onlusten van 1787-1790 zagen ettelyke anagrammen, op de tydsomstandigheden toepasselyk, ontluiken. Zie er hier eenige. De graef De Belgiojoso, was een der vertrouwdste raedslieden van keizer Joseph. Men trok uit zynen naem de woorden Odio es Belgio (gy zyt hatelyk aen Belgie). Uit Religie-cas, eene by de geestelyken zeer gehate instelling van den zelfden vorst, kreeg men sacrilegie. - De ingedrongen rector der Leuvensche hoogeschool, doctor Van Leempoel, zag zynen naem verzetten door Paenam velle (de straf willen). Eindelyk Van Havermaet, een baetzuchtig man, door den keizer aengesteld tot abt des kloosters van S. Adrianus te

[p. 92]

Geeraerdsbergen, en dit wel tegen dank van de meerderheid der belgische geestelykheid, zag zich naer het hoofd werpen het anagramma vere anathema (waerlyk ververvloekt!)

Ten slotte van alle deze anagrammen geven wy nog het volgende, 't welk in 1799 door een' Duitscher werd gemaekt op Napoleon Bonaparte, die toen met een fransch leger Egypte veroverde.

En! patrabo!

En! probata

Bona Petra!

Bona paret!

En quae proposui bona petra, probata, patrabo,
AEgyptus Gallis jam bona multa paret.

Welke anagrammen en verzen nagenoeg dezen zin opleveren:

Zie, ik zal 't volbrengen.

Zie de getoetste

Goede rotssteen;

Veel goed zal zy baren.

'K Voltooi den rotsteen, goed gebleken by den toets.
Egypte brengt den Frank nu overvloed van goeds.

Dit artikel was afgeschreven toen wy mededeeling verkregen van een handschrift, ter stadsbibliotheek van Antwerpen berustende¹. Het vervat eene menigte van latynsche dichtstukken, jaerschriften, brieven en

1 Wy zyn de ontdekking daervan verschuldigd aen den heer Jehan de Bom, onder-bibliothecaris te Antwerpen, die zyn naem geanagrammatiseerd hebbende er in gevonden heeft heb moed Jan; en waerachtig, deze jonge en yverige geleerde is, door het solide onderwys 't welk hy heeft genoten, in staet om aen onze nationale letter- en historiekunde groote diensten te bewyzen.

[p. 93]

redevoeringen in proza, over onderscheidene voorwerpen, in een woord, van soortgelyke opstellen als men er nog wel in de collegien den leerlingen van rhetorica ter bewerking voorlegt. Op eene der eerste bladzyden hebben wy de volgende anagrammen aengetroffen, zynde letterverkeeringen van de woorden Mater purissima (allerzuiverste moeder), voorkomende in de litanie van O.L. Vrouw:

Armis musa perit (de poezy vergaet door oorlog).

Armas me spiritu (gy wapent my met verstand).

Si premimur, asta (sta ons by in den nood).

Mira spes artium (wonderbare hope der kunsten).

Premit arma suis (zy dringt hem de wapens op).

Ritè arma sumpsi (ik heb te regte de wapens opgenomen.)

Miseris paratum (den ongelukkigen behulpzaem).

Mere sum puritas, (ik ben louter zuiverheid.)

I, matrem suspira, (ga, verzucht tot uwe moeder.)

Het handschrift, uit hetwelk wy deze anagrammen hebben getrokken, dagteekent van omtrent het jaer 1656. De schryver van hetzelve noemt zich Tilmannus Sloots. Wie was deze man? wy weten het niet; onderscheidene biographieboeken, door ons geraedpleegd, hebben ons desaengaende geen bescheid kunnen geven, weshalve wy, behoudens nader onderzoek, Tilmannus Sloots als een latynsche dichter mogen beschouwen, wiens werken, tot dus verre onuitgegeven, niet zonder verdienste zyn. Dan, het is hier de plaets niet om er meer over te zeggen, en deze taek behoort aen hen, die grondig in de latynsche letterkunde bedreven zyn.

Antwerpen, sprokkelmand 1842.

J.H. DARINGS.