Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 6

[p. 70]

Lalus.

Ces Français, qui n'ont de la France Que la langue et l'habillement.
Malherbe, Ode à la Reine.

Thomas Morus (geb. 1480, overl. 1535) bezat vele wetenschappelyke kennissen en veel geest; onder beide betrekkingen was hy de waerdige vriend van het wonder zyner geleerde eeuw, Erasmus.

Zyne Epigrammata, die te Basel 1518 en te Leuven 1566 verschenen, zyn vernuftig, en genoten grooten byval. Er is zelfs voorleden jaer eene vertaling van dezelve verschenen, ter drukkery van Charles Gosselin te Parys, onder den titel van: Chefs-d'oeuvre poétiques de Thomas Moore^*, traduction nouvelle par M^me Louise Belloc, waerlyk eene uitstekende eer, hoedanig er in Frankryks hoofdstad mogelyk aen geenen anderen modernen latynschen dichter in onze tyden is toegebragt.

Onder deze puntdichten ontmoet men 't stukje, waervan wy eene berymde vertaling ondernomen hebben. Het schildert karikatuerswyze een van die gekken af, die wy met den naem van Gallomanen of Franskelaren bestempelen, behebt met eene besmettelyke ziekte, die blykens het hier medegedeelde document, in 't begin der XVI^e eeuw, ook in Engeland, reeds vry hoog liep, en by ons zoo spoedig niet schynt te zullen uitsterven. Moge er tegen deze zielmelaetsheid eens een middeltje uitgevonden worden door onze redekundige volksgeneesheeren!

Lalus is reeds in onrym overgebragt door professor

* De heer Van Duyse heeft zich hier vergist: die Chefs-d'oeuvre poëtiques zyn niet van den Thomas Morus der XVI^e eeuw; maer van Thomas Moore, een dichter der XIX^e eeuw.

[p. 71]

Serrure¹, die er van zegt: ‘De eigennaem Lalus heeft de schryver aen het grieksch ontleend: λαλος beteekent een babbelaer; wy zouden dat misschien niet ongepast overbrengen door Beau-parleur. Verder moet men in aenmerking nemen, dat door de verandering, die de kleederdragt sedert de eeuw van Morus ondergaen heeft, het niet zeer gemakkelyk viel de woorden lacernula, locellus, filtrum, biretum, enz. over te brengen, en op onze hedendaegsche moden toe te passen. Wy kunnen immers dien ouden Engelschman niet wel in onze tegenwoordige surtouts, fracs of paletox steken. Eindelyk moeten wy nog zeggen, dat het oorspronkelyk latyn, door de drievoudige beteekenis van het woord Gallus (haen, Franschman, en de naem van een rivier) in de laetste regels twee niet onaerdige woordenspelingen oplevert, die natuerlyk door het vertalen moesten verloren gaen.’

In der daed de Gallus was eene rivier van Phrygie, waeraen men de zonderlinge kracht toeschreef van hem, die er weinig van dronk, het brein te zuiveren, en in tegengendeel, by overmatig gebruik, woedend te maken (Plin. XXXII. 2. Ovid. Fast. IV).

Men verliest niet veel by dergelyke woordspelingen: wy moeten bekennen dat zy in onze oogen flauw zyn, en den toets eener dragelyke woordspeling, de vertaling in eene vreemde tael, niet kunnen onderstaen. Zoo Erasmus wezenlyk op de gedachte gekomen is van den Laus Moriae, naer aenleiding des naems van zyn vriend, te schryven, is dit wel degelyk de beste vrucht eener woordspeling, die er in eenige tael bestaet.

Pr. VAN DUYSE.

1 Kunst- en Letterblad, Gent, 1841, blz. 81.

[p. 72]

In Anglum Gallicae linguae affectatorem.

Amicus et sodalis est Lalus mihi,
Britanniaque natus altusque insula.
At, cum Britannos Galliae cultoribus
Oceanus ingens, lingua, mores dirimant,
Spernit tamen Lalus britannica omnia;
Miratur, expetitque cuncta gallica.
Toga superbit ambulans in gallica,
Amatque multum gallicas lacernulas;
Zona, locello, atque ense gaudet gallico,
Filtro, bireto, pileoque gallico,
Et calceis, et subligare gallico,
Totoque denique apparatu gallico.
Nam et unum habet ministrum, eumque gallicum,
Sed quem (licet velit) nec ipsa Gallia,
Tractare quiret plus (opinor) gallice;
Stipendii nihil dat, atque id gallice;
Vestitque tritis pannulis, et gallice hoc;
Alit cibo parvo et malo, idque gallice;
Labore multo exercet, atque hoc gallice;
Pugnisque crebro pulsat, idque gallice.

[p. 74]

 

In coetu, et in via, et foro, et frequentia

 

Rixatur, objurgatque semper gallice.

 

Quid? gallice illud? imo semigallice.

 

Sermonem enim (nî fallor) ille gallicum

 

Tam callet omnem, quam latinum psytacus.

 

Crescit tamen, sibique nimirum placet,

 

Verbis tribus si quid loquatur gallicis;

 

Aut gallicis si quid nequit vocabulis,

 

Conatur id, verbis licet non gallicis,

 

Sonoque saltem personare gallico,

 

Palato hiante acutulo quodam sono,

 

Et foeminae instar garrientis molliter,

 

Sed ore pleno, tanquam id impleant fabae;

 

Balbutiens videlicet suaviter,

 

Pressis quibusdam literis, Galli quibus

 

Ineptientes abstinent, nihil secus,

 

Quam vulpe gallus, rupibusque navita.

 

Sic erga linguam ille et latinam gallice,

 

Et gallice linguam sonat britannicam,

 

Et gallice linguam refert lombardicam,

 

Et gallice linguam refert hispanicam,

 

Et gallice linguam sonat germanicam,

 

Et gallice omnem, praeter unam gallicam;

 

Nam gallicam solam sonat britannice.

 

At quisquis insula satus britannica,

 

Sic patriam insolens fastidiet suam,

 

Ut, more simiae, laboret fingere

 

Et aemulari gallicas ineptias,

 

Ex amne Gallo ego hunc opinor ebrium.

 

Ergo ex Britanno ut Gallus esse nititur,

 

Sic, Dii, jubete, fiat ex gallo capus!

[p. 73]

De Engelsche Gallomaen.
1518.

Ik heb een vriend en lotgenoot
Gewiegd eens op Britanjes schoot,
En groot gebragt in Brittenland:
Heer Lalus heet de vreemde kwant.
Schoon zede en tael niet minder dan
De zee, die heenbruist tusschen beiden,
De Britten van de Franschen scheiden,
Het fransch alleen behaegt den man;
Op 't Engelsch schrolt hy, wat hy kan.
In franschen tabberd stapt hy fier;
'T fransch overkleed verleent hem zwier;
Fransch is zyn gordel, tasch en degen,
Zyn muts en hoed van fransch fatsoen;
Ja, zyne ontzachbre broek en schoen
Heeft hy regt uit Parys gekregen.

Hy heeft een knecht: een franschman is 't,
Met wien m'in Frankryk, onbetwist,
Niet anders op zyn fransch zou leven.
Zyn meester houdt niet veel van geven.
Dat 's op zyn fransch; hy doscht den guit
Met afgesleten prullen uit.
Dat 's op zyn fransch: hy overlaedt
Hem niet de maeg, steeds onverzaed.
Dat 's op zyn fransch: hy doet hem draven
Dat 't zweet hem uitbreekt, als den slaven;
Dat 's op zyn fransch: doch mildryk gunt
Hy hem bywylen vuistenmunt;
Dat 's op zyn fransch ook. Vroeg en laet
In kerk en kluis, in huis, op straet

[p. 75]

 

Verwenscht hy dezen armen Hans

 

Naer hel en duivel, steeds in 't fransch;

 

Doch is het ook wel fransch? - Bah ja!

 

Want Lalus spreekt die tael byna

 

Zoo goed als Kopjekrap latyn.

 

Hy meent nochtans de baes te zyn,

 

En steekt het hoofd ter starren, als

 

Hy aen drie woorden fransch den hals

 

Kan breken, of zoo 't woord wil falen,

 

Hy doet zyn best om 't uit te halen,

 

En leent het toch een fransch gelaet,

 

En spart den mond wyd op, en slaet

 

Een scherp gesis er uit, of fluistert

 

Zoo fyn als 't meisje, vastgekluisterd

 

Aen liefde, of mompelt dof weêr strak,

 

Als of zyn mond vol boonen stak,

 

En slibbert over menig letter,

 

Waervoor de franschman afschrik voedt,

 

Als voor het stapelvuer de ketter,

 

Of 't haentje voor het vossenbroed.

 

 

 

Spreekt hy de tale van Virgyl,

 

Het is geheel naer franschen styl.

 

Spreekt onze vriend italiaensch,

 

Dat klinkt als fransch; of spreekt hy spaensch,

 

't Klinkt alles, alles fransch: o neen!

 

Het fransch klinkt anders, 't fransch alleen.

 

Want spreekt hy fransch, dan klinkt het, ach!

 

Als engelsch. - Hy, die 't daglicht zag

 

In England, en zyn wieg zoo dol

 

Verloochent by zyn apenrol,

 

Verfranscht van 't hoofd tot aen de schoenen

 

Is zeker in 't verstand geraekt.

 

Hen, die de zucht naer 't vreemde ontblaekt,

 

En zoo tot fransche hanen maekt,

 

Herschepp' de Hemel in kapoenen.