Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3 (1839)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3

(1839)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Nog iets ter verdediging der Taelcommissie.

Het hiervoren geplaetste Woord over de protestatien tegen de beslissing der Taelcommissie, bladzyde 342 en volgende, was reeds afgedrukt, toen wy in de dagbladen het volgende stuk aentroffen:

Protestatie.

‘Gezien de beslissing genomen door de Commissie, genoemd kragtens den art. 4 van het koninglyk besluyt de dato 6 september 1836.

 

Overwegende:

 

Dat indien er, overeenkomstig den voórmelden artikel uyt de maetschappy tot bevoordering der Vlaemsche-Tael en Letterkunde, eene commissie genoemd kon worden, zy geene andere bevoegdheyd bekomen had, dan wel die geéne, by den gezegden artikel daergesteld, en de welke zich enkelyk bepaelde by de overziening der stukken, die voór de mededinging tot den eerprys, by gemeld besluyt bestemd, ingezonden geweest zyn.

Dat alzoo het Land-bestuer aen die Commissie het recht niet had toegekend, van een nieuw spellings-systema, volgens haer byzonder gevoelen, vast te stellen; verre van de zelve te magtigen tot het voórdraegen en aenpryzen aen een ieder van nieuwe taelregelen, de welke, te meer, gedeeltelyk met den aerd der vlaemsche tael tegenstrydig zyn.

Dat daerenboven de tael, eenen gemeenen eygendom zynde, het geleerd gedeelte des Volks het eenig wettig gezag is, om de regels der spraekkunde te hervormen; zoo dat het voóral noodzaekelyk is eene Academie of liever een Spraekkundig-Congres, intevoeren, alwaer alle letterkundigen over de geschilpunten zullen konnen medewerken en beslissen.

Dat overigens het schynt dat het doel, doór den pryskamp beoogd, niet getroffen is, doórdien de ingezondene antwoórden niet voldoende geweést zyn; waeruyt volgt dat de hoofdstoffen tot het samenstellen van een nieuw taelstelsel niet opgebeurd geworden zyn: omstandigheyd de welke noodzaekelyk de opschorsing tot nader onderzoek der zaek gebieden moest.

Dat het eyndelyk, in het stuk van tael- hervorming, buyten alle gebruyk is, van eensklaps de spelregels te veranderen; om dat alle verbeteringen, in soortgelyk geval, regelmaetiglyk en van tyd tot tyd dienen ingevoerd te worden, om alzoo noch de zedelyke noch de stoffelyke belangen der burgers te keer te gaen.

Om deze redenen, de ondergeteekenden verklaeren te protesteren tegen de beslissing op 18 augusti 1839 doór de gemelde commissie genomen, als zynde de zelfde zonder gezag, ontydig, verhaest en tegenstrydig met de morale en materieéle belangen des Lands.

 

Gedaen te Antwerpen, den 6 october 1839.

 

M.J. Eliaerts, pastor der Augustynen. J.B. Buelens, priester, voórheén prof. der Poesis en Rethorica in het aerdschbisc. coll. te Mechelen. J. Somers, advokaet, schryver van verschillige taelkundige werken. J.A. Snyers, geheymschryver der koninglyke Academie en prof. der geschiedenis te Antwerpen. T.J. Janssens, boekdrukk. en uyt-

geéver van den dict. van Des Roches en andere schoólwerken. A. Zilgens, schryver van verschillige schoólwerken. F.A. Myin, voórzitter van het genoótsc. van hetschoólwezen. H.C. Wauteleêrs, secretaris van het schoól ond. gezelschap. J.H. Vander Velde, schatb. van id. J. Vingerhoets, J.B. Verbraecken, J.B. De Bakker, C. Maes, J.G. Vanhertbruggen, J.B. Terbruggen, F.A. Nys, L. Van Oppy, J.F. Fabry, J.B. Geerts, H.P. Wollens, H.C. Geens, Jos. Houtendierck, P.J. Fillet, J.B. Herps, Onderwyzers’1.

 

Deze protestatie en de daermede in verband staende Epitre aux hommes des lettres de Belgique van den Antwerpschen advokaet S.... bevatten weinig nieuws wat niet reeds ten vollen wederlegd is. Men ziet duidelyk dat die twee stukken aen den dag gekomen zyn, niet zoo

zeer om betere regels van eenparigheid voor te dragen dan door de commissie zyn aengeprezen, als wel om de zoogenoemde stoffelyke belangen van den boekdrukker Janssens (die nog een overgroot getal exemplaren van het Woordenboek van Des Roches in magazyn heeft) en van nog eenige andere uitgevers van schoolwerken, voor te staen. De nieuwe taelprotestanten vinden het zeer ongemakkelyk om eensklaps betere spelregels te gebruiken: zy beschouwen de uitspraek der Commissie voor ontydig; zy verlangen naer opschorsing, tot nader onderzoek, en zouden welligt nog geerne een aental jaren in de tegenwoordige zoo beklagelyke verwarring blyven voortslenteren. Terwyl het Vlaemsch dagelyks al meer en meer in de scholen door het Fransch verdrongen wordt, zyn zy van gevoelen dat het nog geen tyd is om naer goede en algemeene regels onzer moedertael om te zien. Nu men, sedert twee eeuwen, in honderd boekdeelen, ten duidelykste

heeft kunnen leeren, dat de oude regels onzer tael, gelyk de commissie die voorstelt, de beste zyn, nu begeren zy dat men daerover nog, God weet hoe lang, in een spraekkundig congres disputere! Waerlyk het zou er daer fraey uitzien! Ei lieve! de Commissie draegt geen nieuw systema voor, maer verlangt dat men datgene herneme, waervan de deugdelykheid door zoo veel eeuwen heen beproefd is, en waerop geheel de Nederlandsche letterkunde rust. Zy wenscht dat men door de eenparigheid tot nadere volmaking kome, gelyk men zulks by alle andere natien gedaen heeft; zy wil geen regels voor eeuwig opdringen, maer laet den weg ter beschaving open, mits men eendragtelyk die beschaving onderneme: en hoe kan zulks gebeuren zoo men van geen vereenigingsstandpunt wil uitgaen? Wat zal het helpen dat men afzonderlyk te Antwerpen het Antwerpsch, te Brussel het Brusselsch, te Gent het Gendsch en te Brugge het Brugsch beoefene en verbetere? Hoe zal men tot de kennis van het opregte Nederduitsch geraken, wanneer men volstrekt niet weten wil wat die tael vroeger was, wat zy elders, met name by de Hollanders, is, en wat zy voor het toekomende, tot gemeenschappelyk verkeer, wezen moet? By Duitschers en Franschen zyn de spelregels door geen congres gevestigd. Sints ettelyke jaren zagen wy vele wetenschappelyke congressen byeenkomen: elke deelnemer is er met zyn eigen stelsel van naer huis gekeerd; want by groote vergaderingen leert men eerst regt de waerheid van het spreekwoord kennen: zoo veel hoofden zoo veel zinnen. Het gaet met die samenkomsten gelyk doorgaans met de laetste doctorsconsultatien by een ziekbed: elk heeft zyn byzonder geneesmiddeltje, en kan men het niet eens worden om aen een' enkelen arts de behandeling der ziekte over te laten, men eindigt met den lyder een zeker poespas toe te dienen, dat hem noch goed noch

kwaed doet, of hem nog wat eerder naer de eeuwigheid helpt. Eene Academie is goed om de eenheid van tael te bewaren, niet om ze te vestigen. De Fransche Academie is door het gezag der openbare opinie gedwongen geweest de spelling van Voltaire te bekrachtigen. Toen Richelieu dit geleerd genootschap stichtte bestond er reeds lang eenparigheid in de spelling. De schryftael vormt en hervormt zich door de litteratuer. Deze behoort dus in haer geheelen omvang geraedpleegd te worden, en het schoolonderwys moet ons tot de kennis van onze klassieke schryvers opleiden, en geenszins ons daer van verwyderen. Hoe zonderling is het toch Vondel als den grootsten der Nederduitsche dichters te hooren pryzen door de zelfde lieden, die Hem hoegenaemd geen gezag in het Nederduitsch willen toekennen! Immers, hy schreef met de Commissie de man, ei en ui, en de enkelvokaelspelling; hy kende geen fransche accenten! Zyne Altaergeheimenissen, aen den aertsbisschop van Mechelen opgedragen, zouden op zyn best maer geschikt zyn om ons te denationaliseren! Vraegt men aen zulke betweters waer men dan toch de goede modellen van Nederduitschen schryfstyl vinden zal, zy weten het niet. In hunne scholen stellen zy maer glad weg zichzelven tot model aen, en zie daer misschien de reden waerom de schooljongens in Belgie thans zoo veel eerbied voor de moedertael aen den dag leggen!

Doch, badinage à part, laten wy nog eens tot de bovenstaende protestatie terug keeren. De onderteekenaers van dat stuk meenen dat de hoofdstoffen tot het samenstellen van een nieuw taelstelsel in den pryskamp niet opgebeurd geworden zyn, vermits men geene enkele verhandeling bekroond heeft. Hier gaet hunne logica mank. De beste der ingeleverde verhandelingen was niet volledig, en kon dus den prys niet verkrygen; maer volgt

daeruit dat de ontbrekende hoofdstoffen in de andere stukken van den wedstryd ook niet te vinden waren? Het verslag van professor Bormans zal leeren wat men daerin heeft aengetroffen.

Wegens de bevoegdheid der Commissie tot het doen van een voorstel vermeen ik reeds vroeger al gezeid te hebben wat men verlangen kan. Indien de werkzaemheden dier Commissie hadden moeten eindigen wanneer er over de betrekkelyke waerde der ingezondene stukken was uitspraek gedaen, dan had voor vast de Minister van Binnenlandsche zaken, een jaer later, niet behooren dezelfde commissie andermael byeen te roepen, om ook op het verslag van den heer Bormans haer advies te geven. Neen, maer het gouvernement, zoo wel als het publiek, verlangde naer eenparigheid. Hoe langer men de bestaende verdeeldheid, het grammatikael onkruid, liet inwortelen, hoe moeylyker zou het wezen goede vruchten te kweeken. De Vlamingen en Brabanders begonnen zich weêr op hunne eigene letterkunde toete leggen: de tyd van oogsten was daer! Onze goddelyke meester leert ons wat wy dan te doen hebben: colligite primùm zizania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum, triticum autem congregate in horreum (Math. XIII, vs 30).

Daer zyn lieden die beweren dat hun onkruid zoo oud is als de tarwe der Commissie, ja die ons dat onkruid voor goed, voor gezuiverd graen willen verkoopen. Aen dezen ben ik nog een antwoord verschuldigd.

Men heeft my te laste gelegd dat ik soms, tot staving van myn gevoelen omtrent sommige punten van spelling of taelgebruik, schryvers heb aengehaeld, die maer in het geheel niet met myne wyze van zien overeenkomen. Men zegt, van eenen anderen kant, dat ik myne bewyzen in eene al te hooge oudheid zoeke, en men verlangt dat

ik het stelsel der commissie verregtveerdige door het gezag van belgische schryvers, die sedert twee of drie honderd jaren hebben gebloeyd, immers sedert de omwenteling tegen Philips den II, onder welke onze afscheiding van de Vereenigde Nederlanden tot stand kwam.

Gaerne wil ik aen dit verlangen voldoen, mits men ter goeder trouw met my wil onderzoeken wat onze voorvaders over spelling en tael gedacht hebben. Alvorens dan hunne schriften by de hand te nemen moeten wy ons op het standpunt plaetsen, waeruit men de zelve dient te beschouwen. Laten wy hier een paer grondstellingen in voorafspraek brengen.

1o Ik beken dat de tweeklanken ey en uy vry algemeen, sedert ruim drie eeuwen, zyn in zwang geweest; doch het is ook onbetwistbaer dat de y in die tweeklanken niet voor eene ei maer voor een i gold, eveneens als in yerste, vyer, yeder of yder, yegelyck, en als in de fransche woorden vye, envye, celluy, cettuy. Y, als ei klinkende, is voorwaer te lang om met eene vooraengeschrevene e te kunnen versmelten, en men kan dus zoomin ey als ea uitbrengen. In al de oudste dichtstukken, in het Belgisch Museum voorkomende, ziet men dat er in de vroegste tyden bestendig ei geschreven is. Is dus de fransche i-grec door onze voorouders, by dergelyke samenstellingen, louter voor eene i gebezigd geworden, gelyk by de franschen, zoo moet men bekennen dat de spelregel der commissie niet tegenstrydig is met het denkbeeld, hetwelk de oude vlamingen zich voorstelden by het schryven van ey en uy, en wy moeten dus doen wat de franschen gedaen hebben, de i wederom op haer oude plaets, in hare oorspronkelyke regten, herstellen.

2o De enkelvokaelspelling en het gebruik der lidwoorden de (die) en een, in den eersten naemval van het mannelyk enkelvoud, met weglating der n of en in de by-

voeglyke naemwoorden, zyn in de oudste nederduitsche schriften zorgvuldig in acht genomen. Hiervan bestaet er een overgroot getal gedrukte bewyzen, zoo in als buiten dit Museum. Toen echter de rederykers (meest al menschen uit de burgerklasse, die geen geleerde studien gedaen hadden, en die zich dus weinig bekreunden om logische spraekvormen te bewaren) onze tael, door allerlei inmengsel van fransch, begonnen te bederven, toen kwam ook, vry algemeenelyk, het nominative lidwoord den in zwang, hetgeen men zelfs ten deele by de Hollanders gebruikt vindt tot diep in de XVIIe eeuw, en zulks om eene zoogenaemde onderscheiding te bezitten tusschen het mannelyk en vrouwelyk, even als by de fransche artikels le en la. Inmiddels ging toch de oude regel niet geheel en al verloren: men bleef doorgaens een goed man, een eerlyk man, goedwillige leser, eerweerde heer, mijn vriend, sijn vader, schryven, en dikwyls treft men in het zelfde boek nu eens de en dan eens den (in nominativo masculini generis) aen. Zoo ook ging het met den regel der enkelvokaelspelling: Byna overal en door alle tyden heen, werd daerop acht gegeven, in woorden als lezen, geven, hopen, enz., niettegenstaende men de a en de u in meersylbige woorden, naer het voorbeeld van Kiliaen, ook zeer dikwyls ziet voorkomen met de bygevoegde verlengings-e.

Uit die verwarring in de meeste schriften der XVIe en deels der XVIIe en XVIIIe eeuwen mag en moet men het besluit opmaken, dat de schryvers toen geen vasten regel meer volgden, doch dat zy, niettemin, bestendiglyk, en als door eene donkere leiding van het gevoel, de oude oorspronkelyke grondbeginsels der tael eenigermate behielden. Hadden zy deze verworpen, om een beter stelsel aen te kleven, wy zouden in hunne boeken zulk een wanstaltig mengelmoes niet opgedischt zien, en waer-

schynelyk de taelgeleerden kennen, welke dit betere stelsel aenprezen. Nu moeten wy het daervoor houden dat zy inconsequent handelden, het goede en het kwade achteloos door elkanderen gebruikende, zonder regelmaet of orde. Nergens toonen zy opzettelyk het inzicht om van de schryfwys hunner voorvaderen af te wyken.

Wanneer ik dus aentoone dat de goede oude regels, hoe onvolkomen, toch altyd bestaen hebben, in weerwil van eene lange en steeds meer toenemende verbastering, dan heb ik myn doel getroffen.

Laten wy nu van dit gekozen standpunt de voornaemste schryvers, welke in Braband en Vlaenderen, sedert den afval van Holland, hebben gebloeyd, in oogenschouw nemen. Om tot geen langdradigheid te vervallen zal ik, in myne citatien, meer bepaeldelyk de aendacht vestigen op plaetsen, welke dienen kunnen tot staving der meest betwiste tael- en spelgronden. Ik behoef hier niet by te voegen dat niemand de overbodige letters weêr begeert in te voeren.

Pontus Heuiterus,
+ anno 1602.

Nederduitsche Orthographie, gedrukt t' Antwerpen by Christ. Plantijn, 1581, in-12. - Dit boekje was door den schryver bestemd om eenige nieuwe regels in de spelling te brengen, die echter niet veel opgang hebben gemaekt. In de voorrede lezen wy: ‘Al ist zake dat verscheide landen willen houden staen dat deen tale veel schoonder, riker, ja menselicker is dan dander, komt meer uit opinie ofte wanijnge dan uit der waerheit, angezien waer menschen zijn, bequaemheit ooc om spreken is, alzo alle menschen eenderhande alam oft instrument van God ontfaen

hebben om te spreken, zinnen en verstant om haer sprake te schaven, en zuveren, al laten zy dat dicmale te doun door twals voornemen dat zy hebben.... Te verhalen waer in gelegen is onzer nederduitscher talen schoonheit, is mijns voornemens werc niet, maer zoude een bouc op zijn zelven eissen. Alleen mout ic zeggen dat deze tale geenderhande maniere van eigentheit, rijcdom, nohte ciraet gebreect, daer tgriex ende latijn hooh en hovaerdih op stoent.’ De schryver getuigt verder dat het nederduitsch sedert hondert jaren by de gemeente merkelyk veranderd was, ‘ende dat meer door hulpe en handelijnge der studien en vreemde natien, dan door opgenomen reden... Ende al ist zake dat ic niet en twifel, of zommige menschen, dit boucxkens opschrift gezien, ende hier en daer weinich gelezen hebbende, daer mede gecken, schimpen, of ten minsten lachen zullen, seggende: Dees wil tmagnificat corrigeren, ende den nederlander anders doen schriven, danmen over menih hondert jaren gedaen heeft: nochtans, zo lainge ic anders geen redens hore, kan opt schimpen noch lachen niet achten... Neemt dan dit klein bouxken, goetwillige lezer, in daincke,’ enz.

Jan van der Noot,
Jonkheer, geboren te Brecht, omtrent 1538, tweemael schepen van Antwerpen, en overleden in of kort na 1590.

Zyne tydgenooten noemden hem den prins der Nederlandsche poëten1.

Ik bezit van hem De poetische werken van mijn heere Van der Noot, gedrukt 't Antwerpen by Daniel Vervliet, 1590, in-folio, en leze daer in, na eene voorafspraek in zes talen: ‘Na dat de poet dese boeken medt verscheyden poeticsche bloemen ende cruyden besaeyt ende beplant heeft, ghelijc de grootste ende beste poet de ronde werelt medt verscheyden bloemen, ende hemelen medt sterren van verscheyden complectien ende naturen verciert heeft, sonder ordene onder een vermenghelt staende, soo wil hy de goede lesers gebeden hebben, dat sy heur niet en

stooten in welcker heeren ende vrouwen namen ende lof veure oft naer beschreven staen, aenghesien dat dese boeken vore, achter, in de middel, ende over al, even heerlijck, stichtelijc ende livelijck sijn. Dus sijt dancbaer ende vaert wel.’ Dan volgt het stuk: De poet tot zijne Olympia ende oock tot alle goede lesers.

Tot een proeve van zynen dichttrant wil ik eenige regels aenhalen uit zyne Ode aen de vrouwen, weduwen en jonghe dochteren van Brabant, waerin hy de lichamelyke schoonheden en de deugden bezingt van zyne Olympia, wier hart hy vergelykt aen

 
‘Een koninghlijc casteel,
 
Het welc de heer der heeren
 
Veur hem vercoren heeft
 
Voor een woon-stadt ter eeren,
 
Om u deught te vermeeren
 
Die nut medt vreuchden gheeft;
 
Want in u edel herte
 
Men woonen siet ghelijc
 
Liefde (deur Venus pertte)
 
En eere, sonder smerte,
 
Medt goey ghenade rijc.
 
 
 
Ay lief! wat wil ic maken?
 
Wie maeckt my doch soo stout
 
Dat ic godlijcke saken,
 
Die men in u siet blaken
 
Soo schoon en menigh-vout,
 
Soude willen beschrijven
 
En prijsen soot betaemdt?
 
Ic laet sulcx beter blijven;
 
Gheen kunst en moecht beclijven;
 
Ic viel in d' werc beschaemdt.’

Joannes Baptista Houwaert,
Raedsheer en meester ordinaris van de rekenkamer des hertogdoms van Braband, + 1599.

Pegasides Pleyn, gedrukt te Antwerpen by Christ. Plantijn, 1583, in-4o, herdrukt 1611 en 1623, in-8o. - In de voorrede: ‘Ick segghe dat die vrouwe van Godt geschapen is redelijck, als de man, hebbende den geest wijfelachtich tot goet ende quaet: waer uyt consequentelijck volght, dat men goede ende oock quade vrouwen vindt, ende dat die goede leeringhe ende deughdlijcke instructie die vrouwe soo wel nootlijck is als den man. Gelijck oock de godtlijcke Plato, de Legibus iiij, tuycht, verhalende hoe de mensch in 't generael is een sachtmoedigh dier: ende als tot zijnder natueren toeghedaen oft toeghevoeght wort goede leeringhe, soo en blijft de mensch niet alleene sachtmoedich, maer hy wordt een godlijck dier. Ende ter contrarien, ist dat hy niet wel ende deugdlijck onderwesen ende gheleert en wort, soo

wert hy het alderfelste dier dat ter werelt werdt gheboren. Ende Homerus, de prince der poëten, ghevoeldt, dat de mensch tot egheen dinghen bequaem en is, die by hem selven niet en weet... Beter is luttel te weten, ende deughdelijck te leven, dan seer veel te weten, ende qualijck te leven. Tot welck voors. deughdlijck leven, wille u die ghenadighe lieve Godt gratie en voorspoet gheven: dwelck ick u, ghy Nederlantsche maeghden, dochters, vrouwen en weduwen, met soo goeden herten wensche, als ick u met goeder intentie dese sesthien boecken ben dedicerende: om dat ghy u naer die deughdlijcke instructie (dier in begrepen is) soudt reguleren, hopende dat ghy deselve in danck sult ontfanghen.’

Adrianus Scrieckius,
Heer van Rodorne, + 1621.

Hy is in de spelling en tael zeer ongelyk, schryvende in nominativo soms de soms den. Op de eerste drie bladzyden van zyn Originum rerumq. Celticarum et Belgicarum libri XXIII, gedrukt te Ypre, 1614, in-folio, lezen wy: ‘Den vader der eeuwicheit, - Iod oft Godt, dat is naer de letter eenicheit, maer naer 't verstant die hoocheit heeft in den beginne, duer syn almachticheit van niet ghescapen hemel ende aerde, ende al dat daer in wort begrepen... D'eerste (sone van Adam) was Caïn; den tweeden Abel. Caïn was een ackerman en leerde sijne kinderen 't lant oefenen, sayen ende mayen. Ende alsoo van nu de boosheit dende onrechtveerdicheit vermenich vuldight was gheworden onder de menschen, God heeft hem gheopenbaert de straffe, die sijne eeuwighe voorsienigheit ende gherechticheit daer over wilde doen...’

‘Nemrod, de sone Chus, die was sone van Cham,

begonst machtich te worden op der aerden, ende was een gheweldich jagher... Maer de heere almachtich’ enz.

Olivarius Vredius (De Wree),
+ 1652.

Deze beroemde geschiedschryver heeft in zyn jeugd eenige dichtstukjes opgesteld, welke echter ook aen Lambert Vossius worden toegeschreven. In zyne Mengeldichten, gedrukt te Brugge, 1625, vindt men het verhael van eenen dronken boer, dien hertog Philips de Goede slapende in zyn hof liet brengen, een onderwerp door Cats ook behandeld. Het draegt voor titel Bacchus Cortryck, en begint aldus bl. 56 (of Alle de werken van Lambertus Vossius, Brugge, 1679, in-8o, bl. 91):

 
‘Hoe dat maer eenen slaep en is der menschen leven,
 
De wellust maer een droom, die hier oyt wort bedreven,
 
Heeft met een fraeye clucht ons ouders voorgeleyd
 
Den goedertieren Philips (soo om syn deugd geseyt).
 
'T geschiedde na dat nu de sonne was gaen slapen,
 
Philippus wilde gaen een avond-lochtken rapen:
 
Elck hovelingh die ghingh en voeghd hem met sijn heer,
 
Waer meê sy door de stadt deên menig keer op keer.
 
Het was nu al in rust, de wimpels toegeslegen
 
De keerssen uytgedaen; de werck-getauwen swegen;
 
Den grooten met den cleyn, den meester met den knaep,
 
Elck schier begraven lagh in sijnen eersten slaep.
 
't Scheen dat in 's menschen plaets den hemel maer en waecte,
 
Die uyt sijn blau gewelf met menigh ooge blaecte,
 
En dat de volle maen met haeren sterren-rey
 
Ontlasten wild het licht van yder-een lakey.
 
In 't midden van de merct, in 't schemelen der manen
 
Sagh hy wat wroetelen; en, soo hy konde wanen,
 
Het was een oude man, die droncken lagh in 't slijck,
 
Een mensch, enz.
 
Soo ghingh het ook met hem; al wacht hy 't noch soo nauw
 
De sot die keeck nochtans al somtijds uyt de mauw.’

Joannes Lambrecht,
Heer van Nederockersele, secretaris des konings in zyn geheimen raed, enz. + (omtrent 1690?).

In zyne Vlaemsche vrede-vreucht, gedrukt ten jare 1659, heerscht de gewoone taelverwarring van dien tyd. Hy schryft meest den in den eersten naemval; doch teekent zyne twee opdragten aen den bisschop van Brugge, met de formule doorluchtige ende eerweerdige heere, uwe hooghwaerdigheyts dienaer, ‘en de voorrede aen den lezer met ‘U.L. goetjonstige vrient.’ In de opgave der personnagien van zyn stuk noemt hy ‘een duyvel, een cramer, een capiteyn,’ enz., en op de derde bladzyde leest men:

‘De Vlaemsche Maeght weigerende vertroostinghe berst noch meer uyt in jammerlycke clachten.
 
Ick wensch te syn gedoot, 'k en wil geen leven meer:
 
Ick sal als Sions Maeght gaen treurigh sitten weenen,
 
Doen sy haer lieve stadt sagh als een hoop van steenen,
 
Ghewentelt over een, sy sat aen Bahels stroom,
 
En als se vreughde sagh het scheen haer als een droom.
 
Ick wil gelyck als sy gaen zitten aen de beken
 
En met een droef gheluit myn traenen laeten leken.
 
'K en queel geen heldersliet ghelyck ick eertyds plagh;
 
Ick ben te seer gewoon tot suchten en gheclagh.’

En op de volgende bladzyde:

 
Ey vaeght uw tranen af.
 
Terwyl een herder vryt en streelt sijn herderinnen
 
De wolf loert op het vee,’ enz.

Het dichtstuk Deuchden-lof begint met dezen regel:

 
Hoe driftigh woelt de mensch ter weerelt in dit leven!’

Hermannus Harts,
Deken der kerk van Onze-Lieve Vrouw, te Aerschot, + 1685.

Hy was een luimige dichter1, dien ik hier, ter loops, door eene proeve van zynen trant wil doen kennen, genomen uit Het geestelijk Bieken of Geestelijke Sanghdichten, Loven by Adriaen De Witte, 1674, klein 8o. Hy schryft dikwyls de mensch, b.v. bladz. 62: ‘De mensch, de sotte mensch’ enz.

Op bladzyde 128 leest men den volgenden brief aen zynen neef H.G.S., cathuyser:

 
In diën gouden tyt, doen Adam is geschapen
 
En in Godts hof gestelt, is hy gerust gaen slapen.
 
Daer quamp een vrou tot hem uyt hem: dit was de vrou
 
Daer Adam alle goed en Godt om laten wou.
 
Den sotte man en dorst zyn Eva niet bedroeven!
 
Hy wou gaen loopen en met haer den appel proeven!
 
De mensch liep voor, Godt naer, Godt riep, gelyk met druk,
 
Waer Adam was? en dit was eenigh zyn geluck.
 
Want hadde Godt terstondt soo krachtich niet gesproken,
 
Den moyernaekte mensch had zynen hals gebroken.
 
Godts woord heeft hem gevadt. O, goedertiere woort,
 
Daer Petrus Godt af dankt, dat hy 't oock heeft gehoort.
 
Den ermen vischer gink by daghen ende nachten,
 
En viel ook menichmael in putten ende grachten,
 
Tot dat den heer hem riep. Doen liet hy 't allegaer
 
En volghde op dien stont den menschen-visscher naer.
 
Wy hebben altemael van Eva leeren snoepen;
 
Maer, geluksaligh mensch, die Christus heeft geroepen!
 
Wy hebben oock verstant te visschen vroegh en laet:
 
Maer, gelukzaligh mensch, die zynen roep verstaet!
 
(Ick segghe wel verstaet!) De lieden hebben ooren,
 
Maer naer Godts woordt, soo 't hoort, en willen zy niet hooren.
 
Den wegh is al te engh, de poort is al te nouw:
 
Godt moet gewelt schier doen, dat ymandt volgen souw.
 
Dat 's u, dat 's u geluck, die sterkhyt hebt gekregen.
 
O jongen Bruno 's soon, Godt geef u zynen zegen,
 
Om in en voort te gaen den gheestelijcken padt,
 
Die u mach leyden naer Jerusalem de stadt.
 
Hoe ver syn wy van een! Wy woelen in der eerden;
 
Ghy rust in 't paradys. Wy vischen sonder weerden
 
In dese bitter zee, en zeylen leegh en hoogh,
 
En blyven in verdriet. U schip dat is op 't droogh.
 
Wy steken ons gemoet aen hagen en aen heggen;
 
U bed dat is bebloemt. Maer, mach ick noch wat segghen?
 
Och! siet, siet toch voor u: Ghy syt noch teer, schoon blom!
 
De werelt staet in brandt. Och! en siet toch niet om!
 
Heeft vader Abraham eens sonder te verbranden
 
Gomorrha sterrelincx en Sodoma sien branden,
 
W'en syn geen Abrahams. Vrou Loth was al te stout,
 
Die daerom in een steen veranderde van sout.
 
Haer quaet dien' u tot goet; laet achter allegader
 
Dat achter wesen mach, en moeder ende vader.
 
De werelt soeck' en volgh, vervolgh' al dat zy siet,
 
U ryck, u hope en is van dese werelt niet.
 
Wat is 'er immers met de werelt al bedreven?
 
Veel beter is het u in eenichyt te leven:
 
Daer spreekt Godt mondt aen mondt, daer spreekt Godt hert aen hert
 
Verhole woorden, die 't vlees niet gewaer en wert.
 
Wat vindt men onder 't volck dan quellingen en sorgen?
 
Ghy siet ze lacchen; maer de persse leyt verborgen.
 
O dwaes die loopen naer en soecken nacht en dach
 
Dat maer ontrusten kan en niet byblyven mach.
 
Om eenen korten tyt soo veel te moeten lyden,
 
Zoo veel te moeten doen! Zyn herte te verblyden
 
In eenen puren niet! Dat 's waer, beminde neef!
 
Dat 's waer, dat ick u segh, en soo waer als ick leef:
 
Het gene dat alhier de sonne mach beschynen
 
Sal noch voor ons misschien, doch seker eens verdwynen.
 
O werelt, u genucht en acht ick niet een sier;
 
Ghy heft u dienaers op, en werpt ze dan in 't vier.
 
Geluckiger is hy, die tegen u verbolgen
 
U laet, eer g'hem verlaet: ick wensche hem te volgen.
 
Nu, bruydegom, gaet heen, ghy syt wys dat ghy vliedt;
 
Nu, bruydegom, gaet heen, en singt ons een nieuw liedt.

Livinus de Meyere,
Jesuiet, + 1730.

De Gramschap, in dry boeken verdeelt, Loven, 1725, in-8o, bladz. 70:

 
Het quaed tracht van het goed den valschen schyn t' ontleenen:
 
Een die uyt boosheit kryt segt: 't is niet quaed te weenen.
 
Vraegt aen een ryken vrek waerom hy spaert den wyn?
 
Hy antwoordt u terstond: 'k wil geen verkwister zyn.
 
Al is 'et prysens weerd syn goed niet te verquisten,
 
Is 't daerom wel dat 't geld beschimmelt in uw kisten?
 
Soo doet een gierig mensch: hy dekt syn vrekken aert
 
En wilt gehouden syn voor een die maetig spaert.
 
Siet gy dees schalkheit wel? siet gy dees loose fuiken?
 
Een ieder weet het quaed met schyn van goed te duiken.
 
Siet toe, grammoedig mensch, dat gy dees les onthout;
 
Dan sult gy niet licht doen dat u daerna berouwt.
 
Als gy van uwe quael ten vollen zyt genesen
 
Gy moogt daer na met recht bezorgt voor d'ander wesen.
 
Wat wilt gy den doctoor van uwen vyand zyn?
 
Beplaestert eerst uw wond, verzacht uw eige pyn.
 
Het leed dat hy u doet en moet u niet bedroeven.
 
Godt laet syn boosheit toe om uwe deugd te proeven.
 
Zoo leert het heilig schrift. Ten zy gy dit gelooft
 
De gramschap heeft uw ziel van sinnen heel berooft.
 
Ten minsten moet gy, 't geen de reden leert, beminnen.
 
Men sal een heiden zelf met reden overwinnen.
 
Soo gy de reden volgt, gy houdt de rechte baen:
 
Voor uwe duisternis steekt sy een fakkel aen.
 
Is 't eenen slechten gast die onbeleeft gaet spreken,
 
Hoe grooter dat gy zyt, hoe min gy dit moet wreken.
 
Versmaed syn bottigheit, en laet den plompaert staen:
 
Hy is soo veel niet weerd dat g'hem aen boord soudt gaen.
 
Als Jupiter begint syn blixem aen te steken;
 
Hy gaet syn gramschap niet op leeme hutten breken:
 
Die zyn hem al te leeg: hy grypt een toren aen,
 
En tegen d'hoogste rots laet hy den donder slaen.
 
Wie heeft oit eenen leeuw sien met een esel stryden?
 
Om 't bassen van een hond en gaet geen peerd ter zyden;
 
Maer sonder om te sien het laet den keffer staen,
 
Tot dat hy ongemerkt van zelfs naer huis moet gaen.
 
Soo als een slechten hals wat veel begint te rasen
 
Hy sal maer enkel wind uyt syne kaken blasen.
 
Zyt gy een man van staet, en weest toch niet gestoort,
 
Peist dat een rekel bast, en gaet uw wegen voort.

Wie nog meer schryvers wil aengehaeld zien verwyze ik naer myn tractaetje Over de hollandsche en vlaemsche schryfwyzen van het Nederduitsch, Antwerpen, by de weduwe Schoesetters, 1824, in-8o, bl. 91-96, in welk boekje men ook vinden zal dat de enkelvokaelspelling, zonder accentteekens, geleerd wordt in de Spraekkonste van J.F. van Geesdalle, gedrukt te Gent, 1712, klein in-8o. Ik ga nu over tot het mededeelen van eenige brokken uit

Vlaemsche vertalingen van het H. Schrift.

Op alle bladzyden der volgende vertalingen van het Heilig Schrift, naer den Roomsch-Catholyken tekst, vindt men het taelstelsel der commissie verrechtveerdigd. Ik behoeve naer geen byzondere plaetsen te zoeken, maer zal myne aenhalingen nemen waer het boek telkens openvalt.

I. Het nieuwe Testament ons Heeren Jesu Christi. Hantwerpen, by Hendrik Wouters, 1576, in-18o, bl. 106,

recto: ‘Ende hi seyde tot sijne discipelen: daer was een rijc mensch, die eenen hoofmeester hadde, ende desen is bi hem overghedraghen gheweest als oft hi zijn goet verquist hadde. Ende hi heeft hem gheroepen, ende tot hem geseyt: Wat hoor ick van u? doet rekeninghe van uwen hofmeesterscap, want ghi en sult voortaen niet meer mogen hofmeester wesen. Ende de hoofmeester heeft geseyt in sy selven: wat sal ick doen, want mijn heere my de hoofmeesterscap afneemt? ick en can niet graven, ick schaem my broot te bidden. Ick weet wat ick doen sal, op dat sy (wanneer dat ick afgestelt sal zijn van die hoofmeesterschap) my ontfangen in haerlieder huysen. Als hi dan alle zijns heeren schuldenaers geroepen hadde, so heeft hi den eersten gezeyt: Hoe vele sijdy mijnen heere schuldich? Ende die heeft geseyt: honderd vaten olie. Ende hi heeft dien geseyt: neemt u hantschrift ende sidt haestelijck, schrijft vijftich. Daerna heeft hy den anderen gheseyt: Maer ghi, hoe veel sijdy sculdich? De welcke heeft geseyt: hondert coren maten terwen. Hy seyde hem: Neemt uwen brief ende schrijft tachtentich. Ende de Heere heeft den hofmeester der boosheyt gepresen... Daer was een rijck mensch, ende hi worde gecleet met purper, ende fijn lijnwaet, ende hi at daghelijcx seer wellustelijck. Ende daer was een brootbidder, Lazarus genaemt, die aen zijn dore lach, vol sweeren; begeerende versaedt te worden van den brocxkens die van des rijcs mans tafele vielen, maer ooc zoo quamen de honden ende lecten zijn sweeren. Ende tis geschiet dat de brootbidder sterf, ende gedragen worde van de enghelen in Abrahams schoot. Oock so is de rijcke gestorven, ende hi is gegraven in de helle.’

II. Biblia Sacra, dat is de geheele Heylighe Schrifture bedeylt int oudt ende nieu Testament, van nieus met groote neersticheyt oversien, ende naer den lesten Room-

schen text verbetert door sommige doctoren inder heyligher Godtheyt inde vermaerde universiteyt van Loven. T'Antwerpen by Jan Mourentorf ende Jan van Keerberghen, anno 1599, in-folio. Wy slaen het boek open, Mattheus, cap. XXVI, en lezen aldaer: ‘Doen isser wech gegaen een van de twaelven, die ghenoemt was Judas de Iscarioter, tot de princen der priesteren, en seyde tot hen: Wat wildy my geven, ende ic sal hem U lieden leveren? Ende sy hebben hem toegeseyt dertich silveren penningen. Ende van dien tijt socht hy bequame ghelegentheyt om hem te leveren. Ende op den eersten dach der ongheheefder brooden zijn de discipulen tot Jesum ghecomon, seggende: Waer wildy dat wy u bereyden om het Paeschlam te eten? Ende Jesus heeft gheseyt: Gaet in de stadt tot eenen, ende segt hem: De meester segt: Mijnen tijt is nakende, by u houde ick mijnen paesschen met mijnen discipulen. Ende die discipulen hebben ghedaen also hemlieden Jesus geboden hadde, ende sy hebben het paeschlam bereyt. Ende alst avont was geworden so sat hy ter tafelen met zijnen twaelf discipulen. Ende doen sy aten heeft hy gheseyt: voorwaer ic segge u dat een van ulieden my sal verraden. Ende sy seer bedroeft zijnde hebben elck begonst te seggen: ben ict, Heere? Ende hy, antwoordende, heeft geseyt: Die met my de handt doopt in de schotele, dese sal my verraden. De sone des menschen gaet voorwaer, gelijc van hem geschreven is; maer wee dien mensch, door den welcken de sone des menschen sal verraden worden: het waer hem beter dat de mensch niet geboren en, ware. Ende Judas, die hem verraden heeft, antwoordende seyde: Ben ict, Rabbi? Hy seyde hem: Ghy hebbet geseyt... Doen es Jesus gecomen met hemlieden in een dorp, dat ghenoemt wort Gethsemani; ende hy heeft tot zijnen discipulen geseyt: Sit hier, tot dat ic derwaerts ga, ende bidde...

Doen is hy gecomen tot zijnen discipulen, ende seyt tot henlieden: slaept nu ende rust! Siet de ure is by gecomen, ende de sone des menschen sal gelevert worden inde handen der sondaren. Staet op, laet ons gaen, siet hy is by gecomen die my leveren sal. Als hy noch sprekende was siet Judas, een van den twaelven quam, ende met hem een groote schare met sweerden ende stocken, gesonden van de princen der priesteren, ende van de ouders des volcx. Ende die hem verraden heeft, heeft hemlieden een teeken gegeven, seggende: Den welcken ic kussen sal, die ist, hout hem. Ende terstont tot Jesum comende hy heeft geseyt: Weest gegroet, Rabbi, ende hy heeft hem gecust, ende Jesus heeft tot hem geseyt: Vrient, waer toe sijdy gecomen?... Ende alst morgenstont geworden was, hebben alle de princen der priesteren, ende ouders des volcx eenen raet ghehouden teghen Jesum, dat sy hem souden ter doot leveren. Ende sy hebben hem gebonden gebracht, ende gelevert Pontio Pilato, den president. Doen siende Judas, die hem verraden hadde, dat hy verwesen was, door berou beweecht zijnde, heeft de dertich silveren penninghen wederom gebracht... De princen der priesteren ende de ouders hebben die lieden int hooft geblasen dat sy Barabbam souden begeren, maer Jesum dooden. Ende de president heeft hen geseyt: den welcken wildy van den tween dat u vry gelaten worde? Ende sy hebben geseyt: Barabbam. Ende Pilatus seyt hemlieden: wat sal ic doen van Jesu die Christus genaemt wort? Sy seggen allegader: Laet hem ghecruyst worden. De president heeft henlieden gheseyt: Maer wat quaet heeft hy ghedaen? Ende sy riepen noch meer, seggende: Laet hem gecruyst worden.’

III. Het Nieuw Testament ons salighmaeckers Jesu Christi... Van nieuws overzien ende verbetert. Tot Ant-

werpen by M. Cnobbaert, anno 1683, in-8o, bladz. 157: ‘En daer wierden geleydt noch twee andere misdadigen met hem, dat sy souden gedoodt worden. En na dat sy gekomen waren ter plaetsen, die genoemt wordt Calvarien, daer hebben sy hem gekruyst, en de moordenaers den eenen ter rechter handt, en den ander ter slincker handt. Maer Jesus seyde: vader, vergeeft het haer, want sy en weten niet wat sy doen. Doch sy deylende zijn kleederen, hebben loten geworpen. En het volck stondt aensiende, en de princen bespottede hem met haer, seggende: andere heeft hy gesont gemaekt, dat hy sich selfs helpe, is 't dat hy Christus is, uytverkoren van Godt. Maer de ruyters bespotteden hem oock aenkomende, en hem edick biedende, en segghende: is 't dat ghy de koninck der joden zijt, verlost u zelven. En daer was oock een opschrift boven hem geschreven met grieksche, ende latijnsche en hebreeuwsche letteren: Dit is de coninck der Joden. Maer een van de moordenaren, die daer hinghen, lasterde hem oock, seggende: is 't dat ghy Christus zijt, helpt u selven, en ons. Maer de andere antwoordende strafte hem, seggende: en vreest ghy oock Godt niet, daer ghy in de selve verdoemenis zijt? Ende wy lijden dit voorwaer rechtvaerdelijck, want wy ontfangen rechte loon na onse wercken: maer dese en heeft niet quaets gedaen. Ende hy seyde tot Jesus: heere, weest mijns gedachtigh, als ghy sult komen in u rijck. En Jesus heeft hem geseydt: voorwaer, ik segge u, heden sult ghy met my zijn in 't paradijs. En het was byna ses uren, en daer zijn duysternisse geworden over alle de aerde, tot negen uren.’

IV. Het nieuwe Testament ons salighmaeckers Jesu-Christi... oversien ende verbetert na den laetsten Roomschen text, door den Eerw. H. Henricus Van den Leemputte, licenciaet in de heylige Godtheydt. Tot Antwerpen

by Hieronymus Verdussen, anno 1696, in-8o. Achter den titel staet eene approbatie, waerby blykt dat deze vertaling ‘is gevisiteert ende geapprobeert by den E. ende seer geleerden heer Wilhelmus Fabricius, docteur ende professor in de Godtheydt tot Loven.’ Wy slaen het boek op bladz. 54: ‘Ende Jesus is gekomen in de palen van Cesarien Philippi, ende hy vraeghde sijn discipelen, seggende: wien seggen de menschen te zijn de soone des menschen? Ende sy hebben geseyt: de sommige Johannem den dooper, de ander Eliam, maer de ander Jeremiam, of een van den propheten. Ende Jesus seyde tot hen: Maer wie seght ghy my te wesen? Simon Petrus antwoordende heeft geseyt: Ghy zijt Christus de soone des levenden Godts. Ende Jesus antwoordende heeft hem geseyt: saligh zijt gy Simon Bar Jona, want vleesch ende bloet en heeft het u niet geopenbaert, maer mijn vader die in de hemelen is... Wat batet den mensche, is 't dat hy alle de werelt wint, maer zijnder zielen verlies lijdet? oft wat mangelinge sal een mensch geven voor zijn ziele? want de soone der menschen sal komen in de glorie sijns vaders met sijnen engelen, ende dan sal hy eenen iegelijcken weder geven na zijn wercken. Voorwaer, ick segge ulieden, daer is er sommige van den genen die hier staen, die den doot niet smaecken en sullen, tot dat zy sien sullen den soone der menschen komende in zijn rijck.’

V. Biblia Sacra, dat is: de Heylige Schriftuer... oversien ende verbetert na den laetsten Roomschen text. En nu op nieus verciert met een seer deftige voorreeden, door de seer eerwaerdige en uytmuntende heeren Fr. Thomas du Jardin en Fr. Franciscus d'Enghien, beyde van de ordre van den H. Dominicus, en doctoren in de H. Godheyd, in de hooge schole van Loven. Antw. P. Jouret, 1714, in-folio. In het berigt van den drukker, achter de

voorrede, verhaelt deze wat moeyte er door hem en door de genoemde twee uitgevers aengewend is, om den tekst van het heilig schrift zuiver voor te brengen. Vervolgens sluit hy met de woorden: ‘Verhoope de goedgunstige lezer dese mijne poginge en arbeid ten goede nemen, ende hier mede veel voordeel ten besten sijner ziele doen zal.’ De latynsche Praefatio, hierop volgende, is gedagteekend Gandavi XI juny 1713, en onderteekend Fr. Franciscus d'Enghien, Fr. Thomas du Jardin, ordinis Praedicatorum, in universitate Lovaniensi sacroe Theologiae doctores, et ibidem generalis studii ordinis sui quondam regentes primarii. Dezen bybel slaen wy op bladz. 48: ‘Ende de heere [heeft] daer toe noch tot Moysen geseit: dit sult gy de kinderen van Israel seggen: Gy hebt gesien dat ick van den hemel u aengesproocken hebbe: Gy en sult geen silveren goden maecken, nog gy en sult voor u geen gulden goden maecken... Is 't dat gy eenen Hebreeuschen knegt koopt, die sal u ses jaren dienen, en 't sevenste sal hy om niet vry uitgaen. Met hoedanige kleed dat hy ingekomen is, met soodanige laet hem uitgaen: is hy ingekomen hebbende een huisvrouwe, soo sal de huisvrouwe oock met hem uitgaen; maer is 't dat zijn heere hem een huisvrouwe gegeven heeft, ende dat die soonen ende dochteren gebaert heeft, soo sal de vrouwe met haren kinderen den heere toe behooren; maer hy sal met zijnen kleede uitgaen. Maer is 't saecke dat de knecht seit: ick heb mijn heere lief ende mijn huisvrouwe, ende mijn kinderen, ick en sal niet vry uitgaen soo sal hem de heere brengen, ende men sal hem aen de deure ende aen de posten voegen, ende hy sal hem met eenen elsen zijn ooren doorsteecken, ende het sal hem een erf-knecht wesen in der eeuwigheyt.... Is 't datter eenige mannen tegen malkandere kijven, ende dat de een zijnen naesten slaet met eenen steen, ofte met een

vuyst, ende dat die niet en sterft, maer te bedde leit, is 't dat hy opstaet ende buiten wandelt op zijnen stock, soo sal hy ontschuldig zijn, die hem geslagen heeft, alsoo nochtans dat hy hem vergelde zijn win-werck ende zijn meestergelt... Is 't sake dat iemant eenen osse ofte schapen gestolen heeft, ende dat gedood oft verkocht, soo sal hy vijf ossen voor eenen osse weder geven ende vier schapen voor eenen schaep. Is 't dat een dief word bevonden een huis open brekende, ofte ondergravende, ende hy een wonde krijght, ende daer af sterft, soo sal hy des bloeds onschuldig wesen, die hem geslagen heeft.’

VI. Ecclesiaticus, vulgatae editionis versione belgica elucidatus, authore F. Wilhelmo Smits, ord. FF Minorum recollectorum Provinciae Germaniae inferioris, S. Theologiae Lectore jubilato ac Definitore. Antw. A. Everaerts, 1749, in-8o. In deze schriftuervertaling is de manlyke nominativus nog veel beter van den accusativus onderscheiden, dan in de vroegere vlaemsche bybels. Bl. 138: ‘Alle gediert bemint zijns gelyke: en alzoo yder mensch den gene, die van hem niet verschilt. Alle vleesch vervoegt zig by zyne zoort: en alle mensch houdt aen met zyns gelyke. Zal een wolf ooit gemeinschap houden met een lam? De quaeddoender is zoo ten aenzien van den regtvaerdigen. Wat overeenkomst is er tusschen eenen heiligen mensch en eenen hond: of wat deelgenootschap tusschen eenen ryke en eenen arme? De woudezel is de jagt van den leeuw in de woestyne: alzoo zyn d' armen de weiden der ryke menschen. En gelyk de vernedering een grouwel is voor den hoovaerdige, zoo is een arm mensch een grouwel voor den ryke. Als een ryk mensch waggelt wordt hy van zyne vrienden ondersteund: maer als een arm mensch valt wordt hy van zyne welbekenden zelf verstooten. Indien de ryke misleid is, zyn er veele

die hem beschermen: spreekt hy 't gene onbillyk is, men koomt hem te verschoonen. Als een arm mensch misleid is, berispt men hem nog daer toe: spreekt hy wysselyk, men geeft hem geene plaets. Als de ryke spreekt zwygt een yder een, en men verheft zyne rede tot de wolken toe. Spreekt 'er een arme, dan zeggen zy: Wat is dat voor eene?’

VII. Liber Exodi, van den zelfden pater W. Smits, tomus III, Antv. 1760, in-8o, bladz. 242: ‘Ook sprak de Heer tot Moyses, zeggende: Spreek tot de kinderen van Israel, en zeg hen: Ziet dog dat gy mynen sabbathdag onderhoudt: want het is een teeken tusschen my en ulieden, in uwe geslagten: op dat gy zoudt weeten, dat ik de Heer ben, die u heilig maek. Onderhoudt mynen sabbathdag, want hy is ulieden heilig: zoo wie hem ontheiligt, die zal de dood sterven: de gene op dien dag eenig werk doet, die, zal vergaen uit het midden zyns volks.. En de heer gaf aen Moyses, nae dat deeze redenen op den berg Sinai voleind waren, de twee tafelen der getuigenisse, beschreven met den vinger Gods.’

Er bestaen nog meer vlaemsche bybelvertalingen, gedrukt in de XVIIe en XVIIIe eeuw; doch zy zyn in myne bibliotheek niet voorhanden, en het medegedeelde zal, hope ik, voldoende wezen om dat nederduitsch te doen kennen, waerin de geleerdste mannen van Belgie begrepen dat Gods woord behoorde vertaeld te zyn. Men ziet dat deze geleerden de noodzakelykheid gevoelden, om ook door het lidwoord het onderwerp van het voorwerp te onderscheiden, immers waer de duidelykheid zulks vorderde. Het plomp en taelverhardend gebruik van den was al te arm voor de tael van het H. Evangelie, en veelal ontoereikend om den zin van den oorspronkelyken tekst weder te geven. Wel is waer, dat men niet overal de vindt, waer wy nu dit woord zouden be-

zigen. De ouden hadden wegens het schryven van den een byzonder stelsel.

De opgenoemde bybelvertalingen zyn by de Universiteit van Leuven onderzocht, verbeterd en goedgekeurd. Grootendeels werd daerby tot model genomen Den gheheelen bybel, inhoudende het oude ende nieuwe Testament, met grooter naerstigheyt ende arbeyt nu corts in duytsche van nyews overgestelt, ende onlancs te Loeven by sekere gheleerde met bevel der keyserlijcker Majesteyt ghecorrigeert ende aldaer ghedruct... in die vermaerde Universiteit ende stadt van Loeven by my Bartholomeus van Grave, ghesworen boeckdrukker. Int iaer Ons Heere MCCCCC ende XLVIII, in-folio. De vertaler was Nicolaes Van Winghe, Regularis ad S. Martinum te Leuven. Men behoeft de voorrede van dezen geleerden slechts te lezen, om de moeylykheden te bevroeden welke hy, uit hoofde der eigenheid van onze tale (zoo hy het noemt) in dit zyn werk heeft ontmoet. Het vorderde eene groote kennis, ‘aengemerckt (zegt hy) dattet gheen cleyn sake is, noch van cleynen perikel die heylighe woorden Godts, door den Heylighen Gheest ghedicht, van deen tale in dander te stellen, welck sonder speciael gratie des selfs Heilichs Gheests niet wel doenlyk en is.’ Van Winghe verklaert verders dat hy Brabandsch schryft, gelyk men te Leuven in zynen tyd gewoon was te schryven. Hy gebruikt meest altyd die in nominativo, en den in de andere naemvallen van het mannelyk enkelvoud. Eene Commissie van Godgeleerden, door keizer Karel den V aengesteld, was gelast om zyn werk te onderzoeken, en te vergelyken met den oorspronkelyken tekst.

Niet minder zorg en oplettendheid heeft men besteed aen de uitgave van den Moerentorfschen Bybel, die al wederom (blykens het voorberigt) ‘door de doctoren van

de faculteyt der H. Godtheyt in de vermaerde Universiteyt van Loven met alle sorchfuldicheyt ende grooten arbeyt’ is overzien, verbeterd en overeengebragt met den laetsten Roomschen tekst. De beroemde Joannes Malderus, alstoen professor by die Universiteit, en later bisschop van Antwerpen, betuigt in zyne vooraengedrukte verklaring van den 27 july 1598, dat in dezen bybel Den regten aerd der nederduitsche tale gevolgd is: ‘praesertim cum in ea magno labore et studio, consultis variis aliarum linguarum lectionibus ac interpretationibus, et potissimum solidissimis veterum commentariis multa Secundum idioma belgicum magno lucro Sensus genuini et nulla vulgatae editionis jactura Sint Expressa.’

Men weet dat de vertalingen van het Heilig Schrift in Duitschland, in Holland, en elders, steeds in zulk groot aenzien geweest zyn, dat men zich altyd daer op beroepen heeft, als op den grondlegger der keurigheid en zuiverheid van tael. Luthers bybel wordt beschouwd voor het meesterstuk van het Hoogduitsch in de XVIe eeuw, en de Staten-bybel van de Dortsche synode heeft by de Hollanders de tael voor immer gevestigd. Verscheidene zittingen van dat gereformeerd synode werden besteed aen beraedslagingen en overleggingen opzichtelyk het Nederduitsche spraekgebruik1, waeraen (gelyk ik vroeger reeds heb doen opmerken) vele vlaemsche predikanten deel hadden. Moet men dan, met evenveel grond, niet aennemen, dat ook de Belgische geleerden, die aen de vertaling van Gods woord, naer den Roomsch- Catholyken tekst, met zoo veel iever werkten, in dezen hunnen arbeid niet minder de ware regels onzer tael hebben onderzocht en in acht

genomen? Zoo ja, dan mag ik daeruit besluiten dat de spel- en taelgronden, door de Commissie van den 18 augustus 1839 ter bevordering van eenparigheid aengeraden, wel degelyk steunen op het gezag onzer kundigste mannen, ja, op het gezag der Universiteit van Leuven.

 

J.F. WILLEMS.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


taalkunde