Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3 (1839)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3

(1839)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Nederlandsche Sagen.

 
O l'heureux temps que celui de ces fables,
 
Des bons demons, des esprits familiers,
 
Des farfadets aux mortels sécourables!
 
On écoutait tous ces faits admirables
 
Dans son château près d'un large foyer:
 
Le père, et l'oncle, et la mère et la fille,
 
Et les voisins et toute la famille
 
Ouvraient l'oreille à monsieur l'aumonier,
 
Qui leur faisait des contes de sorcier.

Het woord sage beteekent vertelling; het stamt van sagen, zeggen, af, dat niet zelden in de middeleeuwsche schriften voorkomt, en by ons in verscheidene spreekwyzen is overgebleven, als: vragen en sagen, Sagemannen, sagers kannevagers, enz.

By Kiliaen vinden wy Sage, Saegmare, door Narratio, fabula vertaeld.

De sage staet de geschiedenis tegenover; zy treedt langs andere wegen en ziet met andere oogen; zy heft zich boven 't menschelyke, en 't is hierdoor dat zy zoo diepen indruk op onzen geest maekt.

By de Duitschers worden de sagen in märchen (sprookjes) en in eigenlyk gezegde sagen verdeeld. Grimm, in de voorrede zyner Verzameling duitscher sagen, brengt de kenschetsende verschilpunten dezer verhalen op de volgende neêr: ‘De sprookjes, zegt hy, zyn dichterlyker, de sagen meer geschiedkundig; de eersten steunen byna gansch op zichzelven, hebben hun vryen gang, aengeboren kracht en eigene ontwikkeling. De sagen, min ryk aen kleuren, hebben nog dit byzonders, dat zy zich aen een gekende zake klissen, aen eene plaets of aen namen, in de geschiedenis vermaerd.’

Onder de sagen, in ons land verspreid, zyn er die in het oosten te huis hooren en zeer naeuw met de volksbegrippen van Indie verbonden zyn. Deze kwamen met de zwervende volken naer het Noorden over, en werden door de dienaers van Woden, door de Zweden en Duitschers, zoowel als door de Vlamingen verhaeld. Velen kan men geen vasten oorsprong aenwyzen, want zy worden, schoon onder verschillig gewaed, door gansch Europa gevonden. Niets wyst ons op eene duidelyke wys aen in welk land zy ontsproten zyn, maer het grootste getal ging van de Rhynoevers naer andere streken over; steeds toch blyft het ons belangryk van onder hun verdichten mantel het godsdienstig symbolum of de heldendaed welke zy bedoken houden, op te sporen.

 

De bovennatuerlyke wezens, welke in die verhalen steeds te voorschyn komen, zyn talryk; vooraen staen de reuzen, die in veel gevallen de verpersoonelykste natuerkracht aenduiden. De dwergen worden de reuzen tegen over gesteld; dezen zyn klein van lichaem, maer vergoeden het gemis aen lichaemskracht door eene groote ontwikkeling der geestvermogens. Reuzen en dwergen bewoonen de bergen, de reuzen op hooge, ongenaekbare rotsen, de dwergen in spelonken.

 

Meeren, vloeden en rivieren hebben ook hunne wonder- en toovergeesten. In deze rei vinden wy de Nikkers, Alven en Wittevrouwen als de voornaemste aengegeven.

 

Dat de dichterlyke opstellen door een gepast gebruik dezer sagen en het invoeren der wondergeesten, eene meerdere levendigheid zouden winnen, is ligt te bevroeden. Onder dit opzicht beschouwt ze de schryver der schoone verhandeling in de Nieuwe werken der Maetspappy van letterkunde te Leyden, deel II, geplaetst: ‘De menigte der goden, zegt hy, godinnen, water-

woud- en bergnymphen, van gunstige en ongunstige geesten, van tooveraers en tooveressen, heksen, nikkers, wichelaers en waerzegsters, van reuzen, aerdmannetjes en kaboutermannetjes; de aloude priesterlyke instellingen, feesten en offermaeltyden, de godsdienstige zeden en gebruiken; de overleveringen, de heidensche leerbegrippen van allen aerd, en eindelyk onze stamsagen, verschyningen en bygeloovigheden behelzen inderdaed eenen hoogstschatbaren rykdom voor de dichterlyke verbeelding en voorstelling. En zouden onze feëen, onze witte juffers of jongvrouwen of witte wyven en de verzamelplaetsen des heksen en der zelver gedaenteverwisseling en werkingen, door eenen onzer Shakspear's of Wielands ingevoerd, dan niet insgelyks onzen dichterlyken schat kunnen vergrooten?’

De heer Willems trok reeds, in dit Museum, de aendacht op de Noordsche sagas, ten opzichte der zeden en gebruiken onzer heidensche voorouders. Thans zullen wy hier, uit Grimm's werk, de sagen, die eenig betrek tot onze geschiedenis hebben, uitgeven: deze kunnen als eerste aengave eener grootere verzameling verstrekken. Over de historische sagen spreekt Grimm in dezer voegen: ‘Men mag deze sagen als magere overblyfselen van den grooten schat der oude duitsche volks gedichten aenzien; de talryker en beter bewaerde overleveringen des Noordschen stams verstrekken ons hierin ten bewyze. By den rusteloozen staet der andere stammen, by den kryg, de gedeeltelyke ondergang en versmelting met vreemde volken, gingen vele heldenliederen en sagen des voortyds ten onder. Hoe veel moet het volk niet bezeten hebben, dat als wy, nog zulke brokstukken aen te wyzen heeft! - De verordening dezer verzameling is niet willekeurig geschied, maer is naer de verschillige stammen ingericht. Eenige verhalen door romeinsche

schryvers ons nagelaten, hebben wy vooraen geplaetst. Andere hebben wy niet opgenomen, daer zy veel meer tot de geschiedenis dan tot den sagenkreits behooren, als de heldendaden van Arminius. Het grootste getal der heerlyke gothische sagen ging op eene bejammerlyke wys verloren; de rykdom derzelve kan men uit het weinige ons by Jornandes bewaerd afmeten. De geschiedenis was den Gothen en de met hen verwante stammen, zeer nadeelig; ware het Arianismus, dat zy toegedaen waren, niet verdelgd geworden, veel zou in een ander licht geplaetst staen. Uit het weinig overgeblevene kan men besluiten dat deze Gothen zachter en beschaefder waren dan hunne vyanden, de oploopende, arglistige Franken. Hetzelfde geldt ten aenzien der Langobarden, die ook, doch in mindere mate, onderlagen, daer zy krygshaftiger dan de Gothen waren. Een gelukkiger star waekte over hunne sagen, die een samenhang van schoone dichten, van echt-epischen vorm, uitmaken. Weinig lof verdient de sagenkreits der Franken, die toch alle behoudingsmiddelen onder de hand hadden; zy zweemt naer den duisteren, veranderlyken geest dezes volks, by wien de poezy zich naeuwlyks kon vestigen. Eerst na den ondergang der Merovingers, sloot zich om Karel den Grooten het edelste sagenweefsel. Stamoverleveringen der volkeren, welke het Noorden onzes lands bewoonen, namelyk de Saksers, West-phalen en Friezen zyn byna geheel verloren en als met eenen slag ten onder gegaen; eenige echter zyn door de Angel-Saksers behouden. Deze verdelging ware naeuwlyks begrypelyk, vond zy in de bedwinging dezer volken onder Karel den Grooten geene verklaring; het invoeren des kristendoms ging by hen met de vernieling aller oudheden vergezeld, en zy werden in de verachting van heidensche zeden en sagen opgevoed.’

I. Hildegarde.

Annales campidonenses.

Nic. Frischlini comaedia: Hildegardis magna.

Vergel. Vinc. Bellovac. Sp. hist. VII, c. 90-92, en het oud gedicht Crescentia.

 

Keizer Karel was te velde getrokken en zyne gemalin de schoone Hildegarde was te Aken gebleven. Gedurende dezen tyd, beproefde Taland, Karels stiefbroeder, alle middelen van verleiding jegens haer. Deze deugdzame vrouw had liever de dood geleden, dan aen haer heer ongetrouw te zyn; doch zy scheen den booswicht zyne begeerte in te willigen, maer besprak dat hy vooreerst eene schoone bruidkamer zou doen bouwen. Taland deed straks een kostbaer vrouwenvertrek stichten, hetwelk door drie deuren sloot, en bad de koningin er zich in te willen begeven. Hildegarde bad hem voor te gaen en gebaerde hem te volgen; toen hy vlug en vrolyk de derde deur voorby sprong, sloot zy snel de deure toe en schoof er de dikke grendels voor. Taland bleef in deze gevangenis, tot dat Karel uit Saksen zegeryk was terug gekeerd; dan door veelvuldig weenen en bidden bewogen, liet zy hem uit medelyden los, en dacht dat hy genoeg was gestrafd. Karel, als hy hem eerstmael zag, vroeg hem: ‘Hoe hy zoo mager en bleek was geworden?’ ‘Hiervan is uwe godlooze en ontuchtige huisvrouw de schuld’ - antwoordde Taland; als zy merkte dat zy zorgvuldig werd bewaekt, en geene zonden begaen konde, deed zy een nieuwen toren bouwen en my daerin gevangen zetten.’ De keizer, door dit bericht hevig ontroerd, en in toorn ontsteken, beval aen zyne dienaers Hildegarde te verdrinken. Zy vlood en ver-

bergde zich heimelyk by een harer vriendinnen; maer zoodra de koning haer schuilplaets vernam gebood hy op nieuw van haer in een woud te voeren, haer te blinden en ze zoo, van beider oogen beroofd, uil het land te bannen. Wat geschiedt er? Als de dienaren haer wegvoerden, ontmoette hen een edelman uit het geslacht van Freudenberg, die door gravin Adelgund zyne zuster met eene boodschap naer Hildegarde was gezonden. Maer op het gezicht van het gevaer en den nood der koningin, verloste hy ze uit de handen der knechten, die haer omringden, en gaf aen dezen zynen hond. Zy staken den hond de oogen uit, en bragten ze den koning, ten bewyze dat zyn bevel volbragt was. Hildegarde, als zy zoo door godes hulp gered was, toog in gezelschap eener edele vrouw, Rosina van Bodmer genaemd, naer Rome, en oefende de heelkunst, waerop zy zich haer leven lang had toegelegd, zoo gelukkig uit, dat zy haest in groten naem geraekte. Ondertusschen werd de godlooze Taland door God gestrafd; hy werd blind en melaetsch. Niemand kon hem genezen, maer eindelyk hoorde hy dat er te Rome eene heelkundige vrouw woonde, die deze ziekte genezen konde. Als Karel nu naer Rome trok, volgde hem Taland derwaert, en begaf zich ter woonst dezer vrouw, aen wie hy zyn naem kenbaer maekte en geneesmiddelen voor zyne krankheid begeerde. Hy wist niet dat zy de koningin was. Hildegarde beval hem, zyne zonden aen eenen priester te biechten en boete te beloven, dan zoude zy trachten hem te genezen. Taland biechte en dede boete, daerop kwam hy weder tot de vrouw, die hem frisch en gezond maekte. De paus en de koning waren over deze genezing uitermaten verwonderd; zy wenschten die vrouw te zien, en zonden om haer. Zy meldde hun, dat zy den volgenden dag in St-Pieterskerk zou komen. Daer verscheen zy, en berichtte den koning haren heer de gan-

sche geschiedenis, en hoe men haer verraden had. Karel herkende haer met blydschap, en nam haer weder tot gemalin; en veroordeelde zynen stiefbroeder ter dood. Doch de koningin bad voor hem, en hy behield het leven; maer hy werd voor eeuwig in ballingschap gezonden.

II. Karels terugkomst uit Hongarie.

Reimchronick, in Cod. palat. 336, fol. 259-267.

 

Toen keizer Karel naer Hongarie en Wallachie heentoog om de Heidenen aldaer te bekeeren, beloofde hy aen zyne vrouw van binnen tien jaren terug te komen; bleef hy langer van zyn land verwyderd, dan mogt zy zyne dood voor zeker houden. Zond hy haer zyn gouden ring door eenen bode toe, dan mogt zy in al 't geen deze haer aenkondigen zou, volkomen betrouwen stellen. Dan, de keizer was reeds negen jaren afwezig en de omstreken van Aken, van de Maes tot den Rhyn, waren door roof en brand onveilig. Hierop kwamen de heeren by de koningin en baden dat zy een anderen gemael kiezen wilde, die het ryk van deze rampen kon behoeden. Maer de vrouw antwoorde: ‘Hoe zou ik zoo tegen koning Karel zondigen en myne trouw breken! ook heeft hy my het teeken niet gezonden, welk hy my beloofde; toen hy van hier scheidde.’ De heeren hielden echter niet af, en daer het land door den kryg te gronde ging, stond zy eindelyk in hunnen voorstel toe. Daerop werd er eene groote feeste aangesteld, en na drie dagen zou zy aen eenen machtigen koning gehuwd worden.

God, die dit beletten wilde, zond eenen engel als bode naer Hongarie, waer de koning sinds maenden legerde. Als koning Karel die mare vernomen had, sprak hy:

‘Hoe zal ik in drie dagen te Aken terug komen, een weg, die honderd vyftien mylen lang is?’ De engel antwoordde: ‘Weet gy niet, dat God almachtig is, en doen kan wat hy wilt? Ga tot uw geheimschryver; deze heeft een goed, en sterk peerd, dit moet gy hem afkoopen; dit zal u in eenen dag over weide en heide dragen, tot by Rab; dit zy uw eerste dagreize. Des anderen morgens zult gy vroeg uitryden, over den Donauw tot aen Passau; dat zy uwe tweede dagreize. Te Passau zult gy uw paerd laten; de waerd, by wien gy intrek nemen zult, heeft een schoon veulen; koopt hem dit af, het zal u den derden dag tot in uw land brengen.’

De keizer deed 't geen hem geboden was, kocht zynen secretaris zyn paerd af, en reed in eenen dag uit Bulgarie tot Rab; hy rustte gedurende den nacht en trok den tweeden dag by zonnenschyn naer Passau, waer hem de waerd zeer wel ontving. Des avonds, als het vee het hof binnentrok, zag hy dat veulen, greep het by de mane en sprak: ‘Heer weerd, geeft my dat paerd, ik wil er morgen mede over het veld ryden.’ Neen! zeide deze; dat veulen is te jong, gy zyt te zwaer, het zoude u niet dragen konnen. ‘De koning bad een tweede en derde mael, en daer de waerd zag dat Karel het zeer begeerde, zoo besloot hy het veulen hem te verkoopen; en de koning verkocht hem het paerd, waerop hy die twee dagen had gereden, en het was een wonder dat dit paerd van de reis niet stierf.

Zoo vertrok de koning den derden dag, en reed snel en zonder ophouden tot in Aken, voor de Burchtpoort: daer trad hy eene herberg binnen. Door de gansche stad hoorde hy groot geschal van zingen en dansen. Dan vroeg hy, wat er gaende was? De waerd sprak: ‘Eene groote feest heeft heden plaets; onze vrouw treed met een machtigen koning in echt; aen jongen en ouden,

armen en ryken wordt brood en wyn gedeeld, en voeder voor de paerden gedragen.’ De koning zeide hierop: ‘Hier zal ik blyven, en my weinig om de spys, die in de stad uitgedeeld wordt, bekommeren; koopt my voor dezen goudgulden hetgeen ik noodig heb.’ Als de waerd dit goud zag, dacht hy by zichzelven: dat is een vermogend Heer, dergelyken zag ik nimmer! Die spyzen werden hem in kostelyke schotelen voorgezet, en als Karel ten disch gezeten was, vroeg hy den waerd eenen wachter voor den nacht, en leide zich te bed. In het bed gelegen riep hy den wachter, en belastte hem ernstiglyk: ‘Als men de morgenbede in de domkerk luiden zal, zult gy my wekken; dezen gouden ring zal ik u ter belooning geven.’ Als de wachter het klokgeluid vernam, trad hy voor den slapenden koning: ‘Wel aen, heer, geef my myne belooning; men klept de bede in de kerk.’ Hy stond seffens uit het bedde op, trok een ryke kleeding aen, en bad den waerd hem te geleiden. Voor de Burchpoort gekomen vonden zy de deur met sterke grendels gesloten. ‘Heer, sprak de waerd, gy kond er onder doorsluipen, maer dan zal uwe kleeding met modder bezoedeld zyn.’ Dat is niets, hernam hy, en zy slopen de poort binnen; dan gebood de koning aen den waerd van rond den dom te gaen, hy zelf trad de kerk binnen. Het was in Frankenland recht, ‘wie op den stoel in de domkerk zit, die moest koning zyn;’ dit docht hem goed, hy zette zich op den stoel, toog zyn zwaerd, en leidde het bloot over zyne knien. Dan kwam de dienaer in de kerk, en wilde den boek voordragen; als hy echter den koning zitten zag, met blooten zwaerde en stilzwygend, keerde hy terug, en zeide tot den priester: ‘Als ik by den outer kwam, zag ik een gryzen man met blooten zwaerde over de knie op den gewyden stoel zitten.’ De domheeren wilden den koster niet gelooven: een hunner greep een

licht en ging onverwyld naer den stoel. Als hy de waerheid zag, hoe die gryzaerd op den stoel zat, wierp hy het licht uit der hand, en vlood verschrokken tot den bisschop. De bisschop, door twee knechten, die fakkels droegen, voorgegaen, begaf zich naer de kerk; daer zag hy den man op den stoel zitten en sprak met angst: ‘Zeg my, wie gy zyt, en wie heeft u eenig leed gedaen, dat gy op deze plaetse zit?’ Dan hief de koning aen: ‘ik was u wel bekend, en toen ik koning Karel heette, was niemand in macht boven my!’ Met deze woorden kwam hy digter by den bisschop, opdat hy hem wel bezien mogt. Dan riep de bisschop: ‘Wel gekomen, lieve heer, ik verheug my over uwe komst!’ hy omhelsde hem en leidde hem in zyn sierlyk huis. Vervolgens werden al de klokken geluid, en de feestgenoten vroegen, wat dit beduide? Als zy echter hoorden, dat koning Karel terug was gekeerd, zocht elk zyn heil in de vlucht. Doch de bisschop bad, dat de koning hun vrede gunde, en de koningin in gunst aenvaerde, daer het zonder hare schuld was geschied. De koning stond de bede den bisschop toe, en hergaf de koningin zyne liefde.

III. Radbod laet zich niet doopen.

Melis Stoke, Rijmkronijk, B. I, z. 149-176.

Vergel. Buchelinus, op Beka, p. 13.

Pomarius, p. 57.

 

Als de heilige Wolfram het christen geloof by de Friezen predikte, bracht hy eindelyk Radbod zoo ver dat deze zich zou laten doopen. Radbod had reeds den eenen voet in het doopbekken, toen hy vroeg waerheen zyne voorvaderen waren gegaen? of zy by de zaligen

of in de helle waren?’ sinte Wolfram antwoordde: ‘Zy waren heidenen, gevolgelyk zyn hunne zielen verloren.’ Dan trok Radbod snel zynen voet terug en zeide: ‘Hun gezelschap wil ik niet derven! liever ellendig met hen in de helle te woonen, als heerlyk zonder hen in het hemelryk.’ Zoo verhinderde de duivel den doop van Radbod, die drie dagen later stierf, en by zyne vrienden en magen voer.

Anderen verhalen: Radbod, op Wolframs antwoord, dat zyne voorvaderen in de hel waren, zoude verder gevraegd hebben: ‘Of daer den grootsten hoop was?’ Wolfram sprak: ‘Ja, het is te vreezen dat de grootste menigte in de hel zyn zal.’ Dan toog de heiden den voet uit het water en zeide: ‘Waer de grootste hoop is, daer wil ik ook zyn.’

IV. De ring in 't meer by Aken.

Petrarcha, Epistolae familiares, Lib. I, cap. 3.

Pasquier, Recherches, VI, 33.

Vergel. Dippoldt, Karl der Gr., bl. 121.

 

Petrarcha, op zyne reis door Duitschland, vernam van de priesteren te Aken een verhael, hetwelk zy als waer voorgaven en dat zich van mond te mond had voortgeplant. Over lang verliefde Karel de Groote op eene gemeene vrouw zoo hevig, dat hy alle zyne werkzaemheden en plichten veronachtzaemde en zichzelven vergat. Wegens dit verliefd zyn was gansch zyn hof verlegen en mismoedig; eindelyk verviel die geliefde vrouw in eene ziekte en stierf. Men dacht dat de keizer nu deze liefde zou vergeten; maer dan zat hy by het dood lichaem, kuste en omarmde het, en sprak het toe, als of het nog levendig ware. De doode begon tot bederfnis overtegaen; de keizer

echter verwyderde zich niet van haer. De aertsbisschop Turpijn, hier over verwonderd, kon dit aen niets anders dan aen toovery toeschryven. Als Karel eens de kamer verlaten had, overzag hy het gansche lyk der doode vrouw, of hy niets ontdekken konde; eindelyk vond hy eenen ring in haer mond onder de tong en nam dezen weg. Als nu de keizer in de kamer wederkeerde, stond hy verbaesd, als een, die uit een diepen slaep schiet, en vroeg: ‘Wie heeft dit stinkend lichaem hier gebracht?’ en gaf bevel dat men het seffens begraven zou. Dit geschiedde; maer nu ging de neiging des keizers tot den aertsbisschop over, dien hy overal waer hy ging volgde. Als de wyze vrome man dit merkte, en de kracht des rings erkende, vreesde hy, dat deze eens in slechte handen viel, om welke reden hy hem in een meir naby de stad wierp. Sinds dien tyd, zegt men, had de keizer dit oord zoo lief, dat hy Aken niet meer verlaten wilde, een keizerlyk slot, en een klooster daer stichtte, waerin hy zyne overige levensdagen doorbracht; en er na zyn dood begraven wilde zyn. Ook gebood hy, dat alle zyne navolgers op deze plaets zouden gezalfd en gewyd worden.

V. Siegfried en Genoveva.

Freher, Origines palatinae, pars II, 1612, fol. p. 38-39, en Suppl. 18-22.

 

Ten tyde van Hildolf, aertsbisschop van Trier, leefde de palsgraef Siegfried, met Genoveva zyne gemalin, des hertogs dochter van Braband. Ten dien tyde borst een oorlog tegen de heidenen uit, en Siegfried trok daer henen; hy beval aen Genoveva van op de burch Simmern in 't Meifelderland, te woonen, en stelde haer onder de

bescherming van eenen ridder, met name Golo. Den laetsten nacht voor zyn vertrek werd Genoveva zwanger van eenen zoon. - Als Siegfried nu zyn afscheid genomen had, duerde het niet lang of Golo's hart ontstak in zondige liefde tot de schoone Genoveva; hy verbergde zulks niet lang, en verklaerde het aen de palsgravin. Zy wees zyn verzoek met verontwaerdiging af. Golo vervaerdigde valsche brieven, als of Siegfried met zyne bende in de zee verdronken was, en overhandigde deze aen de gravin; het gansche ryk hoorde haer toe, en zy mogt hem zonder zonde minnen. Maer als hy haer kussen wilde, gaf zy hem eenen slag, en hy zag wel dat hy niets zou bekomen. Dan veranderde hy van besluit, ontnam der edele vrouw haer trouwe dienaers en dienstmaegden, zoo dat zy in hare zwangerheid grooten nood leed. Als de tyd daer was, baerde Genoveva een schoonen zoon, en niemand, ten zy eene oude vrouw, stond haer by, of troostte haer; eindelyk vernam zy dat de palsgraef leefde, en welhaest terug zou keeren, en zy vroeg den bode, waer Siegfried reeds was? ‘Te Strasburg,’ antwoordde de bode, en ging dan by Golo, wien hy hetzelfde bericht bracht. Golo verschrikte hevig en hield zich voor verloren. Eene oude hexe zeide hem: ‘wat onrust kan u dit brengen? de palsgravin baerde t'eenen tyde, dat niemand weten kan, wie de vader zy des kinds; zeg slechts aen den graef dat zy met den kok geboeleerd heeft, hy zal haer doen dooden, en gy zult in rust blyven.’ Golo zeide: ‘de raed is goed.’ En ging zynen heer te gemoet, aen wien hy dit vertelde. Siegfried verschrikte en zuchtte van leed. Dan sprak Golo: ‘heer, het betaemt niet dat gy ze langer te vrouwe houdt.’ De palsgraef zeide: ‘wat zal ik doen?’ - ‘Ik zal, hernam de trouwlooze, haer met haer kind naer den oever der zee voeren en in den vloed verdrinken. ‘Als Siegfried hierin had toegestemd, werd Genoveva door Golo aen zyne

knechten overgeleverd, met last van haer te dooden. De knechten voerden haer in het woud en een onder hen sprak toen: ‘wat heeft deze onschuldige gedaen?’ en er ontstond eenigen woordenwissel onder hen; geen van hen wist eenig kwaed van de palsgravin te zeggen, en kende geene redenen waerom zy haer dooden moesten; ‘het is beter, zeiden zy, dat wy ze hier van de wilde dieren laten verscheuren, dan onze handen met haer bloed te bevlekken.’ Alzoo lieten zy Genoveva in het wilde woud en gingen henen. Daer zy een blykteeken aen Golo medebrengen moesten, zoo sneden zy de tong van den medeloopenden hond af, en als Golo vraegde: waer hebt gy de vrouw gelaten? ‘Zy is dood’ antwoordden zy, en toonden hem de tonge.

Genoveva weende en bad, de woeste wildernis doorzwevend; haer kind was nog geen dertig dagen oud, en zy had geene melk meer om het te laven. Daer zy de H. Moedermaegd om bystand bad, sprong plotseling eene hinde uit het hout, en legde zich nevens het kind neder; Genoveva drukte den mond van haer kind aen den uier der hinde en het knaepjen zoog er aen. Ter dezer plaets bleef zy zes jaer en drie maenden; zy zelve voedde zich met wortelen en kruiden, die zy in 't woud vond; zy woonde in eene hut van hout, welke de arme vrouw, zoo wel zy konde, met doorns had vast gebonden.

Na verloop van dezen tyd gebeurde het, dat de palsgraef in dit bosch ter jagt kwam; en daer de jagers de honden opjoegen, werden zy de hinde, die het knaepjen met haer melk voedde, gewaer. Zy werd door de jageren vervolgd, en daer zy ten laetsten geene andere uitkomst had, vlood zy in de hut, waer zy daeglyks kwam, en wierp zich, naer gewoonte, aen des kinds voeten. De honden drongen voort, maer de moeder nam een stok en weerde ze af. Op dezen oogenblik kwam de palsgraef toe

en zag dat wonder, en gebood dat men de honden terug riepe. Dan vroeg hy aen de vrouw of zy christene was? Zy antwoorde: ‘ik ben eene christene vrouw, maer gansch ontbloot; reik my uw mantel over, dat myne naektheid bedekt zy.’ Siegfried wierp haer zynen mantel, en zy dekte zich daermede. ‘Vrouw, zeide hy, waerom verschaft gy u geen spys en kleederen?’ Zy sprak: ‘brood heb ik niet; ik eet de kruiden, welke ik in het woud vinde; myn kleed is versleten en in stukken gevallen.’ - ‘Hoe vele jaren is het, dat gy hier gekomen zyt?’ - ‘Sinds zes jaer en drie maenden woone ik hier.’ - ‘Wiens knaepjen is dit?’ - ‘Het is myn zoon.’ - ‘Wie is de vader van het kind?’ - ‘God weet het!’ - ‘Hoe kwamt gy hier, en hoe heet gy?’ - ‘Myn naem is Genoveva.’ - Als de palsgraef den naem hoorde, dacht hy aen zyne gemalin; en een der kamerlingen trad by en riep: ‘By God! het schynt onze vrouw te zyn, die reeds lang gestorven is; zy had een vlekjen op de wang.’ Zy zagen allen dat zy nog het zelfde vlekjen had. ‘Heeft zy ook nog den trouwring?’ zeide Siegfried. Dan gingen er twee by haer en vonden dat zy nog den ring droeg. De palsgraef drukte haer in zyne armen, en kustte haer; weenend nam hy het kind en sprak: ‘dat is myn vrouw, en dat is myn kind.’ De goede vrouw verhaelde aen allen die daer stonden, wat gy komt te hooren, en allen weenden van vreugde; ondertusschen kwam daer ook de trouwlooze Golo; dan wilden zy alle op hem vallen en hem dooden. De palsgraef riep: ‘houdt, tot wy onderzocht hebben, welke dood hy verdiend heeft.’ Dit geschiedde, en later gebood Siegfried vier ossen te nemen, die in den ploeg nog niet hadden gereden, en elk os den misdadigen aen de vier deelen des lyfs te spannen, twee aen de voeten, twee aen de handen, en dan de ossen te laten gaen. En als zy op deze wys vast gebonden waren, sprong elk os langs zyne zyde weg, en Golo's lyf werd in vier stukken gescheurd.

De palsgraef wilde dan zyne beminde gemalin en het zoontjen na er huis voeren. Zy sloeg het echter af en zeide: Ter dezer plaets heeft de heilige maegd my van de wilde dieren bevryd, en door eene hinde myn kind behouden; van deze plaets wyk ik niet, voor aleer zy ter harer eer gewyd worde. De palsgraef zond om den bisschop Hildulf, wien hy van alles bericht gaf; de bisschop verheugde zich en wydde deze plaets. Na de wyding voerde Siegfried zyne gemalin en zyn zoon mede, en richtte een feestelyk mael aen; zy bad dat er eene kerke gebouwd wierde, 't welk de graef haer beloofde. De palsgravin kon geene spyzen meer verdragen, maer deed zich in 't woud de kruiden vergaêren, aen welke zy gewoon was geworden. Zy leefde slechts nog weinige dagen, en zalig rees zy ten hemel. Siegfried liet hare beenderen in de Boschkapel plaetsen, welke hy beloofd had te bouwen. Deze kapel heet de Vrouwenkerke (niet ver van Megen), en er geschiedde sinds veel wonders.

VI. Karel Ynach, Salvius Brabo en vrouw Zwaen.

Jean Le Maire, Illustrations de Gaule, Paris, 1548, 4 lib. III, bl. 20-23. (Vergl. Tacitus, Hist. IV, 55.)

 

Godfried, bygenaemd Karel, was koning van Tongeren, en woonde aen de Maes op zyn burcht Megen. Karel Ynach, zyn zoon, werd uit het land gebannen, om dat hy eene juffer geweld hadde aengedaen. Karel Ynach vlood naer Rome by zyn grootvader Cloadich, die daer als gyzelaet leefde, en werd door dezen met eere ontvangen. Karel Ynach woonde te Rome by eenen senator, Octavius genaemd, tot dat deze, voor Sylla's wreedheid beducht, uit de stad week naer Arcadie. Daer was Lucius



illustratie
Bladz 252.


Julius proconsul: deze had twee dochters, de eene Julia, de andere Germana geheeten. Karel Ynach verliefde op Germana, maekte haer zyne geboorte bekend, en bereidde zich om met haer te vluchten. Eens nachts namen zy de beste kleinodien uit hunnen schat; scheepten zich heimelyk in, en kwamen in Italie, dicht by Venetie, aen land. Hier stegen zy te paerd, reden over Milanen door Savoyen en Bourgondie in Frankenland, en na vele dagvaerten kwamen te Kameryk aen. Van daer gingen zy verder en rustten in een liefelyk dal, waer toen het burgslot Senes stond. Op eenen vloed in dit dal zwom een talryk drift zwanen. Een van de schildknapen spande de boogsnaer, en schoot eenen pyl. Doch hy miste de zwaen, die verschrikt zich in de lucht hief en op den schoot der schoone Germana vluchtte. Over dit wonder verheugd, om dat de zwaen een vogel van goed voorteeken is, vroeg zy aen Karel Ynach, haer gemael: hoe de vogel in zyne landtael heette? ‘In duitsche spraek, antwoordde hy, heet men hem Zwane.’ - ‘Zoo wil ik (zeide zy) langer niet Germana, maer Zwane heeten;’ want zy vreesde door haer rechten name herkend te worden. Deze plaets bekwam door de menigte der zwanen, die er waren, den naem van Zwanendal (vallis cignea, Valenciennes) aen de Schelde. De vrouw nam deze zwaen mede, en deed ze met zorge voeden. Karel en vrouw Zwaen kwamen van hier ten kasteele Florimont, niet ver van Brussel, en dan vernam hy den dood zyns vaders, Godfried Karel, en toog in haest daer heen. Te Leuven offerde hy zyne goden, en hy werd in Tongeren als koning met vreugde ontvangen. Hy heerschte eenigen tyd in vrede, en won by zyne vrouw eenen zoon en eene dochter. De zoon werd Octaviaen, de dochter ook Zwaen genoemd. Kort daerop voerde Ariovist, koning der Saksers, oorlog tegen Julius Caesar en de Romeinen; Karel Ynach trad

met Ariovist in verbond, en trok tegen de Romeinen op, doch bleef in eenen slag, welke by Besancon werd geleverd. Vrouw Zwaen, zyne weduwe, verbergde zich met hare kinderen in het slot Megen aen de Maes, en vreesde dat Julius Caesar, haer broeder, daer heen kwam. Het ryk Tongeren had zy aen Ambiorix afgestaen, maer nam de zwaen mede naer Megen, zette deze in den wal, en niet zelden voedde zy haer met eigene hand, ter gedachtenis van haren gemael.

Julius Caesar had in zyn leger een krygsman, met name Salvius Brabon, die van Frankus, Hectors zoon van Troie, afstamde. Julius Caesar, om van den arbeid des oorlogs een weinig uit te rusten, was in het burchslot Cleve gekomen. Salvius Brabon verlustigde zich in de omstreken van Cleve met boog en pyl, dacht aen zyn voormalig leven en aen een droom, welke hem dien nacht was verschenen. Verdiept in deze gedachten was hy aen den oever des Rhyns genaderd, die niet ver van het kasteel Cleve heenvloodt, en zag op den stroom eene sneeuwwitte zwaen, die speelde en beet met den snavel in eenen boot aen den oever gelegen. Salvius Brabon bezag dit met genoegen en verwondering, en daer het gelukkig verschynsel dezes vogels met zyn droom in verband stond, trad hy in het schip. De zwaen, geheel tam en zonder schuw te worden, vloog vooruit en scheen hem den weg te wyzen. De ridder beval zich Gode en besloot hem te volgen. De zwaen geleidde hem den Rhyn nederwaerts, en Salvius zag rechts en links of hy niets ontdekte; zy vaerden zoo lang en zoo ver, tot dat de zwaen het kasteel Megen herkende, waer zyne weldoenster woonde en vol kommer, als eene arme weduwe in vreemden lande, haer beide kinderen opvoedde. De zwaen, als hy zyne gewoone verblyfplaets aenschouwde, sloeg met de vleugels, hief zich in de lucht, en vloog

ter grachte, waer de vrouw hem uit hare hand liet eten. Als Salvius zich van zyn geleider verlaten zag, werd hy bedroefd, kwam met zyn boot aen den oever, en sprong aen land; hy hield den boog gespannen en dacht de zwaen te schieten, kon hy haer bereiken. Daer hy verder ging en den vogel in de burchwallen vond, leidde hy er op aen en mikte. Ondertusschen was de vrouw aen de venster gekomen om de zwaen te liefkozen, toen zy een vreemden man zag, die op haer aenleidde. Verschrikt riep zy luid in grieksche tael: ‘Ridder, ik bidde u, dood deze zwane niet.’ Salvius Brabon, die zich in een vreemd land en in zyne eigene tael hoorde aenspreken, was zeer getroffen, trok de hand van den boog, nam den pyl van de strang, en vroeg de vrouw, ook in het grieksch, wat zy in dit woest land dede? Zy was nog meer verwonderd van zich in hare moedertael te hooren aenspreken, en verzocht hem het burchslot binnen te komen opdat zy elkander gemakkelyker konden antwoorden. Toen hy binnen was vroeg zy hem vele zaken, en zy vernam ook het verblyf van Julius Caesar te Cleve. Maer daer zy hoorde dat hy uit Arcadie herkomstig was, nam zy een besluit en vorderde hem eenen eed af: ‘dat hy haer zou bystaen, gelyk men zulks weduwen en weezen verplicht is;’ daerop herhaelde zy hem al hare avonturen. Zy bad hem van haer met haer broeder te willen verzoenen, en gaf hem als teeken een gouden godenbeeldeken mede, dat zy eens van Julius Caesar ten geschenke had ontvangen. Salvius Brabon beloofde te doen wat hy kon, en keerde by zynen heer naer Cleve terug. Hy groette dien, namens zyne zuster, en gaf hem het beeld, 't welk hy op het eerste gezicht herkende. Dan vroeg hy Salvius, waer hy haer gevonden had? Deze verhaelde haer leven en lotgevallen en bad om verzoening. Caesar was ontsteld, betreurde zeer zyn zwagers dood, en begeerde

zyne zuster en neven te zien. Salvius Brabon voerde hem naer het kasteel Megen. Met hertelyke vreugde erkenden zy elkander. Salvius Brabon verzocht de jonge Zwane, des keizers nicht, ten echte, die hem werd toegestaen. De bruiloft werd te Leuven gevierd. Julius Caesar gaf zyne nicht en haren gemael eene groote uitgestrektheid lands tot hertogdom, van de zee af, over de Schelde en het Sonienbosch, tot aen de beke, Lace geheeten. Brabon was hier de eerste vorst, en van hem werd dit land Braband genaemd. Aen zynen neve Octaviaen gaf de keizer het koningryk Agrippina aen den Rhyn.

Naer zyner zusters naem Germana noemde hy Tongeren Germania, en wilde ook dat Octaviaen den bynaem van Germanicus voerde. Sinds werden de Duitschers Germanen genaemd.

VII. Het Zwaenschip aen den Rhyn.

Helinandi Chronicon, lib. IV.

Vincent. Bellovac. Sp. Hist.

Gerhard van Schuiren.

Hopp, Beschr. von Cleve, 1655, p. 148-150.

Abel, Samml. alter Chroniken. Brunschw. 1732, p. 54.

Görres, Lohengrin, LXXI-LXXIII.

 

Ten jare 711 leefde Diederiks des hertogen van Cleve eenige dochter Beatrix. Haer vader was gestorven en zy was vrouw over Cleve en omstreken. Deze jongvrouw zat eens in het burchslot Nimwegen by een klaer en helder weder, en liet haer oogen op den Rhyn weiden, waer zy een wonderlyk ding gewaer werd. Eene witte zwaen, met eene gouden keten om den hals dreef den vloed opwaerts. Aen de keten was een schipken vast, dat hy voorttrok, en in het schip zat een jonge man. Hy had een

gouden zwaerd in de hand, een jagthoorn hing om zyne lenden, en aen den vinger droeg hy een kostelyken ring. Deze jongeling trad uit het schip en sprak de jufvrouw aen, tot wie hy zeide: ‘Dat hy haer land beschermen zou, en hare vyanden verjagen.’ De jongeling behaegde haer zoo zeer, dat zy hem tot gemael nam. ‘Vraeg my niet naer myn geslacht of afkomst, zeide hy, want vroegt gy my daer naer, zoo zaegt gy my niet langer.’ En hy zeide dat hy Helias heette. Hy was kloek van lichaem en groot als een reus. Zy wonnen vele kinderen. Na verloop van eenige jaren, zoo lag deze Helias eens nachts by zyne vrouw te bed, en de gravin vroeg hem achteloos: ‘Heer, zoudt gy uwer kinderen niet zeggen willen vanwaer gy afkomstig zyt?’ Op dit woord verliet hy de vrouw, sprong in het zwaenschip, voer weg, en werd te Nimwegen niet meer gezien. De vrouw, door verdriet getroffen, stierf een jaer naderhand. Hy had zynen kinderen het zwaerd, den hoorn en den ring gelaten. Zyne nakomelingen bestaen nog, en in het slot te Cleve is een hooge toren, waer eene zwaen tot windwyzer dient, en deze toren wordt de Zwaentoren genaemd.

VIII. Lohengrin in Braband.

Oudduitsch gedicht.

Vergl. Parcival, 24624-24715.

Fürtrer, by Hofstâter, II, 131-173.

 

De hertog van Braband en Limburg stierf, zonder andere erfgenamen achter te laten, dan eene jonge dochter, Els of Elsa genaemd. Deze beval hy op zyn doodsbed aen een zyner leenmannen, aen Frederik van Telra-

mond1. Frederik, een dapper held, die te Stokholm in Zweden eenen draek doodde, werd stoutmoedig, en trachtte naer de hand der jonge hertogin, en gaf valschelyk voor, dat zy hem hare trouw beloofd had. Daer zy standvastig weigerde, stuerde Frederik deswege klachten aen keizer Hendrik den Vogelaer, en er werd besloten, dat zy zich in eenen kampstryd, door een' kamper tegen hem moest verdedigen. Daer zy geenen opzoeken wilde, bad de hertogin inwendig den heer, dat hy haer redden zou. Ver van daer, te Montsalva by den Grael, luidden de klokken, in teeken, dat iemand haestige hulpe noodig had; straks besloot de Grael, Parcivals zoon Lohengrin, daer henen te zenden. Als deze den voet in den stegel zou steken, kwam daer eene zwaen op het water gevlogen, die achter zich een schipken voorttrok. Naeuwlyk zag dit Lohengrin, of hy riep: ‘Men brenge dit paerd in den stal weder; ik zal, waer den vogel reiden wilt, henen varen.’ Vol betrouwen op God nam hy geene spys in het schip mede. Na dat zy vyf dagen op de zee hadden gevaren, stak de zwaen den snavel in 't water, ving een vischjen, 't welk hy ter helft op at, en het overig gaf hy aen den vorst.

Ondertusschen had Elsa hare leenmannen op een landdag samengeroepen. Juist op den dag der vereeniging zag men eene zwaen de Schelde opwaerts zwemmen, die een schipken henen toog, waerin Lohengrin op zyn schild slapende lag. De zwaen landde aen den oever, en de vorst werd met vele vreugde ontvangen. Naeuwelyks had men zyn helm, schild en zwaerd uit het schip ge-

dragen, of de zwaen keerde eensklaps terug. Lohengrin vernam het onrecht, waeronder de hertogin zuchtte, en ondernam het geern, voor haer te stryden. Elsa deed dan alle hare verwanten en onderdanen te samen roepen; zelfs kwam koning Godthart, haer moederlyke grootheer uit Engeland, door Gundemur, abt te Clarbrun aengemaend. De stoet verzamelde zich te Saarbruk en ging van daer naer Mentz. Keizer Hendrik, die te Frankfort verbleef, kwam naer Mentz en in deze stad werd het perk bereid, waer Lohengrin en Frederik zouden kampen. De held des Graels bleef overwinnaer, en Frederik bekende dat hy de hertogin belogen had, waerop hy met de byl werd afgemaekt. Lohengrin bekwam nu Elsa, en lange jaren minden zy elkander ongestoord; doch hy waerschouwde haer dat zy alle vragen over zyne afkomst vermyden zou, want dat hy anders haer oogenblikkelyk en voor eeuwig verlaten moest.

Lang leefden zy in ongestoord geluk, en Lohengrin beheerschte het land als een wys en machtig vorst: hy bewees den keizer op zynen tocht tegen de Hunnen en heidenen, grooten dienst. Het gebeurde eens, dat hy in een tournoi den hertog van Cleve een gevaerlyken stoot toebracht, en hem den arm brak; waerop de hertogin van Cleve op nydigen toon tot hare vrouwen sprak: ‘Lohengrin mag een stoute held wezen; ook schynt hy christen te zyn; jammer maer dat hy wegens afkomst zoo weinig roem bezit, want niemand weet van waer hy hier ken 't land gezwommen kwam.’ Dit woord ging de hertogin van Braband door het hart; haer wangen veranderden van kleur. Des nachts in 't bed, als heur gemael haer in de armen hield, weende zy. Hy sprak: ‘myne lieve, waerom weent gy?’ Zy antwoordde: ‘De hertogin van Cleve heeft my in diep verdriet gebracht.’ Lohengrin zweeg en vraegde niet verder.

Den tweeden nacht kwam zy er weder op terug; hy merkte zulks en stilde haer andermael. Maer den derden nacht kon Elsa zich langer niet inhouden en sprak: ‘Heer, ik zou geern weten, van waer gy geboren zyt; myn hert zegt my, gy zyt ryk aen adel.’ Toen de dag aenbrak verklaerde Lohengrin openlyk van wien hy afstamde, dat Parceval zyn vader was, en dat God hem van den Grale daer gezonden had. Daerop deed hy zyne twee kinderen by zich komen, kuste ze, en beval hun zynen hoorn en zwaerd, welke hy hun liet om ze wel te gebruiken: aen de hertogin liet hy den ring, die hy eens van zyne moeder bekwam. Dan kwam de zwaen met het schipken aengezwommen; de vorst trad er in, en voer over water weder in des Graels land. Elsa zonk in onmacht neder. De keizer hield de voogdy over de weezen, die Johan en Lohengrin hietten. De weduwe weende en zuchtte haer gansch leven lang over het verlies van haren echtgenoot, die nimmer wederkeerde.

IX. Lohengrins uiteinde in Lotharingen.

Naer den Titurel.

Vergl. Fürtrer by Hofstâter II, 174-182.

 

Als nu Lohengrin, zonder zwaerd, hoorn en ring, uit Braband vlood, kwam hy in het land Lyzaborie (Luxembourg), en werd de echtgenoot der schoone Belaye, die zich wel wachtte van naer zyne afkomst te vragen, en hem zoo uitermate beminde, dat zy by zyn afwezen treurmoedig was. Doch zy vreesde zyne onstandvastigheid, en verzocht hem steeds t' huis te blyven. De vorst kon een zoo eentoonig leven niet leiden, maer reed dikmaels ter hertenjagt. Zoo lang hy afwezig

was, zat Belaye halfdood en spraekloos alleen; het scheen dat zy als door toovery was aengedaen. Nu werd haer van een harer kamervrouwen geraden, wilde zy hem vaster aen haer hechten, zoo moest zy, als Lohengrin door de jagt vermoeid zou inslapen, een stuk vleesch hem van de leden snyden en het eten. Belaye verwierp den raed en zeide: ‘eer wil ik my begraven laten, als hem slechts aen den vinger te kwetsen!’ en onttrok der kamervrouw hare gunst. Heimelyk ging de verraedster tot Belaye's magen, die den held des konings dochter benydden, en verhaelde hun valsche logenen. Daerop besloten Belaye's vrienden van uit Lohengrin het vleesch, waermede Belaye kon genezen worden, te snyden; en als hy eens weder van de jagt bekomen was en te slapen lag, droomde hy dat duizend zwaerden op eens flikkerden en op hem gericht waren. Verschrikt vloog hy op, en zag de verraderen aen. Allen beefden voor den held: met zyne eene hand versloeg hy er meer dan honderd. Doch zy ondersteunden elkander zoo wel, dat zy hem eindelyk aengrepen, en hem eene wonde aen den linker arm toebrachten, welke nimmer kon genezen. Toen zy zagen dat hy eene doodelyke wonde had, vielen zy allen aen zyne voeten, tot hulde voor zyne dapperheid. Belaye stierf van hartzeer by 't ontvangen der boodschap. Lohengrin en Belaye werden gebalsemd en onder éénen zark begraven. Later werdt een klooster over hunne tombe gebouwd; hunne lichamen worden aldaer nog aen de bedevaerders getoond. Het land, voormaels Lyzaborie genaemd, bekwam sinds den naem van Lotharingen. Dit geschiedde vyf honderd jaer na Christus geboorte.

X. De Zwaenridder.

Naer Conrads von Würzburg gedicht.

 

Hertog Godfried van Braband was gestorven, zonder een mannelyk hoir achter te laten; hy had toch by geschrift vastgesteld, dat zyn land aen de hertogin en aen zyne dochter moest verblyven. Hieraen liet zich Godfrieds broeder, de machtige hertog van Saksen, weinig gelegen, maer in weerwil der klachten van weduwe en wees, bemachtigde hy het land, dat volgens 't duitsche recht op geene vrouwen kon versterven.

De hertogin besloot by den koning hierover hare klachten in te brengen; en daer Karel kort nadien naer Nederland kwam, om eenen landdag te Nimwegen te houden, verscheen zy aldaer met bare dochter en eischte recht. Daer was ook de hertog van Saksen gekomen om de klacht te beantwoorden. Het gebeurde dat de koning, uit de venster ziende, daer eene witte zwaen ontwaerde die den Rhyn neêrwaerts zwom, en met eene zilveren keten, die hel glansde, een schipken na zich trok. In het schip lag een slapend ridder; zyn schild was zyn hoofdkussen, en nevens hem lagen helm en halsberg. De zwaen bracht het schip by het burchslot en lag daer stil. Karel en het gansche hof waren over deze zeldzame gebeurtenis verwonderd; elkeen vergat de klacht der vrouw, en vlood naer den oever heên. Ondertusschen was de ridder ontwaekt, en steeg uit den boot; de koning ontving hem heerlyk, nam hem zelfs by de hand en leidde hem naer de burcht. Dan sprak de jonge held tot den vogel: ‘vervolg uw weg, lieve zwaen; als ik u noodig heb, zal ik u roepen.’ De zwaen hief zich

op, en verdween met het schipken uit 't gezicht der omstaenders. Elk zag den vreemden gast nieuwsgierig aen. Karel ging weder in 't gestoelte te recht zitten, en wees den vreemdeling eene plaets onder de andere vorsten aen.

De hertogin van Braband, in tegenwoordigheid van hare schoone dochter, hernam nu hare klachten, en de hertog van Saksen verdedigde zich. Eindelyk bood hy aen van voor zyn recht te kampen, en de hertogin zou hem een kamper tegenstellen. Hierop verschrikte zy hevig; want hy was een vermaerd ridder, met wien niemand den stryd zou durven wagen. Vergeefs liet zy hare oogen door de zale gaen, niemand bood zich aen. Hare dochter klaegde en weende ook. Toen hief de ridder zich op, die de zwaen aen land gevoerd had, en beloofde voor haer te stryden. Hierop bereidde men zich langs beide zyden ten stryde, en na een lang en hardnekkig gevecht bleef de zege aen den zwaenridder. De hertog van Saksen verloor het leven en de hertogin bekwam haer erfgoederen weêr. De held verwierf de hand der dochter, en zeide haer, van nooit naer zyn afkomst of zyn geslacht te vragen; deed zy het, dan verloor zy hem voor eeuwig.

De hertog en de hertogin wonnen te samen twee kinderen; nu begon het de moeder meer en meer te drukken, dat zy niet wist wie hun vader was, en deed eindelyk de verbodene vraeg. De ridder verschrikte zeer en sprak: ‘Nu hebt gy ons geluk verbroken en my voor de laetste mael gezien.’ De hertogin berouwde het te laet, allen vielen hem te voet, en baden hem te blyven. De held trok zyne wapenen aen en de zwaen kwam met hetzelfde schipken gezwommen; dan kuste hy zyne kinderen, nam afscheid van zyne echtgenoote, zegende het volk en trad in het schip, verdween welhaest, en keerde nooit weder. Diep was de vrouw getroffen,

voedde hare beide kinderen met zorge op, en uit deze stammen vele machtige geslachten, dat van Gelder zoowel als dat van Cleve, ook dat der graven van Reineck en vele andere. Allen voeren een zwaen in hun schild.

XI. Hendrik, het kind van Braband.

Thuringsche volksage, Vergl. Brandes, Einfl. und wirkung des Zeitgeistes, 1ste Abth. Hannover, 1810, bl. 164.

Thuringsche chronik in Senkenberg, sel. III, 330.

Spangenberg, Sächs. chronik. Francf. 1585, bl, 446.

Bange, Thurin. chronik, bl. 99, 100.

Winkelmann, Hess. chronik, bl. 286, 287.

Rohte's Chronik, ap. Menken, I, c. 1738-1742.

 

Als de Thuring-Hessische manstam, na de dood des konings Hendriks1, uitgestorven was, borst er een langdurigen oorlog uit, waerdoor ten laetsten Thuringen en Hessen van elkander werden gescheiden. Alle Hessen en vele Thuringers verklaerden zich voor Sophie, dochter der heilige Elisabeth, die gemalin was des hertogen van Braband; deze erkende haer onmondig kind Hendrik (geb. 1244) voor haer echten heer. De markgraef van Meissen daerentegen beweerde dat het land na de dood van zyn oom Hendrik op hem verstorven was, en viel in Thuringen met een talryke heirmacht. De kryg woedde door het gansche land, en toen de markgraef Eisenach veroverd had, deed hy eenen man, die de hessische party toegedaen was, van de Wartburgerrots nederwerpen, en deze liet nog by zyn val 't ge-

roep hooren: ‘Thuringen hoort aen 't kind van Braband!’ -

Sophie toog uit Hessen voor Eisenach; daer men de poorten gesloten had en haer niet binnen liet, nam zy eene byl, en houwde in St-Joorispoort, zoo dat men de leekenen, tweehonderd jaer naderhand, er nog in zag.

De Kronyken verhalen dat die man een burger van Eisenach was, met name Welspeche, en daer hy de Meissenaers niet huldigen wilde, werd hy tweemael met de blyde over den burchmuer in de stad geworpen, doch was ongekwetst gebleven, en daer hy standvastig in het weigeren bleef, werd hy een derdemael neêrgeworpen en verloor het leven.

XII. De Ridder met de Zwaen.

Vlaemsch volksboek. Gent, by Van Paemel. Oudduitsch in een HS. der Paulinerbib. te Leipzig, no 89. (Feller 292.)

 

In Vlaenderen, daer, waer thans Ryssel en Douay staen, was er van ouds een koningryk, Lillefort genaemd, over 't welk Pyrion met Matabruna zyne gemalin heerschte: zy hadden eenen zoon Oriant geheeten. Eens achtervolgde deze een hert in het woud; het hert ontsprong hem over een water, en Oriant, door den tocht vermoeid, zette zich ter rust by eene beke neêr. Als hy zoo alleen zat, kwam daer een juffer gegaen, die zyne honden zag en hem vroeg van wien hy oorlof hadde om in dit bosch te jagen. Deze juffer heette Beatrix, en Oriant was zoo zeer door hare wonderbare schoonheid getroffen, dat hy haer zyne liefde verklaerde en haer zyne hand bood. Beatrix aenvaerde hem, en de jonge koning voer haer uit het woud naer Lillefort mede, om er de bruiloft te vieren. Matabruna, zyne moeder, ging hem in zyn

opzet tegen, en was de jonge bruid ongunstig, om dat niemand wist van wien zy afstamde. Na eenigen tyd werd de jonge koningin zwanger, en het geschiedde dat zy, aen de venster staende, een tweeling zag ten doope dragen. Dan vroeg zy aen haer gemael of het mogelyk waer, dat eene vrouw twee kinderen baerde zonder twee mannen te hebben? Oriant antwoorde: ‘Door Gods genade kan eene vrouw zeven kinderen van haren man ontvangen.’ Kort daerna trok de koning ten oorlog; hy beval zyne vrouw aen zyne moeder, en nam afscheid. Matabruna verzon slechte zaken, en besloot met de vroedmoeder, toen de koningin gelag, in plaets van kinderen, er jonge honden onder te schuiven, de kinderen te dooden, en Beatrix over eene strafbare gemeenschap met honden aen te klagen.

Als nu den tyd genaekte baerde Beatrix zes zonen en eene dochter, en elk kindjen had een zilveren keten om den hals. Matabruna nam seffens die kinderen weg, en leidde er zeven jonge honden in de plaets. De vroedvrouw riep: ‘Ach! koningin, wat is er geschied! gy zyt van zeven afschuwelyke welpen gelegen: doet ze weg en fluks begraven, dat des konings eere bewaerd blyve.’ Beatrix weende en wrong de handen te samen. De oude koningin begon haer hevig over deze schandelyke echtbreuk toe te spreken. Daerop ging Matabruna weg, gaf die zeven kinderkens aen een vertrouwden dienaer, en zeide: ‘die zilveren ketens, waermede zy geboren werden, zyn een voorteeken dat zy eens roovers en moordenaers zullen worden; daerom moet men ze haestig uit de wereld helpen.’ De knecht nam ze onder zynen mantel, reed het bosch in, en bereidde zich om ze te dooden; maer, daer zy hem tegenlachten werd hy medelydend, leidde ze ter aerde, en beval ze aen de goddelyke bermhertigheid. Dan keerde hy naer 't hof

terug; verzekerde aen Matabruna dat hy ze had omgebracht, waervoor zy hem grooten loon beloofde. Die zeven kinderen schreidden ondertusschen van honger. Dit werd door eenen hermyt gehoord, die ze mede naer zyne kluize nam. De oude man, Helias geheeten, wist niet hoe deze kinderen te voeden, maer eensklaps kwam er eene witte geit daer aen, die ze heur uiers te zuigen bood. Deze geit kwam dagelyks weder, tot dat de kinderen grooter geworden waren. De hermyt maekte hun dan kleine rokjens van bladeren; zy gingen in het hout spelen, zochten zich wilde beziën, die zy aten, en werden in de vreeze Gods opgevoed.

De koning keerde zegevierend terug; maer hy werd met klachten ontvangen, en er werd hem aengekondigd dat zyne gemalin zeven jonge honden had gebaerd, welke men had weggemaekt. Dit trof hem diep; hy verzamelde zynen raed en vroeg wat hem te doen stond? Eenige raedden hem de koningin te verbranden, andere van haer in gevangenis te stellen. Dit laetste beviel den koning beter, daer hy haer nog steeds beminde. Zoo werd de onschuldige Beatrix opgesloten, tot den tyd dat zy uit de gevangenis werd verlost.

De hermyt doopte de zeven kinderen, en noemde een, dat hy byzonder minde, naer zynen naem Helias. Die kinderen, in hunne bladerrokjens, bloods hoofd en barrevoets, liepen zoo dagelyks rond in het omliggend bosch. Het gebeurde dat een jager der oude koningin in die omstreken jaegde en die zeven kinderen, met de zilveren ketenen om den hals, onder eenen boom zag zitten, wiens vruchten zy plukten en aten. De jager sprak hen aen; de kinderen vloden naer de kluis en de hermyt bad den jager van hen geen leed te doen. Als de jager te Lillefort terug was, vertelde hy aen Matabruna wat hy gezien had; zy was er over verwonderd en dacht wel dat het

Oriants zeven kinderen waren, die God beschermd had. Zy sprak aenstonds: ‘O goed gezel, neem eenige uwer lieden mede, en keer in het bosch weder; dood de zeven kinderen, en breng my de zeven ketenen als blykteekenen mede! Doet gy het niet, dan is het met uw eigen leven gedaen; anders zult gy grooten loon ontvangen.’ De jager zeide: ‘Uw wil zal ten uitvoer gebracht worden.’ Hy nam zeven mannen met zich, en trok naer het bosch terug. De weg leidde door een dorp, waer veel volk verzameld was. De jager vroeg naer de oorzake, en hem werd geantwoord: ‘Eene vrouw die haer kind vermoord heeft, wordt gerecht.’ ‘Ach! dacht de jager, deze vrouw wordt verbrandt om één kind gedood te hebben, en ik trekke uit om er zeven te dooden; vervloekt zy de hand die dergelyke geboden volbrengt!’ Dan zeiden alle de jagers: ‘Wy willen den kinderen geen hinder doen, alleen zullen wy hun de ketenen afnemen, en ze aen de koningin brengen, ten bewyze dat zy dood zyn.’ Welhaest kwamen zy in het bosch en de hermyt was juist naer het bygelegen dorp gegaen om brood te bedelen, en had een der kinderen medegenomen om hem te helpen dragen. De zes anderen, op 't gezicht dier vreemde mannen, schreidden van benauwdheid. ‘Wees niet bevreesd,’ zeiden de jagers. Dan namen zy de kinderen, en deden de ketenen van hunnen hals; op den zelfden oogenblik veranderden zy in witte zwanen, en vlogen de lucht in. De jagers verschrikten zeer; eindelyk gingen zy naer huis, en brachten de oude koningin die zes ketenen, en gaven voor dat zy de zevende verloren hadden. Daer over was Matabruna zeer vergramd; zy ontbood eenen goudsmid, om van die zes ketenen eenen kroes te maken. De goudsmid nam een der ketenen, om ze in 't vuer te proeven, of het zilver goed was. De keten werd zoo zwaer, dat zy alleen meer woog,

dan vroeger de zes te samen. De smid was zeer verwonderd, gaf zyne vrouw de vyf overige ketens en maekte van de zesde, die gesmolten was, twee kroezen, elk zoo groot, als er Matabruna een van begeerd had. By de ketenen hield hy nog een der kroezen en bracht slechts eenen aen de koningin, die over zyne zwaerte en grootte zeer te vrede was.

Als de hermyt met den jongen Helias terug kwam, was hy verwonderd, dat de andere daer niet meer waren. Zy zochten naer hen den ganschen dag lang, tot den avond; zy vonden ze niet en waren zeer bedroefd. Des anderendaegs 's morgens ging de kleine Helias weder naer zyne zusters zoeken, en verdwaelde tot by eenen vyver, waer zes zwanen in zwommen, die naer hem kwamen gevlogen, en zich met brood lieten spyzen. Van nu af aen ging hy daeglyks naer den vyver, om de zwanen brood te brengen, en zoo verstreek een geruimen tyd.

Gedurende Beatrix's gevangenschap dacht Matabruna op niets anders dan hoe zy haer door den dood mogt wegkrygen. Zy won ondertusschen een valschen getuigen, die zeide den hond gekend te hebben, met wien de koningin omgang zou gehad hebben.’ Oriant werd hier door op nieuw verbitterd; en als de getuige zich aenbood, zyn gezegde tegen elkeen in een' kampstryd staende te houden, zwoer de koning, dat Beatrix sterven zou, indien geen kampstryder voor haer optrad. In dezen nood bad zy God, die haer geween aenhoorde, en eenen engel naer den hermyt zond. Deze vernam nu de gansche gebeurtenis, wie die zwanen waren, en in welk gevaer hunne arme moeder zich bevond. Helias, de jongeling, was over dit bericht verblyd; en hy trok in zyn bladerkleed, bloodshoofds en barrevoets, naer het hof des konings, zynen vader. Het gerechtshof was nog vereenigd, en de verrader stond ten stryde bereid. Helias verscheen

eensklaps; zyn eenig wapen was een houten knods, maer de jongeling overwon zyn' tegenstryder en deed de onschuld zyner geliefde moeder blyken, die uit haer gevangenis verlost, in volle eer haer oude rechten hernam. Als nu de gansche verradery zich ontwikkeld had, zond men om den goudsmid, welke men meende de zes ketenen versmeed te hebben. Hy kwam en bracht vyf ketenen en den kroes, die by hem gebleven was, mede. Helias nam deze ketenen en begeerde zyne broeders te verlossen; schielyk vlogen zes zwanen in den burchvyver neder. Vader en moeder gingen met hem uit het kasteel en het volk bleef op den oever staen om dit wonder te zien. Zoo haest de zwanen Helias zagen, zwommen zy naer hem; hy streek hen de pluimen en wees hen de ketenen. Dan leide hy den eenen na den anderen de keten om den hals, en oogenblikkelyk stonden zy in menschelyke gestalte voor hem, vier zoonen en eene dochter; en de ouders omhelsden nu eerstmael hunne kinderen. Als nu de zesde zwaen zag dat zy alleen overbleef en geen mensch werd, was zy zeer bedroefd, en trok zich in wanhoop de vederen uit; Helias weende en maende haer tot verduldigheid aen, met troostende woorden. De zwaen neeg met het hoofd, als of zy hem bedankte, en een iegelyk deelde in hare smart. De vyf andere kinderen voerde men ter kerke, en zy werden aldaer gedoopt; de dochter werd Rosa genaemd, de vier broeders werden namaels vrome en dappere helden.

Na deze wonderlyke voorvallen stelde koning Oriant welhaest de teugels des bestuers den jongen Helias ter hand. De jonge koning, als streng rechter, veroverde het sterke slot, waer Matabruna heen gevlucht was en bracht haer voor 't gerecht, die ze ten stapel veroordeelde. Dit vonnis werd ten uit voer gebracht. Na dat Helias nu eenigen tyd in vrede geregeerd had, zag hy eens de zwaen,

zynen broeder, een boot achter zich voorttrekken; hy aenzag dit als een teeken des hemels, dat hy de zwaen volgen moest en ergens roem en eer verwerven. Hy vereenigde zyne ouders en broeders, ontdekte hun zyn voornemen en omhelsde hen ten afscheid. Dan deed hy zyn harnas en schild brengen. Oriant, zyn vader, schonk hem een hoorn en sprak: ‘Bewaer wel dezen hoorn! allen die deszelfs geklank hooren, zal geen onheil wedervaren.’ De zwaen gaf dan met eene zeldzame stem drie of vier schreeuwen; Helias ging naer den vyver; de zwane kwam aen kant en sloeg met de vleugels uit blydschap. Helias trad in den boot, de zwaen zwom vooruit, en snel vloden zy van daer, van vloed in vloed, van stroom in stroom, tot zy de plaetse genaekten, waer de wil Gods hen riep.

Te dezen tyde heerschte Otto de eerste, als keizer over Duitschland; het Ardennerbosch, Luik en Namen hoorden ook tot zyn ryk. Deze hield dan een ryksdag te Nimwegen, en wie een onrecht geleden had kwam daer heen en bracht zyne klacht voor den keizer. Het gebeurde dat de graef van Frankenburch daer ook voor den keizer trad en de hertogin van Bouillon, Clarissa, beschuldigde van haer gemael, gedurende zyne driejarige zeereis, eene onechte dochter gebaerd te hebben; hy beweerde hierby dat het land nu op hem, den broeder des hertogs, vervallen was. De hertogin verdedigde zich zoowel zy kon, doch de rechters besloten tot den kamp, en zy moest eenen stryder tegen den graef van Frankenburch stellen, om hare onschuld te bewyzen. De hertogin zag vergeefs haer eenen ridder om, toen men een hoorngeklank vernam. De keizer zag door de venster den boot door de zwaen geleid, waerin Helias gewapend stond. De keizer was hier over verwonderd, en daer de ridder aen land stapte, gebood hy hem straks voor hem

te brengen. De hertogin zag hem ook komen en zy verhaelde aen hare dochter eenen droom, die zy des nachts had gezien: ‘Ik droomde dat ik met den graef voor 't gerecht kwam, en dat ik veroordeeld werd verbrand te worden. Maer als ik reeds in de vlamme stond, vloog my een zwaen over het hoofd, die water goot en het vuer bluschte; uit het water steeg een visch, voor wie allen beefden; daerom hoop ik dat deze ridder ons van den dood zal verlossen.’ Helias groette den keizer en sprak: ‘Ik ben een arme ridder, die hier by avonture komt om u te dienen.’ De keizer antwoordde: ‘Avonturen hebt gy hier gevonden; hier staet eene ter dood veroordeelde hertogin, wilt gy voor haer kampen, gy kont haer verlossen, als hare zake goed is.’ Helias bezag de hertogin die hem eerbaer toescheen, en hare dochter, van eene wonderbare schoonheid, beviel hem zeer. Zy zwoer hem dat zy onschuldig was, en Helias beloofde haer kampvechter te zyn. Kort daerop had het gevecht plaets, en na een gevaerlyken stryd sloeg de ridder met de zwaen den graef het hoofd af, en der hertoginnen onschuld werd alom herkend. De keizer groette den overwinnaer; de hertogin stond hare landen aen heure dochter Clarissa af, met wie de held, die haer verlostte, in echt trad. De bruiloftsfeest werd te Nimwegen gevierd; daer na trokken zy naer Bouillon, waer zy met vreugd ontvangen werden. Na negen maenden baerde de hertogin eene dochter, Ida genaemd, die later de moeder van veel beroemde krygshelden werd. Eens vroeg de hertogin haren echtgenoot, naer zyne vrienden en magen, uit welke hy gesproten was. Helia antwoordde niets, maer verwittigde haer, zoo zy dit andermael vroeg dat hy van haer moest scheiden. Zy vroeg hem wyders niets en leefde zes jaren in vreugde en rust te samen.

De vrouwen zyn veelal genegen te doen, 't geen haer

verboden wordt; de hertogin, eens nachts by heur echtgenoot in 't bed liggende, zeide dan andermaels: ‘O myn heer! ik zou geern weten van waer gy zyt.’ Als Helias dit hoorde was hy zeer bedroefd en antwoordde: ‘Gy weet, dat gy dit nimmer zult weten; nu moet ik morgen van u scheiden.’ En hoe zeer zy en hare dochter ook weenden, riep hy des morgens zyne leenmannen te samen, en gebood hun, vrouw en dochter naer Nimwegen te voeren, opdat hy ze daer den keizer kon aenbevelen; wat hem betrof, hy zou nimmer terugkeeren. Terwyl hy dit zeide hoorde men het geschreeuw der zwaen, die zich over haer broeders wederkomst verheugde, en Helias trad in den boot. De hertogin reisde niet hare dochter te land naer Nimwegen, daer kwam de zwaen haest aengezwommen. Helias blies op den hoorn en verscheen voor den keizer, tot wien hy zeide dat hy gedwongen was zyn land te verlaten, en hem zyne dochter Ida aenbeval. Otto beloofde het hem, en na dat Helias afscheid genomen had, omhelsde hy vrouw en dochter, en voer weg in den boot.

De zwaen leidde hem naer Lillefort terug, waer hy door allen, maer voornamelyk door Beatrix, zyne moeder, werd verwillekomd. Helias dacht steeds hoe hy zyn broeder de zwaen zou kunnen verlossen. Hy deed den goudsmid komen, behandigde hem de twee kroezen, en beval hem daervan eene keten te smeden gelyk die was, voor hy ze smolt. De smid deed het, bracht de keten terug en Helias hing ze de zwaen om den hals, die eensklaps in eenen jongeling veranderde, gedoopd en Esmer (volgens anderen Emeri, Emerich) genoemd werd.

Eenigen tyd daerna verhaelde Helias aen zyne verwanten de avonturen, welke hy in 't land Bouillon beleefd had; hierop verliet by de wereld, ging in een klooster om

aldaer tot aen zyne dood een geestelyk leven te leiden. Maer hy deed ter nagedachtenis zich een slot bouwen, aen dat der Ardennen volkomen gelyk, en noemde het ook Bouillon.

Als nu Ida, Helias dochter, viertien jaren oud was, trouwde de keizer Otto haer uit met Eustachius graef van Boulogne. Ida zag eens in een droom drie kinderen op haren schoot liggen, elk met eene kroon op het hoofd, maer de derde brak zyne kroon en eene stem liet zich hooren: ‘dat zy drie zonen zou ter wereld brengen, die verdedigers des christendoms zouden wezen; slechts moest er gezorgd worden, dat zy geene andere melk dan de hare zogen.’ In drie jaren tyds bracht de gravin drie zonen ter wereld; de oudste werd Godfried, de tweede Boudewyn en de derde Eustachius genaemd; zy voedde ze zorgvuldig met haer eigen melk. Het gebeurde dat de gravin op een pinksterdag wat lang in de kerke bleef. Haer zuigeling Eustachius weende, zoo dat hem eene andere vrouw te zuigen gaf. Als de gravin, by haer terugkomst, heur zoon aen der vrouwe borst zag, zeide zy: ‘Vrouw, wat hebt gy gedaen? nu zal myn kind zyne weerdigheid verliezen.’ De vrouw antwoordde: ‘ik meende wel te doen, het kind weende, ik trachtte het te stillen.’ De gravin was zeer bedroefd; zy at noch dronk van den ganschen dag, en groette de luiden niet, die haer voorgesteld werden.

De hertogin, hare moeder, had geern geweten waer haer echtgenoot was: zy zond pelgrims naer alle landen om hem te zoeken. Nu kwam een van dezen voor een kasteel, en naer deszelfs naem vragende hoorde hy met bewondering dat het Bouillon heette, daer hy toch wel wist dat Bouillon verder afgelegen was. De landslieden verhaelden hem waerom Helias dit gesticht gebouwd en aldus genaemd had, en gaven hem van zyn overige

avonturen kennis. De pelgrim dankte God dat hy eindelyk gevonden had, wat hy zoo lang had gezocht; hy liet zich by den koning Oriant en zyne zonen aenkondigen, en berichtte hun, hoe het met de hertogin en hare dochter te Bouillon gelegen was. Esmer bracht deze blyde boodschap aen Helias in zyn klooster; Helias gaf ten blyke der waerheid zynen trouwring aen den pelgrim mede; zyne broeders zonden ook vele kostelykheden aen hunne vrienden te Bouillon. De pelgrim trok er mede henen, en kort nadien kwamen de hertogin en de gravin, haren echtgenoot en vader in zyn klooster bezoeken. Helias ontving haer met vreugde, doch stierf niet lang nadien, en de hertogin volgde hem haest, diep door verdriet getroffen. De gravin, na de begraving harer ouders, keerde naer haer land terug, en bracht hare zonen in de vreeze Gods en in de deugd op. Deze zonen overmeesterden later het heilige land op de heidenen, en Godfried en Boudewyn werden te Jerusalem tot koningen gekroond.

 

PH. BLOMMAERT.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs