|
| |
| |
| |
Beschryving van twee merkwaerdige schilderyen uit de school der gebroeders Van Eyck.
Had de schilderkunst, die sedert de vroegste tyden in de Nederlanden inheemsch is geweest, haren zetel in de 16e eeuw in Antwerpen en Braband gevestigd, en prykte zy in de 17e eeuw met den meesten luister in Holland; Vlaenderen draegt den roem van deze edele kunst op haren bodem te hebben zien ontkiemen, en zich aldaer in den loop van min dan eene eeuw tot eenen verbazenden trap van volmaektheid te verheffen.
Wel zyn er schryvers die ons berigten dat de schilderkunst reeds langen tyd voor de gebroeders Van Eyck in sommige steden beoefend werd, b.v. in Antwerpen, waer er, volgens de getuigenis van den geschiedenis-schryver Grammaye (Antiq. Antv. bladz. 24), in het jaer 1396 vyf werkplaetsen van schilders en beeldhouwers waren, terwyl deze alsdan nog onbeduidende stad op dat tydstip niet meer dan vyftien bakkeryen telde; en alwaer er volgens Houbraken in het midden der 15e eeuw een eigen schildergilde bestond, terwyl de artisten in de andere steden dan nog tot de gilden van tinnegieters, kleermakers en ketellappers behoorden; ook weten wy dat deze kunst reeds vroeg in Mechelen bloeide en aldaer zelfs later, in de 16e eeuw, niet min dan honderd vyftig werkplaetsen van artisten telde; ongelukkiglyk is er ons echter geen monument van schilderkunst over gebleven dat met eenigen grond van waerschynlykheid tot een vroeger tydvak dan dat der gebroeders Van Eyck kan
| |
| |
gebragt worden. Men kan derhalve over den vóór- Van Eyckschen staet der kunst slechts naer aenleiding van bewaerd geblevene miniaturen eenige gissing maken, en alsdan moet men bekennen dat de diensten, door de gebroeders Van Eyck aen de kunst bewezen, groot zyn, en de eer der onsterfelykheid hun ook dan nog met regt zoude toekomen, indien de uitvinding van het schilderen met olieverf hun op meer onwrikbare gronden konde betwist worden.
De eeuw waerin de gebroeders Van Eyck leefden, was onder alle opzigten eene eeuw van humaniteit; eene eeuw die eene gaping gevoelde, en naer bevrediging voor hart en geest omzag. Geen wonder dat twee mannen, ryk aen wetenschappelyke kennissen, met eene gevoelige ziel en eene levendige verbeeldingskracht begaefd, daer by aen malkander verknocht gelyk de vriend aen den vriend, gelyk de zoon aen den vader; beiden van een en hetzelfde godsdienstige gevoel bezield, door hun eenparig streven de grenzen van het gebied der kunst verre achter den bekrompen gezigteinder van hunne tydgenooten plaetsten, en aen de kunst eenen weg baenden, welke niet alleen door hunne landgenooten maer ook door de Italianen en Duitschers met geestdrift gevolgd werd.
De oplossing der vraeg, in hoe ver men map aennemen dat er eene schilderkunst vóór de gebroeders Van Eyck bestond; welke nieuwe rigting deze aen de kunst hebben gegeven; welken invloed zy op hunne land- en verdere tydgenoooten hebben uitgeoefend; wat het eigenaerdig karakter en de byzondere verdienste van dat gene is wat zy en hunne leerlingen ons hebben nagelaten, is derhalve van het hoogste belang; gelyk over het algemeen eene beredeneerde geschiedenis, van welk kunstvak het ook zyn moge, over de kennis van den zedelyken staet van het menschdom in de verschillende tydvakken, zeer
| |
| |
veel licht kan verspreiden. - Te regt toch zegt de schrandere kunstkenner K. Schnaase in zyne Niederl. Briefe (p. 524): ‘De geschiedenis vertoont zich aen ons als eene karavane, die wy door woestynen zien rondzwerven, doch wier gang wy ons niet kunnen verklaren. Het is voor ons een onoplosbaer raedsel waerom zy ginds geen oogenblik stil hield, terwyl zy elders eene wyle verpoosde. Maer de werken der kunst zyn hoeksteenen op dezen doolweg, met opschriften die ons onder vele opzigten belangryke inlichtingen kunnen geven, zoo wy hunne tael weten uit te leggen.’
Is het te betreuren dat de Nederduitsche letterkunde tot hiertoe nog geen werk heeft aen te wyzen dat zich meer bepaeldelyk tot de geschiedenis der kunst, hare gedurige ontwikkeling, uiteenloopende rigting, en betrekkelyke verdiensten in de verschillende vakken, dan wel tot de omstandige beschryving der byzonderheden en lotgevallen der artisten bepaelt; - de bouwstoffen voor zulk een werk worden daerentegen met pryzenswaerdigen yver byeengebragt, en zoo zien wy met vertrouwen het tydstip te gemoet alswanneer wy niet meer by onze naburen ter school zullen moeten gaen, om ons in het ruime gebied onzer eigene kunstgeschiedenis t'huis te vinden.
Als eene bydrage voor zulk een werk vertrouwen wy dat de beschryving van twee uitmuntende schilderyen, die ongetwyfeld tot de Van Eycksche school behooren, aen de lezers van het Belgisch Museum, niet onwelkom zal zyn. Alvorens echter hiertoe over te gaen zullen wy met weinige woorden van het eigenaerdige spreken, dat de Van Eycksche school in het algemeen kenmerkt, en geheel byzonderlyk van latere scholen onderscheidt.
Terwyl de schilders van lateren tyd, als Rubens en zyne tydgenooten en opvolgers, hunne zorg hoofdzakelyk
| |
| |
aen het menschbeeld besteedden, en alle krachten inspanden om de volledigste harmonie tusschen de handeling zelve en het karakter der personen daer te stellen, vermeden zy alle bywerk of geheel en al, of maekten zy er altans zoo weinig mogelyk gebruik van; dusdanig dat men zich hetzelve niet zelden, na de beschouwing van een hunner tafereelen, naeuwelyks meer kan te binnen brengen.
In de vroegere school daerentegen werd het menschbeeld als een met het heelal meer in verband staende deel beschouwd, en daerom steeds, zoo veel mogelyk, in naeuwe betrekking met de bezielde en onbezielde natuer voorgesteld. De schilders dier school plaetsten derhalve gaerne hunne tafereelen onder den blooten hemel, in een weelderig landschap, met bergen, rivieren, boomen, huizen en steden, in een beredeneerd verschiet. Was hun dit door den aerd van het voor te stellen onderwerp onmogelyk, en greep de handeling b.v. in eene zael of kerk plaets, dan bragten zy toch gaerne de natuer daer mede in aenraking, terwyl zy door een open venster of deur het uitzigt op een bekoorlyk landschap gaven, of ten minste de stralen der zon door de ruiten deden spelen. In zulk een tafereel waren de handelende personen het middelpunt, maer ook niet meer; zy vulden derhalve niet de gansche ruimte van het paneel aen, maer lieten reeds op den voorgrond eene plaets voor het landschap, dat van daer af zyn begin nam om zich achter hen met bekoorlyke schoonheid verder ten toon te spreiden. Alles in zulk een tafereel werd met gelyke zorg en liefde behandeld; en, zoo de mensch er het hoofdonderwerp van was, is dit aen zyne meerdere voortreffelykheid onder het schepselendom toe te schryven. Als zoodanig verschynt hy dan ook gemoedelyk en edel, zoo als de artist hem met kinderlyk onbevangen gemoed in zyne edelste aendoeningen en zyne verhevenste uitingen had waergenomen.
| |
| |
De eenheid van handeling, welke gewoonlyk in dergegelyke tafereelen ontbrak, waerin elk wezen in zyne volle waerde wilde optreden, en niemand zich naer den achtergrond liet dringen, werd vergoed door eene bekoorlyke werking van het licht. Ter bereiking van zulk een effect plaetsten dan ook de artisten gaerne op den voorgrond een voorwerp, waervan het licht weelderig op het omringende kon afkaetsen; b.v. een helder water, een prachtig tapyt, in goud en schitterende kleuren gewerkt, of vasen, wapenrustingen, en wat des meer is van glinsterend metael.
De twee schilderstukken, waervan wy hier eene beschryving laten volgen, vereenigen in zich de voornaemste der hier boven aengeduide hoedanigheden. Omtrent het kleinere is het eenparig gevoelen, en bestaen er buiten dien schriftelyke bewyzen, dat het een der schoone voortbrengsels van het keurig penseel van Memling is. Aengaende het tweede zyn de gevoelens der kenners meer uiteenloopend. Wy zullen na eene omstandige beschryving van dit laetste, waermede wy een begin maken, onderzoeken, aen welken artist dit stuk met den meesten grond van waerschynlykheid mag toegeschreven worden.
Deze schildery, hoog 1 metre 24 centimetres en breed 1 metre 51 ½ centimetres, verbeeldt de Moeder Gods met het kind Jesus op den schoot, omringd door de HH. Barbara en Catharina, den H. Joannes en den H. Antonius.
By de beschouwing van dit heerlyk kunstvoorbrengsel valt het oog terstond op het hoofdbeeld, de Moedergods. Wy hebben verscheidene Madonnas, dit lievelings-onderwerp der schilders van de 14e en 15e eeuw gezien, doch geene op wier gelaet de schoonheid op eene zoo edele en verhevene wyze, zoo vry van allen zweem naer vergankelyke, aerdsche schoonheid is uitgedrukt, als in deze
| |
[pagina t.o. 183]
[p. t.o. 183] | |
bl. 183.
| |
| |
Moedergods, die haer nêergeslagen blik met vrome verrukking op den lieveling gevestigd houdt, dien zy met gevouwde handen tegen haer hart drukt. Het bekoorlyke van dit innemend gelaet wordt nog verhoogd door het lichtbruine haer, dat, op het voorhoofd vaneen gescheiden, golvend langs beide zyden op hare schouders neervalt, en aen het aengezigt eene regelmatige, eivormige gedaente geeft. De behandeling van dit aengezigt, zoo wel als van de verdere naekte deelen, van den hals, de handen en het kindeken, is van de grootste kieschheid en bevalligheid, en kenmerkt eenen onderscheiden artist; zoo kunstig en fyn zyn de tinten en toonen in malkander versmolten. Het beeld is in eene ongedwongene houding gezeten. Een lang bovenkleed van hoogblaeuwe, eenigzins in het groen spelende kleur, met eenen ryken in goud gestikten boord, valt in breede plooyen aen de eene zyde op den grond, aen de andere over de knie neder, en laet een onderkleed van lichtblaeuwe kleur benevens een prachtig gewerkt voetkussen zien.
Op de regter knie der Moedergods zit het kind Jesus, het gezigt links gekeerd, de linker hand naer eenen appel uitstrekkend, welken de H. Barbara hem aenbiedt. Het hoofd, de handen en het onderste gedeelte des lichaems zyn naekt; een hemd en een overkleed, waervan de sleep zich in schoone plooyen op de knie der Moedergods breekt, bedekken het overige gedeelte des lichaems. Zoo wel in teekening als in uitdrukking en bewerking is dit kind byzonder gelukt. De regter arm, die in het verkort geschilderd is, en de vlakte der opene hand toont, voldoet aen de strengste vereischten der kunst. Ook de over elkander gekruiste beenen, en, in het algemeen de gansche honding van het kind, is van de grootste waerheid en natuerlykheid.
Na de hoofdpersoon van deze schildery, wordt de aen- | |
| |
dacht het meest geboeid door de twee vrouwbeelden: de H. Catharina met rad en zwaerd, geheel op den voorgrond ter regter-, en de H. Barbara naest een toren ter linker zyde der Moedergods. De eerste zit in eene edele, ongedwongen houding; een lange rozenroode mantel met in goud geborduerden rand omhult haer lichaem en laet slechts aen de borst een gedeelte van een groen onderkleed met smal-gestikten gouden boord zien. Op hare knie ligt een gebedenboek dat zy met de linkerhand vasthoudt, terwyl de regter op het punt schynt te zyn van een bykans afgelezen blad om te slaen. Ook deze heilige zit bloots hoofds en draegt schoon lang haer van lichtbruine kleur; haer wezen komt in regelmatige schoonheid en in uitdrukking van stille ingetogenheid en ware godsvrucht dat der Moedergods zeer naby; het oog des aenschouwers komt gaerne op dit bekoorlyk beeld te rug, dat aen zynen geest eene aengename bezigheid geeft door de vergelyking der fyne schakeringen van verschillende uitdrukking, welke de artist in deze twee figuren heeft weten te brengen.
Ook de heilige Barbara, die den Heiland knielend eene vrucht aenbiedt, lacht den beschouwer vriendelyk toe; in haer bespeurt hy eenen zachten overgang van het aerdsche tot het hemelsche. Haer gelaet is schoon en edel: het is de spiegel eener vrome ziel, maer die nog in een sterfelyk lichaem op aerde verkeert. Er schynt rond hare lippen nog een zweem van vrouwelyke ydelheid te waren, die het zelfbehagen dat zy aen de haer te beurt gevallen eer neemt, eenigzins verraedt. Opmerkenswaerdig is het, voor het overige, dat de behandeling der drapering zoo wel als die van het hoofdtooisel merkelyk van die der twee andere vrouwbeelden verschilt. Een witte sluyer bedekt haer hoofd, en laet slechts het gezigt en een weinig van het weggestreken bruine haer
| |
| |
zien; zy draegt een rood kleed met smallen boord, waerop versieringen die eenigzins aen letters gelyken. Dit beeld schynt geheel naer de natuer geschilderd te zyn, en is ongetwyfeld de beeltenis der schenkster van de schildery.
Tusschen de H. Catharina en de Moedergods staet de H. Joannes de Dooper, in een groenen mantel gehuld, die slechts tot op de helft der beenen in regte plooyen neervalt. Hy heeft in de linker hand een lam; de regter is voor de borst opgeheven. Zwaer bruin haer krult om hoofd en kin van dit belangryk wezen, dat met diepen ernst voor zich heenziet.
Op den voorgrond, ter zyde van de H. Barbara, staet de H. Antonius. Een lange donkerkleurige mantel bedekt zyn gansche lichaem, een zwarte kap laet slechts weinig grys haer zien, terwyl een lange gryze baerd tot sieraed van dit merkwaerdig gelaet verstrekt, dat in diepe gepeinzen verzonken, het groote geheimnis der menschwording schynt te willen doorgronden. Zyne diep ingevallen oogen, welke op den Heiland gevestigd zyn, de zware groeven op zyn gelaet, en de ontvleeschte handen, kenmerken den heremyt, die in eenzaemheid levende, zich door onthoudingen en kastydingen den Heere tracht welgevallig te maken. De regter hand van dezen heiligen man, by welken de schilder niet vergeten heeft zyn bekende lievelings dier te plaetsen, houdt eene rol papier en rust op de kruk van zynen wandelstok.
De voorgrond dezer schildery is met weelderige planten en bloemen versierd; Joannes de Dooper en de heilige Barbara zyn voor een tapyt met eenen blaeuwen grond en gouden versiersels, dat tegen den muer is gespannen, geplaetst. De Moedergods zit voor een hoogen scherm met gouden bloemen op een lichtrooden grond. Achter het tapyt is een gebouw met eene deur, ter linker zyde van den
| |
| |
aenschouwer; boven langs de muren van het gebouw zyn er op verscheidene plaetsen kleine groene gewassen aengebragt, die eene aengename afwisseling aen het geheel geven. Onder op de lyst staet een onbekend monogram met het volgende latynsche rymvers:
D. Maria consolatrix, Esto nobis advocatrix:
Rogans regem glorie, Ut nos jungat superis
Donans nobis miseris, Post spem frui specie,
Quae Regina deceris, Miserere posteris
Virgo mater gracie. Amen.
Deze schildery behoorde eertyds aen wylen den heer Imbert de Mottelettes, welke te Brugge een kabinet van allerlei belangryke zeldzaemheden bezat, benevens eene kostbare verzameling van schilderyen van de eerste oude meesters.
De geleerde kunstkenner J.D. Passavant, welke in 1831 eene kunstreis door Engeland en Belgie deed, zag deze schildery te Brugge. Zy trok byzonderlyk zyne aendacht tot zich, gelyk blykt uit het werk: Kunstreise durch England und Belgien, welk hy in 1833 te Frankfort uitgaf, en waerin hy uitvoerig van dit meesterstuk der oude kunst spreekt. Wy deelen onzen lezers hier zyn gevoelen daerover vertaeld mede.
‘Brugge. - Deze merkwaerdige, oude handelstad is ook als de wieg der oudvlaemsche schilderscholen voor de kunstgeschiedenis byzonder belangryk. Ik dorst my intusschen niet met de hoop vleyen van daer een schilderstuk te zullen aentreffen, dat tot een vroeger tydvak dan dat der gebroeders van Eyck behoort. Karel van Mander had immers reeds ten zynen tyde geene werken, noch berigten van nederduitsche schilders kunnen opsporen, die ouder dan Hubert van Eyck waren.
‘Hoogst aengenaem vond ik my derhalve verrast van
| |
| |
desniettegenstaende by den heer Imbert een schoon, a tempera geschilderd tafereel aen te treffen, dat, naer de behandeling te oordeelen, van eenen onmiddelyken voorganger of misschien wel nog van eenen tydgenoot van Hubert van Eyck schynt te komen.
‘Het verbeeldt Maria in eene bloemryke weide, met het Christuskind op den schoot, gezeten. Dit kind is bekleed, doch valt zyn gewaed zoo uit malkander, dat het onderste gedeelte des lichaems ontbloot is. De H. Barbara biedt het eenen appel aen. Daerby staet de H. Antonius en ter linker zyde Joannes de Dooper en de H. Catharina van Alexandrien. De hoofden van dit zeer zorgvuldig uitgevoerd schilderstuk zyn meest alle byzonder bevallig, voornamelyk die der vrouwen, alsmede ook het hoofd van het kindeken. De drapering is grootsch en schoon, zonder bekrompenheid in het breken der plooyen; het koloriet is aengenaem en krachtig, doch dit sappig koloriet schynt aen eenige latere lazuren in olieverf toegeschreven te moeten worden. De behandeling der schildering à tempera is zacht in hare overgangen, hoewel men de penseelstreken duidelyk ziet; zy verschilt dus van de wyze van schilderen der Keulsche school, welke de kleuren à tempera als het ware in elkander wist te versmelten. Ook is de uitdrukking der hoofden en de drapering in dit tafereel van gemelde school geheel afwykend, eigenaerdig, en dusdanig dat men zoude kunnen aennemen, dat Hubert van Eyck zich naer dergelyke werken gevormd, en aldus dien hoogen trap van uitmuntendheid bereikt heeft, dien wy in zyne voortbrengsels bewonderen. - Volgens hetgeen wy hier komen te zeggen, zoude ligt het vermoeden kunnen ontstaen, dat het tafereel eene dier tempera-schilderyen is, welke Hubert, vóór de uitvinding of ten minste het nieuwe gebruik der olieverf, vervaardigd heeft. Tegen dit gevoelen echter
| |
| |
schynt my niet alleen de gansche behandeling der beelden, maer ook de onvolmaektheid der uiterste deelen te pleiten, die naer een vroeger kunsttydvak heen wyzen. Ook de toon van het koloriet heeft niets van dat bruinachtige, dat aen Hubert van Eyck byzonder eigen is.
‘Deze merkwaerdige schildery komt uit eene der kerken van Brugge. Zy heeft op den ondersten boord van de gulden lyst een zeer gerestaureerd opschrift, waerin de hoedanigheden der heilige Maegd geprezen worden. Aen het einde derzelve staet een monogram, dat op de hierby gevoegde tafel No 11 afgebeeld is. Of dit nu het teeken van den schilder, dan wel van den stichter der schildery is, gelyk het in beide gevallen dikwyls in Nederduitschland en Belgie plaetsgreep, kan wegens gebrek aen eenig berigt hieromtrent, en het volslagen gemis van eenige kennis der vóór- Van Eyksche schilderschool, niet stellig beslist worden. Wat hiervan ook zy, de schildery blyft voor de kunstgeschiedenis, als zynde misschien het eenig overgebleven stuk van zynen tyd, van het hoogste belang. Het ware te wenschen dat de Academie te Brugge het voor hare verzameling aenkocht, daer het juist hier op zyne regte plaets zoude zyn.’
Zoo ver Passavant. - Na het overlyden van den heer Imbert, werd deze schildery, gelyk ook die van Memling, en een klein Madonna-beeld van Lancelot Blondeel, waervan de heer Passavant insgelyks met lof spreekt, benevens het grootste gedeelte der verzameling, het eigendom van jonkheer De Potter-Soenens, binnen onze stad. Deze onderscheiden kunstbeschermer, aldra bespeurd hebbende dat de schildery op vele plaetsen door eene onkundige hand overschilderd was, liet dezelve in zynen vorigen staet stellen, door de later daerop gebragte verwen te doen afnemen, en had het genoegen van daerin eene der schoonste schilderyen der Van Eycksche school te vinden,
| |
| |
die nog met de volle frischheid van koloriet prykt, als ware zy pas uit het atelier van den artist gekomen. Het lydt nu geen twyfel meer dat deze schildery in olieverf geschilderd is. Verre van daerop nog penseelstreeken te bespeuren, bewondert men in tegendeel de fyne versmelting der kleuren, vooral in de naekte deelen. De behandeling daervan, vooral der vrouwbeelden, zoowel als de styl van drapering, en zelfs de groepering der figuren, herinneren terstond aen Jan van Eyck. De bruine toon daerentegen van het gelaet van den H. Antonius, en byzonderlyk van den H. Joannes, zyn meer in den smaek van Hubert van Eyck, terwyl men overigens, naer de houding en drapering van laestgenoemden heiligen te oordeelen, genegen zoude zyn Memling voor den maker daervan te houden. Men weet dat deze Brugsche schilder meermals, en met eene zekere vooringenomenheid, gemelden heiligen heeft voorgesteld, en met deze heeft ons beeld onder alle opzigten de grootste overeenkomst. Intusschen heeft het geheele onder alle opzigten meer het eigenaerdige van den styl en de behandeling van Jan van Eyck, en meenen wy, niet zonder grond van de grootste waerschynlykheid, te mogen aennemen, dat dit schoon tafelreel, met het monogram van de geefster voorzien, het werk van Jan van Eyck is, het welk door hem vóór zyne vermaerde Moedergods met het kind, dat met een papegaei speelt, en zich in het museum der Brugsche academie bevindt, vervaerdigd werd, in een tydstip toen hy nog meer de leerling dan de medewerker zyns broeders Hubert was.
Een der voornaemste artisten uit de school van Van Eyck, is Hans Memling, leerling van Rogier van Brugge, die vroeger eenigen tyd in Italie verbleef, op het einde der 15e eeuw in Spanje schynt gewerkt te hebben, en die ongetwyfeld zich ook te Keulen in de schilderkunst
| |
| |
geoefend heeft, en daerna te Brugge in het St.-Jans hospitael kwam, waer hy veel werkte, en waer ook thans nog zyne voornaemste meesterstukken te zien zyn. Op zyne grootere tafereelen zyn de gelaetstrekken zyner figuren ernstiger; maer min bevallig dan op die van Van Eyck. In de groepering volgt hy eene strenge symmetrie, en bepaelt zich gaerne tot de noodzakelykste figuren der handeling, terwyl hy gewoonlyk datgene, wat de hoofdhandeling vooraf gaet of volgt, in het verschiet op eene kleinere schael daerstelt, en dus de gansche gebeurtenis op een tafereel voor het oog brengt. Zyne landschappen staen tot die van Van Eyck omtrent gelyk de zomer tot de lente. Het groen is er donkerder, de boomen loofryker, de schaduw, die zy geven, zwaerder, het licht eindelyk warmer.
In kleinere schilderstukken, zoo als voornamelyk die, welke zich op de reliquienkas der H. Ursula bevindt, is Memling oneindig gelukkiger. Deze kleine schilderyen in olieverf als miniaturen behandeld, behooren tot het heerlykste wat ons van de oudvlaemsche schilderschool bewaerd is gebleven. Men kan zich van derzelver overheerlyke schoonheid geen denkbeeld vormen zonder dezelve gezien te hebben; en hoe groot ook de verwachting moge zyn, die men zich daervan gevormd heeft, zy wordt nog altyd by de eerste beschouwing overtroffen. Ondanks de kleinte der figuren is de teekening veel schooner dan die zyner grootere beelden; niets is daeraen mager, styf of kantig; de beweging is los en bevallig; de groepering minder styf en symmetrisch; de uitdrukking der kopjes is zoo aenminnig en schoon, zoo innemend en waer, daerby is alles zoo uitvoerig bewerkt, en de toon van het coloriet ondanks de smeltendste zachtheid zoo krachtig, het geheel van een zoo wondervol effect, dat men onmogelyk iets schooners en volmaekters zien kan.
| |
[pagina t.o. 191]
[p. t.o. 191] | |
bl. 191.
| |
| |
De schildery van dezen meester, waervan wy hiernevens de afbeelding geven, vereenigt in zich de hier boven opgenoemde hoedanigheden in eenen hoogen graed. Zy is hoog 40 ½ centimetres, breed 31 ¾ centimetres, en werd in 1478 door hem voor zyn zuster geschilderd. Na het sluiten van het klooster van den H. Geest, waer deze schildery altyd was blyven berusten, werd zy door eene der zusters aen den heer Deys verkocht; van hem ging zy over in de handen van den heer Imbert de Mottelettes, na wiens overlyden zy het eigendom van jonkheer De Potter-Soenens geworden is. Zoo doende is dit heerlyke stuk vry van alle beschadiging tot op onzen tyd bewaerd gebleven.
Het tafereel verbeeldt de presentatie der Moeder Gods in den tempel; zy is voorgesteld onder de gedaente eener jonge dochter, waerschynlyk de zuster van den schilder. In een eenvoudig gewaed gekleed, met een glans boven het hoofd, gaet zy ootmoedig den trap op, den priester in pontificael gewaed te gemoet, die, vergezeld van eenen geestelyken, eenen koorknaep en eenen koster, haer afwacht. De laetstgemelde geestelyke draegt over een groen onderkleed eenen rooden mantel.
Op den voorgrond ter regter zyde van den aenschouwer staet eene geestelyke dochter biddend, met een roozenkrans in de hand. Een witte doek bedekt hoofd en hals; over haer groen onderkleed draegt zy een gryzen mantel. - Meer voorwaerts is eene mannelyke figuer in een lang gewaet van gebroken kleur; hy draegt iets in zyne linker hand, dat aen een zak gelykt; zyne houding duidt aen dat hy om den post der leuning van den trap wil keeren, om de non te volgen. Ter linker zyde, regt voor den opgang van den trap, staet in eene edele houding een man met eene muts van pelswerk, eenen over de schouders opgeschorsten rooden mantel, op een lang donker-grys kleed; aen zyne zyde hangt een geele zak; hy heeft een rozenkrans in de linker en een wandelstok
| |
| |
in de regterhand. Aen de zelfde zyde, in het verschiet op den achtergrond, staen twee geestelyke zusters. Van de eene ziet men slechts het hoofd, de andere toont zich ten voete uit. Beide hebben het hoofd met een witten doek bedekt; by de laetste is deze met zorg geschikt, zoo dat hy den hals bloot laet. Eindelyk is op de linker leuning van den trap een man geleund, met purperroode muts, die op den rug neervalt, en die, gelyk zyn groen bovenkleed, op de schouders met pels afgezet is. De achtergrond verbeeldt het binnenste van een klooster; in het verschiet tusschen de pilaren ziet men op een voetstuk de twee steenen tafels met de tien geboden; een open venster geeft een uitzigt op een schoon bergachtig landschap, waarboven, hoog in de lucht, een engel met groote smalle vleugels en een lang wit gewaed, geheel in den smaek als die van Hubert Van Eyck, in de academie te Brugge, zweeft.
Er heerscht in dit heerlyk overblyfsel der oudvlaemsche school eene aengename harmonie van toon, die door geene scherpe kleur gestoord wordt. Alles, tot in de kleinste byzonderheden toe, is met de grootste zorg uitgevoerd, zonder de minste angstvalligheid te verraden. De gelaetstrekken der verschillende figuren zyn sprekend, en volgens den ouderdom en het geslacht der personen zeer afgewisseld. Dat der geestelyke zuster, ter linker zyde van den aenschouwer, is van eene treffende schoonheid. De schilder heeft ook dit tafereel niet door te veel figuren overladen, en dezelve op eene aengename en natuerlyke wyze zoo gegroepeerd, dat zy alle in onmiddelyke betrekking staen tot de hoofdhandeling, namelyk de jonge dochter die het geestelyk kleed gaet aennemen. Slechts het manbeeld, dat op de leuning van den trap rust, maekt hiervan eene uitzondering. Hy schynt onverschillig te blyven omtrent hetgene er gebeurt, en ziet buiten de schildery. Deze om- | |
| |
standigheid, zoo wel als de groote gelykenis, welke dit wezen met het portret van Memling heeft, dat hy zelf in 1462 schilderde, en dat zich thans te Londen in het kabinet van den heer Aders bevindt, bevestigen ons in de overtuiging dat de schilder ook op dit tafereel zyne beeltenis voor het nageslacht heeft willen bewaren.
De platen, welke dit verslag vergezellen, zyn door onzen verdienstelyken en werkzamen stadgenoot, den heer Ch. Onghena, gegraveerd. Wy behoeven niet te zeggen hoe moeyelyk het is, op eene zoo kleine schael zulke uitvoerige schilderyen tot in de kleinste byzonderheden, met bybehouding van derzelver karakter, terug te geven; en hierin is hy zoo gelukkig geweest, als men dit van eenen artist, die met een fyn kunstgevoel eene bedrevene hand vereenigt, kan verwachten.
F.A. SPYERS.
|
|
Auteursrechtvrij