Limburgsche legenden, sagen, sprookjes, en volksverhalen. Deel 1

Het steenen Kruis te Baarloo.

Och light ghi hier verslaghen,

Versmoort al in uw bloed?

Dat hevet u gedaen u roemen,

Daerby uw hooghen moet!

(Het daget uit den Oosten. Ste. 7.)

Op erenen lentemorgen van het jaar 18. bewandelde ik den straatweg, die van Venloo naar Baarloo leidt. Als kind van het land, beschonken met eene gevoelige ziel, blijf ik nimmer onbe-

[p. 231]

wogen voor het schoone der natuur, vooral wanneer de aarde verjongt, de schepping herleeft en de mensch bij iedere, nieuwe ademhaling een nieuw leven schijnt in te zwelgen. De reden echter, waarom ik meer dan anders op dezen helderen ochtend tot aesthetische gevoelens gestemd was, was het bekoorlijk landschap en de omtrek vol poëzie.

Voor mij lag het dorp Baarloo met zijne bonte woningen, boven welke de gevels en de glinsterende leien daken van kerk en kasteel, de rechtmatige beschermers en verdedigers van den boerenstand, uitstaken.

Aan mijne linkerzijde, op eenige minuten afstands, gonsde als een forsche bijenzwerm de Maas, knorrig langs hare oevers; rechts ontvouwde zich een schilderachtig tapijt van groene zaadvelden en weilanden, hier en daar afgebroken door eenige woeste heidegronden, die tot hiertoe aan den ontginningslust weerstaan hadden.

Achter mij lag de stad Venloo verscholen in eenen zwaren mist, die door de zon nog niet gebroken was, en vormde de schaduwzijde en den achtergrond van dit heerlijk doek.

Ik was middelerwijl eene warande van liooge beuken en struikhout genaderd, die mij van verre voorkwamen als omsloten zij het dorp in hunne dichte heining.

Eensklaps werden mijne gevoelens onderbroken door de stem van iemand, die bad en zijn gebed door zware zuchten onderbrak. Dit gebed op eene afgelegene plaats gesproken, kwam mij zoo zonderling voor, en deze zuchten schenen zoo slecht te stemmen met het spel der ontwakende vogels, die door hun gezang den nieuwen dag groetten, en met de vroolijke morgenzon, die, als een pronkzuchtig meisje, hare jeugdige stralen in de dauwpaarlen der bloemen kwam afspiegelen, dat ik mijne ooren niet geloofde en het voorgevallene als eene illusie beschouwde, toen zich het stenen andermaal deed hooren.

Ik ging nu naar den kant, waar ik het geluid vernomen had, en vond inderdaad niet ver van den straatweg eenen ouden landman, die voor een steenen kruis nedergezeten was en bad. Zijn kaal hoofd met eenen krans grijze haren, zijn gekromde rug en de naast hem liggende steunstok gaven mij genoegzaam te kennen, dat reeds menige gure wintervlaag over 's mans hoofd was gewaaid. Zoodra hij mij gewaar werd, stond hij op, veegde zich steelswijs eenen traan met zijnen kiel af en wilde vertrekken.

Ik echter naderde hem en sprak hem aldus aan: ‘Goede vriend,

[p. 232]

vergeef mij de nieuwsgierigheid, waarmede ik u toespreek, ik zou graag de oorzaak weten van de droefheid, die ik op uw voorhoofd lees, en waarom gij den dageraad vooruitgaat, om bij dit steenen kruis te knielen’.

‘Jonge man’, antwoordde de grijsaard, ‘het doet mij pijn eene zaak te verhalen, waaraan ik niet dan met weemoed mag denken. Maar gij zijt jong; uit mijn verhaal kunt gij misschien eene zalige les putten voor uwe toekomst en zien, hoe diep de mensch valt, wanneer hij zich toomeloos aan zijne hartstochten overgeeft.

Ga hier naast mij op dezen grasheuvel zitten en ik zal u reden geven van dit mijn morgen bezoek; gij zult zaken hooren, die u zullen roeren:

‘Twee broeders beminden mijne eenige dochter Betta. In gansch Baarloo was er geen bevalliger, maar ook geen zediger en stemmiger meisje dan mijn kind. Met hare blozende wangen en hare bescheiden manieren was ik trotsch haar vader genoemd te worden. Maar wuft en broos zijn de bevalligheden, die wij alleen aan de natuur te verdanken hebben.

Ik was al te zeer met de lieftalligheden mijner dochter ingenomen en God heeft mijne hoovaardigheid gestraft. Netten werden gespannen om het mooie vlindertje te vangen, en ach! het viel maar al te ras in den valstrik. Dirk, de oudste van twee broeders, had langen tijd met nadruk om Betta's hand gedongen, maar zijne wenschen werden niet verhoord. Zijn jongere broeder Engel scheen in haar hart de voorkeur gekregen te hebben, dus niet noodig gezegd, dat weldra een schrikkelijke minnenijd in beider gemoed ontbrandde.

Wrok en wrevel kropen in hunne gewonde zielen en baarden eenen doodelijken haat, die, als eene vergiftige slang, hun aan het hart knaagde.

De twee broeders konden op het einde elkanders tegenwoordigheid niet meer verdragen, geen enkel woord meer van elkander hooren. Opgewonden van drift en woedend van spijt, zochten zij elke gelegenheid om hunne wraakgierigheid lucht te geven.

Heeft de mensch zich eenmaal door zijne hartstochten laten overmeesteren, dan is hij hun dienaar, hun slaaf geworden en spoedig zal hij zich door zijn bedorven hart verder laten voeren dan hij het zelfs gaarne wilde; hij zal eenen weg inslaan, dien hij, als het ware, onmogelijk verlaten kan. Zulke rampzalige gevolgen heeft de ijverzucht.

[p. 233]

Op eenen Zondag achtermiddag kwam Betta, van Engel vergezeld, uit de stad. Onbewust van het onweder dat boven hunne hoofden broeide en weldra ging losbarsten, wandelden zij arm aan arm langs gindsche denneboomen en sloegen links af het voetpad in, om verder den Maasoever te volgen. De zon op het punt van onder te gaan, schoot hare laatste stralen op gindsche heuvelen en de avondschemering werd reeds aan den anderen gezichteinder merkbaar.

Dirk had intusschen vernomen hetgeen was voorgevallen. Engel bij Betta! Welk een hoon! Welk een misdrijf in zijne oogen! Welk eene vernedering voor hem!

Dol van woede nam hij eenen met ijzer beslagen en met lood gevulden stok en sloeg den weg in, dien de geliefden bewandelden. Hebt gij ooit van eenen stier gehoord, dien de Spaansche kampvechter met de lans pijnigt om hem te tergen? Het dier werpt zijn hoofd omhoog en brult van woede; zijne oogen gloeien als kolen, het schuim bruist uit muil en neusgaten. Het schiet woedend zijnen tegenvechter toe, en is deze hem ontsnapt, dan stoot het razend zijne horens in den grond; het stof vliegt in dikke wolken om hem heen, - zoo uitzinnig, zoo buiten zich zelven was ook Dirk. Slangen nepen hem het hart, zijne leden trilden en..... satan deed de rest. Gewapend met den zwaren knuppel, vatte de grimmige bij gindschen boom post.

Pas was Betta met haren gezel tot daar gekomen, of Dirk springt dreigend voor hen: ‘Is dat trouw zijn, schijnheilige Betta? Is dat belofte houden, leugenachtige deerne? En gij valschaard, is dat broederlijk gehandeld?’ - ‘Zwijg, broeder, zwijg’, sprak Engel bedaard, ‘Betta kan ja lief hebben wien zij verkiest.’ -

‘Neen, neen, dat kan zij niet en dat mag zij ook niet’. - Bij dit zeggen lichtte hij den stok omhoog om zijnen broeder te slaan. Betta sprong tusschen beiden en weerde den slag af. - ‘Ach, Dirk, wees toch verstandig, het was toch zoo kwaad niet gemeend; spaar toch Engel, spaar uwen broeder!’ -

‘Wat sparen, valsche spin! Zoudt gij mij nog langer begoochelen, daar lig.... dat u....’ en met den knots gaf de woedende mijne arme Betta een zoo hevigen slag op het hoofd, dat zij dood ter aarde zonk, het arme kind.... Hier is de plaats waar zij gevallen is, daar staat het kruis, dat ik haar tot aandenken heb doen oprichten....

Ach zij was nog zoo jong.... pas twintig jaren; zij was mijn

[p. 234]

eenig kind, mijn eenige troost in het leven! Hare moeder stierf, toen zij ter wereld kwam; en nu ligt zij naast haar reeds lange jaren, te molmen onder het hooge gras des kerkhofs.

Mijn God! Het is gewis om mijne zonden, dat Gij mij dit lijden hebt toegestuurd.

Uw wil zij gezegend!’

De ouderling zweeg stil, sloeg mijmerend zijne betraande oogen naar het kruis en vervolgde in dezer voege: ‘Pas was mijn kind gevallen of Dirk en Engel vlogen elkander woedend als leeuwen om de lenden en wrongen elkander razend heen en weder.

Lang worstelden zij met elkander, zonder dat de een den anderen kon op den grond werpen, totdat zij eindelijk kracht- en ademloos over het ontzielde lijk mijner arme dochter henen strompelden en in dezen diepen waterplas rolden.

Des anderen daags bracht men drie lijken naar het kerkhof. Dáár verdronken de twee gebroeders en hier is de plaats waar mijne dochter gestorven is.

Ieder jaar, op den morgen van dezen dag, kom ik hier voor mijn rampzalig kind bidden. Bij dag kan ik dit moeielijk doen, om der opspraak wille van de menschen; daarom ben ik den morgenstond vooruitgesneld om mij van dezen heiligen plicht te kwijten. Dit is het verhaal, o jongeling, hetwelk ik u te doen had. Leer hieruit, hoe God de teugelloosheid en de buitensporigheden der jeugd straft; leer hieruit steeds in al uw doen en laten het verstand te raadplegen, God voor oogen te houden en nimmer de opwellingen der hartstochten in te volgen,’’

Ik bedankte den grijsaard voor zijn roerend verhaal en zijne passende zedeles, naderde het steenen kruis, zonk op de knieën en bad eenige oogenblikken voor de rust der zielen van de drie ongelukkigen.

Opgestaan zijnde, las ik het inschrift van den zerksteen, waarvan mij de volgende woorden zijn in het geheugen gebleven:

‘In het jaer ons Heere.... werd alhier onnoosel om het leven gebragt de Eersame, jonge dochter Elisabeth N.N.....

Bit Godt voor de ziel.’

J.H.