Limburgsche legenden, sagen, sprookjes, en volksverhalen. Deel 1

Het keizerlijk stift te Thorn. (992-1794.)

Het rechtsgebied van het landschap Thorn bevatte het stadje van dien naam, de dorpen Ittervoort, Ell, Grathem, Baaxem en Stramproi. Ook de gemeenten Aldenhoven, Ubach, Neeroeteren, Heppener, Neer, Halen, Eisden, Bergeik, Meerloo, hadden hier schattingen te betalen. Tevens bezat het stift goederen in de baronie van Breda, te Gilze, Ginneken, Sprundel, Baarle, Etten Leur, Prinsenhagen, enz.

De abdis, die door het kapittel gekozen, door den keizer en den paus bevestigd werd, was de gebiedende vorstin des lands. Zij liet gouden en zilveren munt slaan, met haar blazoen versierd; zij had hare eigene militie, haar eigen gerechtshof, hare eigene landsstenden en afgevaardigden in den Westfaalschen kreits. Hare macht was enkel door de landrechten beperkt. In hare plaats benoemde zij eenen meier tot het bestuur des lands,

[p. 146]

Het kapittel bestond uit de vorstin-abdis en 14 kanunnikessen, 1 proost en 6 kanunniken, 12 kapelanen of proveniers in de collegiale (sedert 1808 parochiale) in 1285 gebouwde kerk, toegewijd aan den H. Michaël. Het kapittel had tot wapen: op een veld van goud het beeld van den H. Michaël, houdende in de linkerhand 's keizers wapen, met het opschrift: ‘Sigillum Scabinorum alti judicii Thorensis’.

Het wapen van het land van Thorn bestond uit een schild van keel, beladen met een kasteel met 3 torens van lazuur; elke toren heeft een gouden weerhaan.

Enkel de vorstin-abdis deed belofte van zuiverheid. De kanunnikessen waren jonkvrouwen uit den eersten adel des lands en moesten 16 adelkwartieren kunnen bewijzen, alvorens als stiftdames te kunnen opgenomen worden. Men kon dikwerf aan de dames en met recht, trotsche manieren laken, die zeer weinig met de christelijke ootmoedigheid strooken. Een geestige kanunnik van Thorn gaf eens hieromtrent aan de vorstin-abdis zelve eene gevoelige les. Hij was bij die vorstin op bezoek. De avond daalde zachtjes neder en de maan begon hare zilverglanzen te verspreiden. Het was dien dag zeer heet geweest en het venster van het woonvertrek der vorstin stond open. Op eens staat de kanunnik op en sloot het venster. ‘Wat doet gij, heer’, krijschte de abdis, ‘wij zullen stikken?’ ‘Mevrouw’, antwoordde de kanunnik, ‘ik wil de maan beletten hier binnen te komen, zij heeft slechts vier kwartieren’. -

De stiftdames behielden hare prebenden tot op den dag dat zij huwden. Zij volgden buiten het koor de wereldsche dracht in hare kleedij, die in het koor of in de kerk van witte zijde was, waarover eene zwarte pelerine; zij droegen eene witte stola gelijk de priesters, en de overste voerde den staf.

De abdis van Thorn bewoonde er het Hof, een gebouw met 102 vertrekken, ten oosten der kerk gelegen en in 1817 gesloopt. De andere dames en de heeren kanunniken bewoonden de aanzienlijkste huizen der stad. Thorn werd bezocht door den adel van alle landen. Men telde er op het einde der achttiende eeuw vier huizen, waar niets dan wijn verkocht en vertapt werd. De weelde was er op hoogen trap gestegen en zelfs de laatste sjouwer had er dagelijks zijne kan wijn. Vóór 1460 was er reeds eene boek- en plaatdrukkerij. De hofhouding der vorstin-abdis bestond in de laatste tijden uit één staatsminister, één secretaris,

[p. 147]

vier hofraden, twee eeredames, twee kameniers, twintig a dertig dienstboden, twee mooren, koetsier, voorrijder, koerier, twee lakeien; zij had 16 paarden op stal.

De militaire macht bestond in vredestijd uit één officier en 40 manschappen, die in tijd van oorlog door 16 voetknechten versterkt werden. Hunne uniform was koningsblauw lakensche rok met roode opslagen, gele korte broek en vest, zwarte slobkousen, een Duitschen driekanten hoed en witgrijze kapotjas, wit lederen goed met zwart lederen patroontasch en ransel; verder hadden zij tot wapens: sabel en musket. De krijgslieden, allen vrijwilligers, werden op eene zeer eigenaardige wijze geworven. Vóór twee kanunniken, den meier, twee schepenen en den secretaris van het gerechtshof verschenen de dienstlustigen en mochten als premie hunner inlijving twee maal in eenen op de tafel geplaatsten schotel met zilveren geld en eens in eenen schotel met goudstukken gevuld, tasten.

Het stift te Thorn is in 1794 door de Franschen in bezit genomen en bij het departement der Neder-Maas ingelijfd. De stiftdames, de kanunniken en het overige personeel der abdij werden verdreven en de gebouwen met de gronden der abdij in 1797 publiek verkocht. De kerk en de gebouwen van het stift werden, op last van Maria Cunegonde, koninklijke prinses van Polen, hertogin van Saksen, laatste vorstin-abdis van Thorn, † 8. April 1826, door haren rentmeester Jan Renier Broekmeulen aangekocht en later weder verkocht.

Nog zit Thorn als eene treurende vorstin in de bloeiende velden van Limburg, maar de kroon is haar van het hoofd gevallen; de tijd van hare glorie en weelde, nog zoo zeer betreurd door de ouden van dagen, is voorbijgesneld en slechts met weemoed denken zij aan deze zegenrijke vrouwenregeering terug.