Vaderlandsche historie. Deel 1

XXI. Dood van Willibrord. Zyn Uiterste wil.

Waarschynlyk is 't ondertusschen, dat de nederlaag der Friezen, van welke wy spreeken, de prediking der Evangelieleere in Friesland niet weinig bevorderd heeft. Doch Willibrord hadt geene gelegenheid meer, om 'er⁺lang in te arbeiden. Hy overleedt op den zesden van Slagtmaand des volgenden jaars, en werdt in de Abtdye van Epternach, by Trier, die hy, uit eene gifte van Irmina, Dogter van Dagobert den Il, gestigt^(q), en in welke hy zig veeltyds opgehouden^(r) hadt, begraaven^(s). In zynen Uitersten wil, die nog voor handen is, vindt men eene optelling der goederen, welken hem, door de vrygebooren' Franken en eenige grooten onder de zelven, geschonken waren. Binnen Antwerpen, was hem eene Kerk met het gene 'er toe behoorde, benevens een derde van den tol en nog drie^*hoeven of dorpen^†, door zekeren Ro-

+ 737.

(q) Diplom. vide apud E. Marten. & U. Durand. Veter. Monum. Tom. I. col. 9, 10, 12.

(r) Diploma Pipini R. apud Miraeum Not. Eccles. Belgii Cap. VIII. p.m. 641.

(s) J. de Beka Chron. p. 10.

* Villoe.

† Bacwalde, Winnelinchienne, Furgalare.

[p. 379]

hing, geschonken^(t). Heribald, een Geestelyke, hadt hem begiftigd met eene Kerk in 't Land Marsum, alwaar de Maas in Zee stort, en met zekere plek Lands, of Moeras daar toebehoorende⁽⁴⁾. Van Angilbald was hy beschonken met de hoeve Wadradoch of Waderlo in 't Landschap Taxandrie aan de Rivier de Dommel^(v). In 't zelfde Landschap, hadt hem Ansbald begiftigd met zyn aandeel in de hoeve Busloch of Haaslaos, en met nog een hoeve

(t) Cartas Vide apud Miraeum Cod. Donat. piar. Cap. VI. VII. p. 10, 11.

(4) De woorden van den Uitersten wil, voor welken wy zekere plek Lands of Moeras gesteld hebben, komen ons duister voor. Dus staat 'er: tradidit - - Mariscum, unde Berbices nascuntur; 't welk, naar sommiger Vertaaling, betekenen zou, de Moeren, in de welken barbeelvissen [of barmen] voortfokken. Dat Mariscus, in het Latyn der Middel-eeuwe, een Moeras betekende, is bekend. Doch dat men immer voor een Barbeel, Berbex of Berbix gezeid hebbe, is my niet gebleeken. In 't Glossarium van Du Cange, wordt 'er alleenlyk deeze plaats, uit den Uitersten wil van Willibrord, toe bygehaald. Gemeenlyk zeide men, in de Middel-eeuwe, Berbices voor Vervices, om Schaapen te betekenen. Ook werdt het woord Mariscus wel voor Heide gebruikt, immers voor eene plek, alwaar Schaapen geweid worden. Du Cange haalt (Voce Bercaria) eene plaats aan, uit eenen ouden Brief, in welken, het zo voorkomt: Noverit, staat 'er, Universitas vastra nos concessisse - - Berchariam nostram ducentarum ovium, scilicet medietatem de Osmundeseie, in terra & Marisco. Zo ik de duistere woorden van den Uitersten wil vertaalen moest, zou ik voor nascuntur, pascuntur leezen, en agten dat 'er gesproken werdt van eene Heide of andere plek Lands, alwaar Schaapen geweid worden.

(v) Cartam Aengilbaldi vide apud E. Martene & U. Durand Veter. Monum. Tom. I. col. 14.

[p. 380]

Diosna of Diesen genaamd en op den stroom Digena gelegen^(w). De Nonne Berthinde of Bertilinde hadt hem beschonken met haar gantsche aandeel in de hoeve Bobanschot of Hoccascaute, al mede in Taxandrie gelegen^(x). Van Henrik hadt hy een gedeelte van de hoeve Pieplo gekreegen, en van Engelbert^(y) deszelfs gantsche aandeel in de hoeve Hineslooten, benevens de gantsche hoeve Alphen, in 't Landschap Taxandrie⁽⁵⁾. Thietbald hadt hem zekere Kerk geschonken, gelegen in 't Dorp Montnaheim en Araride genaamd. Van den doorlugtigen Hede-

(w) Cartas Aensbaldi vide apud E. Martene & U. Durand, Veter. Monum. Tom. I. col. 18 & 19.

(x) Cartam Bertilendis vide apud E. Martene & U. Durand Veter. Monum. Tom. I. col. 17.

(y) Cartas Aengelberti vide apud E. Martene & U. Durand Veter. Monum. Tom. I. col. 16 & 19.

(5) 't Blykt, uit de Plaatsen, die hier in Taxandrie gesteld worden, dat deeze Landstreek, onder anderen, een goed deel van de Meyerye van 's Hertogenbosch en van de Baronye van Breda beslaagen heeft: ook 't gene men thans de Brabantsche Kempen noemt. Een overblyfsel des ouden naams vindt men hier nog, in het Dorp Tessenderlo, by Diest aan de Demer. Niet lang, zo 't schynt, voor de komst van Willibrord hier te lande, was het geloof in Taxandrie gepredikt, door Lambert, Bisschop van Maastricht, die hier een groot getal van beelden en tempels vernield hadt. Vita S. Lamberti Martyris Cap. VI. in H. Canisii Lection. Tom. II. P.I. p. 142. De voortgang van den Kristelyken Godsdienst in deeze Landstreek schynt gelegenheid te hebben gegeven, dat Willibrord met zo veele hoeven en gehugten, hier gelegen, beschonken is geweest. De Heeren en Inwooners der plaatsen zullen, in grooten getale, het Evangelie omhelsd gehad hebben.

[p. 381]

nus^(z) was hy begiftigd met deszelfs aandeel in zekere hoeve *, in Turingasne.⁺

De goederen door Pipyn, door Plechtrude zyne Gemaalin en door Karel zynen Zoon, aan Willibrord geschonken, worden wel in den Uitersten wil niet duidelyk genoemd; doch uit de Giftbrieven zelven^(a) blykt, dat 'er de goederen, in en om Utrecht, tot de Koninglyke Schatkist behoorende, en de aangeslaagen' goederen van Graaf Everard in de Betuwe onder begreepen geweest zyn. Ook leest men, in egte Gedenkschriften der elfde Eeuwe^(b), dat de Moederkerken Vlaardingen, Kerkwerve, Velzereburg of Velzen, Heilegelo of Heilo en Pethem of Petten, door Karel, en deszelfs geloovige Voorouders, aan Willibrord geschonken geweest zyn.

Alle deeze goederen, of de meesten werden nu by deezen Uitersten wil, aan de Abtdye van Epternach gemaakt^(c). Wy maaken 'er te liever een weinig omstandiger gewag van, om dat deeze goederen, of allen of voor een groot gedeelte, door Gerard, Abt van Epternach, in den jaare elf honderd zes en vyftig, wederom aan Dirk den VI, Graave van Holland, by vermangeling, zyn afgestaan geworden^(d).

En gelyk uit deezen Uitersten wil af te nee-

(z) Cartam Hedeni vide apud E. Martene & U. Durand, Veter. Monum. Tom. I. col. 13 & 22.

+ Aimistadi super Fluvio Wielheo.

(a) Apud Hedam p. 28. 30. Vide & E. Martene & U. Durand Tom. I. col. 15.

(b) Diploma Wilh. Episcopi apud Hedam p. 132.

(c) Testament. S. Willibrordi apud Miraeum. Codic. Donat. piar. Cap. VIII. p. 11.

(d) Brouweri Annal. Trevirens. Tom. II. p. 62.

[p. 382]

men is, dat veele of de meeste goederen des Bisschops aan zyn geliefd Klooster te Epternach, en niet aan de Utrechtsche Kerke weggeschonken zyn; zo ziet men 'er ook uit, dat dezelven grootendeels in Brabant, alwaar het Landschap Taxandrie gezogt moet worden, in Holland en in Gelderland, gelegen zyn geweest.

Karel Martel, de Groothofmeesterlyke waardigheid meer dan zes en twintigjaaren, met roem, ten minsten naar 't oordeel der Weereldlyken⁽⁶⁾, bekleedhebbende, overleedt⁺op den twee en twintigsten van Wynmaand des jaars zeven honderd een en veertig^(e). Op zyn sterfbedde, verdeelde hy het Ryksbewind, ten overstaan der Frankische Grooten, onder zyne twee wettige Zoonen, Karoloman en Pipyn. Den eersten werdt het bestier over Oostfrankryk, Alemannia en Turingen opgedraagen. Pipyn kreeg het bewind over Westfrankryk, Burgondie en Provence. Deez' stelde, in de plaats van Theodorik den III, die in 't jaar zeven hon-

(6) De Geestelyken hebben allen zo gunstig niet van hem geoordeeld. Sommigen hebben hem eenen dwingeland genoemd, en verteld, dat men, eenigen tyd na zynen dood, zyn graf openende, eene groote Slang, in de plaats van zyn Lighaam, vondt. Geen wonder dat men hem niet lyden mogt. Hy hadt niet alleen Bisdommen aan Leeken gegeven; maar ook veele Kerkelyke goederen aangetast en verscheiden' Kloosters verwoest. Zie Historia Trevirensis in Collect. L. d'Achery, Tom. II. p. 212. Edit. in folio, en Joh. Iperii Chron. S. Bertini Cap. VI. Part. I. in Thes. Anecdot. E. Marten. & U. Durand. Tom. III. col. 485.

+ Veranderingen in Frankryk. 741.

(e) Annal. Metens. ad annum 741.

[p. 383]

derd zeven en dertig overleeden was, en na wiens dood niemant den naam van Koning gevoerd hadt, Childerik den III, die, zo men wil, van Koninglyke afkomst was, op den Westfrankischen Troon^(f), terwyl hy zelf, met een volstrekt gezag, over Childeriks Ryks aandeel heerschte. Karoloman vondt zelfs niet eens goed, den Koninglyken titel aan iemant op te draagen: hy regeerde, op zynen eigen' naam, en noemde zig Hertog en Prins der Franken^(g).

(f) De Maiorib. Domi Libell. apud Du Chesne Tom. II. p. 2.

(g) Capit. Reg. Franc. Edit. Baluzii. Tom. I. col. 145. [col. 486. Edit. Georgisch.]