Hekeldichten

Met de aantekeningen der ‘Amersfoortsche’ uitgave

[p. 64]

tekstkritische noten

Oorspr. uitg. 3 Doen... harten. 6 tot (= Am. ed.) 7 doen. 10 wt. 17 beyde C.

Haec Libertatis Ergo.

Het jaergetijdig aant. feest ^b, in Wijnmaent, by den Rijn,
Vernieut die burgery, hoe groot die vreught most zijn,
Toen Godt ter harte nam het uitgemergelt Leiden,
En met den Noordwint joeg een' springvloet aant. op de weiden:
Waerom Baldeus aant., ziende alle ons galeien aant.vlot,
Zijn schanssen gaf ten buit den Amirael Boisot.
Toen was 't: matroozen roeit, en vreest geen Spaensche fuiken aant.:
Vaert rustigh aant. in den mont der hongerige buiken;
Smakt broot en haring toe, en wat tot voetzel strekt!
't Scherminkels aant. heir viel uit, 't geraemt met vel gedekt;
Het dor gebeent, zoo lang met ratten, katten, honden,
En paardevleesch gespijst, verwoet en ongebonden,
Inslikte zonder maet het geen de hemel gaf,
En al de stadt verrees, als uit een open graf.
De glori van 't ontzet zy Gode toegezongen,
En eeuwigh niettemin leef, op der vromen tongen,
De prijs van Van der Werf, die bey de Catoos aant. tart:
Een Burgermeester aant., die den moedt van Burgerhart ^c,
(Die Hollant geen slaevin wou laeten van den Tiber),
Geërft heeft, en gestuit de stormen van den Iber aant.,

b De nagedachtenis van 't wonderlijck aant. ontzet, viert men jaerlijcks te Leiden, den derden van Wijnmaendt. (id.)

c Claudius Civilis, die de Roomsche macht gestuit heeft, gelijk Van der Werf de Spaensche. (id.)

[p. 65]

 

Van pest en oproer, en gestrenge hongersnoot,

 

En voor stadts Vrijheit zich geoffert aen de Doot.

 

Hoe sprak hy tegens hen, die door 't lang vasten kreeten,

 

En toonden 't mager lijk aant., al raezende en bezeten:

25

Mijn eedt verplicht mijn trou. 'k Ontzeg u dezen eisch;

 

Indien u honger perst, slaght my, en eet mijn vleisch!

 

Zoo kaetst een rots aant. te rug 'tgewelt der woeste golven;

 

Zoo vrijdt aant. een harders hart zijn kudde voor de wolven.

 

Verwerf, o Van der Werf! aant. dien wel verdienden krans,

30

Verleenme dichtens stof, en geef mijn vaerzen glans.

 

Het lustme nu den naem der helden te ververschen,

 

In 't aengezicht van die op hunne tanden knerssen,

 

En Hollant poogen, nae 't verschoppen aant. van den Graef aant.,

 

Te maeken schandelijk een' tienmael snooder aant. slaef ^a.

35

O Heldt! die met uw bloet den burgerbrant aant. wout blusschen,

 

Indienge nu uw bloet aant. geschopt aant. zaeght van het kussen aant.,

 

Vervloekt, vervolght, en van verradery betight,

 

En op ons vry autaer aant. de tiranny gesticht;

 

Gy zout uwe oogen noch uwe ooren nau gelooven.

40

Wy klaegen 't Godt, en u, en roepen 't voor den dooven aant.:

 

Wat uiterlijk gewelt niet winnen kon op 't lant,

 

Wort onder dekzel van een zuiver' Predikant.

 

Behendigh ingevoert met ongestuimigh aant. woelen.

 

De Helhont aant. buldert, door 't Orakel aant. van de Doelen ^b

45

Met maght gewapent: en het Trentische aant. besluit

 

Wort op den titel van hervorming ingekruit.

 

De spiegels van de deught zijn martelaers t'Athenen aant. ^c!

a Beter verheert aant., als verboeft. (id.)

b Het Synode is te Dordrecht op de Doelen aant. gehouden, daer de Christenen verdoemt werden, die Duyvels eigenschappen Gode niet darren aant. toeschrijven. (id.)

c Hogerbeets, d'oprechtigheyd self, en sijne getrouwe gemaelin, die degelijcke ziel, sijn in eeuwige gevangenis verstickt: wier bloed noch het verleden jaer so bitter vervolght werdt, om ymmers de Remonstrantsche Christenen met verradery te brandmercken. O booswichten! o Nerones 1 (id.). In deze woorden ziet ook Vondel op den Heere Willem van Dam, Hogerbeets schoonzoon, die in den jaere 1629, wegens 't overgeven van Amersfoort, veel hadt te lijden, doch zedert in zyne eere wort herstelt (Am. uitg.)

[p. 66]

 

Men hoort op 's Gravestein ^a de Kristezielen steenen.

 

Griffioenen aant. slaen hun' klaeu in 't eerlijk burgers goedt,

50

Men plaegtze om 's Heeren Woort met ballingschap en boet aant.:

 

Men dwingtze, tegens recht, zich zelleve te grieven

 

Met eedt, en leitze voort, als knevelaers en dieven aant..

 

Men geeft ze om een sermoen den plondergeus aant. ten roof,

 

En krijghsliên. Dit 's de vrucht van 't Gommarist aant. geloof!

55

Vergeefs hebt gy gestreên met Welhem aant. van Oranje,

 

En voor de borst aant. gehad de Monarchy van Spanje:

 

Een lichte Monnik, die zijn kap hing op den tuin ^b,

 

Stelt Leiden nu de wet, en maekt zich 's volx Tribuin aant.,

 

En trekt 't gezagh aen zich met eenen Burgermeester aant.

60

Zoo boos als onbeschaemt. Elk ziddert aant. 'er, elk vreest 'er.

 

Heeft uwe stadt nu voor Kalvin de speer gevelt?

 

Heel anders spreekt 't geschrift van 't stom pappieren gelt.

 

Z' ontfang' haer eige munt in deughdige betaeling:

 

Die tuight van Vrijheit, en verlochent de bepaling

65

Des langen mantels, en der breet gerande hoên aant.

 

Die onder de gemeent zoo grove logens voên ^c;

 

En zulk een logentael betreet den stoel der Waerheit aant.,

 

En schept erfduisternis aant. uit middaghs heldre klaerheit.

 

Gy blaffers, schuurt uw poort aant.: geen' logen heeft hier kans.

a Dus noemt men te Leiden het stads gevangenhuis (Am. uitg.)

b 't Heeft geen klein bedencken, waerom verloope monnicken en leerlingen van Jesuyten, in dit land soo den meester maecken boven anderen, gelijck Fabritius te Leyden (zie blz. 17) en Trigland noch onlangs t' Amsterdam. (Aant. der 1e uit.)

c Wy roepen hemel en aerde tot getuygen, over de onbeschaemde logens der oproerige Predikanten, die, om heerschappye, tegens hunne wettige Overheden inspannen. (id.)

[p. 67]

70

De Leeu die voert 't blazoen der Vryheit op zijn lans ^a.

 

Hij pronkt hier niet, vermomt met Schriftgeleerde grijnzen aant..

 

Om Vryheit geeft hy schot en lot, en pacht en chijnzen aant.,

 

En zweet van al den last: dus verght hem niet te veel.

 

't Is noch het zelve aant. dier, dat Flips greep by de keel ^b,

75

Dat Albaes aenval schutte op zijn bebloede tanden.

 

Men ringeloor' het niet met Synodaele aant. banden.

 

Men nijp' het in geen' kou aant. van Loeve- of Gravestein;

 

't Wil ruimschoots weien: zulke koten aant. zijn te klein.

 

Zijn munt roept dat hy heeft voor 't Vaderlant gevochten,

80

En niet zijn' tuin aant. alleen voor Bogerman aant. gevlochten,

 

Voor Wael of Vlaming, die 's lants ingeboren aant. tergt ^c,

 

Van wien hij, in zijn noot, is zacht geherrebergt.

 

Ondankbre vreemdeling, die om uw oproerstukken

 

Korts aant. naekt verbannen, tracht uw' huisheer te verdrukken,

85

En trappelt op het hart uw voestervrouw aant., die elk

 

Gebaekert heeft, en opgekoestert met haer melk.

 

O bittre spruiten van dien alssembittren stamme,

 

Die naulijx 't vier ontvloôn, Serveet aant. verwees ter vlamme ^d,

 

Hoe aerdge naer den struik, daerge uit gesproten zijt,

90

Wanneer ge galle braekt, en in de glazen smijt,

 

En spookt, als Duivels, langs de straeten op en neder!

 

Schout Bont die grazelt aant. vast, en blinkt in 't gouden leder ^e,

 

En, als een tiger, op d' onnoozelheit aant. verwoet,

 

Parst wijn uit tranen, en laedt smeer by zweet en bloet

95

Der schaemle burgren, die zoo mannelijk zich queten;

a Op het papieregelt had de Leeu in zyn klauwen een lans gevat met een hoet, het teken der Vryheit. (Am. uitg.)

b Toen tyraniseerde Koning Philips, nu Koning Broeckhoven. (Kantteekening van Vondel.)

c Vremdelingen aant., Puriteynen aant., en Akervarkens aant., wroeten den Hollandschen tuin om. (id.)

d 't Moet vroegh krommen, dat een goed haeck wil worden. (id.)

e Schout Bont set sijne diefleyders in 't goed der vrome burgeren, die van den Predikanten, en het gepeupel, voor Landverraders en Princemoorders, alleen wt haet en bitterheyd, worden wtgekreten. (id.) Paschier aant. de Fijne zegt in het 2e Deel van zijne Tractaten: ‘Nu hebben we binnen onze stadt een Bonten Schout, die smeer en goudt Leer parst uit het zweet en bloed van den armen Ambachtsman enz. Pronkt in 't gouden leder: dit ziet op de kamer met goudleder behangen, 't geen toen tertijd ongemeen opzigtelyk en opsprakelyk was. Deeze kamer hadt de Schout laten maken of behangen van het geld en de boetens, 't geen hy den geenen hadt afgeperst, welke in verboode Conventiculen betrapt waren. Hier was hy gewoon, die van den gerechte der stadt Leiden t'onthalen. (Am. uitg. 1707).

[p. 68]

 

Die liever eenen arm op schiltwacht wilden eeten,

 

En met den and'ren noch verdadigen hun zaek,

 

Als vallen in 't gewelt des vyants, zoet op wraek.

 

Wat zijnze vryer nu als Indiaensche slaeven?

100

Hen pikt geen Spaensche kraey, maer Gommers aant. felle raeven ^a

 

Nu krassen om het aes aant. van Hollants mellekkoe,

 

Die boter karnt, en krijght de huit vol slagen toe.

 

Haer huit, haer gras, haer smeer, haer' horens pacht betalen:

 

Noch deedze 't willig aant., mogt haer ziel slechts adem haelen

105

In d' algemeene lucht, vrypostigh aant., ongemoeit.

 

Maer och! zy zucht vergeefs: vergeefs is 't, datze loeit.

 

Men slijt den tijt te hoof aant. met Klassikaele aant. grollen.

 

Men heeft het veel te drok met Sisyfs aant. steen te rollen.

 

Broekhoven vangt aant. en spant, en graeft aen 't Mallegat aant.,

110

Daer Amsterdam om lacht, die wel bestierde stadt:

 

Wiens Vryheit gaet ten Rey op pijpspel, trom en snaeren,

 

Wiens nieuwe tempel aant. rijst, met pijlers op pijlaeren.

 

Dat lokt uitheemschen, die verbaest staen stijf en sterk,

 

En breien gunstigh uit hun' zegen over 't werk.

115

Godt, Godt, zeidt d'Amstelheer, zal elx geweten peilen ^b:

a Onverdraegelijck is de tyranry der Gommaristen. (1e uitg.)

b Christelijck besluyt van den wijsen Raed der vermaerde koopstad Amstelredam. (id.)

[p. 69]

 

De vrijdom aant. ga zijn' gang, en vliegh met volle zeilen

 

Den Ystroom uit en in: zoo wort ons vest gebout:

 

Zoo tast de koopman tot den elleboogh in 't gout.

 

Geen Paep aant., geen stokebrant aant. mag hier den wervel aant. draeien;

120

De toghtschuit aant. leit gereet, voor all' die oproer kraeien,

 

Als Smout aant., en Kloppenburgh, wien nu het harte breekt,

 

Zoo dik aant. hy in den Briel voor zes paer ooren preekt ^a;

 

Om dat hy trouweloos zijn' rotgans aant.Paus aant. wou hullen aant.,

 

En botzen aant. d'Overheit met Geuzen aant. aflaetbullen.

 

 

 

Gemunt in Vrijstadt, met oude Leidsche stempelen.

 

mdcxxx.

a Kloppenburg, Smout, en de vier Leydsche Schriftgeleerden hebben gepooght, onder schijn van Godsdiensticheid, d'Amsterdamsche burgers meyneedigh te maecken, om de wettige Overheyd te schoppen aant., en het Gomariste aant. Pausdom in te voeren; waerom men sich ooc jammerlijck behelpt, met den belachelijcken tittel van Theologische Faculteit. Her wt geck! (id.) Zie den Boeren-Kathechismus (bl. 36) en de aant. daarop.

a Dusdanige penningen zijn te Leyden gemunt, gedurende het belegh, tot onweêrspreeckelijk bewijs, dat men voor Vaderlandt en Vryheyd gevochten heeft, en niet om de Gommaristen beuls te maecken over het geweten van andere Christenen. (Aant. der 1e uitg.)

21 gestrengen (= Am. ed.) 26 parst. 31-32 vervarschen, knarssen. 33 na 't. 39 nocht. 44 De Duyvel raeskalt.

55-56: Oranje: Spanjen. 59 gesegh. 65 Der lange.

(Am. 85 hert). 89 na. (Am. 92 goude). 94 't sweet. 95 burgers.

101 Die krassen. 103 hoornen. 104 slechts (= Am. ed.) 106 ah (Am. ed. 112 pijlers en). 113 d'wtheemschen (Am. ed. d'uitheemsche).

121 harte.