De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

Nootweer Tegens den inbreuck van Turckyen.aant.^*

Virgilius.
Arma, viri, ferte arma: vocat lux ultima, victos.

Toen Chinaes rijxmuur open lagh¹

Borst 's Tarters heir verwoet

Ten rijcke in, zonder stoot en slagh,^2-3

Gelijck een weereltvloet.

De vorst van 't Indiaensche Euroop⁵

Verraên van inheemsch zaet,⁶

En overrompelt, zonder hoop,

In dien benauden staet,⁸

Verhing zich zelven op den troon,
  Aen eenen zijden strick.^1-10
Aldus streeck Chams gebroet die kroon,¹¹

* Van 1661. - Volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano (Unger no. 633). Het motto, ontleend aan Aeneïs II, 667; betekent: ‘Grijpt naar de wapenen, mannen; het is de jongste dag voor de overwonnenen.’
Opschrift: inbreuck: inval.

1 rijxmuur: de bekende Grote Muur, tegen de barbaarse stammen opgericht.

2-3 Borst ten rycke in: deed een inval in het rijk.

5 't Indiaensche Euroop: hiermee moet China bedoeld zijn.

6 van inheemsch zaet: door een eigen landgenoot.

8 staet: toestand.

1-10 Zinspeling op de gebeurtenissen van China in 1644. Een Chinees generaal haalde toen de Tartaren binnen, die keizer Tsung-Ching (Zungchin in Vondel's treurspel) in zijn hoofdstad belegerden. Nadat verraderlike hofbeambten de stadspoorten hadden geopend, hing de keizer zich op.

11 streeck die kroon: haalde omlaag, bemachtigde de kroon; Chams gebroet: de afstammelingen van Cham, Noach's vervloekte zoon.

[p. 394]

 

In eenen oogenblick:

 

Noch spiegelt Christenrijck zich niet;¹³

 

Is 't zulck een' titel waert¹⁴

15

Te draegen, daer, tot Godts verdriet,

 

Men d'eer van 't kruis niet spaert,

 

En, in het nijpen van den noot,

 

Godt laeft met gal en eeck.¹⁸

 

De kruisgrens leght gesloopt en bloot,¹⁹

20

  En ziet verbaest en bleeck.²⁰

 

Out Kreten, eer door hondert steên

 

Ten hemel toe vermaert,^21-22

 

Wort vast de hartaêr afgesneên:²³

 

De Donau onbewaert

25

Roept hulp, verdaeght een' Scanderbeg,^24-25

 

Een' anderen Martel,²⁶

 

Die 't Sarazijnsch gewelt ontzegg',²⁷

 

En heenstier' naer de hel:

 

Maer d'ooren zijn gestopt en doof.

30

  Inheemsche staetreên wet³⁰

 

Het zwaert, en geeft het ongeloof,

 

Den vloeck van Mahomet³²

 

Het velt gewonnen. kan men dit

 

Verdaedigen? zy staen

35

Verstockt, hoe droef de grenswacht bidt,^34-35

 

En schreit: de Turck treckt aen.

 

Indien Byzansse, dus gesterckt,³⁷

 

Europe voort afloop'³⁸

 

Met een gedruisch, en op zijn merckt

13 spiegelt zich niet: ziet daarin geen afschrikwekkend voorbeeld.

14 zulck een titel: nl. de erenaam van Christen.

18 God opnieuw kruisigt.

19 De kruisgrens: de grens van de Christenrijken; leght: ligt.

20 verbaest: ontsteld.

21-22 door hondert steên vermaert: zie hiervóór blz. 252. Kreta had bij zijn opstand tegen Venetië de Turken te hulp geroepen, waardoor in 1645 opnieuw de krijg ontbrandde tussen Venetië en Turkije om het bezit van Kreta, dat in 1669 door de Turken veroverd werd.

23 vast: intussen.

24-25 onbewaert: onbeschermd; verdaeght: roept op, roept te hulp. - Nadat tijdens de minderjarigheid van Sultan Mohammed IV Mohammed Kuprili als grootvizier te Constantinopel de macht in handen had gekregen (1656), zette hij in 1657 George Rakoczy II als vorst van Zevenburgen af, waarna dit land een Turkse vazalstaat werd. - Scanderbeg: George Castriota (1403-1468), de nationale held van Albanië. Op zijn elfde jaar zonden de Turken, nadat zij bezit van Albanië genomen hadden, hem als gijzelaar naar Constantinopel, waar hij als een Muslim werd opgevoed en de Turkse naam van Iskander (Alexander) kreeg met de titel van bey, door zijn landslieden afgekort tot Skanderbeg. Aanvankelik streed hij voor de Turken tegen de Venetianen, maar toen hij hoorde dat Albanië tegen Turkije was opgestaan, koos hij de zijde van zijn geboorteland, dat hij echter, ondanks zijn heldenmoed, niet heeft kunnen redden.

26 Een' anderen Martel: een tweede Karel Martel. Deze Frankiese vorst had in 732 de Saracenen bij Tours teruggedreven.

27 ontzegg': de oorlog verklare, bestrijde (Ned. Wdb. X, 2057).

30 Inheemsche staetreên: binnenlandse politieke beweegreden (reên = enkelvoud).

32 Den vloeck van Mahomet: de Mohammedaanse schurken.

34-35 Verdaedigen: bij V. gewoon naast verdedigen; zy staen verstockt: de Christelike machthebbers geven geen gehoor (vgl. vs. 29).

37 Byzansse: de Turken.

38 voort afloop': verder plunderend zal binnendringen (Ned. Wdb. I, 1176).

[p. 395]

40

  's Volx overschot verkoop',⁴⁰

 

Gelijck het vee, dat deerlijck blaet,

 

Dan zal men ommezien,⁴²

 

En smeecken al te spade om raet.

 

Wie kan die plaegh ontvliên?⁴⁴

 

 

 

J. V. Vondel.

t'Amsterdam, voor de weduwe van Abraham de Wees, op den Middeldam. 1661.

40 's Volx overschot: het volk, voorzover het niet uitgemoord is.

42 ommezien: behoedzaam worden, op zijn hoede zijn.

44 plaegh: ramp.