De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

(1935)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 841]

Het vyfde bedryf. JEPTHA. HOFPRIESTER. Jeptha: 1695[regelnummer] O avontzon, die, steil aen 't overleenen,Ga naar voetnoot1695 Uw straelen, nu vermoeit, en afgescheenen,Ga naar voetnoot1696 Zult zincken, en in 't westen onder gaen;Ga naar voetnoot1697 Jaegh voort, jaegh voort: indienge stil bleeft staen, Of deisde voor dit outer; ras aen 't zincken:Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Hael in 't verzuim, om andren toe te blincken,Ga naar voetnoot1700 Die waerdiger verdienen 't heiligh licht, Den glans van uw gezegent aengezicht, t'Aenschouwen dan dees schelmsche dochterslaghter,Ga naar voetnoot1703 Aertsmoordenaer, bloetschender, wetverachter,Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] Die naer den mont der wetgeleerden, noch Godts priesters niet wou luisteren. och, och,Ga naar voetnoot1705-6 Nu gaen te spa, te spa mijne oogen open. Dit outer heeft godtvruchtigh bloet gezopen.Ga naar voetnoot1708 Dees handen zien besmet van 't kuische bloet. 1710[regelnummer] Geen havicksnest verslint zijn jong gebroet: Geen wollefshol vernielt zijne eige jongen: En ick die 't woên des Heidens heb gedwongen,Ga naar voetnoot1712 Afgrijslijckheên, en tygers leide aen bant,Ga naar voetnoot1713 Bedwong my niet, noch deze dolle hant, 1715[regelnummer] Dus root geverft in 't bloet der zuivere aêren. Ick zie den geest der maeght rondom my waeren.Ga naar voetnoot1716 Daer staetze: zie hoe zy noch waert, en spoockt. Legh af dit zwaert, dit gruwzaem zwaert: het roocktGa naar voetnoot1718 Van edel bloet. och, breng het uit mijne oogen, 1720[regelnummer] Dat drywerf, uit vertsaechtheit en medoogen, En schrick ontzagh te treffen, toe te slaenGa naar voetnoot1721 Op 't marmerbeelt. helaes, het is gedaen, Mijn eer, mijn staet, mijn bloet, en al verloren.Ga naar voetnoot1723 Wat klaegh ick! och, de hemel heeft geene ooren. Hofpriester: 1725[regelnummer] Het naberouw volght, als een gezellin,
[pagina 842]
Hardneckigheit, die haeren eigen zinGa naar voetnoot1726 Bewieroockt, meer dan Godt, en Godts beveelen.Ga naar voetnoot1727 Een wonde, die zich niet wil laeten heelen, Roept spade om hulp, als 't heelen, lang verlengt,Ga naar voetnoot1729 1730[regelnummer] Met groot gevaer van 't leven is gemengt.Ga naar voetnoot1730 Jeptha: Och vader, och, ick heb my zelf verraeden,Ga naar voetnoot1731 En voel met recht de nasmert van mijn daeden. 'k Heb dwaes belooft, stont stip op dit besluit,Ga naar voetnoot1733 En voerde mijn belofte Godtloos uit. 1735[regelnummer] Ick ken mijn schult, en worpme voor uw voeten.Ga naar voetnoot1735 Bereit, kan 't zijn, dit zwaer vergrijp te boeten. Hofpriester: Dat zwaere stuck eischt rijper overlegh,Ga naar voetnoot1737 Een hooger maght.Ga naar voetnoot1738 Jeptha: Verstont ick langs wat wegh Dit lasterstuck te zoenen stont, geen lijdenGa naar voetnoot1739 1740[regelnummer] Viel my te zwaer. ich stelde 't hof ter zijden,Ga naar voetnoot1740 Vergat mijn' staet en bedgenoote, en al.Ga naar voetnoot1741 Geen steile rots viel my te steil, geen dal Te droef, te diep, in op en neêr te stijgen,Ga naar voetnoot1743 Door doornehaegh, baervoets, bezweet, te hijgenGa naar voetnoot1744 1745[regelnummer] Naer mijnen aêm. ick trock een hairenkleet Aen 't lijf, en vaste in asch en harteleedt,Ga naar voetnoot1746 In eenzaemheit, en wouden, en woestijnen. Bedenck vry, hael te zamen alle pijnen,Ga naar voetnoot1748 Weedommen, en verdrieten, en geklagh:Ga naar voetnoot1749 1750[regelnummer] Indien ick Godt alleen vermurwen magh,Ga naar voetnoot1750 Geen strengheit zal my hinderen, noch keeren.Ga naar voetnoot1751 Hofpriester: Hy dwaelt niet heel, die zich wil laeten leeren.Ga naar voetnoot1752 Toen d'aerde lagh besmet om 't eerste altaer,Ga naar voetnoot1753 En Abels bloet den broedermoordenaer
[pagina 843]
1755[regelnummer] Ter vierschaer daeghde, en wraeck riep, dat, van vreezenGa naar voetnoot1755 En dootschrick, al zijn haeren teffens rezen,Ga naar voetnoot1756 Godts donderstem hem dreighde, vloodt hy heen, En kreet verbaest, van wanhoop afgestreên:Ga naar voetnoot1758 Wat hebbe ick een groot lasterstuck bedreven!Ga naar voetnoot1759 1760[regelnummer] Godt zelf kan my dit nimmermeer vergeven:Ga naar voetnoot1760 Doch gy, die uw vergrijp bekent dus spa,Ga naar voetnoot1761 Vertwijfelt niet, maer hoopt op Godts gena, Die maghtigh al zijn wercken gaet te boven,Ga naar voetnoot1763 Geene engletong genoeghzaem kan volloven.Ga naar voetnoot1764 1765[regelnummer] Volhardt in dit betrouwen. treck terstontGa naar voetnoot1765 Naer Silo toe: daer kuntge u met Godts montGa naar voetnoot1766 Verzoenen, en vergiffenis verwachten. d'Aertsofferaer, de toevlught der geslachten, Die nacht en dagh bespiegelt 's hemels wet,Ga naar voetnoot1769 1770[regelnummer] Alleen zijn' voet in 't allerheilighst zet, Godt vraeght om raet, naer Arons stijl en zeden,Ga naar voetnoot1771 Zal offeren, en, vierige gebeden Uitstortende, u door middelen en raetGa naar voetnoot1773 Herstellen in den allereersten staet. Jeptha: 1775[regelnummer] Zal ick niet eerst mijn bedgenoot verbeien,Ga naar voetnoot1775 Haer ongedult neêrzetten onder 't schreien?Ga naar voetnoot1776 Hofpriester: In geener wijze. uw tegenwoordigheitGa naar voetnoot1777 Zal 't hartewee verbittren. geen bescheit,Ga naar voetnoot1778 Geen reden kan dien stroom van droefheit breecken.Ga naar voetnoot1779 1780[regelnummer] Men hoeftze eerst bot te geven, zacht te smeecken,Ga naar voetnoot1780 Te handelen omzichtigh, en met schroom:Ga naar voetnoot1781 Gelijck een arts het kranckbedde, in den droomGa naar voetnoot1782 Der kortsen, als d'elendige is aen 't woelen,Ga naar voetnoot1783 Den brant, in 't brein geslagen, pooght te koelen,Ga naar voetnoot1784
[pagina 844]
1785[regelnummer] Het flaeuwe hart te stercken meer en meer,Ga naar voetnoot1785 En na dien brant te koesteren, om weêrGa naar voetnoot1786 Het lijf allengs zijn eerste kracht te geven. Laet my begaen: ick weet met haer te leven.Ga naar voetnoot1788 Het heelen van u beide eischt groot gedult, 1790[regelnummer] En raet, en tijt, zoo gy genezen zult. HOFMEESTER. JEPTHA. HOFPRIESTER. Hofmeester: De slotwacht ziet twee muilen herwaert vliegen.Ga naar voetnoot1791 Zoo d'oogen hem in 't uitzien niet bedriegen, Het is mevrouw, met eenen heer verzelt.Ga naar voetnoot1793 De stofwolck rolt vast stewaert over 't velt.Ga naar voetnoot1794 1795[regelnummer] De lantvooght stelle op haere toekomste orden.Ga naar voetnoot1795 Jeptha: O Godt, wat raet? Hofpriester: Laet my hier me geworden.Ga naar voetnoot1796 Gy hofstoet, geef u met den lantsheer voortGa naar voetnoot1797 Naer Silo toe. ry fluks door d'achterpoort De jaghtlaen door, om niet mevrouw t'ontmoeten. 1800[regelnummer] De bodem, op 't getrappel van de voeten Der muilen, dreunt, en davert overwijt.Ga naar voetnoot1801 In Godts naem spoet: het is geen draelens tijt. Jeptha: In dezen schijn van d'echtgenoote scheiden?Ga naar voetnoot1803 Hofpriester: Het is hoogh tijt: gy mooght haer niet verbeiden. Jeptha: 1805[regelnummer] Hofmeester, bie den vader uwe hant,Ga naar voetnoot1805 Op datze niet, terwijl de rou 't verstant Aen 't hollen helpe, ons jammer noch verzwaere.Ga naar voetnoot1807 Wy rijden heen. Hofpriester: Godt zeegne, Godt bewaere U midlerwijl op uwe bedevaert. 1810[regelnummer] Levijten voort. komt haestigh herrewaert.Ga naar voetnoot1810 Mevrouw genaeckt: helpt ons haer droefheit stieren,Ga naar voetnoot1811
[pagina 845]
Intoomen, en by wijl den breidel vieren.Ga naar voetnoot1812 't Is groote kunst een' maetelozen rouw Te maetigen. de stadt, het hofgebouw, 1815[regelnummer] En al de bergh zal galmen op dat huilen,Ga naar voetnoot1815 Uit hol gewelf, speloncke, en naere kuilen.Ga naar voetnoot1816 Zy nadert vast. de wint verwaeit het stofGa naar voetnoot1817 Vooruit. men sluit' de binnepoort van 't hof. Wat wercken kan dat repp' zich, valle aen 't breeckenGa naar voetnoot1819 1820[regelnummer] Van 't moortaltaer op 't voorhof. laet geen tekenGa naar voetnoot1820 Van 't offer haer bedroeven. rept u, ras. Ruck af tapijt, feestoen. een ander wasch Het bloet af. brengt al wat de wraeck kan tergenGa naar voetnoot1823 Uit d'oogen. och, zy hoopt haer kint te bergen,Ga naar voetnoot1824 1825[regelnummer] En komt te spa. staetjoffers, haest u, spoet, Vlieght snel vooruit de moeder in 't gemoet.Ga naar voetnoot1826 Betoomtze, stut d'ontstelde met uwe ermen.Ga naar voetnoot1827 My dunckt ick hoorze alree van verre kermen. Brengt stoelen: brengt hier rozewater, dra, 1830[regelnummer] Eer zy bezwijm'. zoo d'opperste gena Haer hart niet sterck', het is hier omgekomen.Ga naar voetnoot1831 Godt spaerze lang, ten troost van alle vroomen. HOFPRIESTER. FILOPAIE. HOFMEESTER. Hofpriester: Zijt wellekoom, mevrouw. Filopaie: Waer is mijn lam, Mijn hart, mijn ziel, de hoop van onzen stam? 1835[regelnummer] Waer is mijn kint, mijn bloet? Hofmeester: Het is daer binnen. Filopaie: Laet los: laet los: het gaet my aen de zinnen.Ga naar voetnoot1836 Laet los: laet los: ick wil mijn dochter zien. Hofpriester: Mevrouw, bedaer een poos: het zal geschiên.
[pagina 846]
Filopaie: Beletge my mijn eigen kint te spreecken? 1840[regelnummer] Gewelt, gewelt, wat 's dit? och och, ick reken De maeght om hals. waer steeckt de moordenaer?Ga naar voetnoot1841 Laet los: laet los. Waer schuilt die booswicht? waer Verberght hy zich, die vloeck, die dochterslaghter?Ga naar voetnoot1843 Daer ziet men hem: laet los: daer schuilt hy achter 1845[regelnummer] Den pijler van het hof, in 't hofpoortael. Wie wapent my met fackelen, en stael, En vier, en zwaert? brengt wapens. hofstoet, mannen, Geweer, geweer, dat ick hem aen magh rannen.Ga naar voetnoot1848 Onthoudt men my geweer, en wapen? neen, 1850[regelnummer] Noch weet ick raet, om hem met kracht van eenGa naar voetnoot1850 Te scheuren, fel te neemen op mijn tanden, Verandert in een' weerwolf, deze handenGa naar voetnoot1852 In klaeuwen. wee die my mijn dochterrooft! Daer ruck ick hem zijne oogen uit het hooft, 1855[regelnummer] Dat valsche hart ten boezem uit, de darmen Ten buick uit. ziet hem spartlen: hoort hem kermen. Dat is zijn loon. mijn dochter ziet het aen. Zy lacht'er om, en laet niet eenen traen:Ga naar voetnoot1858 Met reden: niet te schreien, met geen reden.Ga naar voetnoot1859 1860[regelnummer] Hy luisterde naer traenen, noch gebeden, In 't slaghten der onschuldige op 't altaer. Dit 's Abraham. hy neemt Godts aenspraeck waer.Ga naar voetnoot1862 Nu denck dit na. de vader, 's volcks behoeder,Ga naar voetnoot1863 Vernielt zijn kint: met recht. waerom? de moederGa naar voetnoot1864 1865[regelnummer] Had deel noch recht aen 't kint: 't behoorde hem. De moeder was haer vremt, en had geen stem In dit gerecht. de vader is 's lants rechter:Ga naar voetnoot1867 Bestraf hem niet. dit is de vroome vechter, Die 't volck beschut, zijn eigen hof vernielt, 1870[regelnummer] Zijn eenigh oir, en erfgenaeme ontzielt. Is dat niet bly zijn dochter uitbesteden?Ga naar voetnoot1871 Ter bruiloft gaen? was oit een onbesnedenGa naar voetnoot1872 Dus onbesneên van zeden, en van aert?
[pagina 847]
Wat is 'er dat een mensch niet wedervaert! 1875[regelnummer] Men stierde my van kant door loze treken.Ga naar voetnoot1875 Och, liet men my ten minste haer eens spreecken, Voor 't allerjongst: zoo hadde ick noch mijn hartGa naar voetnoot1877 Eens uitgeklaeght: nu kropt het deze smert, Dit wee, en zal 't inkroppen al zijn dagen.Ga naar voetnoot1879 1880[regelnummer] Maer 't is te spa. helaes, hier baet geen klaegen. De doot bekruipt mijn leden, dat ick 't voel. Mijn hart bezwijckt. Hofpriester: nu zetze in dezen stoel: Het hart wort flaeu. laet rozewater brengen, Het aengezicht met eenen tack besprengen.Ga naar voetnoot1884. 1885[regelnummer] Staetjoffers, helpt: gy ziet hoe zy verflaeut.Ga naar voetnoot1885 Ontrijghtze, ontrijghtze om 't hart, ter doot benaeut. Hofmeester: Het moeders hart, helaes, kan nimmer liegen.Ga naar voetnoot1887 Wat middel om den rouw in slaep te wiegen? Wat boete is hier voor onherhaelbre scha?Ga naar voetnoot1889 Hofpriester: 1890[regelnummer] Dat onheil sleept een' staert van jaeren na.Ga naar voetnoot1890 De reden, en de tijdt moet dit genezen.Ga naar voetnoot1891 Ick zalze, indien het hart bekomt, belezen,Ga naar voetnoot1892 En smeecken, en involgen, zacht en zoet,Ga naar voetnoot1893 Ten leste door troostmiddelen 't gemoedt 1895[regelnummer] Ophelpen, door beloften 't hart verlichten.Ga naar voetnoot1895 Hofmeester: Gy zult haer' heer, en 't hof, en elck verplichten. Het schijnt dat zy verquickt, zich weder rept,Ga naar voetnoot1897 Het aengezicht weêr lucht en adem schept. Besprengtze weêr met verschen dau van rozen. 1900[regelnummer] Men zietze allengs opluicken, weder blozen.Ga naar voetnoot1900 Hofpriester: Schep moedt, mevrouw, en zoeck uw' troost aen Godt.
[pagina 848]
Filopaie: My docht ick zagh mijn dochter, die voor 't slot Haer moeder zocht, met traenen overgoten: Maer och, de deur bleef tusschen bey gesloten.Ga naar voetnoot1904 1905[regelnummer] Op dat gezicht verdweenze uit mijn gezicht.Ga naar voetnoot1905 De zoete droom heeft mijn gemoedt verlicht. Hofpriester: Gelooft zy Godt, die in gezicht en droomen Zijn Heiligen is dickwijl voorgekomen,Ga naar voetnoot1908 Oock Josef, toen hy in den kercker lagh, 1910[regelnummer] Eene uitkomst gaf, schoon hy geene uitkomst zagh.Ga naar voetnoot1910 De Godtheit, in 't beoogen van elcks zegen,Ga naar voetnoot1911 Houdt onbekende en wonderlijcke wegen.Ga naar voetnoot1912 Getroost u met uw toebescheiden lot.Ga naar voetnoot1913 Filopaie: Gebeurde my mijn dochters overschotGa naar voetnoot1914 1915[regelnummer] Noch eens te zien, het zou noch troostbaer schijnen. Hofpriester: Staetjoffers, ras, schuift op de lijckgordijnen.Ga naar voetnoot1916 Mevrouw, Godt geef dat gy den rouw verzet.Ga naar voetnoot1917 Daer zietge noch den rey in 't staetsibed, In rouw rondom de dootbus neêrgezeten, 1920[regelnummer] De maeghden root en jammerlijck bekreeten,Ga naar voetnoot1920 En treurigh om het offren van de maeght, Die Godt door haer gehoorzaemheit behaeght. Filopaie: Wat zienwe? och, geeft de dootbus. laet ons kussen, Omhelzen, en den rouw met traenen blussen, 1925[regelnummer] Verzadigen met zuchten, nimmer moe. Hofmeester: Gy maeghden reickt mevrouw de dootbus toe: Zoo zal de druck het hart niet overstulpen.Ga naar voetnoot1927 Een treurigh hart is met geklagh behulpen.Ga naar voetnoot1928
[pagina 849]
Filopaie: Och, Ifis, och, ick scheide flus:Ga naar voetnoot1929 1930[regelnummer] Gy trockt ten berge met uw reien, En komtme t'huis in deze bus.Ga naar voetnoot1931 Gy scheide, om eens voor al te scheien. Godtvruchte lentebloem, gy zijtGa naar voetnoot1933 Ontijdigh, als een damp, verdweenen, 1935[regelnummer] In 't vrolijckste van uwen tijt. Uw morgenzon heeft uitgescheenen. Een wolck benijde uw' schoonen glans.Ga naar voetnoot1937 Is dit een eenigh kint besteden!Ga naar voetnoot1938 Is dit den blijden bruiloftsdans 1940[regelnummer] Aenheffen, u in purper kleeden, En kroonen op den vorstentroon, In eenen drang van alle menschen!Ga naar voetnoot1942 Kon uwe heerlijckheit, zoo schoon, Zoo gansch verwelcken, en verslenssen!Ga naar voetnoot1944 1945[regelnummer] Verwachte ick dus uit uwen schoot Kints kinders, en nakomelingen! Mijn hoop en toeverlaat is doot. O weerelt, vol veranderingen! Wat is het aerdtsch betrouwen broos! 1950[regelnummer] Nu treur ik droef, en kinderloos. Hofmeester: Ontlast mevrouw. ontfang de dootbus weder. Filopaie: Staetjoffers, helptme, en zetme in 't rouwbed neder, Dat ick te nacht met haer mijn hart uitklaegh',Ga naar voetnoot1953 My zelve trooste: indien het Godt behaegh' 1955[regelnummer] Mijn kleen gedult door zulck een bitter lijdenGa naar voetnoot1955 Te proeven.Ga naar voetnoot1956 Hofpriester: Eer en zege volght na'et strijden. Op 't zelve spoor zijn d'ouden voorgegaen.Ga naar voetnoot1957 Zy wijzen u naer Godt langs deze baen. Leer uw verlies geduldigh overzetten.Ga naar voetnoot1959 1960[regelnummer] De hemel kon dien slagh des doots beletten,
[pagina 850]
Indien het hem beliefde: maer hy wou Dat ieder zich aen Jeptha spieglen zou, En wachten van dit reuckeloos beloven,Ga naar voetnoot1963 Daer Abrams last, gesterckt in 't hof der hoven,Ga naar voetnoot1964 1965[regelnummer] Noch Moses wet, gehoort van mont tot mont,Ga naar voetnoot1965 Noit den Hebreeu, noch 't stamhuis aen verbont. Uw bedgenoot, van naberouw bestreden,Ga naar voetnoot1967 Zoeckt raet, en is naer Silo toe gereden, Om zich met Godt en Amarias montGa naar voetnoot1969 1970[regelnummer] Te zoenen, naer den eisch van 't wetverbont.Ga naar voetnoot1970 Ick zie hem, na verloop van lange dagen, Voor ieder, op den hoogen zegewagen Der Heiligen, in 't midden der Hebreen, Ten toon gevoert, geviert en aengebeên.Ga naar voetnoot1971-74 1975[regelnummer] 'k Hoor midlerwijl de maeghdelijcke reien, Op 't pleghtigh feest, uw dochters lijck beschreien, Jaer in, jaer uit, vier dagen lang met druck.Ga naar voetnoot1975-77 Zoo groot een troost verzachte uw ongeluck.Ga naar voetnoot1978 UIT.	voetnoot1695 overleenen: hellen (naar de horizon). voetnoot1696 afgescheenen: uitgeput door het schijnen. voetnoot1697 zincken: laten zinken. voetnoot1699 deisde: terugweek; ras aen 't zincken: zink spoedig! voetnoot1700 't verzuim: nl. door het dralen. voetnoot1703 schelmsche: misdadige; dochterslaghter: vgl. vs. 1524. voetnoot1704 bloetschender: aanrander van zijn eigen bloed (dochter). voetnoot1705-6 noch .... niet: dubbele, versterkende ontkenning. voetnoot1708 gezopen: gedronken (zonder de tegenwoordige ongunstige kleur). voetnoot1712 gedwongen: bedwongen. voetnoot1713 Afgrijslijckheên: woeste dieren; leide: legde. voetnoot1716 waeren: zweven, dolen. voetnoot1718 roockt: dampt. voetnoot1721 ontzagh: schroomde. voetnoot1723 bloet: geslacht. voetnoot1726 zin: wil. voetnoot1727 bewieroockt: huldigt, eerbiedigt. voetnoot1729 verlengt: uitgesteld. voetnoot1730 gemengt: verbonden. voetnoot1731 verraeden: in 't ongeluk gestort (Mnl. Wdb. VIII, 2263). voetnoot1733 stont stip op: hield hardnekkig vast aan. voetnoot1735 ken: erken; worp: werp. voetnoot1737 Dat zwaere stuck: dit ernstige vergrijp. voetnoot1738 hooger macht (dan de mijne, om het te berechten); Verstont ick: vernam ik. voetnoot1739 lasterstuck: misdaad; te zoenen stont: te verzoenen was. voetnoot1740 stelde ter zijden: deed afstand van. voetnoot1741 Vergat: verbande uit mijn gedachten; staet: rang. voetnoot1743 droef: somber, donker; in: bij. voetnoot1744 baervoets: barrevoets (baer: bloot). voetnoot1746 in asch: als teken van rouw, met as bestrooid. voetnoot1748 Bedenck vry: verzin gerust. voetnoot1749 Weedommen (eigenaardig meerv., naar Frans voorbeeld): smart. voetnoot1750 alleen: maar; magh: kan. voetnoot1751 strengheit: nl. van boetedoening; keeren: terughouden. voetnoot1752 heel: geheel en al; leeren: terechtwijzen. voetnoot1753 besmet om: bezoedeld (door zonde) wegens. voetnoot1755 vierschaer: (Gods) rechterstoel; dat: zodat. voetnoot1756 teffens: tegelijk. voetnoot1758 verbaest: hevig ontsteld; afgestreên: uitgeput. voetnoot1759 lasterstuck: vgl. vs. 1739. voetnoot1760 Godt zelf: zelfs God. voetnoot1761 dus spa: zo laat. voetnoot1763 Die: subjekt, maar tegelijk objekt van vs. 1764. voetnoot1764 volloven: naar verdienste loven (vgl. volprijzen). voetnoot1765 betrouwen: vertrouwen. voetnoot1766 Godts mont: de hogepriester; vgl. vs. 1132; 1141-54. voetnoot1769 bespiegelt: neemt waar en overweegt (Ned. Wdb. II, 2075). voetnoot1771 naer Arons stijl en zeden: volgens de aloude ritus en gebruiken der priesterschap. voetnoot1773 middelen: bemiddeling. voetnoot1775 verbeien: verbeiden, afwachten. voetnoot1776 ongedult: wanhoop (eig. het niet kunnen berusten; Ned. Wdb. X, 1588); vgl. vs. 1312; neêrzetten: tot bedaren brengen. voetnoot1777 In geener wijze (oude Datief): volstrekt niet. voetnoot1778 bescheit: verstandige uitleg. voetnoot1779 reden: redenering. voetnoot1780 Men hoeftze eerst bot te geven: men moet haar eerst wat toegeven, haar smart de vrije loop laten (bot geven: bot vieren, oorspr. het touw vieren); zacht smeecken: vriendelik toespreken. voetnoot1781 handelen: met haar omgaan; met schroom: behoedzaam. voetnoot1782 het kranckbedde (Datief): voor het ziekbed, bij de zieke; den droom: het ijlen. voetnoot1783 d'elendige: de ongelukkige patiënt. voetnoot1784 brant: koortsgloed. voetnoot1785 flaeuwe: verzwakte. voetnoot1786 koesteren: verkwikken. voetnoot1788 te leven: om te gaan. voetnoot1791 muilen: muildieren (vgl. 1801). voetnoot1793 mevrouw: titel voor een voornaam personage, evenals heer in hetzelfde vers. voetnoot1794 vast: reeds. voetnoot1795 stelle orden op: neme maatregelen voor. voetnoot1796 geworden: mijn gang gaan. voetnoot1797 geef u: begeef u; voort: onmiddellik. voetnoot1801 overwijt: over grote afstand. voetnoot1803 schijn: staat van zaken. voetnoot1805 den vader: de hofpriester. voetnoot1807 Aen 't hollen helpe: zou verbijsteren; ons jammer: onze ellende. voetnoot1810 voort: dadelik, snel. voetnoot1811 stieren: leiding geven. voetnoot1812 by wijl: soms. voetnoot1815 galmen: weergalmen; dat huilen: die jammerklachten. voetnoot1816 naere: sombere. voetnoot1817 vast: intussen. voetnoot1819 valle aen 't breecken: ga haastig afbreken. voetnoot1820 teken: spoor. voetnoot1823 tergen: prikkelen. voetnoot1824 bergen: in veiligheid stellen, redden. voetnoot1826 in 't gemoet: tegemoet. voetnoot1827 Betoomt: kalmeert; ontstelde: verbijsterde. ermen: armen; vgl. voor de rijmklank de opmerking bij vs. 779. voetnoot1831 het is hier omgekomen: dan is hier alles verloren (Ned. Wdb. X, 342). voetnoot1836 het gaet my aen de zinnen: het maakt mij krankzinnig. voetnoot1841 om hals: vermoord. voetnoot1843 vloeck: misdadiger, schurk. voetnoot1848 geweer: wapens; aenrannen (uit aanranden): te lijf gaan. voetnoot1850 Noch: toch. voetnoot1852 weerwolf: fantasties boosaardig wezen, oorspr. een man die zich in een wolf kan veranderen. voetnoot1858 laet: stort. voetnoot1859 Met reden: terecht; niet te schreien: er valt niet te schreien (om zijn lot), met geen reden: daar is geen reden voor. voetnoot1862 Dits Abraham: sarkasties: Hij meent een Abraham te zijn! neemt waer: geeft acht op; aenspraeck: rechtmatige eis. voetnoot1863 denck na: overdenk. voetnoot1864 Vernielt: doodt. voetnoot1867 gerecht: rechtspraak, vonnis. voetnoot1871 uitbesteden: ten huwelik geven. voetnoot1872 onbesneden: heiden, als adj. in vs. 1873: ruw, barbaars (woordspeling). voetnoot1875 van kant: weg; treken: streken, listen. voetnoot1877 't allerjongst: 't allerlaatst. voetnoot1879 inkroppen: verkroppen. voetnoot1884. besprengen: besprenkelen. voetnoot1885 verflaeuwt: flauw valt. voetnoot1887 liegen: bedriegen. voetnoot1889 boete: herstel, beterschap; onherhaelbre: onherstelbare. voetnoot1890 een staert van jaeren: een reeks jaren, d.w.z. het zal nog jaren lang nawerken. voetnoot1891 reden: verstandig inzicht. voetnoot1892 bekomt: bijkomt; belezen: bepraten. voetnoot1893 smeecken: vriendelik toespreken; involgen: toegeven, haar gedachtengang volgen. voetnoot1895 ophelpen: opbeuren (Ned. Wdb. XI, 836). voetnoot1897 verquickt: tekenen van leven geeft; zich repte: zich beweegt. voetnoot1900 opluycken: opleven; weder blozen: haar kleur terug krijgen. voetnoot1904 tusschen bey: tussen ons beiden. voetnoot1905 Op: onmiddellik na (Ned. Wdb. XI, 284). voetnoot1908 voorgekomen: verschenen. voetnoot1910 uitkomst gaf: uit de kerker verloste (woordspeling met het tweede uitkomst). voetnoot1911 elcks zegen: ieders geluk. voetnoot1912 Houdt: volgt. voetnoot1913 Getroost u met: Berust in; toebescheiden: toebedeelde. voetnoot1914 Gebeurde my: Mocht mij ten deele vallen. voetnoot1916 op: open. voetnoot1917 den rou verzet: de smart van u zet, te boven komt. voetnoot1920 bekreeten: met betraand gelaat. voetnoot1927 overstulpen: overstelpen. voetnoot1928 behulpen: geholpen, gebaat. voetnoot1929 flus: nog zo kort geleden. voetnoot1931 bus (dootbus), urn. Deze monoloog is geïnspireerd door een soortgelijke in Elektra, waar deze haar broeder betreurt (Vgl. Vondel's vertaling in dl. 3, blz. 687). voetnoot1933 Godtvruchte: naar analogie verkorte vorm van godvruchtige. voetnoot1937 benijde: misgunde u. voetnoot1938 besteden: vgl. uitbesteden in vs. 1871. voetnoot1942 drang: drom, dus: omstuwd door een grote menigte. voetnoot1944 verslenssen: verleppen. voetnoot1953 te nacht: deze nacht; met haer: in haar bijzijn. voetnoot1955 kleen gedult: geringe lijdzaamheid. voetnoot1956 proeven: op de proef te stellen. voetnoot1957 't zelve: hetzelfde. voetnoot1959 uw verlies overzetten: u over het verlies heenzetten. voetnoot1963 (zich) wachten van: zich wachten voor; reuckeloos: onbedacht. voetnoot1964 Daer: waar, te verbinden met aen in vs. 1966; last: opdracht, gesterckt: bevestigd door goddelik bevel (in 't hof der hoven). voetnoot1965 gehoort van mont tot mont: van geslacht op geslacht overgebracht. voetnoot1967 bestreden van: gekweld door. voetnoot1969 Amarias mont: Amarja, de hoofdpriester (zie 2 Kron. 19, 11). voetnoot1970 zoenen: verzoenen; wetverbont: de Joodse wet (verbond tussen Jehovah en het volk van Israël). voetnoot1971-74 Zie Berecht, r. 61. voetnoot1975-77 Aan het slot van het bijbelverhaal (Richteren XI: 40) wordt gezegd dat ‘de dochteren Israëls van jaar tot jaar henengingen om de dochter van Jeptha, den Gileadiet aan te spreken, vier dagen in het jaar.’ voetnoot1978 verzachte: moge verzachten.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

Het vyfde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs