De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

(1935)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 796]

Het tweede bedryf. IFIS. HOFMEESTER. REY. Ifis: Ick heb dus lang de heuvels op en nederGa naar voetnoot419 420[regelnummer] Met dezen rey bewandelt heene en weder, Mijn' maeghdestaet, en jeught genoegh beweent.Ga naar voetnoot421 De berghgalm heeft ons lijckklaght nagesteent.Ga naar voetnoot422 De zon en maen, by beurte op haeren wagen,Ga naar voetnoot423 Getuigen hoe ons al te druckigh klaegenGa naar voetnoot424 425[regelnummer] De rotsen zelfs beweeghde, west en oost.Ga naar voetnoot425 Nu quam, nu quam ick vader t'huis, getroostGa naar voetnoot426 [De hemel laet' mijn opzet hem behaegen,]Ga naar voetnoot427 Dit lichaem Gode en 't outer op te draegen, Voor vaders zege, op Ammon heir behaelt. 430[regelnummer] Het heeftme noch aen wil, noch tijt gefaelt.Ga naar voetnoot430 Hoe treurt het hof dus eenzaem, zonder hoeder?Ga naar voetnoot431 Het aengezicht van vader en van moeder Te derven, slaet my neêr in dezen staet. Gy, stut van 't hof, en vaders eerste raet,Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] Weet op wat voet wy stil van vader scheidden:Ga naar voetnoot435 Ontvou nu wat geval hier tusschen beidenGa naar voetnoot436 Geschoten is, dat vader niet verschijnt. Dus wort een hart door uitstel afgepijnt.Ga naar voetnoot438 Hofmeester: Mevrouw was noch nau bergewaert vertrocken,Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Of Efraim, gewoon van outs te wrocken,Ga naar voetnoot440 Borst tegens hem, gelijck een onweêr, uit,Ga naar voetnoot441 Als waer die stam misdeelt in d'eere en buit, Op Ammons heir door vaders deught bevochten.Ga naar voetnoot443 Dit dreef hem weêr, om zulcke lantgedroghtenGa naar voetnoot444 445[regelnummer] Te toomen: en, Godt woud's, het is geluckt.Ga naar voetnoot445
[pagina 797]
Dat tuight die vaen, de stier, den haet ontruckt.Ga naar voetnoot446 Uw moeder reedt, op zijn ontbodt, flus derwaertGa naar voetnoot447 Naer dees triomf. nu spoet uw vader herwaert. Ick wacht hem vast, op dat hy heden hierGa naar voetnoot449 450[regelnummer] Uw hooghtijt, in uw moeders afzijn, vier',Ga naar voetnoot450 Terwijlze 't heir in 't velt ziet triomfeeren.Ga naar voetnoot451 Ifis: Wist moeder niet dat ick most wederkeeren Van 't hoogh geberght, gelijck het was gezeit? Hofmeester: Zy wist het: maer men heeft haer loos misleit 455[regelnummer] Door vaders last, gelijck het was besteecken.Ga naar voetnoot455 Ifis: Zoude ick voor 't lest mijn moeder zien, noch spreecken?Ga naar voetnoot456 O onbescheit! moght vader dit van 't hart?Ga naar voetnoot457 Ick ben de schrick des doots voorby. ick tartGa naar voetnoot458 De doot, en zie haer rustigh onder d'oogen.Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] 'k Heb lang den hals voor vaders zwaert gebogen:Ga naar voetnoot460 Maer my dus streng dien redelijcken eisch Ontzeggen? eer mijn vaderlijck palais Verlaeten, en noch eenwerf vier paer weecken My, op geberghte, en rots, in bosch versteecken. 465[regelnummer] Ick sterf niet, eer ick moeder zie, en spreeck. Gy reien, volghtme: al weder naer de streeck Der heuvelen: vangt weder aen te treuren, En met misbaer 't gewaet van 't lijf te scheuren, De vlechten uit te trecken: weêr, verstocktGa naar voetnoot469 470[regelnummer] In rouw, gezucht, gesteent, gekermt, genockt,Ga naar voetnoot470 Den galm geweckt, die lust schept na het baeuwen,Ga naar voetnoot471 Tot dat gehuil, en jammerklaghten flaeuwen,Ga naar voetnoot472 Van rots in rots. ick paste op mijn gety:Ga naar voetnoot473 Nu staet met recht het uitstel weêr aen my.Ga naar voetnoot474
[pagina 798]
475[regelnummer] Mijn speelnoots, dat 's u voor naer d'oude heuvelen.Ga naar voetnoot475 Of wy op bergh, en rots, of outer sneuvelen,Ga naar voetnoot476 Dat 's evenveel: 't verschilt slechts in de wijs.Ga naar voetnoot477 Ick offere mijn leven, Godt ten prijs. Wat uitstels is niet weigeren te sterven. 480[regelnummer] Zou ick voor 't jongste oock moeders aenspraeck derven!Ga naar voetnoot480 't Is nodigh haer te spreecken, en een blijckGa naar voetnoot481 Van danckbaerheit: want quaem zy op mijn lijck Te zwijmen, 't bloet zou my van zelf ontspringen,Ga naar voetnoot483 Het leste woort gelijck ter keele uitwringen,Ga naar voetnoot484 485[regelnummer] Tot een bewijs van kinderlijcke trou, Haer jongste troost, te kleen in grooten rouw.Ga naar voetnoot486 Hofmeester: Mevrouw, ay blijf: ten minste hoor mij spreecken. Ifis: U hooren? neen, men kent uw loze streecken, Die moeder, voor mijne aenkomst, stiert van kant.Ga naar voetnoot489 Hofmeester: 490[regelnummer] Door vaders last, niet wijt, maer by der hant.Ga naar voetnoot490 Bedaer een poos: alle oogenblick wort vader Ten hoof verwacht: dan spreeckt elckandre nader. Verzoeck dat gy van moeder afscheit neemt. Ifis: En slaet hy 't af? Hofmeester. Zijn hart is niet vervreemt 495[regelnummer] Van liefde, hy bewilgde u vier paer weecken, En stelde 't uit.Ga naar voetnoot496 Ifis: Die tijt is nu verstreecken. Hofmeester. Uw vader bint zich niet zoo stip aen tijt.Ga naar voetnoot497 Ifis: Zoo vader acht dat dit geen uitstel lijdt, Hoe dan toe?Ga naar voetnoot499
[pagina 799]
Hofmeester: Hou slechts aen met droevigh smeken. 500[regelnummer] Heeft hy u oit van uw verzoeck versteecken?Ga naar voetnoot500 Ifis: Verzoeck staet vry, het weigeren aen hem. Ick hoor zijn spraeck, gelijck een engels stem.Ga naar voetnoot502 Als vader spreeckt, wat heeft een kint te zeggen? 'k Wil voor hem op mijn aenzicht nederleggen,Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] En schroom geen doot, maer ongehoorzaemheit. Betuigh hem hoe ick nederquam, bereitGa naar voetnoot506 Ten outer, als een willige offerhande. Schoon 't zwaert my treff', het vier dit lichaem brande Tot stof, en asch: 'k getroost my zoo 't Godt voeght,Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Als vader, en vrou moeder zijn vernoeght.Ga naar voetnoot510 'k Gebruick mijn recht, hoef niemant dit te vergen.Ga naar voetnoot511 Genooten, volghtme al weder naer de bergen. Hofmeester: Heeft moeder zich van mijnen raet gedient; Houdt vader my voor zijnen outsten vrient, 515[regelnummer] En eersten raet van al zijn staetvertrouden;Ga naar voetnoot515 Hiet moeder my u minzaem onderhouden,Ga naar voetnoot516 Toen zy vertrock, tot datze wederquaem;Ga naar voetnoot517 En is'er niets een kint meer aengenaem, Dan zich geheel naer moeders wil te schicken; 520[regelnummer] Wacht vader, dien wy hier alle oogenblickenGa naar voetnoot520 Verwachten, en vertrou wat wy met raetGa naar voetnoot521 Vermogen, u ten dienst in dezen staet;Ga naar voetnoot522 Uw hoogheit hoeft ons nergens in te spaeren.Ga naar voetnoot523 Dees stramme leên, en grijze zilverhaeren, 525[regelnummer] Dit voorhooft, van den ouderdom geploeghtGa naar voetnoot525 Vol rimpelen, verzoecken datge u voeght. Belieft het u, tre binnen: hoor ons spreecken.Ga naar voetnoot527 Rey: Mevrouw, ay hoor, en luister naer zijn smeecken. Jeptha: Heirmeester, dat ging wel. ick doock nau inGa naar voetnoot529
[pagina 800]
530[regelnummer] Het eicken bosch, of mijne gemaelin Stoof ons voorby. gy zaeght hoe, aen haer zijde, De Slotvooght 't bosch van Efraïm vermijde.Ga naar voetnoot532 Al hoorde men tot noch toe geen gewaghGa naar voetnoot533 Van 't geen 'er smeult: het moet nu aen den dagh.Ga naar voetnoot534 535[regelnummer] Hier staet het hof ten hemel opgetogen.Ga naar voetnoot535 Wy zagen 't eer met vreught en vrolijcke oogen:Ga naar voetnoot536 Maer sedert ons de hoop van onzen stam, Ter hofpoorte uit, met bommen tegen quam;Ga naar voetnoot538 Toen Ammon ons ten roof viel met zijn vaenen,Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Aenschouden wy dees poort noit zonder traenen, En 't hart vol drucks. wat baet het dat een heer Gezegent, trots en heerlijck triomfeer', De vleugels van den vyant koom' te korten, Als hy gekeert zijn stamhuis in ziet storten.Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] Een vorst leeft meest tot heil van 't algemeen; Of deelt hy in 't gemeen, dat is alleenGa naar voetnoot546 Voor 't eenige oir, van boven hem gegeven,Ga naar voetnoot547 Om na zijn doot in 't eenigh oir te leven.Ga naar voetnoot548 Dees hoop wort my ontweldight: en ick moetGa naar voetnoot549 550[regelnummer] Godt lochenen, of scheiden van mijn bloet,Ga naar voetnoot550 Onnozel bloet, dat van 't altaer zal leken. Wat baet die stier, ter hoftinne uitgesteecken,Ga naar voetnoot552 Tot 's vyants schimp, gesleurt in bloet en stof! Een feller zwaert treft heden Jepthaes hof, 555[regelnummer] Daer Efraïm, en Ammon om zal vieren,Ga naar voetnoot555 Herwinnen al d'ontruckte krijghsbanieren. Het dwersse lot zet heden ruim betaeltGa naar voetnoot557 Die trotse zege, op beide in 't velt behaelt.Ga naar voetnoot558 Treck in den stier. wat vordert dit braveeren?Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] 't Is uit met my. de kans was lang aen 't keeren, Toen, in 't gevaer des lants, mijn droeve zielGa naar voetnoot561 Die hooge altaerbelofte uit noot ontviel,Ga naar voetnoot562 Onkundigh dat, tot boete van elcks lijden,
[pagina 801]
Dit woort my eerst de hartaêr af zou snijden,Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Dan 's dochters hals. och woort, een zwaert, gesmeet Van Ammons wraeck! ô onherhaelbaere eedt!Ga naar voetnoot566 Hoe sprong mijn hart, toen Ifis wiert geboren! Dees overwinste en schat wort nu verloren Door schipbreuck van een eenigh enckel woort.Ga naar voetnoot569 570[regelnummer] Hoe stom en stil is nu de zelve poort,Ga naar voetnoot570 Waeruit zy my met bommen in quam haelen, En zegezang, en blijde morgenstraelen Der oogen: als de dageraet der jeughtGa naar voetnoot572-73 My tegenblonck, en oploock met een vreught,Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Die snel verdween: gelijck by zomerdagen De heldre lucht betrocken wort met vlaegen.Ga naar voetnoot576 My dunckt ick hoor mijn dochter wederom. Zy heetme noch met bommen wellekom.Ga naar voetnoot578 IFIS. JEPTHA. Ifis: Ter goeder uure omhelze ick vader weder,Ga naar voetnoot579 580[regelnummer] En schrey van vreught. een maeghdenhart is teder, Zoo wel in rouw, als blyschap weêr te staen.Ga naar voetnoot581 Tot tweemael heeft de wisselbaere maen Haer horens in een' ronden kringk gebogen,Ga naar voetnoot583 Na mijn vertreck ten berge uit vaders oogen, 585[regelnummer] Nu is'er niets dat my vervaeren kan.Ga naar voetnoot585 Indien ick noch de kroon in 't harte span, Gelijck voorheen; laet my mijn liefde blussen:Ga naar voetnoot587 Heer vader, gunme uw' mont noch eens te kussen. Wat wort mijn hart van droefenis verlicht,Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] Nu Godt my gunt uw hemelsch aengezicht t'Aenschouwen! kon oit zon, op tin en daecken Van 't hof, my meer verquicken, meer vermaeckenGa naar voetnoot592 Dan uw gezicht, genadigh my gegont!Ga naar voetnoot593 Gelooft zy Godt, dat vader ongewont, 595[regelnummer] En gaef verschijnt, van daer ontelbre punten,Ga naar voetnoot595
[pagina 802]
Geschut, en speer het op zijn leven muntten.Ga naar voetnoot596 Wie had dien storm verwacht van Efraïm!Ga naar voetnoot597 Maer afgunst volght de krijghseer, als de schimGa naar voetnoot598 Het lichaem: doch wat hindert dat benijden, 600[regelnummer] Als 't Gode, die u hanthaefde onder 't strijden, En zijnen wille alleen op 't hooghst behaeght!Ga naar voetnoot601 't Is beter zoo benijt, dan droef beklaeght. Jeptha: Och dochter, och, uwe aengenaeme woorden Zijn pijlen, die mijn hart noch eens vermoorden. 605[regelnummer] Nu leve ick eerst, te recht beklaegens waert, Of sterve, en voel al levende het zwaert,Ga naar voetnoot606 Het zwaert des doots, door mijnen boezem dringen. Geen vyant durf van buiten my bespringen:Ga naar voetnoot608 Hy zitme in 't hart: de strijt gaet aen in my:Ga naar voetnoot609 610[regelnummer] Daer kiezen mijn gedachten elck haer zy,Ga naar voetnoot610 Beginnen 't zwaert om strijt op zy te gorden. Zy zetten zich gewapent in slaghorden. Het vaders hart is al te naeu een velt Voor zulck een' strijt, en gruwelijck gewelt.Ga naar voetnoot614 615[regelnummer] Waer heul gezocht? waer vinde ick troost en bystant? Och, Jeptha heeft zich zelf alleen ten vyant: Geen Efraïm, noch Ammon rant hem aenGa naar voetnoot617 In 't hart. kon een gety oit stercker gaen, Wanneer de zee op strant en steenrots barrent,Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] Ter helle daelt, en oprijst aen 't gestarrent! Mijn eenigh oir, ô dochter, gy ontroertGa naar voetnoot621 Uw vaders bloet. waer worde ick heengevoert! Ifis: Nu vader, draegh uw hartewee geduldigh. Ben ick, och arme, aen uwe elende schuldigh,Ga naar voetnoot624 625[regelnummer] Aen uw verdriet? vaer voort, en strafme vry.Ga naar voetnoot625 Ontlast uw ziel: ick neem de schult op my, En op mijn ziel, dan is de strijt ten ende. Gy blijft gepaeit; ick vaere uit deze elende.Ga naar voetnoot628 Jeptha: O dochter, hoor mijn rouwklaght met gedult.
[pagina 803]
630[regelnummer] Ick houde u vry. uw vader draeght de schult.Ga naar voetnoot630 Had hem een lam eerst uit den stal bejegent,Ga naar voetnoot631 Of witte vaers: toen hy, van Godt gezegent,Ga naar voetnoot632 En zegenrijck naer 't hof quam uit den slagh; Men hadze Godt geoffert, als men plagh,Ga naar voetnoot634 635[regelnummer] Te Silo, daer de Godtheit, in het midden Van 't heilighdom, op 's hoogen priesters bidden, Orakels spreeckt, op cherubijnen rust:Ga naar voetnoot637 Nu zijtge my bejegent, onbewust Van mijn belofte, en reuckeloos beloven,Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] Dat my zoo dier verbint aen Godt daer boven.Ga naar voetnoot640 Het aengaen van dien zwaeren slagh en toghtGa naar voetnoot641 Beroofde 't brein van dieper achterdocht.Ga naar voetnoot642 Noit docht ick Gode een offer op te draegenGa naar voetnoot643 Van menschenbloet, veel min een van mijn maegen, 645[regelnummer] En allerminst mijn dochter, 't eenigh kint, Mijn levens hoop, mijn kroon. wat straf verblint,Ga naar voetnoot646 Vervoertme in dit beloven, zonder paelen,Ga naar voetnoot647 Een woort, te zwaer om door den hals te haelen! Geluckigh die zijn woort herhaelen moght.Ga naar voetnoot648-49 650[regelnummer] Al d'eer verdwijnt, die 't zwaert met Godt bevocht.Ga naar voetnoot650 Ick zocht den volcke een wegh tot heil te baenen Door 's vyants bloet: nu drijft mijn hof in traenen, En zuiver bloet. dit offer, Godt gewijt, Zal eeuwen lang noch smoocken na mijn tijt.Ga naar voetnoot654 Ifis: 655[regelnummer] Uwe onschult zal by allerhande staetenGa naar voetnoot655 Alle eeuwen zich alomme hooren laeten. Geen kinderhaet verruckt u tot dees daet.Ga naar voetnoot657 Gy waert tot noch, naest Godt, de toeverlaet Des vaderlants, en hebt door zoo veel slaegen 660[regelnummer] Den onderdaen, als onder 't hart, gedraegen,Ga naar voetnoot660 Godts wet beschut, dat Masfa, Levijs stadt,Ga naar voetnoot661 Noit vroomer noch oprechter rechter had.Ga naar voetnoot662
[pagina 804]
Het stamhuis volght geen Heidensche geboden, Dient Astaroth, noch Baäl, noch de goden 665[regelnummer] Van Syrie, en out Sidon, noch voedt smoockGa naar voetnoot665 Voor Ammons goôn, en Moabs helsch gespoock.Ga naar voetnoot666 Elck zit gerust in schaduw van zijne eicken, En vette olijf, zoo wijt uw zwaert kan reicken;Ga naar voetnoot668 Dies zal u naem, van stam tot stam, te boeck,Ga naar voetnoot669 670[regelnummer] Beschaemen en verduuren 's haeters vloeck.Ga naar voetnoot670 Jeptha: 't Godtvruchtigh kint spreeckt loffelijck en eerlijckGa naar voetnoot671 Van d'ouderen: maer midlerwijl is 't deerlijckGa naar voetnoot672 d'Onschuldige te zien in stervens noot. Ifis: Is sterven dan zoo jammerlijck? de doot 675[regelnummer] Klopt aen de deur van allerley geslachten. Jeptha: Zoo stroit het volck de lijck-en-jammerklaghten Al t' ydel uit op ieders heenevaert.Ga naar voetnoot677 Is sterven rouw noch jaergetijden waert;Ga naar voetnoot678 Men moght met recht alle ydle traenen spaeren. 680[regelnummer] Doch 't scheelt noch veel, of iemant op zijn jaeren, Bedaeght, en out, en stram, ten grave gaet; Of een, die jong, in 's levens dageraet, Het sterflijck kleet ontijdigh af moet leggen.Ga naar voetnoot683 Ifis: Zy hebben beide alle even veel te zeggen, 685[regelnummer] 't Zy out, of jongk: de doot schroomt jongk noch out.Ga naar voetnoot685 Jeptha: Natuurlijck staen wy alle in 's doots gewoudt.Ga naar voetnoot686 Natuurlijck geeft het lemmet vlam noch dampen,Ga naar voetnoot687 Als d'olie is verbarrent in de lampen:Ga naar voetnoot688 Maer 't lijt gewelt, als 't licht wort uitgebluscht.Ga naar voetnoot689 Ifis: 690[regelnummer] Een schoone doot wort minnelijck gekust,Ga naar voetnoot690 Voor haeren mont, en roozeroode kaecken.Ga naar voetnoot691
[pagina 805]
Ick voel mijn' geest naer zulck een afscheit blaecken.Ga naar voetnoot692 Een ander sterve en quijne op 't muffe bedt, Van schreienden, en huilenden bezet,Ga naar voetnoot694 695[regelnummer] En teer' schoon uit op hongerige koortsen:Ga naar voetnoot695 My lust het, op het licht van offertoortsen,Ga naar voetnoot696 Op blijden galm van vedel en schalmey,Ga naar voetnoot697 Gelijck een bruit bekranst, van rey by rey Bestuwt, niet zwack, maer moediger en stouter,Ga naar voetnoot698-99 700[regelnummer] Mijn groene jeught de Godtheit, op het outer, Op t'offeren. ay vader, treur niet meer: Uw dochter schijnt geschapen tot deze eer, Die weinigen ter weerelt magh gebeuren.Ga naar voetnoot703 Ick sta bereit. de tijt is uit van treuren. 705[regelnummer] De hemel biet van verre my de hant, En zijne trouw. ick kus dat diere pant, Behoudens noch een minnelijcke bede.Ga naar voetnoot707 Nu zijt getroost, en stel uw hart te vrede.Ga naar voetnoot708 Een bede alleen [verdient uw kint gehoor,] 710[regelnummer] Verzoeckt het slechts, en daerop treet het voor.Ga naar voetnoot710 Hofmeester: De wijze sterft vrywilligh, doch voorzichtigh,Ga naar voetnoot711 Zoo 't Godt behaeght. het sterven is gewightigh, En van belang. de vader blijft al stilGa naar voetnoot713 Voor eerst vernoeght met 's dochters vryen wil.Ga naar voetnoot714 715[regelnummer] De bede, die gy vader leght te voren,Ga naar voetnoot715 Daer zal hy u, of uwen stoet, op hooren.Ga naar voetnoot716 Wat billijck is, wort niet uw bede ontzeit.Ga naar voetnoot717 Volhardt terwijl in onderdaenigheit. De vader ga de dochter voor naer binnen.Ga naar voetnoot719 720[regelnummer] Zoo groot een zaeck eischt rijp beraet, en zinnen.Ga naar voetnoot720
[pagina 806]
REY VAN MAEGHDEN. I. Zang: Aertsvader Josef, och,Ga naar voetnoot721 Zoo gy ten grave uit noch Eens uw hooft, lang berooft van zijn straelen,Ga naar voetnoot723 Opstaeckt in 't staetbedrogh:Ga naar voetnoot724 725[regelnummer] Verreest gy van de doot, En zaeght uw bloet in nootGa naar voetnoot726 Met gedult vaders schult gaen betaelen,Ga naar voetnoot727 En 't yslijck slaghzwaert bloot: Hoe zoude u 't grijze haer 730[regelnummer] Te berge staen zoo naer!Ga naar voetnoot730 Zoudtge niet van verdriet weêr verzincken, Uit schrick voor dit altaer? Of zoudtge uit onverdraghGa naar voetnoot733 Niet schutten dezen slagh,Ga naar voetnoot734 735[regelnummer] Eer de hant haer in 't zant quaem te klincken,Ga naar voetnoot735 Eer 't hooft gevallen lagh? I. Tegenzang: Ter weerelt staet niet stil.Ga naar voetnoot737 Op 's hemels ronde spil Draeit het radt staet, en stadt ongestadighGa naar voetnoot739 740[regelnummer] Door pais en krijghsgeschil. Het groot beweeght het kleen.Ga naar voetnoot741 Door duizent moeilijckheên Rolt de tijt, en verslijt ongenadighGa naar voetnoot743 Verbrijzelt stael, en steen. 745[regelnummer] De hooghste wijsheit, Godt Heeft geen bestendigh lot Hier beneên in 't gemeen toebeschoren.Ga naar voetnoot747 In 't purper zit de mot. De roest verteert het stael 750[regelnummer] En glans van schoon metael.
[pagina 807]
Als een klanck van gezangk in de oorenGa naar voetnoot751 Verdwijnt al 's weerelts prael. II. Zang: Asnethe aertsmoeder, hoeGa naar voetnoot753 Was u zoo bly te moê, 755[regelnummer] Toen gy rijck zat te prijck, na het trouwen,Ga naar voetnoot755 En Josef juichte toe:Ga naar voetnoot756 Daer Faro 't bruiloftsfeestGa naar voetnoot757 Bekleede, bly van geest,Ga naar voetnoot758 Om u bey aen den rey t'onderhouwen,Ga naar voetnoot759 760[regelnummer] Als gy den hemel preest. Hoe luttel kon men toen Bedencken en vermoên Dat een beelt, aengeteelt van u beide,Ga naar voetnoot763 Zou sterven, 't lant ten zoen; 765[regelnummer] Manasse, uw outste zoon,Ga naar voetnoot765 Zien vallen zijne kroon In het stof, daer al 't hof dit beschreide,Ga naar voetnoot767 Met een' bedruckten toon! II. Tegenzang: Manasses naem melt datGa naar voetnoot769 770[regelnummer] De vader schoon vergatGa naar voetnoot770 Ongeluck, ramp, en druck, eer geleden,Ga naar voetnoot771 Nu hy naest Faro zat, Als 's rijcks geheimen raet,Ga naar voetnoot773 Ten steun van hof en staet; 775[regelnummer] Tot een wijck van al 't rijck, dat verlegenGa naar voetnoot775 Verhongert quam om raet. Och, moghten wy ons leedt, Den slagh van Jepthas eedt,Ga naar voetnoot778 Die ons smert in het hart oock vergeeten.Ga naar voetnoot779
[pagina 808]
780[regelnummer] Wat grimt dit schouspel wreet!Ga naar voetnoot780 Aertsvader, koom in 't licht.Ga naar voetnoot781 Koom redt d'onnoosle nicht.Ga naar voetnoot782 Koom ontbint 't lieve kint van dees keten.Ga naar voetnoot783 Bewaer een' grootvaêrs plicht.Ga naar voetnoot784	voetnoot419 dus: zo. voetnoot421 Myn' maeghdestaet beweent: getreurd dat ik als maagd moet sterven. voetnoot422 berghgalm: echo; nagesteent: kermend weerkaatst. voetnoot423 by beurte op haeren wagen: beurtelings hun wagen bestijgend (vgl. bij vs. 324). voetnoot424 druckigh: droevig. voetnoot425 zelf: zelfs. voetnoot426 vader (Datief): voor, bij vader: getroost: er in berustend. voetnoot427 opzet: voornemen. voetnoot430 gefaelt: ontbroken; aen tijt gefaelt: ik ben niet in gebreke gebleven, op de juiste tijd te verschijnen. voetnoot431 dus eenzaem: zo verlaten. voetnoot434 stut: steun. voetnoot435 op wat voet: onder welke voorwaarde, met welke afspraak. voetnoot436 geval: onverwachte omstandigheid; tusschen beiden geschoten: plotseling tussen beiden gekomen. voetnoot438 afgepijnt: door smart afgemat. voetnoot439 Mevrouw: Ifis; tot hooggeplaatsten gezegd; oorspr. meesteres. voetnoot440 van outs behoort bij gewoon; wrocken: wrok koesteren. voetnoot441 borst uit: barstte los; onweêr: storm. voetnoot443 deught: dapperheit. voetnoot444 dreef: zette aan; lantgedroghten: landplagen (gedrocht: schrikwekkende verschijning, monster). voetnoot445 Godt woud's: interjektie, ongeveer: Goddank. Oorspr. God beschikke het, maar opgevat als: God wilde 't. voetnoot446 die vaen: de Hofmeester wijst hierbij naar het aanwezige zegeteken; den haet: aan de haatdragende vijand voetnoot447 ontbodt: opontbod; flus: zo juist. voetnoot449 vast: intussen. voetnoot450 Uw hooghtijt vier: Ifis' toewijding aan: God wordt als een feest, een bruiloft voorgesteld. voetnoot451 triomfeeren: een triomfantelike optocht houden. voetnoot455 door: op; besteecken (oudere vorm van bestoken): beraamd. Oorspr. afperken (Ned. Wdb. II, 2127). voetnoot456 voor 't lest: vóór mijn dood (vgl. vs. 1287 en Joseph in Dothan, vs. 723, 725). voetnoot457 onbescheit: onredelikheid, onbillikheid; moght vader dit van 't hart?: kon vader dat over 't hart krijgen? voetnoot458 de schrick voorby: over de vrees heen. voetnoot459 rustigh: kloekmoedig. voetnoot460 lang: (in gedachte) reeds lang. voetnoot469 verstockt in: streng volhoudend. voetnoot470 genockt: gesnikt (Ned. Wdb. IX, 2058). voetnoot471 na te baeuwen: nl. door de echo; vgl. vs. 422. voetnoot472 flaeuwen: wegsterven. voetnoot473 ick paste op mijn gety: ik zorgde er voor, op de bepaalde tijd aanwezig te zijn (Zie Ned. Wdb. IV, 1840); passen op: letten op. voetnoot474 Nu heb ik het recht om (het offer) uit te stellen. voetnoot475 dat's u voor: ik ga u voor (uitdrukking uit de volkstaal); oude: welbekende. voetnoot476 sneuvelen: sterven. voetnoot477 Dat 's evenveel: dat maakt niet veel verschil. voetnoot480 voor 't jongste: voor het laatste ogenblik (vgl. voor 't lest in vs. 456). voetnoot481 blijck: bewijs. voetnoot483 ontspringen: te voorschijn springen. voetnoot484 gelijck: als 't ware. voetnoot486 jongste: laatste. voetnoot489 Die: hangt af van gij, dat opgesloten ligt in uw (488); stiert van kant: wegzendt. Stieren: Zuid-Ned. naast sturen: voetnoot490 Door: vgl. vs. 455; wijt: ver weg; by der hant: dichtbij. voetnoot496 't: het offer. voetnoot497 stip: stipt. voetnoot499 Hoe dan toe?: wat dan? voetnoot500 versteecken van: eig. weggestoten van, uw verzoek geweigerd. voetnoot502 gelijck een engels stem: als de stem van een hogere macht, die men dient te gehoorzamen. voetnoot504 nederleggen: neerliggen. voetnoot506 Betuigh (imperatief): verzekeren; nederquam: (van de bergen) gedaald ben. voetnoot509 'k getroost my: ik berust; voeght: beschikt. voetnoot510 vrou moeder: de titel vrou (mevrouw) wordt uit eerbied toegevoegd. voetnoot511 vergen: vragen. voetnoot515 staetvertrouden: vertrouwelingen in staatszaken. voetnoot516 Hiet: beval; onderhouden: gezelschap houden. voetnoot517 wederquaem (conj.): zou terugkomen. voetnoot520 Hier begint de hoofdzin, waarbij vs. 513-19 voorwaardelike voorzinnen zijn. voetnoot521 met raet: met wijs overleg. voetnoot522 staet: toestand, omstandigheden. voetnoot523 spaeren: ontzien. voetnoot525 van: door. voetnoot527 hoor ons spreken: luister naar onze argumenten. voetnoot529 Heirmeester: legeraanvoerder. Waarschijnlik een ‘stomme personage’, die met Jeptha ten tonele komt, of tot wie hij zich, afscheid nemend, richt; ick doock nau: nauweliks had ik mij verscholen. voetnoot532 vermijde: vermeed (ongewone zwakke vorm). voetnoot533 geen gewagh: niet gewagen. voetnoot534 't geen er smeult: onze heimelike plannen. voetnoot535 hof: paleis; ten hemel opgetogen: hemelhoog opgebouwd. voetnoot536 eer: vroeger. voetnoot538 bommen: vgl. vs. 340. voetnoot539 roof: buit. voetnoot544 gekeert: (uit de strijd) teruggekeerd. voetnoot546 Of deelt hy in 't gemeen: of krijght hij zijn aandeel in 't algemene heil. voetnoot547 oir: erfgenaam. voetnoot548 te leven: voort te leven. voetnoot549 ontweldight: met geweld ontrukt. voetnoot550 bloet: kind. voetnoot552 die stier: als krijgstrofee; vgl. vs. 446. voetnoot555 vieren: jubelen. voetnoot557 dwersse: tegenstrevende. voetnoot558 beide: Ammon en Efraïm. voetnoot559 vordert: baat; braveeren: pralen. voetnoot561 droeve: somber gestemde. voetnoot562 hooge: plechtige. voetnoot564 Dit woort: deze gelofte, die bestemd was om ieders lijden te herstellen (boete: herstel, verbetering), d.w.z. die het geluk van het gehele land moest bevestigen. voetnoot566 Van: door. Zijn ondergang was een uitvloeisel van de overwinning op Ammon, die op deze wijze onbewust wraak nam; onherhaelbaere: onherroepelike (vgl. vs. 649). voetnoot569 doordat een enkel woord (nl. de gelofte), zo noodlottig-verkeerd uitgekomen is. voetnoot570 de zelve: dezelfde. voetnoot572-73 blijde morgenstraelen der oogen: het blijde stralen der jonge ogen; als: toen. voetnoot574 oploock: open ging. voetnoot576 vlaegen: regenwolken, buien (vgl. vs. 1188). voetnoot578 noch: wederom. voetnoot579 Ter goeder uure: gelukkig. voetnoot581 in het weerstand bieden aan smart als het doorleven van vreugde. voetnoot583 haer horens gebogen: is vol geworden. voetnoot585 vervaeren: vrees aanjagen. voetnoot587 blussen: bevredigen. voetnoot589 verlicht van: bevrijd van (vgl. opgelucht en verluchten in vs. 803). voetnoot592 vermaecken: synoniem van verquicken (oorspr. herstellen). voetnoot593 gegont: Brabantse vorm naast gegund; vgl. gunt in vs. 590. voetnoot595 gaef: ongedeerd; van daer: vanwaar. voetnoot596 geschut: pijlen. voetnoot597 storm: hevige aanval. voetnoot598 schim: schaduw. voetnoot601 alleen: slechts; op 't hoogst: ten volle. voetnoot606 Of: of (liever). voetnoot608 durf: behoeft. voetnoot609 gaet aen: begint. voetnoot610 De innerlike strijd wordt voorgesteld als een kamp van twee partijen, die elck haer zy kiezen. voetnoot614 gewelt: krachtsontwikkeling. voetnoot617 rant aen: tast aan. voetnoot619 barrent: met branding breekt. voetnoot621 ontroert: brengt in heftige beroering. voetnoot624 och arme: nadert tot de interjektie: helaas! voetnoot625 vaer voort: ga verder; straf: berisp, geef de schuld. voetnoot628 gepaeit: bevredigd; ik vaere uit deze elende: ik verlaat dit rampzalige leven. voetnoot630 houde u vry: acht u vrij (van schuld). voetnoot631 bejegent: tegemoet gekomen (ook vs. 638). voetnoot632 vaers: jonge koe. voetnoot634 als men plagh: zoals men gewoon was. voetnoot637 Orakels spreeckt: vgl. vs. 389-91. Tussen de vleugels van de Cherubims op de ‘verbondskist’ woonde Jahwe. voetnoot639 reuckeloos: roekeloos. voetnoot640 zoo dier: met zulk een heilige verbintenis. voetnoot641 aengaen: ondernemen. voetnoot642 achterdocht: nadenken (vgl. achterdencken in vs. 900). voetnoot643 docht ick: was mijn plan. voetnoot646 wat straf: welke vloek die op mij rust. voetnoot647 vervoert: sleept mij mee; zonder paelen: zonder beperking, onvoorwaardelik. voetnoot648-49 woort: gelofte: door den hals haelen: uit te spreken; herhaelen: terugnemen (vgl. vs. 566); moght: zou mogen. voetnoot650 bevocht: in de strijd verwierf. voetnoot654 eeuwen lang noch smoocken: de gruwelike herinnering zal eeuwen lang voortleven; tijt: levenstijd, dus: na mijn dood. voetnoot655 staeten: standen, dus: in allerlei kringen. voetnoot657 verruckt: sleept mee (synon. van vervoert, vs. 647). voetnoot660 als onder 't hart gedraegen: beschermd, zoals een moeder het nog ongeboren kind. voetnoot661 dat: op zulk een wijze dat. voetnoot662 vroomer: dapperder; oprechter: rechtschapener. voetnoot665 voedt smoock: brengt brandoffers. voetnoot666 helsch gespoock: helse geesten, afgoden. voetnoot668 olijf: olijfboom. voetnoot669 te boeck: in het geschiedverhaal. voetnoot670 verduuren: langer duren dan, overleven; 's haeters vloek: de vervloeking door uw vijanden. voetnoot671 eerlijck: met eere. voetnoot672 deerlijck: tot droefheid stemmend. voetnoot677 Al t'ydel: geheel zonder grond; vs. 676-77 staan gelijk met een vraag: Heeft het gejammer bij ieders dood dan geen grond? voetnoot678 jaergetijden: herdenkingsdagen, bij het verjaren van het sterfgeval. voetnoot683 ontijdigh: vóór zijn tijd. voetnoot685 schroomt: ontziet. voetnoot686 Natuurlijck: volgens de wet der natuur; gewoudt: macht. voetnoot687 lemmet: kaarspit. voetnoot688 verbarrent: verbrand. voetnoot689 't lijt gewelt: (de pit) wordt geweld aangedaan. voetnoot690 minnelijck: met liefde. voetnoot691 kaecken: wangen. voetnoot692 blaecken naer: vurig verlangen naar. voetnoot694 huilenden: jammerenden. voetnoot695 schoon: geheel en al (vgl. vs. 770); op: ten gevolge van: hongerige: verterende, uitputtende. voetnoot696 op: bij. voetnoot697 schalmey: herdersfluit. voetnoot698-99 bestuwt van: omringd door; moediger en stouter: de comparatief zal hier ontstaan zijn door de bijgedachte: moediger dan men van een zwakke maagd zou verwachten. voetnoot703 gebeuren: ten deel vallen. voetnoot707 minnelijcke: vriendelike (vgl. vs. 690). voetnoot708 zijt getroost: berust; te vrede: rustig. voetnoot710 daerop treet het voor: vertrouwend op de vervulling daarvan, is het bereid naar het altaar te treden. Wat deze bede behelst, blijkt eerst in vs. 1285. voetnoot711 voorzichtigh: bedachtzaam. voetnoot713 blijft al stil: houdt zich rustig. voetnoot714 Voor eerst vernoeght met: voorlopig berustend in. voetnoot715 leght te voren: doet. voetnoot716 Daer op: daarover, daaromtrent; stoet: de rei van vriendinnen. voetnoot717 ontzeit: geweigerd. voetnoot719 naer binnen: in het paleis. voetnoot720 zinnen: nadenken. voetnoot721 Aertsva-der Josef: zie Berecht, r. 55. voetnoot723 straelen: luister (als onderkoning van Egypte). voetnoot724 staetbedrogh: het bedrieglike, wisselvallige van de menselike verhoudingen. voetnoot726 uw bloet: uw afstammeling, Ifis; in noot: in levensgevaar. voetnoot727 Met gedult: lijdzaam. voetnoot730 naer: angstwekkend. voetnoot733 uit onverdragh: omdat gij het niet kunt dulden (vgl. Ned. Wdb. X, 2096, in gewijzigde betekenis.) voetnoot734 schutten: afweren. voetnoot735 klincken: neersmakken. Het offer zou met onthoofding beginnen. voetnoot737 niet: niets. voetnoot739 het radt: beeld van het rad van Fortuin, maar verchristelikt, doordat het draait op 's hemels ronde spil, d.w.z. naar Gods wil; ongestadigh: voortdurend wisselend. voetnoot741 De veranderingen in grote, belangrijke zaken hebben tot gevolg dat ook het kleinste niet ongewijzigd blijft. voetnoot743 ongenadigh: onmeedogend; verslijt heeft betrekking op stael; verbrijzelt op steen. voetnoot747 in 't gemeen: onder de mensen; toebeschoren: toebedeeld. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 751 heeft in d'ooren; men moet voor de maat lezen: in de öoren. Ook de drie volgende uitgaven, die bij Vondel's leven verschenen zijn, hebben d'ooren; insgelijks de herdruk van 1697, die trouwens geheel gelijk is aan de eerste uitgave. voetnoot751 gezangk: als rijmklank gebruikt Vondel hier de Mnl. vorm. die op k eindigde. voetnoot753 Asnethe: Asnath, de vrouw van Jozef (zie Berecht r. 55). voetnoot755 te prijck: nl. in bruidstooi, Vondel denkt hier aan een zeventiendeeeuwse gewoonte: zie de titelprent van Cats' Houwelijck. voetnoot756 En (toen gij). voetnoot757 Daer: terwijl (Zie Gen. 41, 45). voetnoot758 Bekleede: bijwoonde; vgl. vs. 1164, 1197. voetnoot759 aan den rey: bij de dans; t'onderhouwen: in uw gezelschap te zijn. voetnoot763 beelt: nakomelinge, op grond van gelijkenis, afstamming zo genoemd (Ned. Wdb. II, 1278; of: schone maagd II, 1279); aengeteelt van: voortgebracht door. voetnoot765 (dat) Manasse (zou) zien vallen. voetnoot767 daer: terwijl. voetnoot769 Manasses naem melt (verkondigt): zie Genesis XLI: 51: ‘En Jozef noemde den naam des eerstgeborenen Manasse, want, zeide hij, God heeft mij doen vergeten al mijne moeite en het gansche huis mijns vaders.’ voetnoot770 schoon: geheel en al; vgl. vs. 695. voetnoot771 eer: te voren. voetnoot773 raet: raadsman. voetnoot775 wijck: toevlucht; verlegen: in ellende. voetnoot778 slagh: ramp. voetnoot779 hart: met è-klank, wegens het rijm op smert (vgl. het rijm in vs. 1057-58, 1877-78); oock: evenals Jozef deed. voetnoot780 grimt: grijnst ons aan. voetnoot781 in 't licht: uit uw graf. voetnoot782 d'onnoosle nicht: de onschuldige nakomelinge. voetnoot783 dees keten: de bindende gelofte. voetnoot784 Bewaer: vervul.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

Het tweede bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied