De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

[p. 610]

De Parnas Aen de Belt.
Verscheide Dichten in Denemerck gedicht
Door J. V. Vondel.aant.

t'Amsterdam,

Voor de Weduwe van Abraham de Wees, op den Middeldam, in 't jaer MDCLVII.

[p. 611]

Op d'afbeeldingen der koningklijcke Majesteyt, te Denemerck, Noorwegen, Wenden, en Gotten
Geschildert door Karel van Mander, Hofschilder van zijne Majesteit Frederick de Derde.^*

Den geest van Mander, om de Majesteit te maelen

Van Koning FREDERICK, ontbreeckt geen verf, maer vier,²

Dat uit vier kroonen gloeit met levendige straelen,³

Of uit zijn Noortstar geeft een' goddelijcken zwier.⁴

Wat raet? de schilder zit bekommert, en verlegen.

In groote zaecken mist de kunst haer kracht, en eisch.

Penseelen zijn te licht om scepters op te weegen;⁷

Dies maelt hy in 't verschiet de zee, en 't zeepalais,

De Sont, en Kroonenburgh, op dat men 't beelt moght kennen,^8-9

De flaeuwe schildergeest met mercken van de Kroon¹⁰

Zijne onmaght stercken moght, eer hy verflaeude in 't rennen.

Zoo strijkt de Kunst haer vlagh voor 's Konings glans en troon.

* Van 1657. - Dit en de volgende 10 gedichten afgedrukt volgens de tekst in De Parnas aen de Belt (Unger No. 573). Opschrift: Karel van Mander (± 1610-1670) zoon van Karel van Mander gen. de Jonge en kleinzoon van de schilder-biograaf, bereisde Holland en Italië (1635-1638) en woonde sedert 1638 als hofschilder in Kopenhagen, waar hij de portretten schilderde van Christiaan IV en zijn zonen, en later van Frederik III.

2 Frederik: Frederik III (1609-1670), sedert 1648 koning van Denemarken; vier: vuur. Woordspeling met vier in vs. 3.

3 vier kroonen: zie het opschrift.

4 uit zijn Noortstar: uit het hoge Noorden.

7 op te weegen: evenveel gewicht te hebben, d.w.z. het penseel kan nooit ten volle recht doen aan de scepter.

8-9 Die achtergrond maakt dat men het portret herkent als dat van een vorst.

10 flaeuwe: afgematte, machteloze; mercken van de Kroon: duidelik aangeven dat het de koning is.

Sofia Amalia.aant.

SOFIA zette zich, toen Mander haer zou maelen.

Wat zagh hy met ontzagh? dry zonnen in een zon,²

Dry Godtheên teffens, en zijn scheemrende oogen dwaelen,³

Verblint in zulck een licht, eer hy het werck begon.

De rechter Paris zagh dry hemelsche Godinnen.

Hier leven dry in een, de Godtheit van de jaght,⁶

De wijsheit in 't geweer, en 't schoonste waert te minnen,⁷

Geen Griecksche Venus, maer de Duitsche in haere kracht.⁸

Wat raet, Apelles? mael met toegeslotene oogen.⁹

2 dry (Brabantse vorm).

3 teffens: tegelijk; scheemrende: door glans verblinde (vgl. vs. 9).

6 de Godtheit van de jaght: Diana.

7 De wijsheit in 't geweer: Minerva met speer en schild.

8 Duitsche: Germaanse.

9 Apelles: beroemd Grieks schilder, tijdgenoot van Alexander de Grote.

[p. 612]

10

Misluckt de kunst, zoo bouw van verre Fredricksborgh.

 

Men zal de Koningin dus levend kennen mogen.^10-11

 

Zoo wonze 's Konings hart, en deelt met hem zijn zorgh.

10-11 Vgl. vs. 8-9 van het vorige gedicht.

Christiaen, Gekoren Prins te Denemerck en Noorwegen.aant.^*

MACTE NOVA VIRTUTE PUER.

De schilder noopte dus zijn' schildergeest met sporen,¹

Toen hy den erfgenaem van Fredrick maelen zou,

Prins CHRISTIAEN, ter kroon geboren en gekoren,

Gelijck een jonge Askan, zoo moedigh als getrou⁴

In 't voorstaen van den Staet en wallen, hem bevolen;⁵

Terwijl de Vader treckt gewapent van der hant,⁶

De zoon te paerde draeft, en proeft hoe zijn pistolen

En donders balderen op zee, langs 't Baltisch strant.^7-8

Men hoort zijn stammen en voorvaders hem bedancken,

En d'oogen nederslaen, en uitzien naer hun hof.

Zy roepen: vaer zoo voort, ô eêlste van ons rancken.

Bestel op dezen draf een' Duitschen Maro stof.¹²

* Hetzelfde motto als voor Tooneelkrans (hiervóór blz. 000). Christiaen (1646-1699), zoon van Frederik III, volgde zijn vader in 1670 op als Christiaan V.

1 noopte met sporen: prikkelde, spande zijn uiterste krachten in.

4 Askaen: Op de boven aangehaalde plaats uit de Aeneis (IX, 638) spreekt Apollo deze woorden tot Ascanius, de zoon van Aeneas, na zijn eerste wapenfeit voor de muren van Troie, nl. toen hij Romulus tot straf voor zijn schimptaal met een pijl het hoofd had doorschoten.

5 voorstaen: beschermen; bevolen: toevertrouwd.

6 treckt van der hant: uittrekt (Ned. Wdb. V, 1841).

7-8 pistolen en donders: knallende pistoolschoten; balderen: krachtig weerklinken.

12 bestel: verschaf; een' Duitschen Maro: een Nederlandse Vergilius, waarbij Vondel op zich zelf doelt.

Op d'afbeeldinge van den edelen en gestrengen Heere Eryck Seesteed.
Door Karel van Mander geschildert.aant.aant.^*

Hier leven twee in een gesmolten bey te gader.

Men kent den vader, rijck van eere, in zijnen zoon,²

* In 't Opschrift: Eryck Seesteed was destijds minister van Denemarken.

2 rijck van eere: zinspeling op zijn naam.

[p. 613]

 

Heer ERYCK, 't rechte beeldt van zulck een' grooten vader,

 

Den raatstijl van het Rijck, de parle aen 's Konings kroon.⁴

5

Men leert uit SEESTEED wat hy in uitheemsche steden,

 

En hoven heeft geleert, ter eere van zijn' stam,

 

De weereltwijsheit, deught, en adelijcke zeden,

 

En wat het puick der jeught van outs ter harte nam,

 

Een edelmoedigheit ontbreeckt geen kenbaer teken:

10

Zy straelt door d'oogen heene, om andren oock t'ontsteecken.

4 raetstijl: vgl. Roskam, vs, 25: een stijl des raets (deel 3, blz. 301).

Op d'afbeeldinge van den onsterflijcken Heere, Karel van Mander Schilder, en dichter, en schrijver van het Schilderboeck.aant.

Sic itur ad astra.^*

Men ziet den geest van ouden KAREL zweven

In deze print, maer levender in 't werck

Van 't Schilderboeck, waerin de schilders leven,³

Na hunnen tijdt, zijn pen, in 't worstelperck⁴

Der schilderkunst, de leerbre jeught leert stryen⁵

En worstelen op 't voorbeelt van Natuur,

Of haer ontvouwt den zin der schilderyen

Van Nasoos dicht, dat Jovis blixemvuur

Braveert met zijn gestaltewisselingen,^8-9

Zoo goddelijck en kunstighlijck verknocht¹⁰

Als MANDER haer ontknoopte, en op dat zingen¹¹

d'Orakels van dien Helt te voorschijn broght.¹²

Wat eischt dit beelt? geen gout noch geen juweelen,
Een schilderskroon van d'edelste penseelen.¹⁴

* In 't Opschrift: Het motto, ontleend aan Aeneis IX, 638, betekent: zo stijgt men tot de sterren, d.i. zo wordt men beroemd. Karel van Mander (1548-1606), de bekende schrijver en schilder, was de grootvader van de bovengenoemde hofschilder van dezelfde naam (zie hiervóór, blz. 000). 1 levender: omdat daarin zijn persoonlikheid duidelik uitkomt.

3 't Schilderboeck (Haarlem 1604), een reeks biografieën van Griekse, Romeines, Italiaanse, maar vooral van Nederlandse en Duitse schilders, is nog steeds de hoofdbron voor de geschiedenis der Vlaamse schilderschool (1366-1604).

4 zijn pen: lees: en waarin zijn pen.

5 leerbre: leergierige.

8-9 Van Mander schreef, ten bate van schilders en dichters, zijn ‘Uutleggingh op den Metamorphosis Pub. Ovidii Nasonis’ (1604); braveert: trotseert.

10 verknocht: verbonden, gecomponeerd.

11 ontknoopte: uitlegde; op dat zingen: bij (door middel van) dit dichten.

12 d'Orakels van dien Helt: de wijze, maar soms duistere uitspraken, verhalen, van Ovidius.

14 De bedoeling zal zijn: de huldiging door de beste schilders; kroon: krans; van: door.

[p. 614]

Op mijne afbeeldinge Door Karel van Mander.aant.

Ick sloot een' ring van tienwerf zeven jaren,¹

Toen Mander, wiens penseel, zoo rijck begaeft,

Op 's grootvaêrs spoor en faem ten hemel draeft,³

My schilderde, bezaeit met gryze haeren,

Daer Fredricks kroon ontzien wort, en benijt.⁵

Zoo kan mijn schijn noch leven na mijn' tijt.⁶

1 Dit portret, dat onbekend is, werd dus op Vondel's zeventigste verjaardag (17 November) door de Deense hofschilder gemaakt.

3 ten hemel draeft: de hoogste roem verwerft.

5 Daer: waar.

6 schijn: afbeelding.

Afscheit Van Mevrouwe de Koninginne te Denemarck en Noorwegen, &c. Sofia Amalia,
Toen haer gemael, Koning Frederick de derde, ten oorlogh voer.aant.^*

En Dieu mon esperance.

De Koningklijcke zon

SOFIA, die de Kroon

En 't hart van FREDRICK won,

Nam, met den Prins, haer' Zoon,

Dus afscheit van den Helt,

Toen hy, der vroomen wijck,⁶

Gewapent ging te velt,

Tot heil van 't gansche Rijck.^1-8

* En dieu mon esperance (Ick stel myn hoop in Godt, vgl. vs. 108) was waarschijnlik het devies van Sofia Amalia.

6 der vroomen wijck: de toevlucht van alle rechtschapenen.

1-8 Ondanks de allerongunstigste toestand van leger en vloot verklaarde Frederik III om, het gebied aan de overzijde van de Sont te heroveren, in 1657 de oorlog aan Zweden, dat in oorlog met Polen gewikkeld was.

[p. 615]

 

De rouw beklemde 't hart.

10

De traenen in het oogh

 

Getuighden van haer smart.

 

Zy scheen een regenboogh,

 

Een zon, in eene wolck

 

Van traenen en verdriet.

15

Wie schreit niet, daer al 't volck¹⁵

 

De Schoone schreien ziet!

 

 

 

Och, klaeghdeze, och, wat raet?

 

Hoe slaet uw toght my neêr!

 

Hoe toom ick mijn gelaet,¹⁹

20

In 't scheiden van mijn' Heer?

 

De Koning, dien ick fier

 

Den degen bondt op zy,

 

Treckt op, en laet ons hier.

 

Och lief, vergeef het my.

 

 

25

Mijn yver voerde u aen,²⁵

 

Gelijck een stout soldaet,

 

En holp de trommel slaen,²⁷

 

Tot voorstant van den Staet.²⁸

 

Ick stack de velttrompet,

30

En draefde u moedigh voor,

 

In 't oorloghsvelt van 't bedt,³¹

 

En kreegh in 't endt gehoor:

 

 

 

Maer anders is 't van verr',

 

En anders in 't gezicht.³⁴

35

Mijn noortsche morgenstar,

 

Benijtge my uw licht?³⁶

 

De Noortstar staet wel vast:

 

Zy wijckt niet uit haer streeck:

 

En laetge my in last?

40

Hoe wort mijn hart zoo weeck!

 

 

 

Ick kenne uw' oorloghsmoedt.

 

Och, waer die niet zoo groot.

15 daer: waar.

19 toom ick mijn gelaet: geef ik geen uiterlike tekenen van verdriet, houd ik mij goed (gelaet heeft nog de ruimere betekenis van: houding).

25 voerde aen: zette aan, spoorde aan.

27 holp: hielp.

28 voorstant: bescherming.

31 In 't oorloghsvelt van 't bedt: toen wij, te bed, in verbeelding reeds te velde waren.

34 in 't gezicht: van nabij.

36 Benijt ge: gunt ge niet.

[p. 616]

 

Een krijghsmans hart, vol gloet,

 

Geeft licht zich zelf te bloot,

45

Daer niemant kogel schiet,

 

Noch toestreeft met zijn punt⁴⁶

 

Of 't is, tot mijn verdriet,

 

Op u, mijn ziel gemunt.

 

 

 

Gedenck, belieft het u,

50

Hoe neef Gustavus voer,⁵⁰

 

Die, noit van veltslagh schuw,

 

Ten dans ging, op tamboer⁵²

 

En trommel, door een vier

 

Van polver stael en loot,⁵⁴

55

En plante zijn banier

 

In 't aenzicht van de Doot.

 

 

 

Hoe ging 't, helaes, in 't endt?

 

Hy quam zijn Liefste t'huis,⁵⁸

 

Gewont, getrapt, geschent,

60

In 't gruwzaem moortgedruis.

 

Wat was de glans van 't Rijck,

 

Die flus zoo levend blonck,⁶²

 

Nu anders dan een lijck,

 

Dat ongebalsemt stonck?

 

 

65

Hy storf in 't velt: de naem⁶⁵

 

Blijft eeuwig op de tong

 

Van d'uitgebreide Faem,⁶⁷

 

Bekent by out, en jong,

 

Ten westen, en in 't oost,

70

Van d'eene in d'andere eeuw:

 

Maer dit 's een krancke troost⁷¹

 

Voor een verlaete Weeuw.

 

 

 

Ay, schat de wapens van

 

Uw' vyant niet te licht.

75

Hy is een oorloghsman,

 

Die voor geen' Cesar zwicht.

46 toestreeft met zijn punt: aanvalt met zijn degen. Deze passage herinnert aan Hooft's Klaghte der Prinsesse van Oranjen, over t'oorloogh voor 's Hartoghenbosch (vgl. ook vs. 83-84).

50 neef Gustavus: onze bloedverwant Gustaaf Adolf; voer: hoe het met hem afliep.

52 ten dans ging: ten strijde trok.

54 polver (germanisme) kruit.

58 zijn Liefste: (Datief).

62 flus: kort te voren; levend: levendig, schitterend.

65 storf: stierf.

67 uitgebreide: zich ver verbreidende.

71 krancke: zwakke.

[p. 617]

 

Hy waeght op een het al,⁷⁷

 

En ziet geen heirspits aen:⁷⁸

 

Het valle oock uit hoe 't vall'.

80

Het moet 'er dan op staen.⁸⁰

 

 

 

Zoo leght het niet by my

 

Geschapen, neen voorwaer:^81-82

 

Eer zette ick, zy aen zy,

 

My zelve in lijfsgevaer,

85

En nam u, flaeuw en warm,⁸⁵

 

Zoo gy ter aerde vielt,

 

Voor 't jongste in mijnen arm,⁸⁷

 

Heel doot, of half gezielt.⁸⁸

 

 

 

Vier kroonen op mijn hooft

90

Zijn my 't gevaer niet waert

 

U, van het licht berooft,

 

Door donderkloot of zwaert,⁹²

 

Te waegen voor een ste,⁹³

 

Of in het bloedigh velt,

95

Of op de wilde zee,

 

Tot droefheit van ons Belt.

 

 

 

Gy weigert uwen toght

 

Te staecken op mijn klaght.

 

Och ofge u noch bedocht,

100

Ten minste dezen nacht.

 

Aenschouw uw' zoon, dit kint,

 

Den jongen CHRISTIAEN.

 

Zoo gy uw bloet bemint,¹⁰³

 

Laet u de moeder raên:

 

 

105

Maer 't is vergeefs gezucht:

 

Een hooger maght, mijn lot,

 

Verdaeght u uit de lucht.¹⁰⁷

 

ICK STEL MYN HOOP IN GODT.¹⁰⁸

 

Treck heene, triomfeer,

110

Den voorzaet tot een vreught,

 

Om d'aenwinst van 's Rijx eer,¹¹¹

 

De kroon van uwe deught.

77 Hij zet alles op één kans.

78 ziet ... aen: vreest.

80 Het moet maar gewaagd worden.

81-82 leght geschapen: is gesteld.

85 flaeuw: bezwijmd.

87 Voor 't jongste: stervend (eig. voor 't laatst; Ned. Wdb. VII, 350).

88 gezielt: levend.

92 donderkloot: kanonskogel.

93 ste: stad.

103 uw bloet: uw kind.

107 Verdaeght u: roept u op; de lucht: de hemel.

108 Vertaling van het bovenstaande motto.

111 Zie de aantekening bij de eerste strofe.

[p. 618]

Aen zijne Excellentie, den Rijxhofmeester, Heer Joachimus Gerstdorp.aant.^*

Ipse sedens clavumque regit.

Getrouwe Achates van den Heer¹

En Koning, die aen 't Baltisch meer,

Ten beste van zijne onderzaeten,³
Zich op uw hofwacht magh verlaeten;⁴

Welwijze GERSTDORP, geene hant⁵

Past zoo een eedle diamant

Met zijne flonckerende vieren,⁷
Als gy de hant, die, onder 't stieren⁸

Van haer wijtstreckende gebiet,

Zich op uw waeckende oogh verliet:

Gelijck Eneas, voor en achter,
En waer hy heentradt, noit den wachter

Achates uit zijn oogh verloor.

Het Rijck magh op 't ervaeren spoor

Van uwe letterwijsheit draven,¹⁵
Uw taelen en geleerde gaven

Gebruicken, als een rijck kleenoot,

Uit 's hemels zegenrijcken schoot

Den koningklijcken Staet geschoncken.
Men ziet de pen van Plato proncken

Met Wijzen, wien het Staetbewint^20-21

Wort toebetrouwt. men hoeft geen print

Van u te snijden naer het leven:
Gy staet in 't hart des volcks geschreven,

En beelt u zelven levende uit

Door raet, en daet. de welvaert spruit

Uit kloeck beleit van amptenaeren,
Die nacht en dagh zich zelfs niet spaeren,²⁸

Geschapen tot een ieders nut.

Mecenas, letterwijsheits stut,³⁰

* In 't Opschrift: Joachim Gersdorff, de rijkshofmeester of eerste minister van Frederik III, was een bereisd en geleerd man. Het motto, ontleend aan Aeneis X, 218, betekent: Nederzittend bestuurt hij zelf het roer.

1 Achates, dappere en trouwe lotgenoot van Aeneas (vgl. vs. 11-13).

3 Ten beste van: ten bate van.

4 uw hofwacht: uw zorgen voor het hof (vgl. vs. 10).

5 Welwijze: zeer wijze.

7 vieren: vuur, gloed.

8 Als gy (past bij) de hant; stieren: besturen.

15 letterwijsheit: geleerdheid.

20-21 Dit slaat op de rol die Plato in zijn hoofdwerk, de Staat, aan de wijsgeren toekent in het staatsbestuur.

28 zelfs: zelf.

30 Mecenas: als kunstbeschermer.

[p. 619]

 

Vergeef het dat wy, onder 't loven

 

Uw' luister met ons verf verdooven,³²

 

Gelijck een roock den glans besmet.

 

De deught behoeft geen loftrompet.

32 met ons verf verdooven: door onze uitbeelding (onze schildering) doen verbleken, d.w.z. niet voldoende tot zijn recht kunnen doen komen.

Groete
Aen hunne Excellentien, den Heere Koenraet van Beuningen, Pensionaris van Amsterdam, Godefried van Rheede, Heere van Amerongen, en Mathias Fiersen, Staetheere van Vrieslant, Gezanten der Hooge Mogende Staeten, by de Majesteit te Denemarck, Noorwegen, &c.aant.^*

Qui umbrata gerunt civili tempora quercu.

Nu 't spoock des afgronts dus wanschapen¹

Het hair met zwarte slangen krult,

Trompet en trommelt: wapen, wapen,³

Den toom van 't Recht verworpt, en brult,⁴

En briescht, te water, en te lande,

De stroomen stopt, de zee braveert,⁶

De hel haer heilooze offerhande,

Een Ilias van ramp, vereert;⁸

Zoo past het dat ons vrye steden

Haer bondtgenootschap met de kroon

Van FREDRICK stercken, door de reden

Van billijckheit, daer 's Konings troon^11-12

Op rust, hoe fel die wiert besprongen:

En om dees vrientschap aen te voên¹⁴

Zagh BEUNINGEN, en AMERONGEN,

* In 't Opschrift Koenraad van Beuningen (1622-1693), zoon van de burgemeester Geurt Dirksz. van Beuningen, was pensionaris van Amsterdam, totdat hij als gezant naar Christina van Zweden en daarna, in 1656, naar Denemarken gezonden werd. Tegen de voorzichtige politiek van Jan de Witt in, beloofde hij aan Frederik III de steun van de Staten tegen Zweden. Het motto, ontleend aan Aeneis VI, 772, betekent: wier voorhoofd omkranst is met burgereikeloof (als erkenning van hun verdiensten als burgers).

1 't spoock des afgronts: de Oorlog, als helse verschijning, hier als Furie met slangenharen voorgesteld (vs. 2).

3 wapen: te wapen! Wellicht met bijgedachte aan de Mnl. interjektie: wee!

4 verworpt: verwerpt.

6 braveert: trotseert.

8 Een Ilias van ramp: een eindeloze reeks van rampen (Ned. Wdb. VI, 1453); vereert: schenkt.

11-12 door de reden van billickheit: omdat zijn aanspraken rechtvaardig zijn.

14 aen te voên: te kweken, te bevestigen.

[p. 620]

 

En FIERSEN, ieder in 't saizoen¹⁶

 

Van zijnen Staet, de waterkanten

 

Aen 't Baltisch meer, en 't oude hof

 

Ontfing met eere de Gezanten,

20

Gekoren om de pennen stof

 

Te geven; 't zy de geesten zwieren²¹

 

Op dicht, dat klanck en voeten telt,

 

Of op doorluchtige papieren

 

Te weide gaen in ruimer velt.²⁴

25

Men reppe ons nu van niemant anders

 

Dan deze dry. hoe noemt men hen?

 

Den mont van 't Recht des Aemsterlanders,²⁷

 

Gewapent met zijn wijze pen;

 

Den glans van 't edele Amerongen

30

En opgang van 't gemytert Sticht;³⁰

 

Den Staetheer van het ongedwongen

 

En vroome Vrieslant, noit gezwicht³²

 

In 't voorstaen van zijn' stijl en wetten.³³

 

Dry landen, zeven te gelijck³⁴

35

Gebiên my hen in top te zetten,

 

Op 't outer van het Noortsche Rijck:

 

Maer al wat vry staet, is niet veiligh

 

Voor ieder een: dat lofampt past^37-38

 

Een Roomsche of Griecksche lier, een' Heiligh,³⁹

40

Daer d'afgront ydel tegens bast.⁴⁰

 

Apollo raetme stil te zwijgen:

 

Zoo staenze in hunnen vollen krits.⁴²

 

Mijn ouderdom wort traegh in 't stijgen.

 

Hier valt Parnas te steil en spits.⁴⁴

16 in 't saizoen: in de volle bloei (Ned. Wdb. XIV, 1292, vooral Zuid-Nederlands). Als staet slaat op 't Baltisch meer, en ‘toestand’ betekent, dan is de hoofdletter vreemd.

21 geesten: vernuften, dichters; zwieren op dicht: sierlike gedichten schrijven.

24 in ruimer velt: lofschriften in proza?

27 Den mont van 't Recht: de juridiese woordvoerder, de pensionaris.

30 opgang: iemand van wie glans en heerlikheid uitgaat, sieraad (ontleend aan een bijbelplaats: Ned. Wdb. XI, 711).
gemytert: als bisschopszetel.

32 vroome: dappere.

33 voorstaen: beschermen, verdedigen; stijl: gewoonten.

34 Drie gewesten, die de zeven gewesten vertegenwoordigen.

37-38 Maar al wat geoorloofd is, kan daarom niet iedereen zonder gevaar ondernemen; lofampt: de taak om te prijzen.

39 Roomsche: Romeinse; een' Heiligh: een heilige, gewijde zanger.

40 d'af: gront: de hel; ydel: vergeefs.

42 in hunnen vollen krits: zodanig dat er niets aan ontbreekt (Ned. Wdb. VIII, 296).

44 valt: is (voor mij).

[p. 621]

De bestendigheit der Kercke.
Aen zijne Excellentie den Heer D. Bernardino, Graef van Rebolledo.aant.^*

Columna & firmamentum veritatis.

De wijste Bouwheer, mijn betrouwen,¹

Noemt Wijzen, die hun huis op rots,²

En niet op lossen zantgront, bouwen,

Den bulderenden storm ten trots.

Zoo leide oock Salomon Godts drempel,⁵

Het voorbeelt van een grooter Kerck,⁶

Op Sion, en verhief dien tempel

Tot aen den hemel door het zwerck:

En Davids zoon belooft de muuren⁹

Van zijne Kercke op rots en steen,

Om 's afgronts buldren te verduuren¹¹

Door d'eeuwigheit der eeuwen heen,

Te stichten. 't Godtshuis der Hebreeuwen,

Eene ydle glori der Hebreen,¹⁴

Verzonck in puin, na weinige eeuwen,

Verdelght van Roomschen, en Chaldeen:¹⁶

Maer Christus Kerck, zoo lang bestreden

Van alle kanten, ongeschockt

En ongeschent, verduurt noch heden

Den afgront, die geduurigh wrockt.

Zy tart, gelijck een hemelsch wonder

En wonderwerck al 't helsch gerucht,

Den lastersmoock en 't spoock, van onder²³

* In 't Opschrift: Bernardino de Rebolledo, was Spaans gezant tn Denemarken. Tot hem voelde Vondel zich aangetrokken allereerst als katholiek. Bovendien beoefende R. de poëzie. Vondel dicht voor hem een loflied op de Moederkerk, waarin hij de Spaanse dichter opwekt om ook de Kerk door een lofdicht te vieren (Moller: De Heerlijckheit der Kerke, blz. X vlg.). Het motto is ontleend aan I Timoth. III, 15 en betekent: Een pilaar en standvastigheid der waarheid.

1 De wyste Bouwheer: Christus, in de bekende gelijkenis.

2 die: diegenen die.

5 leide: legde; drempel: tempel.

6 voorbeelt: de voorafbeelding van de onzichtbare Kerk van Christus (vs. 17).

9 Davids zoon: Christus (zinspeling op Matth. XVI, 18).

11 's afgronts buldren te verduuren: om het bulderen van de hel te weerstaan (eig. langer te duren dan ..); vgl. vs. 19.

14 ydle glori: vergankelike roem.

16 van: door; Roomschen: Romeinen; Chaldeen: de tempel, door de Chaldeeuwen verwoest, was nog niet die van Salomo.

23 't spoock: de helse geesten.

[p. 622]

 

Om hoogh gestegen in de lucht.

25

Laet alle vloecken t'zamenspannen:²⁵

 

Laet ketteryen, hecht aen een

 

Geketent, monsters, en tyrannen,

 

Laet afgodisten, en besneên,²⁸

 

En Talmudist, en Turcken razen:

30

De Kerck bezwijckt voor geen gedruis:

 

Geen dreigement kan haer verbazen,³¹

 

Zoo lang zy met Godts heiligh Kruis

 

Gewapent zit. Ghy, REBOLLEDE,

 

Zijt maghtigh op uw Spaensche Lier³⁴

35

Haere eer t'ontvouwen op mijn bede

 

Met eenen hooger klanck en zwier.

 

Ick wil dien lof uw Luit beveelen.³⁷

 

Ay treck uw snaeren op dien toon,³⁸

 

Waerop veel duizent Englekeelen

40

U volgen uit den hooghsten troon.

 

Dat voeght een' dienaer van veel Kroonen.

 

Gy zult terwijl mijn keel verschoonen.⁴²

25 vloecken: boze machten.

28 afgodisten: heidenen; besneên: Joden.

31 verbazen: schrik aanjagen.

34 maghtigh: in staat.

37 beveelen: toevertrouwen.

38 treck: stem.

42 terwijl: intussen.

Aen zijne Excellentie, den doorluchtigen Heer, Tobias Morstin,
Trucksesz te Krakou, Resident van den Koning en de Kroon Polen by Koning Frederick den derden.aant.^*

Os humerosque Deo similis.

Toen 't oorloghsonweêr, van vier winden,¹

Den Staet van Polen overviel,

En gaepte om Polen te verslinden,

Het Rijck, in 't stooten van zijn kiel

En 't barnen van de holle baren,⁵

* In 't Opschrift: Trucksesz: zie vs. 14. Het motto, ontleend aan Aeneis I, 589, betekent: Een god gelijk in spraak en voorkomen.

1 't oorloghsonweêr. Johan Kasimir, koning van Polen (1648-1669) gaf door zijn protest tegen de troonsbestijging van Karel Gustaaf van Zweden (1654) deze eerzuchtige vorst aanleiding om Polen de oorlog te verklaren, en in 1655 Groot- en Klein-Polen met Warschau en Krakau te veroveren; van vier winden: van alle zijden.

5 't barnen: de branding.

[p. 623]

 

Geen klein gevaer van schipbreuck liep,⁶

 

Wou d'Allerhooghste MORSTIN spaeren

 

In 's Konings dienst, daer Krakou, diep

 

En over hals en hooft, gedompelt

10

Van krijghselenden, in dien noot,¹⁰

 

Aen alle kanten overrompelt,

 

Geene uitkomst zagh, een ieder vloot

 

Om zich te bergen, en zijn leven.¹³

 

Wat raet? wat gaet den Trucksesz aen,¹⁴

15

Nu d'allerstoutsten hem begeven,

 

En alle poorten open staen,

 

Het slot met zijn verlaete veste

 

Om noothulp schreit? hy grijpt en vat¹⁸

 

Het Heilighdom des Rijx ten leste,

20

En voert dien koningklijcken schat,

 

Zes kroonen, scepters, en gewaeden,

 

Door 's vyants heir, door vloet, en vier,

 

En berght de heilige cieraeden,²³

 

Ten prijs van Gode en Kazimir,²⁴

25

Voor 's haeters vloeck en klaeuwen veiligh,²⁵

 

Die, meesters van de stadt en 't hof,

 

Niets aenzien, heiligh noch onheiligh,

 

Maer wroeten 't al in bloet en stof,

 

Verschoonen Kerck, noch Outergaven,

30

Verstooren Stanislaus rust,³⁰

 

En d'asschen der gewijde graven,

 

Naer hunnen godtvergeeten lust.

 

Getrouwste hofstijl der Sarmaeten,³³

 

Na zoo veel onrechts berghde ghy³⁴

35

Te Warsou 't lijf van dien verwaten

 

Erfvyant, hielt uw sabel vry

 

Van wederwraecke en bloetvergieten,

 

En streckte uw' Vorst een rechte hant,³⁸

 

Schoon duizenden de Kroon verlieten:

40

Nu voert uw wijsheit, als Gezant

 

Van 't Rijck, het woort te Koopenhaven,

6 geen klein (litotes): zeer groot.

10 Van: door.

13 Om zich en zijn leven in veiligheid te brengen.

14 Trucksesz: Duitse vorm naast Mnl. drossate (drost), oorspr. de dienaar die de spijzen opdraagt, dan: aanzienlik hofambt; wat gaet aen: wat zal beginnen.

18 noothulp: hulp in nood.

23 berght: zie vs. 13.

24 Ten prijs: ten bate van.

25 's haeters: van de vijand.

30 Stanisla-us (viersilbig te lezen) rust: door zijn graf te schenden (vgl. vs. 31).

33 hofstijl: steun van het hof; Sarmaeten: zie Jaghtzang aen J. Maurits, vs. 70.

34 berghde: vgl. vs. 13. Uit deze plaats blijkt dat Morstin eens een overwonnen vijand spaarde.

38 sterckte: diende als; rechte hant: rechterhand, trouwe hulp.

[p. 624]

 

Gelijck uw broeder binnen Praegh,

 

Op wiens trompet mijn dichten draven,⁴³

 

Zoo verre Apollo dit behaegh.

45

Gy zult de groote korenschuuren⁴⁵

 

Van Christenrijck door vasten pais

 

Verdaedigen, de nagebuuren

 

In Koning Fredericks palais

 

Vereenigen naer uw vermogen:

50

Dan zal mijn keel, op zang gestelt,

 

Uw dapperheên aen 's hemels boogen

 

Verheffen, langs de blijde Belt,

 

Waer langs de Wijssel uitgegooten

 

Ons toestroomt met gelade vlooten.

43 Op wiens trompet: Dit moet terugslaan op vs. 40: wiens roem mijn gedichten verheerlijken.

45 de groote korenschuuren de streken langs de Wijssel (Weichsel); vgl. vs. 53-54.