De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

[p. 602]

De Tooneelpoezyaant.aant.^*

Aen de edele Heeren Mecenaten,

H. Cornelis van Vlooswyck, Heer van Vlooswijck, Diemerbroeck, en Paepekoop.
H. Geeraert Schaep, Heer van Kortenhoef.
H. Joan Huidekooper, Ridder, Heer van Maerseveen, Neêrdijck, &c.
H. Andries de Graeff, out Rekenmeester en Raet der Graeflijckheit van Hollant, Zeelant, en Westvrieslant.

Burgermeesters en Regeerders t'Amsterdam.

Toen men toereede om Salmoneus in den doorluchtigen Schouburgh ten tooneele te voeren.

Cantantes sublime ferent ad sidera cycni.

De Fenixkunst, gezien by alle braven,¹

En wijzen, houdt haer hof alom, en zweeft

Alle eeuwen door, van d'eene in d'andre haven,

En sticht de ziel, die lust tot wijsheit heeft.

Elize hieuw geweldige kolommen⁵

Uit rots, en bouwde een' Schouwburgh in haer stadt,

En trots tooneel, op dat de kunst moght brommen⁷

Met Sydons pracht, en koningklijcken schat:

De heerschappy van Tyrus burgh en sloten,⁹

Die Rome zo veel jaeren stont in 't licht,

Zagh hier de rol der maghtigen en grooten

Afrollen op hooghdravend treurgedicht:¹²

Het Raethuis, dat den Schouwburgh op holp bouwen,¹³

Daer d'Oceaen zijn schatten voert in 't Y,

Verschijne om nu Salmoneus val t'aenschouwen,

Den spiegel van verwate hoovaerdy.¹⁶

* Van 1657. - Volgens de tekst in Apollos Harp, 1658, blz. 65. - 't Opschrift: De Salmoneus werd op 28 Oktober 1657 voor het eerst gespeeld. Met dit gedicht, blijkbaar bestemd om door een der spelers voorgedragen te worden (let op wij in vs. 19 en 21) werden de burgemeesters begroet. 't Latijnse motto, ontleend aan Verg. Ecl. IX 29, betekent: De zwanen zullen zingende het hoofd ten hemel heffen.

1 De Fenixkunst: de tragedie, die in elke litteratuur herleeft (vgl. vs. 2-3), door Vondel als het hoogste genre beschouwd; gezien: in aanzien.

5 Elize: Elissa, d.i. Dido, koningin van Carthago.

7 brommen: pralen.

9 Tyrus: de Phoeniciese kolonie Carthago.

12 afrollen: ten tonele brengen (woordspeling met rol); hooghdravend: verheven.

13 holp: hielp.

16 Den spiegel: aan wie men een afschrikkend voorbeeld kan nemen.

[p. 603]

 

't Gewaerdigh' zich van zijne hooge trappen

 

Te daelen, om 't gestoelte te bekleên,¹⁸

 

Daer wy gelaerst op lucht en wolcken stappen,¹⁹

20

En in het zogh der Godendommen treên.²⁰

 

Zo durven wy ons treurtooneel stoffeeren

 

Met rijcker glans en staetsi dan voorheen,

 

In 't aenschijn van zo brave Voesterheeren²³

 

Van kunst en geest, als oit de zon bescheen.

25

Al dondert Mars, al schockt hy nu de hoope

 

Der maghtigsten, van 't een aen 't ander strant,

 

Al mengelt hy de wapens van Europe,^25-27

 

Noch leeft de kunst in 't bloeiende Aemsterlant.

 

De Bouwkunst wort ten hemel opgetrocken.

30

De zeeburgh, 's lants afgrijslijck magazijn,³⁰

 

Rijst hemelhoogh, op stadts hergote klocken,³¹

 

Op 't klincken van haer gout en zilvermijn.³²

 

De zeemaght zit hier vaster op den zetel,

 

Gewapent met haer oorloghstuigh, en vaen,

35

Ten bystren schrick des zeevloecks, die vermetel³⁵

 

Een keten smeet voor al den Oceaen.

 

Wy hoopen haest in 'slants triomf te deelen,³⁷

 

Als 't waterspoock, dat 's lants triomf benijt,³⁸

 

Geketent aen uw drijvende kasteelen,

40

Wort nagesleipt, en schuimbeckt, dol van spijt.

 

Laet midlerwijl den yver u behaegen^40-41

 

Der honighby, die nektar zuight uit tijm,

 

En brommende volhardt in 't honighdraegen.⁴³

 

Zo hanthaef Godt den zeebouw op ons rijm.⁴⁴

 

 

 

J. V. VONDEL.

18 bekleên: bezetten.

19 Daer: waar; gelaerst: op toneellaarzen (cothurnen), figuurlik: als toneelspelers.

20 Godendommen: de goden (het Ned. Wdb. V, 250 kent slechts het collectieve enkelvoud).

23 brave Voesterheeren: voortreffelike beschermheren.

25-27 nml. aan de Oostzee, waar de Noordse oorlog gevoerd werd (1655-1660). De Republiek had in 1656 een vloot onder Wassenaar Obdam tot bescherming van Danzig gezonden. Tegelijk roofde Frankrijk, dat geen deel genomen had aan de Westfaalse vrede, onze schepen, zodat De Ruyter last kreeg de Franse kapers te bestrijden en in 1657 twee van hun schepen vermeesterde.

30 De Zeeburgh: het Zeemagazijn, dat in aanbouw was en in 1658 voltooid werd; afgrijslijck: omdat daar oorlogstuig geborgen werd.

31 hergote klocken: welke klokken hernieuwd waren blijkt niet uit het verband. Of waren er klokken versmolten voor geschut?

32 Dit zal slaan op de aanzienlike kosten van het werk.

35 bystren schrik: hevige schrik (Ned. Wdb. II, 2645).
zeevloeck: de misdadige zeerovers (zie bij vs. 25-27).

37 haest: weldra.

38 't waterspoock: andere naam voor de ‘zeevloeck’; benijt: niet kan verdragen.

40-41 Zinspeling op het blazoen van de schouwburg (oorspronkelik van de Academie): een bijenkorf met het woord IJver.

43 brommende: gonzende, ijverig werkzaam.

44 handhaef den zeebouw: moge de zeevaart beschermen; op ons rijm: op mijn bede, uitgesproken in dit gedicht.