De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660 (1935)

De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

(1935)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 576]
Voor Alexander den VII.aant.Ga naar voetnoot* Hersteller van JESUS Societeit in den Staet van Venetie. RESTITUIS REM. Hantwerpen. Ter Druckerije voor de Societeit. 1657.
[pagina 577]
I. Zang. Helptme, o goddelijcke rejen, Zalige Englen, daer om hoogh; Helptme nu, van 's hemels boogh, JESUS broederschap gelejen, 5[regelnummer] Daer Sint Marck Ignatius,Ga naar voetnoot5 Op 't behaegen der dry Kroonen,Ga naar voetnoot6 Welkom heet in zijne zoonen, Met een' blijden vredekus. ALEXANDER, overgooten 10[regelnummer] Van Godts Geest en poëzy,Ga naar voetnoot9-10 Storte zijnen geest in my Uit de zeven Roomsche sloten.Ga naar voetnoot12 Zijne topstar, die haer' glansGa naar voetnoot13 Uit de bergen door de dalen 15[regelnummer] Uitspreit, leide al Godts kooraelenGa naar voetnoot15 Op mijn kercklier aen den dans.Ga naar voetnoot16 Laet Pindaer den renpalm loven:Ga naar voetnoot17 Deze olijf kan 't al verdoven.Ga naar voetnoot18 I. Tegenzang. Grooten passen groote zaecken, 20[regelnummer] Allergrootsten 't grootst van al,Ga naar voetnoot20 Fabius een' HannibalGa naar voetnoot21 En zijn torts van 's Tybers daecken Af te keeren, en dien Staet,Ga naar voetnoot22-23 Zoo veele ongeruste bedden,Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Langksaem door gedult te redden.Ga naar voetnoot25 Alexander zagh EufraetGa naar voetnoot26 Noch geen' Ganges aen: zijn bendenGa naar voetnoot27
[pagina 578]
Overtrocken met een' loopGa naar voetnoot28 Azie, Afrike, en Euroop, 30[regelnummer] Tot aen 's weerelts uiterste enden. d'Overwonnen danckt de maght,Ga naar voetnoot31 Die hem door de neêrlaegh zegent,Ga naar voetnoot32 En, gelijck een Godt, bejegentGa naar voetnoot33 Onder 't menschelijck geslacht, 35[regelnummer] Daer de wieroockouters blaecken. Grooten passen groote zaecken. I. Slotzang. Recht. Zoo past het oock den lestenGa naar voetnoot37 Van de Fabiën Godts huis Door het zegenrijcke Kruis 40[regelnummer] Voor te staen, de Turcksche pestenGa naar voetnoot40 Af te keeren, en Sint MarckGa naar voetnoot41 Op te wecken om Lojole Te herstellen in zijn schoole, En geslote stadt en kerck.Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Recht. Zoo past het ALEXANDER Den Chinees en IndiaenGa naar voetnoot46 t'Overwinnen door Godts vaen, Christus opgerechten stander.Ga naar voetnoot47-48 Een verdooft op zijnen troonGa naar voetnoot49 50[regelnummer] Fabius, en Flippus zoon.Ga naar voetnoot50 II. Zang. O gezegende herboorte Der genootschap, daer de LeeuwGa naar voetnoot52 Heerlijck, na een halleve eeuw, JESUS ballingen ter poorte 55[regelnummer] Weder inhaelt, als een vloot, Die uit Ofir met haer kielenGa naar voetnoot56 Schatten aenbrengt voor de zielen,
[pagina 579]
En belant met vollen schoot.Ga naar voetnoot58 Nu verstommen lasterboecken,Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Lastermonden, Haet, en Nijt, Voor dees zege, na dien strijt Tegens d'opgehitste Vloecken.Ga naar voetnoot62 Zy verkeeren alle in steen, Die den beucklaer wederstreven,Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Daer Godts titel in gedreven Noit zoo schoon de zee bescheen, En Antenors heerschappije.Ga naar voetnoot67 Duick nu, nacht van Barbarije.Ga naar voetnoot68 II. Tegenzang. Dat het kerckrecht van Sint PeterGa naar voetnoot69 70[regelnummer] Eens beginne, en vonnis strijck' Over 't klaegende ongelijck,Ga naar voetnoot71 Voeght dien stoel, en niemant beter. Die ter poorte uitgaen met Godt,Ga naar voetnoot73 In een' staetstorm, zoo verbolgen,Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] 's Heilants droeven kruisgang volgen, Elck ten schimp staen, en ten spot, Worden tot deze eer gewaerdight,Ga naar voetnoot77 Niet by hantvest, dwang, en drift,Ga naar voetnoot78 Maer door 't eigen kruisgeschrift,Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] Als hun meester, gerechtvaerdight.Ga naar voetnoot80 Zoo verkeert de doornekrans, En dat vinnigh tegenkanten In een kroon van diamanten, In een' loutren zonneglans. 85[regelnummer] Ay, wie weigert kruis en lijden? Triomfeeren volght het strijden.
[pagina 580]
II. Slotzang. Zou de stoel hen niet beschutten,Ga naar voetnoot87 Die den storm van 's afgronts poelGa naar voetnoot88 Uitstaen, en den Roomschen stoelGa naar voetnoot89 90[regelnummer] Met hun halzen onderstutten? Zou d'aeloude SleutelmaghtGa naar voetnoot91 Niet de sloten opensluiten, Die zoo lang den toegang stuiten Voor 't stantvastighste geslacht?Ga naar voetnoot94 95[regelnummer] Kan gehoorzaemheit verbeuren Haer gerechtigheit, en Recht,Ga naar voetnoot95-96 In veel jaeren noit beslecht?Ga naar voetnoot97 Zou d'onnozele eeuwigh treuren,Ga naar voetnoot98 Zuchten in dit worstelperck? 100[regelnummer] Neen, het einde kroont het werck. III. Zang. Paduaensche letterwijzenGa naar voetnoot101 Heeten aen den PadusstroomGa naar voetnoot102 Hun genooten wellekoom. Torentrans en kercken rijzen, 105[regelnummer] Steecken 't hooft op, nu de deught En de wijsheit, dus gesteven,Ga naar voetnoot106 Schooner luister van zich geven Door den opgang van hun jeught.Ga naar voetnoot108 Moght Valeer den tijt herleven,Ga naar margenoot*Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Boeten 't schendigh tijtverlies In 't gedicht van 't gulden vlies,Ga naar voetnoot110-11 Hy zou met dit vaendel strevenGa naar voetnoot112 Door de baren naer de vacht
[pagina 581]
Van het Kruislam, dat de vleckenGa naar voetnoot113-14 115[regelnummer] Van het Heidendom kan decken, En genezen door zijn kracht.Ga naar voetnoot114-16 Livius, herschrijf uw bladen:Ga naar voetnoot117 Rome leeft door braver daeden.Ga naar voetnoot118 III. Tegenzang. Weereltwijsheit bouwt de muuren 120[regelnummer] En den burgerlijcken Staet, Die verandert en vergaet, Schoon hy menige eeuw kan duuren: Rome, dat zoo heerlijck stont, En daer weerelden om slaven,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Leght al lang in puin begraven,Ga naar voetnoot125 En met al zijn pracht te gront: Maer de hooftstadt aller steden, Die van outs in bloedigh zweet Onder Christus kruisvaen street, 130[regelnummer] Van geen paertshoef wert vertreden.Ga naar voetnoot130 Hanthaef dan, Veneetsche Raet, Met een levendigh betrouwen Die Sint Peters kerckmuur bouwen,Ga naar voetnoot133 Godt ter eere, en uwen Staet.Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] Zwaert en kogel steên vernielen:Ga naar voetnoot135 Godt leeft eeuwigh in zijn zielen.Ga naar voetnoot136 III. Slotzang. Dit herstellen is Venedigh Ruim de kroon van Krete waert.Ga naar voetnoot137-38 Ottoman ontziet het zwaertGa naar voetnoot139 140[regelnummer] Van den Zeeleeuw, streng en snedighGa naar voetnoot140 In 't verweeren van Godts zaeck. Hoort hem onder JESUS ridderen,Ga naar voetnoot142 Zonder schricken, zonder sidderen,
[pagina 582]
Uit zijn golf, geterght tot wraeck, 145[regelnummer] Brullen over gansch Turckijen. Ziet zijn boeck den Alkoran,Ga naar voetnoot146 Die geen licht verdraegen kan, Overtuigen, overstrijen,Ga naar voetnoot148 Waer dees zon de nevels breeckt. 150[regelnummer] Dwaeling zwicht, als waerheit spreeckt. IV. Zang. ALEXANDER, help mijn cijter Met uw maete. Geen PindaerGa naar voetnoot152 Kan u volgen met zijn snaer; 't Zy gy aenstapt met den mijter 155[regelnummer] Van Melchisedech, om paisGa naar voetnoot155 In te voeren onder Heeren,Ga naar voetnoot156 Die door oorlogh 't Kruis onteeren; 't Zy de Noortstar uw palais Door Christine koom' begroeten,Ga naar voetnoot158-159 160[regelnummer] Die, gezalft in 't openbaer Van uw hant, voor 't hoogh altaerGa naar voetnoot161 Zich vernedert aen uw voeten, U voor haeren vader kent.Ga naar voetnoot163 Toevlught der verstrojelingen,Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Help en sterck my onder 't zingen, Zulck een' koorzang ongewent. O Hersteller der getrouwen, Wie kan uwen lof ontvouwen! IV. Tegenzang. Geen gedachtenis van naelden,Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Daer het zwerck om hoogh op drijft, Langer in heur waerde blijft, Hoe d'Egyptenaers oock praelden,
[pagina 583]
Als uw voorzorgh, trouw besteetGa naar voetnoot173 Aen de kudde, uw' staf bevolen,Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] Die in 't weiden niet kan doolen,Ga naar voetnoot175 En zijn lammers niet vergeet. Gy, die waerdigh, hier beneden, Christus stede en stoel bezit,Ga naar voetnoot178 Als een hooft, bestelt elck lidtGa naar voetnoot179 180[regelnummer] Zijne plaets, opdat de leden 't Lichaem dienen in 't gemeen,Ga naar voetnoot181 Elck hun beurt en ampt bewaeren,Ga naar voetnoot182 Zonder buiten 't spoor te vaeren. Op uw maet en voorzang treên 185[regelnummer] Alle wettige amptenaeren.Ga naar voetnoot185 Eene hant vereent veel snaeren.Ga naar voetnoot186 IV. Slotzang. O Hersteller der getrouwen, Leef in eere, wyder dan 't Licht van 't starrelicht gespanGa naar voetnoot189 190[regelnummer] 't Heiligh koningkrijck ziet bouwen,Ga naar voetnoot190 Dat, van eeuw noch grens bepaelt,Ga naar voetnoot191 Naer uw kerckgezanten luistert,Ga naar voetnoot192 Waer de waerheit, lang verduistert, Uit den naem van JESUS straelt.Ga naar voetnoot194 195[regelnummer] Laet de schaduw van uwe eickenGa naar voetnoot195 Elck beschutten, die uw woort, Als een kerckorakel, hoort, En ontfang dit tot een teiken Van mijn' plicht, u onderdaen:Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Neem mijn' zang voor wieroock aen. I.v.V.	voetnoot* Van 1657. Volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in quarto (Unger No. 560). Het motto, ontleend aan Aeneis VI, 846, betekent: ‘Gij herstelt de zaak’, waar dit betrekking heeft op Quintus Fabius Maximus, bij wie Vondel deze paus, wegens gelijkheid van naam, reeds vroeger vergeleek (zie deel 5, blz. 847 en 922). Vgl. H.J. Allard: Vondel's Gedichten op de Societeit van Jezus. voetnoot5 Sint Marck: Venetië; Ignatius: Loiola, stichter van de Jezuietenorde. voetnoot6 dry Kroonen: de Pauselike driekroon van Alexander VII. voetnoot9-10 Alexander VII schreef ook gedichten. voetnoot12 Roomsche sloten: de zeven bergen der heilige stad. voetnoot13 topstar: in top gevoerde ster. voetnoot15 kooraelen: koorzangers; zie vs. 1. voetnoot16 Op: bij het spel van; kercklier: mijn lier aan de eer van de Kerk gewijd. voetnoot17 Pindaer: Pindarus, Grieks dichter (± 500 v. Chr.) bezong de overwinnaars in de Olympiese wedrennen (vandaar renpalm). voetnoot18 olijf: vredestak, waarmee Alexander de eendracht tussen Venetië en de Jezuieten herstelde; verdoven: dof maken, overschitteren. voetnoot20 Allergrootsten: zinspeling op de bijnaam Maximus. voetnoot21 Hannibal: vgl. deel 5. blz. 847, vs. 31. voetnoot22-23 d.w.z. Rome voor verwoesting door H. te behoeden. voetnoot24 ongeruste bedden: waarin men onrustig is (Ned. Wdb. X, 1653). voetnoot25 door gedult: door af te wachten, te dralen (‘cunctando’). voetnoot26 Alexander: Alexander de Grote (weer naamsgelijkheid. Vgl. deel 5, 847-848). voetnoot27 Noch geen': dubbele, versterkende ontkenning. voetnoot28 met een' loop: in één veldtocht. voetnoot31 d'Overwonnen: nl. door het kruis. voetnoot32 zegent: geluk brengt. voetnoot33 gelijck een Godt: de Paus, als stedehouder van Christus; bejegent: tegemoet komt. voetnoot37 den lesten: nl. afstammeling. voetnoot40 Voor te staen: te beschermen; pesten: verderfbrengers. voetnoot41 Af te keeren: nog in 1657 sloot Alexander een verbond met Venetië tegen de Turken. voetnoot44 geslote stadt: tot voor kort voor de Jezuieten gesloten. voetnoot46 De Jezuieten zonden missionarissen naar China en Indië. voetnoot47-48 Zie Op het Eeuwgetijde van Ignatius, vs. 3. voetnoot49 Een: eenzelfde paus; verdooft (vgl. vs. 18): overtreft. voetnoot50 Flippus zoon: Alexander de Grote. voetnoot52 de Leeuw: nl. van Sint Marcus: Venetië. voetnoot56 Ofir (vgl. 2 Kron. 8, 18), de streek vanwaar Salomon met schepen het goud voor zijn bouwwerken liet komen. voetnoot58 belant: aanlandt. voetnoot59 lasterboecken: o.a. van Sarpi: De Geheimen des Pausdoms, hier te lande veel gelezen. voetnoot62 Vloecken: boze machten, misdadigers. voetnoot64 beucklaer: schild. Zinspeling op het Medusahoofd in het schild van Perseus, dat ieder die het aanschouwde deed verstenen; tevens op het schild van Lucifer (vs. 1907-1910). voetnoot67 Antenors heerschappije: het machtige Venetië, volgens de sage gesticht door Antenor en zijn volgelingen, uit Troje gevlucht. voetnoot68 Barbarije: de nacht van het Turkse ongeloof. voetnoot69 kerckrecht: kerkelik recht. voetnoot71 ongelijck: onrecht; hier: de slachtoffers van het onrecht. voetnoot73 ter poorte uitgaen: nl. van Venetië, dat hen uitdreef. voetnoot74 staetstorm: politieke beroering; verbolgen: heftig (slaat op: staetstorm). voetnoot77 gewaerdight tot: waardig gekeurd. voetnoot78 by: door; drift: aandrang, geweld. Dus niet door invloed van wereldse macht. voetnoot79 't eigen kruisgeschrift: dat ook zij het kruis opgenomen hebben (vgl. vs. 75) is het bewijs dat ze gerechtvaardigd zijn. voetnoot80 hun meester: Christus. voetnoot87 de stoel: de pauselike Stoel. voetnoot88 's afgronds poel: de hel; vgl. de staetstorm in vs. 74. voetnoot89 uitstaen: verduren. voetnoot91 d'aeloude Sleutelmaght: de macht der Pausen als opvolgers van Sint Petrus. voetnoot94 't stantvastighste geslacht: de Jezuïeten, wegens de gezamenlike geestelike stamvader zo genoemd. voetnoot95-96 Kan de Orde, al gehoorzaamde zij aan het uitwijzingsbevel, daardoor de aanspraak verliezen op een rechtvaardige behandeling volgens het Kanonieke recht? voetnoot97 beslecht: waaromtrent sinds vele jaren geen beslissing genomen is (Ned. Wdb. II, 2032). voetnoot98 d'onnozele: de onschuldig veroordeelde. voetnoot101 letterwijzen: geleerden van de universiteit en het seminarie van Padua. voetnoot102 Padusstroom: Po. voetnoot106 gesteven: gesterkt. voetnoot108 den opgang van hun jeught: de opkomst, de bloei van een veelbelovende jonge generatie der Jezuïeten? margenoot* [Randschrift:] Padua is de geboortestadt van Valerius Flakkus, en Titus Livius. voetnoot109 Valeer: Valerius Flaccus, in Padua geboren, bezong de Argonautentocht in een onvoltooid heldendicht, de Argonautica; den tijt herleven: opnieuw leven in onze dagen. voetnoot110-11 De schandelike verkwisting van de tijd, besteed aan zijn heidense Argonautica goed maken. voetnoot112 met dat vaendel: onder Christelike banier. voetnoot113-14 een Christelik epos schrijven, gewijd aan een Christelik ‘gulden vlies’, nl. over het Kruislam. voetnoot114-16 de vlecken decken en genezen: de zonden boeten en uitwissen. voetnoot117 Livius: de Romeinse geschiedschrijver, ook te Padua geboren; herschrijf uw bladen: schrijf opnieuw de geschiedenis, maar nu van het Christelike Rome. voetnoot118 braver: voortreffeliker. voetnoot124 slaven: in slavernij, in onderworpenheid verkeren. voetnoot125 Leght: ligt. voetnoot130 Het Rome der Pausen werd nooit door een vijand vertrapt. voetnoot133 Die Sint Peters kerckmuur bouwen: de Jezuieten als hechtste steun van de Kerk. voetnoot134 Godt ter eere: leuze der Sociëteit: ad majorem Dei gloriam. voetnoot135 steên vernielen: zijn in staat om steden te verwoesten. voetnoot136 zijn zielen: de gelovigen. voetnoot137-38 In 1645 moest Venetië Creta aan de Turken afstaan. voetnoot139 Ottoman: de Turk. voetnoot140 snedigh: krachtig. voetnoot142 hem: de Zeeleeuw. voetnoot146 zijn boek: het embleem van Sint Marcus, met de gevleugelde leeuw; den Alkoran: de Koran (al is het Arabiese lidwoord). Dit slaat op de zendingsarbeid der Jezuieten onder de Mahomedanen. voetnoot148 overtuigen: tot bekentenis van schuld of van ongelijk brengen (Ned. Wdb. XI, 2144); overstrijen: bestrijden, door klem van redenen zijn mening doen prijsgeven. (Ned. Wdb. XI, 2088). voetnoot152 maete: maatgezang (vgl. vs. 9-10 en vs. 184). voetnoot155 Melchisedech gold als voorafbeelding van Christus (zie Hebr. VII, 17). voetnoot156 in te voeren: te brengen, te bevorderen; Heeren: vorsten. voetnoot158-159 de Noordstar .. door Christine: Skandinavië, in de persoon van de bekeerde koningin Christina (zie deel 5, blz. 917 vlg.). voetnoot161 Van: door. voetnoot163 kent voor: kerent als. voetnoot164 verstrojelingen: de verstrooide leden van de Sociëteit.. voetnoot169 naelden, Daer het zwerck om hoogh op drijft: hemelhoge gedenknaalden, gelijk die der Egyptenaren (172). voetnoot173 Als: te verbinden met langer (vs. 171). voetnoot174 uw' staf bevolen: aan uw herderstaf toevertrouwd. voetnoot175 Versta: die onfeilbaar is. voetnoot178 stede: plaats. voetnoot179 bestelt: verschaft. voetnoot181 in 't algemeen: in gemeenschap, in het algemene belang. voetnoot182 hun beurt en ampt bewaeren: hun taak vervullen op hun beurt. voetnoot185 wettige amptenaeren: kerkelike waardigheidsbekleders. voetnoot186 Alle snaren (van de citer of de harp) worden door één hand bespeeld, d.w.z. allen zijn u gehoorzaamheid verschuldigd. voetnoot189 't starrelicht gespan: het van sterren schitterende uitspansel (Ned. Wdb. IV, 1775). voetnoot190 Aan de Kerk, 't Godsrijk, ziet bouwen. voetnoot191 van: door; bepaelt: beperkt. voetnoot192 kerckgezanten: missionarissen. voetnoot194 Vgl. ‘De Vierbaeck van Ignatius Lojola’, vs. 20-21 (in Dl. 5, blz. 501). voetnoot195 uwe eicken: zinspeling op de eik in het familiewapen van Chigi. voetnoot199 u onderdaen: aan u onderdanig, ondergeschikt.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels

De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)

auteurs