De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

[p. 209]

Op het Eeuwgetijde Van den H. Vader Ignatius de Loiola.aant.^*

Missus in Imperium magnum.

Nu komt het vrolijk Eeuwgetij¹

Van held IGNATIUS ons leeren
Den ongelijken strijd van Heeren³

En knechten tegens hun partij.⁴

Hoort wakker toe, en slaat uwe oogen

Op dees slag-ordens, die hij stelt

En plant, een ijder in hun veld.

Hij geeft u keur van orelogen.

De Vorst der helle slaat de trom,

De groote Vorst des hemels mede.
Wie zich verbinden wil bij eede:

Men geeft u keur van Heerendom.¹²

Verkiest de Maan, die licht verandert,¹³

Het merk van 't heiloos helsch gespuis:

Of volgt met ijver 't heilig Kruis,

En Christus zegenrijken standert.

De loon is ongelijk. De dood¹⁷

Is 's afgronds loon, na lastig streven:¹⁸
Maar Jezus schenkt het eeuwig leven

Zijn' zoudenier, beproeft in nood.²⁰

Hoe ijdel quijten 's afgronds slaven,²¹

Geketent van den duistren nacht,²²

Zich in dien oorlog, op hun wacht,

Verblind door glimp van valsche gaven!²⁴

* Van 1656. Volgens de tekst in Bloemkrans van verscheide gedichten, 1659, blz. 479. Het motto, ontleend aan Aeneis VI, 812, betekent: In een groot rijk gezonden, hier zinnebeeldig te verstaan van Ignatius' zending om een geestelijk rijk te stichten. In dat gedicht zijn verweven twee overwegingen uit Ignatius' Geestelijke Oefeningen (Exercitia Spiritualia): ‘over het Rijk Gods’ (de regno Christi) en ‘over Twee Banieren’ (de duobus vexillis). Zie H.J. Allard: Vondel's Gedichten op de Societeit van Jezus. 's-Hertogenbosch 1868.

1 Eeuwgetij: herdenking van het feit dat Ignatius honderd jaar geleden, 31 Juli 1556, gestorven was. (Vgl. deel 5, blz. 501).

3 ongelijken strijd: omdat de overwinning van Christus zeker is; van Heeren: Christus nl. en Lucifer.

4 knechten: hun volgelingen; partij: tegenpartij, vijand.

12 Heerendom: door Vondel gevormd woord, te vergelijken met heerschappij (Ned. Wdb. VI, 351): men laat u kiezen onder het gezag van welke Heer gij u wilt plaatsen.

13 de Maan: als symbool (merck) van het heidendom (vgl. Lucifer, vs. 1760).

17 de loon: bij V. vrouwelik; dood: de eeuwige dood.

18 's afgronds: van de hel; lastig: drukkend, pijnlik.

20 zoudenier: soldaat, dienaar.

21 ijdel: vergeefs.

22 van: door.

24 glimp: schone schijn.

[p. 210]

25

Wie dus bedrogen, zucht en hoopt²⁵

 

Op 't hoogste goed, word met verlangen,

 

In 's grooten Heilants dienst ontfangen,

 

Indien hij rustig over loopt.²⁸

 

Zoo vlied LOJOLE uit 's werelds benden,

30

En wisselt wijs den wapenrok

 

En 't slagzwaard om een pij, en stok.³¹

 

Hij gord een' zak om zijne lenden.

 

Hij voert godvruchtigheid en tucht

 

En letterwijsheid in de steden,³⁴

35

Verdrijft de woeste en wilde zeden,

 

En duisternissen van de lucht.³⁶

 

Nu ziet het Roomsche Rijk Gods vanen,

 

Op deze kerktrompet, zoo hoog³⁸

 

Gevlogen, als geen arent vloog,

40

In Oost en West, bij d'Indianen.⁴⁰

 

De kerken rijzen, nieuw gebouwt

 

Tot aan de lucht. Ontelb're zielen

 

Verhongert voor het Manna knielen,⁴³

 

Dat eeuwig haar in 't leven houd.

45

De zekerheid des heils, daar boven

 

Te smaken, buiten zielgevaar,

 

Ontbeerd hij gaarne, om Gods altaar

 

Te bouwen, hier van elk verschoven.^45-4848

 

Zoo wenschte Mozes uit Gods boek⁴⁹

50

Gewischt te zijn, en wettige orden.

 

Zoo wenschte Paulus zelf te worden,⁵¹

 

Om Jakobs zegen, ijders vloek.

 

Gelukkig zag hem Pampelone⁵³

 

Geschoten, en in 't hart gewond

55

Van zuivre liefde, om dus gezond

25 dus: op die wijze.

28 rustig: krachtig, vastberaden.

31 stok: pelgrimsstaf.

34 letterwijsheid: geleerdheid (door het onderwijs der Jezuieten).

36 duisternissen: die toen de kerkelijke hemel betrokken.

38 Op: bij het geluid van; kerktrompet: verkondiger van de lof der Kerk (vgl. deel 5, blz. 557, vs. 42).

40 bij d'Indianen: de bekering der Indianen geschiedde eigenlik door zijn volgeling Franciscus Xaverius, de apostel van Indië (deel 4, blz. 325).

43 het Manna: het hemelse voedsel der Israëlieten in de woestijn; hier het Altaarbrood, de Hostie.

45-48 Van Lennep ziet hier terecht een zinspeling op het antwoord dat Ignatius gaf aan Jacobus Laynez en Petrus Ribadeneyra, op de vraag: ‘Werd u de keuze gelaten tussen een ogenblikkelike dood, verbonden met de zekerheid van uw eeuwig geluk, en het blijven voortleven in de onzekerheid over de toekomst, zo nochtans dat gij voor het zielenheil en de Glorie Gods bevorderlik kondt wezen, wat zoudt gij kiezen?’

48 verschoven: verstoten, veracht.

49 Mozes: nl. na de aanbidding van het gouden kalf (zie Exod. XXXII, 32): ‘delg mij uit uw boek, hetwelk gij geschreven hebt’.

51 Paulus: zie Rom. IX, 3: ‘Want ik zoude zelf wenschen afgesneden te zijn van Christus voor mijne broederen.’

53 Toen Loyola bij het beleg van Pampelona zwaar gewond terneder lag, nam hij het besluit, zijn bezittingen onder de armen te verdelen en ridder der H. Maagd te worden.

[p. 211]

 

Te dienen, onder 's hemels kroone.⁵⁶

 

Nu straalt hij uit de wolken neer

 

Met eenen glans van grooter waarde

 

Dan Nerius die 't hoofd op d'aarde⁵⁹

60

Van licht omschenen zag wel eer.

 

Gij die stantvastig hebt gestreden,

 

Waar 't godlijk heir de trommels roert,

 

Dat Jezus naam in 't vaandel voert,

 

Beschut uw benden hier beneden.⁶⁴

 

 

 

J. v. Vondel.

56 onder 's hemels kroone: beschermd en gezegend door de Hemel.

59 Nerius: Philippus van Neri, uit Florence (1515-1595), in 1627 gecanoniseerd. Hij zag in het gebed na Ignatius' dood deze meermalen verschijnen, het hoofd omstraald van licht. Dit was een glans van grooter waarde dan die Ignatius op d'aarde omstraalde.

64 uw benden: de leden van uw orde.