De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

[p. 178]

[Gedichten]

MET DE HIERVOOR AFGEDRUKTE ‘HERSCHEPPINGE’ is de reeks van Vondels groote vertalingen uit het Latijn gesloten. Den tekst met de toelichting zagen we de ruimte beslaan van het geheele VIde en VIIde en nog een stuk van dit VIIIste Deel.

Een woord vooraf in Deel V heeft den lezer rekenschap gegeven, waarom wij bij deze werken opzettelijk gingen afwijken van den chronologischen voortgang.

Wij deden dat ter wille van de overzichtelijkheid der stof en de doelmatigheid bij de toelichting en bij het gebruik. Zoo konden wij de beide Vergilius-overzettingen náást elkander afdrukken en ze laten volgen door de vertalingen van Horatius en Ovidius.

Hiernaast wordt de tijdkundige volgorde hervat. Bracht het Vde Deel ons tot het jaar 1656, we gaan de uitgaven van datzelfde en de volgende jaren afdrukken om ten slotte een begin te maken met die van 1660.

[p. 179]

Byschriften.aant.

Rome.^***

Imperium sine fine dedi.

De Bouwheer Romulus zijn' naem gaf aen de veste¹

Van Rome, welx gezagh op twee paer wijzen draeft,²

Door Koningsdom, door 't volck, en 's volcks gemeene beste,

Door Keizer en door Paus, van Constantijn begaeft.⁴

Des weerelts Hooftstadt wert de Monarchy beschoren:⁵

Zoo heerschtze in Julius en Jesus erfgebiedt;⁶

Het kruys drong door, daer zwaert noch standert in kon booren.⁷

Sint Peters myter wijckt voor Cezars lauwer niet.

Hoe d'afgront brulde, om zich aen Christus stoel te wreken;⁹
Noch hoort men, uit Godts stoel, hier Godts orakel spreken.¹⁰

* Vóór of in 1656. - Dit drietal Bijschriften verscheen voor het eerst in Klioos Kraam I, 1656, blz. 365-66.

** Het Latijnse opschrift, ontleend aan Aeneis I, 279, betekent: Ik heb (die stad) een heerschappij zonder einde geschonken.

1 Bouwheer: stichter.

2 op twee paer wijzen draeft: op vierderlei wijze (d.w.z. onder vierderlei bestuur) een hoge vlucht genomen heeft: onder de oude koningen, de republiek ('s volcks gemeene beste), de Romeinse keizers en de Pausen.

4 begaeft van: begiftigd door. Dit slaat op de historiese overlevering dat de bisschop van Rome aan Constantijn zijn wereldlike macht te danken had. Inderdaad werd de pauselike macht vergroot doordat Constantijn's overgang tot het Christendom en de verlegging van de residentie naar Constantinopel de Paus van de druk van het hof bevrijdde.

5 Des weerels Hooftstadt: aan Rome; beschoren: toebedeeld.

6 Julius: Julius Caesar; erfgebiedt: erfelik, d.i. onvervreemdbaar grondgebied. Gebiedt kan hier ook heerschappij betekenen.

7 in kon booren: zich duurzaam kon vestigen.

9 d'afgront: de helse machten.

10 Godts stoel: de pauselike stoel; Godts orakel: de onfeilbare pauselike uitspraken.

Keulen.^*

Patrium servavit honorem.

Aertsbisschoplijcke stoel, de voorste Keurvorstin¹

Van drie, juweel des Rijns, van 't Rijck en 's Keizers steden,

Geboortestadt en eer van d'oude Keizerin,

Uw stichtster, na Agrip, hoe vroom hebt ghy gestreden^3-4

Voor 't Kruislam, sedert uw Matern, Sint Peters handt,⁵

* Het Latijnse opschrift, ontleend aan Aeneis V, 601, betekent: Zij handhaafde de voorvaderlike eer.

1 stoel: zetel; voorste: voornaamste van de drie, dus boven Mainz en Trier.

3-4 d'oude Keizerin: Agrippina; zie deel 3, blz. 745, vs. 807 en vs. 793-99.

5 Matern: Maternus, die door Sint Petrus gewijd zou zijn; zie deel 3, blz. 717, vs. 27

[p. 180]

 

U ruckte van Teutaets en Hesus woutaltaren;⁶

 

Getrouwe dochter van de Roomsche Kerck, ghy spant

 

De Kroon in Heilighdom en Godtsdienst te bewaren.⁸

 

Uw Kercken, in getal, op 't jaerlijx daghtal slaen.⁹

10

Men ziet de zon van Rome in Keulens halve maen.¹⁰

6 Vgl. deel 3, blz. 746, vs. 840-41.

8 bewaren: handhaven.

9 Keulen is rijker aan kerken dan enige andere stad.

10 halve maen: wegens de halvemaanvormige bouw van de stad.

Antwerpen.^*

Alias inter caput extulit Urbeis.

Antwerpen liet den droom van Reus en handtol varen,

En 't werpen van de hant, aen d'oevers van het Schelt;^1-2

Die Marckgravin des Rijcks, en Koopstadt, rijck van waren³

Haer beurs en zenuw steef met in- en uitheemsch gelt.⁴

Een paerle aen Flippus kroon, en zelf de kroon der steden

Van gansch Europe, en als een lamp voor 't hoogh altaer,

Verlichtze met haer' glans godtvruchticheit, en zeden,

En kunsten, en bewaeckt de lantgrens in gevaer.

Hoewel de stroom en muur en burgerwacht haer stercken;
Haer sterckxste burgh is Godt, zijn Moeder, en haer kercken.

J. v. Vondel.

* Het Latijnse opschrift, ontleend aan Vergilius' Eclogae I, 24, betekent: Zij verhief het hoofd boven de andere steden.

1-2 droom: fantastiese overlevering. De reus Antigonus eiste tol van de schippers op de Schelde. Weigerden ze, dan werd hun hand afgehouwen en in de Schelde geworpen. Vandaar de naam Hand-werpen voor de stad, die op die plek gebouwd werd.

3 Antwerpen was oudtijds een markgraafschap.

4 zenuw: spier, dus: innerlike kracht; steef: versterkte.