De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius

Regelnummers proza verbergen

[p. 815]

P. Ovidius Nazoos Herscheppinge.
Het twalefde boek.aant.^*

* In de linkerbovenhoek der 1e bladzijde van dit boek heeft het hs. de woorden: losse bladen.
BOVENSCHRIFT: 1e lez. twalefste.

Inhout.

1 Priamus vierde Ezakus uitvaert, gelijk over eenen overleden, met zijne zoonen, behalve 2 Paris, toen naer de Grieken getogen, die hem in zijn zogh naerstrevende, in Aulis den^{r. 2} 3 draek in steen zagen verharden. Hierop wert Cignus, van Achilles bestreden, en in eene³ 4 zwaen herschapen. De Grieken toghtvaerdigh in Aulis, worden door felle stormwinden⁴

r. 2 die hem, nl. de Grieken Paris.

3 bestreden; Lat. occisus: ‘gedood’.

4 herschapen; Canter. voegt hierbij: ‘daar hij onwondbaar geweest was’. Hetgeen dan bij V. volgt: De Grieken.... Protezilaus verslagen staat niet bij Canter. Dàn vermeldt Canter., en herhaalt V., de episode van Cygnus, waarvan V. 't eerste gewag verzuimde te schrappen.

[p. 816]

tekstkritische noten

5 opgehouden, en willen Ifigenia offeren, om Diane te zoenen, maer de godin verloste de 6 maeght, en stelde een hinde in haere plaets. De vloot belant in Tenedos, daer bloedigh 7 gestreden, Protezilaus verslagen, en Cignus in een zwaen herschapen wort. Cenis ver-⁷ 8 andert in Ceneus, en namaels in eenen arent. Nestor dit verhaelende, hechte den strijt^8-9 9 der Centauren en Periklimeens herscheppinge hieraen. Achilles wort van Paris geschoten.

Den vader Priamus was onbekent gebleven^{vs. 1}

Dat Ezakus zyn zoon, een nieuwe vogel, noch
In 't leven bleef. hy treurt, en stelt ten lykzoen, och!
Een ydel schyngraf toe, met jammerlyke toonen,
Op's jonglings naem, gesterkt van Hektor, en de zoonen,^3-5
Behalve Paris, die den lykrou niet beklaeght,⁶
Noch d'uitvaert kleet: hy, die Helene loos belaeght⁷
En schaekt, berokkent, al te reukeloos bewogen,⁸
Den vaderlande een ry van bloedige oorelogen.⁹
Alle eedtverwanten, en gansch Grieken volgen hem⁺
Met duizent zeilen, op een algemeene stem,
Te water in zyn zogh. de wraek leedt geen verbeiden,¹²
Ten waer de buldrende stormwinden, die zich spreiden
Op zee, den oorloghstoght beletten, en de vloot,
In Aulis haven, by den visschenden Beoot,¹⁵
Zoo lang verhinderden. toen zy, naer d'oude zeden,
Jupyn een offerhande, en wierook, en gebeden,
Op 't overoude altaer opofferden uit schroom,¹⁸
Zienze eenen blaeuwen draek by een' andoren boom,¹⁹
Die dicht by 't outer stont, opklimmen met zyn vlogelen,²⁰
En boven hangt een nest vol uitgebroeide vogelen.
Men hoortze piepen, vier paer jongen, hallef naekt.
De slang greep 't nest aen, en de moeder, die vast haekt
Haer lief gebroetsel met de vleuglen te beschermen,
En rondomvliegende zich quyt met deerlyk kermen.²⁵
De slang verslintze met hun moeder in der haest.²⁶

TEKSTKRITIEK: vs. 5 van; oude uitg.: met. - 10 de kanttekening staat in de oude uitg. bij vs. 15.

7 Cenis enz.; Canter.: ‘gelijk ook vroeger Caenis .... veranderd was’.

8-9 in eenen arent; Canter.: ‘in een vogel’; vgl. vs. 663; den strijt der Centauren; niet bij Canter.; evenmin Achilles.... geschoten; herscheppinge, bij Canter. in 't meerv.

vs. 1 onbekent; 1e lez.: onbewust; vgl. bv. Bk. VI, vs. 359.

3-5 Vgl. Bk. XI, vs. 711-12; ten lykzoen daarom minder juist; voor 't schyngraf zie Bk. XI, vs. 579; ydel: leeg? niet aan zijn bestemming beantwoordend? of: weergave van inanes: vruchteloos; Ov.: ‘hij had bij de (niet meer dan) de naam (van Aesacus) bevattende grafheuvel vruchteloze lijkoffers gebracht’; gesterkt (bij hy) met: met de bijstand van.

6 den lykrou niet beklaeght: niet deelneemt aan het rouwgeklag.

7 kleet: bijwoont; gewoner: bekleeden; hy, die; voor de relatieve zin vgl. Bk. X, vs. 93.

8 reukeloos: lichtzinnig.

9 een ry van o.; Ov.: ‘een langdurige oorlog’.

+ [Randschrift:] Het Griexe leger in Aulis.

12 leedt: zou geleden hebben (dilata foret); vgl. Bk. VI, vs. 212; zo ook in de nazin; spreiden, beletten, verl. tijd.

15 visschenden; 't Lat. epitheton staat bij Aulis, een Boeötiese havenplaats.

18 opofferden; vgl. voor dit gebruik Dl. III, 285: 609; schroom: vrees.

19 blaeuw, voor Lat. caeruleus, ‘blauwgroen’; draek (Lat. draco); vgl. vs. 23 slang (serpens) en over draak, slang Bk. IV, 779-vlg.; andoren, vgl. Bk. X, vs. 137. Zie dit verhaal in Ilias, II, 301-vlg.

20 vlogelen; Ov. spreekt niet van vleugels.

25 zich quyt: in de weer is, ze tracht te verdedigen; vgl. Bk. IV, vs. 497.

26 in der haest: ijlings, met spoed; vgl. Boek VII, vers 580.

[p. 817]

 

Al die dit aenzien staen verwondert en verbaest:²⁷

 

Maer Kalchas, Testors zoon, waerzegger, zegt ten leste:

 

Schept al te zaemen moedt, de kans is ons ten beste.

30

Out Troie zal vergaen, maer hier is moeite aen vast:

 

Dewyl het noodlot dit getal der voglen past

 

Op negen jaeren kryghs. de slang, om 't loof gewonden,⁺³²

 

Verandert in een' steen, en hangt gelyk gebonden,

 

In haeren eersten vorm. de holle Aoonsche zee³⁴

35

Blyft stormen, en verlet de kryghsvloot op de ree.

 

Zom houden dat Neptuin, de bouheer, Troie spaerde,³⁶

 

Behalve Kalchas, wien 't bewust was. dees verklaerde,

 

Als tolk der goden, hoe het goden zelfs behaeght^37-38

 

Dat men de gramschap van Diaen, de zuivre maeght,

40

Verzoene met een maeght, en haer geopende ader.^39-40

 

Toen nu de staetreên het medoogen van den vader⁴¹

 

Hadde overweldight, en Ifigenye in last

 

Voor 't outer stont, omringt van 't hofgezin, 't welk vast⁴³

 

Beschreide dat de doot haer levens tyt zou korten,⁴⁴

45

En zy zich trooste haer onnozel bloet te storten;⁴⁵

 

Wert dees godin vermorwt, verblinde 's volx gezicht,⁴⁶

 

En stelde, in 't uiterste van 's offraers strengen plicht,

 

Een hinde in 's jongkvrous plaets. zoo dra men naer behooren⁺⁴⁸

 

De hinde slaght, ten zoen der godtheit, stilt de toren

50

En 't onweêr, en de vloot liep op 't gemeen besluit^49-50

 

Met duizent schepen, vlak voor wint, de haven uit,

 

En na veel sukkelens belant in Priaems ryken.⁵²

 

Een plaets leght tusschen zee, en aerde en 's hemels wyken,⁺

 

Waeraen dees ruime trits gelegen grenst en paelt.^53-54

27 verbaest: ontsteld.

+ [Randschrift:] De slang in steen.

32 loof; Ovid. groene takken.

34 eersten vorm; zij behoudt nl. haar slangegedaante; Aoonsche: Boeotiese.

36 zom: sommigen; vgl. Dl. II, 780: 299; Neptuin, de bouheer, nl. van Troje, vgl. Bk. XI, vs. 277-vlg.

37-38 Deze verzen zijn in het hs. zeer doorwerkt. Ov.: ‘maar niet aldus Thestor's zoon; immers het is hem niet onbekend noch ook zwijgt hij het, (dat 't bloed ener maagd gevorderd wordt om de toorn ener maagdelike godin te verzoenen)’. V.'s 1e lez.: Behalve Kalchas, want hy d'eer der goôn bewaerde Als godtstolk, en verstaet en zeght hoe 't goôn behaeght; een der wijzigingen: Als godtstolk, en niet zwyght; goden zelfs: de goden zelf.

39-40 Agamemnon, vorst van Mycene en opperbevelhebber der Grieken, had een aan Diana gewijd hert gedood; daarvoor moest zijn dochter Iphigenia worden geofferd.

41 staetreên: reden van staat, het openbaar belang; Ov. variëert dit nog met (vgl. V.: van den vader): ‘en toen de koning (in hem) de vader had overwonnen’.

43 hofgezin: gevolg, dienaren (ministri); vgl. Dl. II, 815: 36.

44 haer levens tyt: de tijd v. haar leven; 1e lez. h.l. draet.

45 en zy zich trooste (vgl. Bk. XI, vs. 682), aansluitend bij voor 't outer stont.

46 vermorwt; vgl. Bk. VIII, vs. 146; verblinde; Ov.: ‘spreidde een wolk voor de ogen’.

+ [Randschrift:] Een hinde geoffert voor Ifigenia.

48 's jongkvrous; vgl. 's dochters, Bk. IV, vs. 766; naer; 1e lez. nae; vgl. Bk. V, vs. 128.

49-50 de toren (toorn van Diana) èn 't onweér (storm).

52 sukkelen: tegenspoed hebben; Lat. multa perpessae, en daarom niet dezelfde bet. als Bk. IV, vs. 775, waar het Lat. longis erroribus actus weergeeft; zie over beide ww., die er toch missch. maar één zijn, Wdb. N.T. 16: 549-vlg.; belant; 1e lez. belantze; zie daarvoor Van Helten, II blz. 167.

+ [Randschrift:] Het hof van de Faem.

53-54 In het volgend gedeelte (vgl. Dl. VI, 558: 220-vlg.) wordt het hof van de Faam beschreven; het ligt midden in 't heelal, op de grensscheiding der drie wereld-delen: aarde, zee, hemel; vs. 54, 1e (niet énige, voorafgaande) lez.: In 't midden, daer de (?) trits dicht aen elkander paelt.

[p. 818]

55

Men ziet hieruit, schoon zy van andre plaetsen dwaelt,⁵⁵

 

Alom, en wat' er is. men hoort' er alle maeren.

 

Hier houdt de vlugge Faem, van outs en lang ervaeren,

 

Haer hof op in den trans. ontelbre en ope paên^57-58

 

Spoên derwaert. duizent wyde en luchte vensters staen⁵⁹

60

Hier open. nergens vint men poort, noch deur, noch grachten.

 

't Gewest legt open nacht en dagh, en hoeft geen wachten.⁶¹

 

Het klinkt al wat'er is van klinklaer fyn metael,⁶²

 

En slaet geluit, en galmt, verdubbelt door herhael⁶³

 

De stem, en kaetst te rugge al wat men komt te hooren.

65

Van binnen wort geen rust noch stilte of slaep geboren.⁶⁵

 

Men zwyght'er niet's, nochtans verneemt men geen geschrey,⁶⁶

 

Maer momplen, fluisteren: gelyk men Nereus rey,⁶⁷

 

De heesche baren en de zee van ver hoort ruisschen:

 

Of zoo gelyk, na dat men 't onweêr hoorde bruisschen

70

En bulderen, de wint niet langer raest en huilt,

 

De donder uitgerolt, in 't ende mort en juilt.⁷¹

 

Men ziet de razende gemeente in 't voorhof woelen,⁷²

 

En 't lichte graeu loopt uit en in doorgaens krioelen.⁷³

 

Tien duizent logens en geruchten, ondereen

75

Gemengt met waerheit, stroit men onder groot en kleen

 

Hier uit, daer hooft, noch staert, noch vorm aen wort gevonden.⁷⁶

 

Oorblazers, kaekelaers, en losse snatermonden⁷⁷

 

Vertellen wat elk hoorde, en hangen'er iet by.⁷⁸

 

Hier woonen Lichtgeloof, de Reukloosheit, noit vry⁷⁹

55 hieruit: van deze plaats uit; schoon.... dwaelt: ofschoon zij.... verwijderd is; het Lat. quamvis bet. veeleer: ‘hoe(ver) ook’.

57-58 houdt haer hof op; vgl. het leger ophouden, Dl. II, 391: 31; in den trans: op 't hoogste punt (summa in arce).

59 luchte: lichte, heldere; Wdb. N.T. 8: 3157; vgl. Lucif. vs. 1858, waar (Dl. V, blz. 685) doorluchte, in afwijking van alle drukken, wel ten onrechte als één woord is gedrukt; vgl. Wdb. N.T. t.a.p.

61 hoeft geen wachten: heeft geen w. nodig; d.w.z.: wat binnen wil, behoeft daar niet te wachten.

62 Ov.: ‘het huis is geheel van schallend koper’.

63 herhael: herhaling; vgl. Bk. XIV, vs. 622; in zijn antwoord op de vragen van Moonen heeft V. tegenover herhalinge de vorm herhael afgekeurd; voor de vorming vgl. verhaal.

65 1e lez.: geen stilte, of ruste of; 2e: geen rust, of stilte of; bij Ov. gaat de rust voorop, van slaap spreekt hij niet; behalve nadere aansluiting bij 't Lat. zocht V. wschl. de st- en sl- bijeen te brengen, en de eentonigheid van of.... of te breken.

66 niet's: niets; opmerkelike spelling, wschl. te verklaren uit bijgedachte aan niet: ‘niets’; zie de gewone spell. Bk. IX, vs. 368; H., V. Ln. niets; geschrey: geschreeuw.

67 Nereus rey, hier voor: de golven.

71 juilt: gromt.

72 razende gemeente; Ov.: turba: schare (van dienende boden); vgl. de dromen in de woning v.d. slaapgod, Bk. XI, vs. 808; razende is minder passend; vgl. vs. 66-67.

73 lichte graeu; leve vulgus, ‘luchtig fladderende zwerm’; loopt.... krioelen: loopt bij voortduring krioelend uit en in; vgl. voor de infinit.-constructie Van Helt., II, blz. 55-56.

76 daer.... gevonden; confusa verba, ‘verwarde, onduidelike woorden’; vgl. ons ‘kop noch staart’ en Stoett, Sprkw.⁴ n^o 1242.

77 kaekelaers, blijkens de spelling door V. wschl. met kaek verbonden; losse snatermonden; 'n aanmerkel. verbetering van de 1e lez.: snatraers ongebonden.

78 iet; 1e lez.: wat; gewijzigd wegens wat in 'tzelfde vers.

79 Voor de verduitsing van namen Bk. XI, vs. 844.

[p. 819]

80

Van Dwaeling, Ydle vreught, Angstvalligheit, en Vreezen,^79-80

 

Het schichtigh oproer, en Gefluister, zonder wezen.⁸¹

 

De Faem ziet wat'er is in hemel aerde en zee,

 

En wat'er ommegaet, en onderzoekt het me⁸³

 

Al wat ter werrelt beurt, en wat'er is voorhanden.

85

En nu trompetze hoe de Grieken Priams stranden⁸⁵

 

Genaeken met een sterke en maghtige oorloghsvloot,

 

Die quam den vyanden, niet onverhoet, noch bloot

 

Van wapen, over zee uit Grieken overvallen.^87-88

 

De Troischen hindren dit, bezetten strant en wallen.⁸⁹

90

Protezilaüs, gy zyt d'eerste, die by lot⁺⁹⁰

 

Van boven Hektors speer bezuurt, tot 's vyants spot.

 

En zulk een veltslagh staet ook Grieken op veel braven.⁹²

 

Helt Hektor en een hoop kryghshelden zyn hun gaven

 

En dapperheden in 't geweer noch onbewust.^93-94

95

De Frigiaen gevoelt met bloet, op zyne kust⁹⁵

 

Vergooten, wat Achaie in oorloge uit kan rechten,

 

En al 't Sigeesche strant ziet bloedigh na het vechten.⁹⁷

 

Een Cignus, zoon van godt Neptuin, versloegh op strant⁹⁸

 

Wel duizent mannen: en nu hiel Achilles stant

100

Te wagen, en de speer van Peleus afkomst velde¹⁰⁰

 

Priams slaghordens, en zocht onder getelde

 

Geleden Cignus, dan helt Hektors bloedigh zwaert,^101-102

 

Nu t'onty. Hektor wert voor 't leste jaer gespaert.¹⁰³

 

Achilles, dryvende de paerden, voor den wagen

105

Gespannen onder 't juk, waerop de teugels lagen

79-80 Reukloosheit, noit vry van Dwaeling staat voor de éne temerarius Error: ‘onbezonnen Dwaling’; Angstvalligheit en Vreezen voor consternati Timores, ‘ligt verplette vreese’ (Valent.); Timores is meerv.; angstvalligheit, vgl. Bk. IV, vs. 658.

81 schichtigh: plotseling uitbarstend; zonder wezen: zonder substantie, zonder houvast; Lat. dubio autore: van onzekere oorsprong.

83 me: ook.

85 en nu trompetze; Ov.: ‘deze (godin) had ruchtbaar gemaakt’; H. over trompetten, banketteeren, hoveeren, redeneeren naast trompen, banken, hooven, redenen, e.d.

87-88 niet onverhoet, noch bloot van wapen (vgl. Bk. IV, vs. 994): niet onverwachts (vgl. Bk. IV, vs. 527) noch zonder dat zij (de vyanden, d.i. de Trojanen) zich hadden kunnen wapenen; maar Ov.: ‘en niet onverwacht is (zodoende) de gewapende vijand (de Grieken nl.) daar’; 3e nv. bij overvallen door bijgedachte aan op den hals vallen? 1e lez. En hunne vyanden,.... Van wapen, op den hals uit Grieken quaemen vallen.

89 wallen; niet bij Ov., terecht.

+ [Randschrift:] Protezilaüs doot.

90 Protesilaüs; zie Dl. IV, 381-85, met name r. 73-vlg.; volgens 't orakel (vgl. by lot van boven) zou 't eerst sneuvelen die 't eerst op 't land kwam.

92 staet op: kost; Grieken: Griekenland; wijl echter 't Lat. hier van Danaï spreekt, is mogelik ‘de Grieken’ te verstaan; vgl. Tebaenen, Bk. IV, vs. 42; ook liever niet met Grieken te verbinden, (ook Pr. was een Griek), maar als predikaatsbepaling (‘bovendien’).

93-94 Hektor enz., moet blijkens een (niet: een') hoop onderw. zijn; dus: H. en een groot getal andere Trojanen zijn nog niet bekend met der Grieken krijgsdeugd; geweer: wapenen; maar Ov., (in V.'s lezing): ‘de kloeke helden, en de hun nog onbekende Hector (staan de Grieken duur)’.

95 Frigiaen: Trojaan.

97 Sigeüm, voorgebergte (vgl. Bk. XI, vs. 280) en havenstad bij Troje.

98 een: 'n zekere; hij was een bondgenoot der Trojanen.

100 van Peleus afkomst: van Peleus' zoon, nl. Achilles; maar Lat. Peliacae cuspidis: ‘van de Peliese (d.i. uit essenhout van de berg Pelion in Thessalië) speer; zo ook Farn.

101-102 ongetelde geleden: talloze krijgshopen; over de mv.-vorm zie Van Helt., I blz. 68, en Wdb. N.T. i.v.; dan: dan weer; Ov.: ‘of’.

103 nu t'onty; dit slaat enkel op Hector; voor; 1e lez.: op; 't leste jaer; Ov.: ‘'t tiende jaar’, dat inderdaad 't laatste was van de belegering.

[p. 820]

 

Langs witte mane en rug, zet recht op Cignus aen,¹⁰⁶

 

En drillende den schicht, sprak: jongeling, blyf staen:

 

Het zy dan wie gy zyt, getroost u, onder 't kerven¹⁰⁸

 

En steeken, dat gy van Achilles hant mooght sterven.

110

Zoo sprak Achilles. op dees rede treft de speer,

 

Onfaelbaer als voorheen: noch recht dit kryghsgeweer¹¹¹

 

Niet uit, en toen hy slechts alleen den boezem raekte,¹¹²

 

Doch geensins quetste, schoon de speer op 't harnas kraekte,

 

Sprak hy: o Tetis zoon, wat staetge stom en styf¹¹⁴

115

Verwondert, aengezien ik zonder wonde blyf?¹¹⁵

 

Dees hellem, dienge ziet bezwaeien en bezwieren

 

Van eenen paerdestaert, en dees rondas, vercieren

 

My slechts, en dienen tot een ooreloghscieraet,

 

Maer dit beschermt ons niet. waer Mars te velde gaet¹¹⁹

120

Komt hy gewapent dus op 't heerlykste uitgestreeken.¹²⁰

 

Ontwapenme, noch zal ik vry en onbezweeken

 

Onquetsbaer heenegaen. het is wat ongemeen¹²²

 

Wat groots, en treffelyx te roemen, niet alleen¹²³

 

Uit een' van Nereus stam te spruiten, maer uit vader¹²⁴

125

Neptuin, die Nereus, en zyn dochters, en te gader

 

De gansche zee gebiet. dus sprak hy fors en styf,¹²⁶

 

En dreef Achilles fel een' scherpen schicht naer 't lyf,

 

Dat die door beukelaer, en yzer, en de negen¹²⁸

 

Taeie ossenhuiden heen, met eenen scheut doorregen,

130

Eerst op de tiende huit geschut wiert en gekeert,

 

En 't lyf onquetsbaer bleef, en gaef, en onbezeert.¹³¹

 

Toen heeft hem Tetis zoon een speer naer 't lyf gedreven,

 

Doch 't lichaem, als voorheene, is ongewont gebleven;

 

Waerna de derde schicht op hem geen vatten vont.

135

Hy gaf den boezem bloot, en wert geensins gewont.

 

De helt gehoont, begint van gramschap op te steeken:

 

Gelyk een stier in 't perk vergeefs zich pooght te wreeken,¹³⁷

 

En met de hoornen op den purpren rok, een draght,

 

Die zyn natuure terght, vervaerlyk stoot met kracht.

106 witte mane en rug; Lat. canentia colla, ‘met schuim bedekte nek’.

108 getroost u: troost u ermee.

111 noch: nochtans.

112 niet: niets.

114 hy: Cygnus.

115 Cygnus was nl. onkwetsbaar; zie vs. 217-vlg.

119 waer Mars: ook M., als hij.

120 uitgestreeken: getooid.

122 wat ongemeen: als iets buitengewoons; de gewone constructie is met 2e nv.; zie vs. 123.

123 niet alleen: niet maar slechts.

124 Zoals Achilles, wiens moeder Thetis een dochter was van Nereus, een zeegod van mindere rang.

126 fors en styf: strijdlustig en krachtig.

128 beukelaer, hier: schildknop; anders is beukelaer: schild, fra. bouclier (vgl. Mnl. bokel, ‘schildknop’); in 't W. Vla. is 't woord nog bekend voor een ‘kleene uitbuiking .... op het midden v.d. weeflade’ (De Bo); yzer: de (koperen) dekplaat.

131 onquetsbaer, minder juist voor: ongekwetst; vgl. vs. 133 ongewont.

137 vergeefs.... wreeken, voor: elusaque vulnera sentit: ‘en bespeurt dat zijn stoot reeds ontweken is’; dit staat bij Ov. nà hetgeen V. vs. 138-39 zegt.

[p. 821]

140

Achilles lette of 't punt der speere ook was bezweeken,¹⁴⁰

 

Doch vont het yzer aen de schacht der speere steeken,

 

En sprak: hoe gaet dit toe? is nu myn hant niet sterk?

 

Hy leide al zyne kracht aen hem alleen te werk.¹⁴³

 

Gewis zoo ging het niet, toen ik op zege hoopte,^144b

145

En met myn wapenen Lirnessus vesten sloopte,¹⁴⁵

 

Of Tenedos bestookte, en Tebe, Echions stadt,¹⁴⁶

 

Versmoorde in 's burgers bloet, en stroom Kaïkus, zadt¹⁴⁷

 

Van doôn, en overkropt van lyken, neêr quam stroomen.

 

De koning Telefus is tweewerf weêr bekoomen

150

Door noothulp van myn speer. myn dappere arm vermoght^149-50

 

Voorheenen, en vermagh, hoe trots de vyant pocht,

 

Noch zoo veel troepen op het bare strant te slaghten.

 

Zoo sprak hy, en gelyk een, die zyne eerste krachten

 

Mistroude, trof Meneet, een' simpelen soldaet^153-54

155

Uit Licie, in de borst door 't ydel toeverlaet

 

Der rustinge, en terwyl dees van dien steek gemartelt^155-56

 

Ter aerde neêrgevelt, in zyne dootstuip spartelt,

 

Rukt hy de zelve schacht, noch warm en root van bloet,

 

Ter dootwonde uit, en zegt: dit is de zelve moedt,

160

De zelve hant en speer, die nimmer wouden duiken.¹⁶⁰

 

Ik wilze, om Cignus wis te neemen, ook gebruiken,¹⁶¹

 

En wensche dat het hem gelyk Meneet bekoom'.

 

Zoo spreekend keert hy zich naer Cignus trots en vroom,¹⁶³

 

En treft ter slinke hant de schouder dat het kraekte,¹⁶⁴

140 bezweeken: er afgevallen.

143 Het vers is door V. bedoeld als een onderbreking van de woorden, die A. tot zichzelf spreekt; ‘hij wendde al zijn kracht aan tegen de éne Cygnus’; bij Ov. is 't (niet uitgedrukte) onderwerp: ‘mijn hand’: ‘en heeft zij al haar vroegere krachten bij één man uitgeput?’

144b toevoegsel van V.

145 Lyrnessus, in Mysië (Kl. Azië), vaderstad van Briseis, die Achilles vandaar als buit meenam; vgl. Dl. IV, 335-vlg.

146 Tenedos, eilandje bij Troje; Thebe, in Kl. Azië, geboortestad van Hector's vrouw Andromache, dochter v. kon. Eëtion; de lez. Echion is opmerkelik, zij staat noch bij Farn., noch bij Schrevel. of de Heinsii, wordt door Regius afgewezen als berustend op verwarring met 't Boeotiese Thebe; vgl. Bk. III, vs. 150-vlg.; V. kan de fout ook zelf gemaakt hebben.

147 Caïcus, rivier in Mysië; vgl. Bk. II, vs. 328.

149-50 Ov.: ‘En Telephus gevoelde tweemaal de uitwerking mijner speer’; hij was koning v. Mysië, werd bij de landing der Grieken door Achilles gewond; het orakel voorspelde hem: ‘die u wondde zal u ook genezen’; te Aulis, waarheen de Griekse vloot teruggeslagen was, genas hem Achilles met 't roest van zijn speer; myn dappere arm vermoght enz.; ‘ook hier’ zegt Ov.

153-54 gelyk.... mistroude; Ov.: ‘alsof hij zijn vorige worpen niet recht vertrouwde’; voor eerst vgl. Bk. X, vs. 463; een' simpelen soldaet; simpel in deze zin schijnt in H.'s tijd weinig gebruikt te zijn: ‘gelijkmen anders zegt, een slecht, of gemeen soldaet’; Lycia de plebe uit het lagere volk v. Lycië.

155-56 door.... rustinge: door de rusting heen, waarop hij vergeefs vertrouwde.

160 die.... duiken (zich gewonnen geven); vgl. H.; Ov.: ‘waarmede ik daareven nog overwon’.

161 wis te neemen; vgl. Bk. VIII, vs. 482; hs. en gebruiken; de aannemeliker 1e lez. ook gebruiken, die ook in de oude uitg. staat, is boven opgenomen; de wijziging tot en g., indien niet op vergissing berustend, kan desnoods betekenen: ‘niet enkel wil ik ze tegen C. gebruiken, maar ik hoop ook enz.’; beide malen klemtoon op en; Ov.: ‘ik zal dezelfde wapens tegen die daar gebruiken, naar ik hoop met dezelfde uitslag’.

163 trots en vroom bij hy.

164 ter slinke hant; Ov.: ‘de linker (schouder)’; ter sl. hant staat dus voor ‘aan de linkerzijde (van C.)’.

[p. 822]

165

Alleens als of de speer een' muur of steenrots raekte,¹⁶⁵

 

En afsprong. Tetis zoon zagh Cignus wel bebloet,

 

Daer hy getaistert wert, en schiep een' ydlen moedt.¹⁶⁷

 

Hier was geen wonde, maer een bloetvlek blyven kleven

 

Van eenen speersteek, in Menetes lyf gedreven.¹⁶⁹

170

Toen sprong Achilles van den wagen brullend neêr,

 

En ging den vyant, dus onquetsbaer, fel te keer

 

Met zyne sabel, maer vont zich in 't slaen bedroogen,

 

En 't zwaert op 't schootvry lyf geschaert en omgeboogen.¹⁷³

 

Dit lydt hy langer niet, en duwt hem in 't gezicht¹⁷⁴

175

Tot dry- en vierwerf toe, en dryft gezwint en licht

 

Hem 't hecht om d'ooren, dringt den vyant, reede aen 't wyken,¹⁷⁶

 

En gunt hem geene rust, die flaeu en aen 't bezwyken,¹⁷⁷

 

Niet zien noch hooren kan, en deizende achteruit

 

Smyt hem met eenen steen voorover dat het stuit,

180

Waermede Achilles hem te keer ging, en vervaerde,

 

En dreef met volle kracht den deinzenden ter aerde.^178b-81

 

Toen viel hy met de knien, en schilt, van stof bemorst,

 

Den vyant Cignus styf en plotsling op de borst,¹⁸³

 

En trok den helmbant, om den hals gesnoert met strikken,

185

Met bey de handen toe, om hem terstont te stikken,

 

Als ademtoght en lucht de keel benomen was.

 

Nu yvert hy den doôn van 't gulden harrenas^185-87187

 

Te stroopen, maer bevint het leegh. Neptuin, wien 't deerde,⁺

 

Hem in een witte zwaen, naer zynen naem, verkeerde.¹⁸⁹

190

De last en zwaericheit van dezen zwaeren stryt

 

Eischte een uitspanninge, ten minste voor een tyt,

 

Dies slootenze een bestant, en midlerwyl de wachten

165 alleens: juist zo.

167 daer.... wert: ter plaatse waar hij getroffen werd; ydlen: vergeefse; zonder grond.

169 eenen; het onbep. lidw. valt op, wijl M. met één speerworp gedood was.

173 geschaert: gekerfd (met schaarden).

174 Waarméé Achilles hem ‘in 't gezicht duwt’ zegt V. niet, daarmee een keus tussen de verschill. Lat. lezingen vermijdend.

176 hecht: zwaardgreep.

177 hem (zwakbetoond) niet op te vatten als antecedent bij 't volgende die, maar te plaatsen in het verband van het voorgaande; de relatieve zin sluit zich in secundair verband aan; vgl. Overdiep, II blz. 186.

178b-81 ‘en terwijl C. terugwijkt, treft hem A., zodat hij met een plof voorover valt, enz.’, maar Ov. geheel anders: ‘terwijl hij achteruit wijkt, stuit hem midden op het veld een steen; met grote kracht geeft hem A. een stoot en drijft hem ruggelings over de steen ter aarde’; vgl. echter de aanteken. v. Schrevel. bij affixit terrae: ‘Prostravit’.

183 styf: krachtig.

185-87 om; als gevolg van de finale constructie (niet bij Ov.) wordt het doden-zelf eigl. niet meegedeeld; tenzij men om niet-finaal, zgn. progressief, verstaat, en als als ‘toen, nadat’, welke opvatting echter niet waarschijnlik is.

187 den doôn: de dode; substantieve buiging v.h. zelfstandig gebezigde bnw. heeft bij V. elders de overhand (Van Helt. I blz. 138-vlg.); hier was de subst. vorm (doô) vrijwel onbruikbaar; vgl. overigens vs. 212, vs. 221.

+ [Randschrift:] Cignus in een zwaen.

189 naer zynen naem; Cygnus, Gri. kuknos, ‘zwaan’; een andere Cygnus werd Bk. II, vs. 506, nog weer een andere Bk. VII, vs. 520 herschapen (zie de aant. bij vs. 508-509).

[p. 823]

 

Den muur van Troien, en de Griek de legergrachten¹⁹³

 

Bewaekten, quam het feest van Pallas, en Achil,

195

De triomfeerder van den sterken Cignus, wil

 

Minerve zoenen op 't altaer met offerhanden,¹⁹⁶

 

Een witte koey, om 't hooft bestrikt met offerbanden,

 

Die, toen men 't ingewant op 't outer brande in 't vier,

 

Een' reuk gaf, die om hoogh gesteegen met een' zwier,

200

Den goden wel geviel. een deel wort van de vlammen

 

Verteert, het overschot genooten by de stammen,

 

En dischgenooten, die den offerdisch beslaen^201-202

 

Op tafelkussens, daer zy brassen van 't gebraên,²⁰³

 

Den dorst verdryven, en feesteeren, en krioelen,

205

En passen met den wyn de zorgh van 't hart te spoelen.

 

Zy quinkeleeren met gezang, noch veêl, noch fluit,

 

Maer slyten al den nacht met kouten van den buit,

 

En handelen van deught, en dappere oorloghsdaeden;²⁰⁸

 

Hoe zy en 's vyants heir zich droegen, onbeladen²⁰⁹

210

En rustigh in den slagh, het lust hun ongesteurt²¹⁰

 

Te melden wat gevaer elk uitstont beurt om beurt:

 

Want wat zou groote Achil, of zy by dezen grooten

 

Verhaelen anders dan 't bedryf der kryghsgenooten?

 

Het eerste en treflyxt, dat men ophaelt en vertelt,

215

Is d'overhant en eer, genooten in het velt²¹⁵

 

Door Cignus nederlaegh, een wonderwerk bevonden,²¹⁶

 

Dewyl de jongeling, onquetsbaer, niet te wonden

 

't Geweer verstompt. hier stont Achilles en de schaer

 

Der Grieken zelfs verbaest, en Nestor sprak tot haer:²¹⁹

220

Een Cignus paste alleen, by uwen tyt, op zwaerden,²²⁰

 

Noch stael, noch yzer: maer ik kende eer een' vermaerden,

 

Den Perrebeeschen helt, helt Ceneus, die gehardt²²²

 

En scheutvry, ongewont wel duizent slagen tart,

 

En in den oorelogh befaemt, op Otris woonde.²²⁴

193 Het kamp der Grieken was omgeven met muur en gracht; leger-: legerplaats.

196 Minerve, als oorlogsgodin; zoenen; Lat. placare, hier veeleer: ‘(door 'n offer) gunstig stemmen’.

201-202 stammen, en dischgenooten: disgenoten uit de verschillende stammen. Ov.: ‘aanzienliken’; offerdisch: tafel waarop de maaltijd bij 't offer aangericht wordt.

203 op tafelkussens; het aanliggen is een zede uit Ov.'s tijd, niet uit die v.d. Trojaanse oorlog; vgl. vs. 227, waar V. zich niet gelijk blijft; 't gebraên, samengetrokken en onverbogen; vgl. Bk. XI, vs. 265.

208 deught: moed.

209 zich droegen: zich gedroegen; onbeladen: onbekommerd.

210 rustigh: wakker.

215 overhant: overwinning.

216 bevonden: geoordeeld.

219 zelfs: zelf; Nestor, de oudste der Grieken voor Troje, zoon v. Neleus, en vorst v. Pylus op de Peloponnesus.

220 Versta: ‘Cygnus was de enige, die; enz.’

222 Perrebeeschen: de Perrhaebiese, naar Perrhaebia, landschap in Thessalië, aldus genoemd naar zijn bewoners de Perrhaebi; helt, helt; met deze herhaling volgt V. een soortgelijke figuur van Ov. na; Ceneus: Caeneus; gehardt (corpore non laeso): onkwetsbaar; de betekenis ontstond uit die van ‘beveiligd door een wapenrusting’; vgl. H., en Wdb. N.T. 4: 804. Over Caeneus zie ook Dl. VI, 710: 485.

224 Othrys, berg in Thessalië.

[p. 824]

225

Een wonder was 't in hem, gelyk de daet betoonde;²²⁵

 

Dewyl hy eene vrou ter werrelt quam. wie 't hoort,²²⁶

 

Wie hier ter tafel zit, blyft door dit wonderwoort

 

Verstomt, om zulk een zaek, die nieu is. zy begeeren²²⁸

 

Dat gryze Nestor dit ontvouwe aen al de heeren.

230

Achilles onder hen, hiervan noch onbewust,²³⁰

 

Zegt: want zy waren alle ontvonkt van grooten lust

 

Om dit te hooren: o welspreekende oude vader,^231-32

 

De wysheit van onze eeu, wy luisteren te gader.²³³

 

Wie was dees Ceneus? zeg hoe quam het, en hoe kan

235

De vrouwekunne, een vrou, verandren in een' man?

 

Op welk een' oorloghstoght hoort gy van hem gewaegen?²³⁶

 

En wie versloegh hem, zoo hy immer wiert verslagen?²³⁷

 

Hierop zegt d'oude man: schoon d'ouderdom, nu traegh

 

Van oordeel, my belet u rustigh op dees vraegh²³⁹

240

Te dienen, en ik in veel zaeken ben ervaeren²⁴⁰

 

Van myne jongkheit, die door snel verloop van jaeren

 

My zyn ontschooten; wy gedenken nietemin²⁴²

 

Meer dingen, en dit staet geprint in onzen zin,²⁴³

 

In zoo veel avontuurs. dit heught ons boven allen²⁴⁴

245

In zaeken binnen 's lants en buiten voorgevallen:

 

Want d'uiterste ouderdom gelegenheit bestelt

 

Om veel te zien. ik heb twee eeuwen ree getelt,

 

En wandele in de derde, een tyt die ongemeen is.^247-48

 

In gunst munte eertyts uit een Elateesche Cenis,²⁴⁹

250

Het puik der maeghden van Tessalie, zoo groot

 

In schoonheit. deze was, Achil, uw lantsgenoot,^250-51

 

Van veelen aengezocht met vleien en gebeden

 

Uit uwe steên, en ook uit uwe nabuursteden.

 

Misschien had Peleus zelf ook naer heur echt gestaen,

225 Ov.: ‘Wat in hem de zaak nog wonderbaarliker maakte; enz.’

226 eene vrou: als vrouw.

228 begeeren: dringen aan.

230 hiervan noch onbewust: met dit geval nog onbekend.

231-32 want.... hooren; tussenzin.

233 de wysheit; over vorm en betekenis der bepaling (‘die zijt de wijsheid’) vgl. H., en Bi. die hem zonder veel grond bestrijdt; zie nog vs. 745.

236 hoort; men verwacht de verleden tijd.

237 immer; 1e lez.: anders: ten minste.

239 rustigh: met de gewenste frisheid.

240 ‘ofschoon ik veel dingen ervaren heb’; (opvallende, van 't gewone gebruik afwijkende, toepassing).

242 gedenken: herinneren ons.

243 dit; met klemtoon, nl. het geval van Caeneus.

244 ‘te midden van zoveel belevenissen’.

247-48 Volgens Ov. had Nestor reeds 200 jaren doorleefd en bevond zich nu in de 3e aetas, welk woord dan hier ‘eeuw’ moet betekenen; deze leeftijdsopgave berust op onjuiste interpretatie ener Lat. weergave van Homerus' mededeling, dat Nestor 2 geslachten van mensen had zien voorbijgaan en nu het derde meemaakte (Lat. saeculum, ‘geslacht’, als ‘eeuw’ verstaan); vgl. ook vs. 564-65.

249 gunst: gratie, aanvalligheid (decor); vgl. Bk. X, vs. 356; Elateesche, door V. bedoeld als: uit Elatea (naam v. verschillende steden, waaronder ene in Thessalië); Lat. Elateïa, d.i. dochter van Elatus, vorst der Lapithen (zo ook Farnab.) van Larissa in Thessalië.

250-51 zoo groot in schoonheit; bij maeghden; lantsgenoot; vgl. Bk. IX, vs. 31; Achilles was geboren te Phthia in Thessalië.

[p. 825]

255

Maer was alree getrout, of, zoo ik recht spreeke, aen

 

Uw moeder vast verlooft: doch Cenis had geene ooren

 

Om naer een huwelyk en iemants be te hooren,

 

En wandelende aen strant, heel eenzaem, wort in 't endt,

 

Gelyk de faem verbreit, van godt Neptuin geschent,

260

Die deze maibloem plukte, in 't opgaen van haer leven,

 

En sprak, toen hy zyn' wil en moedtwil had bedreven:

 

Kies rustigh wat u lust te kiezen boven al,

 

Ik zweere dat het u terstont geworden zal.

 

Zy zegt: gy praemtme hardt een groote zaek te wenschen.²⁶⁴

265

Geef dat ik langer, in 't verkeeren by de menschen,

 

Geen vrou blyf, en voortaen geen schennis weder ly.²⁶⁶

 

Gebeurtme dit geluk door gunst, zoo houde ik my

 

Van u geheel voldaen. haer eisch was naeulyx over⁺²⁶⁸

 

De tong gevloogen, of het leste woort klonk grover,

270

Gelyk een mans stem, als het was: dewyl de godt

 

Der zee haer' eisch bestemde om 't liefelyk genot,^270-71

 

En schonkze boven dit dat niemant haer kon deeren,

 

Geen zwaert vernielen. zy ging vrolyk heenspansseeren,²⁷³

 

En oefent zich, gelyk een man zyn leven slyt,

275

In Peneus lantgewest, befaemt in haeren tyt.²⁷⁵

 

Ixions zoon houdt feest, en trout Hippodamye.²⁷⁶

 

Centauren, wreet van aert, geprikt van razernye

 

En uit een wolk geteelt, verscheenen in het hol

 

Met boomen overdekt. hier stont de blyschap vol,^277-79

280

En 't luste hun zich aen den langen disch te zetten,²⁸⁰

264 gy praemtme, nl. door uw gewelddaad.

266 en voortaen; versta: en zodoende voortaan.

+ [Randschrift:] Ceneus, anders Cenis, in een mansmensch.

268 eisch: vraag, bede.

270-71 als het was: gelijk 't ook werkelik reeds was; bestemde: inwilligde. Van 't ogenblik der man-wording af gebruikt Ov. geen vrouwelike aanduidingen meer voor Caeneus; V. heeft verzuimd dit na te volgen; opmerkelik is ook het kantschrift, waarvoor 't Lat. eenvoudig heeft: Caenis puella in marem.

273 vrolyk; bep. v. gesteldh.: blij met dat geschenk.

275 Peneus, beter: Penéus, rivier in Thessalië; vgl. Bk. I, vs. 688; maar ook Dl. V, 716: 8 Peneius.

276 Ixion; zie Bk. IV, vs. 625; zijn zoon was Pirithoüs, vorst der Lapithen (over de Lapithen als uitvinders der paarden dressuur zie Dl. VI, 274: 120-vlg.); houdt feest en trout; Ov. bezigt het plusquamperf. duyerat: het huwelik had reeds plaats gehad; Hippodamye (vgl. vs. 299 Hippodámië met overloop op aen en bij dat vers H. en Bi. over de vorm van overgenomen eigennamen), bij Ov. Hippódame, elders ook Hippodamía, dochter van Atrax; in de voorgaande verzen had Ov. Caeneus ‘Atracide’ genoemd (Caenis heet nl. somwijlen een dochter van Elatus, soms van Atrax, waarbij echter in 't oog te houden is dat in de klassieke uitdrukkingswijze vaak niet blijkt welke graad van afstamming bedoeld is).

277-79 Centauren; volgens de Thessaliese sage waren zij kinderen van Ixion en een wolk met de gedaante van Juno (uit een wolk geteelt), - vgl. vs. 636 - en dus halfbroers van Pirithoüs; geprikt van razernye is niet momenteel, maar durend bedoeld ('n toevoeging v.V.); zij ‘verscheenen’ niet eigener beweging, maar door P. genodigd; het hol; beter: een h.

280 disch; Ov. spreekt van tafels, meervoudig; naar Homeriese zede werd voor ieder feestgenoot een afzonderlike tafel aangerecht; zo ook vs. 295, vs. 341.

[p. 826]

 

Daer 't opgedischt stont met gerechten en banketten,²⁸¹

 

Naer ieders waerde en staet. de heeren altemael

 

Van Emonye en wy verscheenen in de zael,

 

Daer al de bruiloft wert gesteurt met droeve rampen.⁺²⁸⁴

285

Men zong het bruiloftsliet. 't gewelfzel hing vol lampen.^285b

 

De schoone bruit wert van de jofferen geleit,

 

En 't vrouwentimmer, daer de staetsi stont bereit.²⁸⁷

 

Elk komt Piritoüs verheught gelukkigh noemen,

 

Heil wenschen met dees bruit, het puik der maeghdebloemen.

290

Maer 't ging'er daetlyk uit ons gissinge. overmoet²⁹⁰

 

Van Euritus, de wreetste uit al dit helsch gebroet

 

Van paerdemenschen, door den wyn verhit en dronken,

 

Begint door 't aenzien van de schoone maeght t'ontvonken.^290-93

 

De dronkenschap vermeert de geilheit, die nu blaekt,²⁹⁴

295

En flux aen 't hollen slaet. de bruiloftstafel raekt

 

Om verre en overhoop. men komt de gasten steuren.^295b-96a

 

Men ziet de nieugetroude in stof langs d'aerde sleuren,

 

Gegreepen by het haer. hier baet geen wederstaen.²⁹⁸

 

De razende Euritus rant Hippodamie aen,²⁹⁹

300

Een ander elk die hem gemoet, of komt voor d'oogen.³⁰⁰

 

Het ging'er als een stadt, daer 't heir komt ingevloogen.³⁰¹

 

Het vroudom stak een keel ten hemel, out en jongk,

 

Dat door de ruime zael en 't hol gewelfzel klonk.

 

Wy schooten teffens op, en Tezeus opgerezen³⁰⁴

305

Roept: Euritus, hoe dus? wat dolheit wil dit wezen,³⁰⁵

 

Dat gy Piritoüs dus stout in myn gezicht

281 banketten: feestschotels.

+ [Randschrift:] Het gevecht der Lapiten ter bruilofte van Piritoüs en Hippodamie.

284 Tegen Ov.' bedoeling laat V. een blik vooruit werpen op de afloop; Ov.: ‘en de feestelike koningshal weergalmde van 't verward gewoel’.

285b Ov. spreekt van rokende (altaar)vuren.

287 vrouwentimmer, collectief woord voor: de (oudere) vrouwen; oorspr. ‘vrouwenvertrek’.

290 Lat. quod paene fefellimus omen: ‘bijna hadden wij die gelukwens te schande gemaakt’.

290-93 overmoet Van Euritus enz.; eigenaardige constructie; dat 't een in E. aanwezige potentie geldt, ligt uitgedrukt in de verbinding met van E.; dat 't desniettemin 'n nieuwe faze van ontwikkeling is, in de afwezigheid van 't lidw.; op te merken nochtans, dat de 1e lez. luidde: uit ons gissinge onvermoedt. Want enz.; daaruit de naamv. van de wreetste overgebleven. De namen der Centauren zijn ontleend o.m. aan hun natuur, of aan de bruisende beken waaraan zij wonen, aan plaatsen enz.; zij zijn ditmaal door V. niet vertaald; vgl. Bk. XI, vs. 844.

294 geilheit: zinnelikheid.

295b-96a Ov.: ‘aanstonds brengt het omschoppen der tafels het gastmaal in de war’.

298 wederstaen; klemtoon op weder-; vgl. Dl. II, 544: 191; III, 255: 11.

299 Vgl. bij vs. 276.

300 elk: onverschillig wie.

301 Opmerkelike constructie v.d. vergelijking; het ging'er als een stadt wel op te vatten als verkorte, en daarmee verhevigde, uitdrukkingsvorm (als in), onder invloed van variatie-mogelikheden als: een leven als een oordeel; als in, op 'n oordeelsdag; een leven als de Joden bij 't verwoesten van Jeruzalem (vgl. Stoett. Sprkw.⁴ n^o 1372); vgl. Gysbr. vs. 1157 w. eenen galm, die .... God voor 't voorhoofd slaet .... als eer de kerck der Joden, waar 'n hoge graad van direktheid verkregen is.

304 teffens: allen tezamen (omnes); vgl. Bk. III, vs. 938-vlg.; Theseus, boezemvriend v. Pirithoüs; vgl. Bk. VIII, vs. 417-18.

305 Vgl. voor deze omschrijvende functie van willen Bk. IV, vs. 444; eigl.: ‘de neiging hebben van’.

[p. 827]

 

Beledight, en in hem twee teffens ongezwicht³⁰⁷

 

Onteeren durft? de helt, groothartigh en ontsteeken,

 

Drong voort, om niet vergeefs en ydel dus te spreeken,

310

Door al dien dronken hoop, ontrukt, daer 't niemant stuit,

 

Den aertsgeweldenaer zyn vrients geschaekte bruit.^308-11

 

Hierop zweegh Euritus: want zulk een helsch schoffeeren

 

Kon hy met woorden noch met reden niet verweeren,³¹³

 

Dies ging hy Egeus zoon geensins met reêngeweer,³¹⁴

315

Maer met zyn grove vuist en kneuklen los te keer.³¹⁵

 

Een berkemeier stont hier by geval verheven

 

Ten toon voor al de feest, met loofwerk uitgedreven.^316-17

 

De sterke Tezeus tast dit zwaere drinkvat aen,

 

En dreef het met gewelt den vyant, heet op slaen,

320

In 't kinnebakken. hy komt achterover sneven,³²⁰

 

En spartelt in het zant, geraekt aen 't overgeven,

 

Braekt brein, en wyn, en spys, en heele golpen bloet

 

Ter ope wonde neus en mont uit, vloet op vloet.

 

Al 't menschepaertsdom brant van wraeke, en wil ontsteeken

325

De schrikkelyke doot van zyn gebroedren wreeken.³²⁵

 

Zy buldren alle om stryt. de wyn zet krachten by.³²⁶

 

Eerst vloogen kroes, en kan, en schotels van ter zy,

 

Ten dischgebruik bereit: nu dienenze om te kampen

 

En moorden. Amikus, Ofions zoon, durf lampen

330

Afrukken van 't gewelf, de kamers van cieraet

 

Berooven, plondren, dryft de lampen, dol van haet,^329-31

 

Voor 't hooft van Celadon, een afkomst van Lapyten,

 

Dat al het aengezicht, geschonden door dit smyten,

 

By niemant kenbaer is. zoo treft voor 't outervier

335

De priester met de byle een' witten offerstier,

 

Op zynen dikken nek. de gloeiende oogen spatten.³³⁶

 

De neus zit binnen in 't gehemelt, niet te vatten.

 

Het been der troni legt gemengelt overhoop.³³⁸

 

Pelleesche Belates rukt vreeslyk met een' loop³³⁹

307 ongezwicht: onbeschaamd; vgl. Bk. III, vs. 684.

308-11 de helt.... bruit; dit geldt in de Lat. tekst als onecht; de woorden: Hierop zweegh Euritus sluiten dan aan bij die van Theseus; groothartigh: onversaagd; daer: terwijl.

313 verweeren: verdedigen; vgl. Bk. VIII, vs. 79.

314 reêngeweer: argumenten.

315 los: wildweg.

316-17 berkemeier; voor Lat. crater, ‘mengvat’; vgl., ook voor met loofwerk uitgedreven, Bk. VIII, vs. 923-24.

320 sneven: vallen; H. over sneven, snevelen, sneuvelen, snevel, sneuvel.

325 gebroedren; onjuist; Eurytus was de eerste.

326 buldren; 1e lez. roepen; 2e schreeuwen; Lat. loquuntur.

329-31 lampen, cieraet; bij Ov. is de euveldaad groter, doordat het voorwerpen uit de huiskapel betreft.

336 oogen; nl. van Celadon.

338 gemengelt overhoop: dooreengemengeld.

339 Pelleesche; van Pella, stad in Macedonië; Belates, een Lapith.

[p. 828]

340

Den zwaeren houten voet met beide zyne handen

 

Van een' ahornen disch, en dryft hem, dat de tanden³⁴¹

 

In 't zwarte bloet gemengt, gespoogen, vuil bemorst

 

Den gront bestroien, en de kin spatte op de borst,³⁴³

 

Daer hy ter neêr storte, en door een herhaelde wonde³⁴⁴

345

Ter zielen heenevaert. de wreede Grineus konde,³⁴⁵

 

By 't outer staende, dit niet zwygen van verdriet,³⁴⁶

 

En sprak: waerom gebruikt men deze wapens niet?³⁴⁷

 

Hy vatte 't groote altaer met branthout onder 't wryten,³⁴⁸

 

En smeet het in den drom der razende Lapyten,

350

Orion, Brotean te plettere. Mikael,³⁵⁰

 

Orions moeder, was een vrou, die menighmael,

 

Dit 's kenbaer, aen de lucht de maene kon bezweeren³⁵²

 

Haers ondanx. kryge ik slechts een tuigh om my te weeren,³⁵³

 

Zegt sterke Exadius, dat wil u dierder staen.³⁵⁴

355

Hy grypt hartshorens, godt gewyt, tot wapens aen.³⁵⁵

 

Zy hingen aen den pyn. hy komt hiermé gevloogen,³⁵⁶

 

Duwt Grineus grimmigh een paer takken recht in d'oogen,

 

En haeldeze uit zyn hooft. een deel kleefde aen het been:³⁵⁸

 

Een deel droop bloedigh langs de knevels naer beneên.

360

Hierop grypt Retus flux een branthout van het outer,³⁶⁰

 

En klinkt Charaxus, blont van lokken, nu veel stouter³⁶¹

 

Van wraek, den slaep van 't hooft in stukken, en het haer

 

Vloogh snel in brant, gelyk een drooge korenaer.

 

Men hoort het bloet door 't vier in deze wonde sissen,

365

Als gloeiende yzer in den koelbak plagh te kissen,³⁶⁵

 

Wanneer de smit het met de kromme nyptang vat,

 

Ten viere uit haelt, en steekt en dompelt in het nat

 

Des koelbaks, daer de gloet het water tegensporrelt,³⁶⁸

341 dryft hem: trof Amycus (zodat hij neerstortte); vgl. Gysbr. vs. 246; hier vs. 181.

343 spatte: met geweld neerkwam; vgl. Bk. IX, vs. 118.

344 herhaelde; Pontanus: ‘om de dood te bespoedigen, herhaalde hij de slag’.

345 wreede: gruwzame.

346 zwygen, zwijgend aanzien; verdriet: ergernis.

347 deze wapens; nl. de altaren.

348 't altaer; beter: een altaar; onder 't wryten: te midden van het strijdgewoel; vgl. Bk. XIII, vs. 624; Dl. IV, 545: 24.

350 Orion en Brotean zijn Gri.-Lat. accusatieven van Orios, Broteas; versta: ‘zodat O. en Br. verpletterd werden’; Mikael (-aal), Mycale.

352 kenbaer: bekend; vgl. Bk. X, vs. 790. De Thessaliese tovenaressen waren in de Oudheid bekend; onder haar kunsten behoorde het neerhalen van de maan (maansverduistering), waarvan hier Ov. spreekt; vgl. Bk. IV, vs. 447-vlg.

353 haers ondanx: tegen de zin v.d. maan.

354 dierder staen: duurder (nl. dan hem de zoëven voltrokken prestatie waard kon zijn) te staan komen.

355 Versta: ‘hertehorens die daar hingen als wijgeschenk’ (aan de jachtgodin Diana).

356 den pyn; beter: een pijn(boom).

358 been: horen (cornibus).

360 Rhoetus, een Centaur; branthout; V.'s tekst heeft: primitium (door Farn. verklaard als: zeer groot) torrem; niet pruniceum (‘van een pruimeboom).

361 stouter, bij Retus, die de neerlaag van Gryneus wil wreken.

365 plagh: pleegt; vgl. Bk. I, vs. 463; kissen; vgl. Bk. IX, vs. 238; H. over sissen, dat V. ook elders van bloed bezigt, ook zonder verbinding met vuur; voorts opmerkingen van klanksymboliese aard.

368 tegensporrelt; sporrelen wordt inzonderheid van 't opbruisen v. kokend water gezegd, hier van vuur in aanraking met water; ook spartelen, sportelen bij V. in gelijke toepassing (vgl. De Jager, Frequ. I 674-vlg.); overdr. Gysbr. vs. 253.

[p. 829]

 

Dat ziedende snikheet met bobblen opwaert borrelt.

370

De zwaergewonde slaet de vlammen uit de lok,³⁷⁰

 

En rukt den drempel, zwaer gelyk een eiken blok,

 

Een heele wagenvracht, ten gronde uit met zyn vingeren,

 

Doch 't viel te zwaer om in zyn vyants troep te slingeren,

 

En plette alleen Komeet den makker op den gront,³⁷⁴

375

Daer hy, beneffens hem, niet op zyn hoede stont.³⁷⁵

 

De wreede Retus hiel zyn vreught niet langer binnen,

 

En riep: zoo moeten alle uwe makkers overwinnen,³⁷⁷

 

Hervat terstont den slagh dry-vierwerf achtereen³⁷⁸

 

Met branthout op het hooft, en bekkeneel, en been,

380

En slaet de hersens in, vaert immer voort te raeken,³⁸⁰

 

Dat Drias Koritus Evagrus beenders kraeken.³⁸¹

 

Toen Koritus, wiens baert eerst uitbrak, nederviel;³⁸²

 

O, sprak Evagrus, is het eer een jonge ziel

 

Te vellen? Retus laet hem hier niet langer praeten,

385

Maer dryft hem eene torts, verwoet en uitgelaeten,³⁸⁵

 

Met maght ten boezem in door zynen open mont,

 

En zwaeiende de torts al brandende in het ront,

 

Vervolght, o Drias, u, doch langer niet zeegachtigh.³⁸⁸

 

Gy wont den moedigen, die voortvoer snel en krachtigh,³⁸⁹

390

Met eenen brantstok recht in 't midden tusschen hals³⁹⁰

 

En hooft in. Retus steent van pyn met veel geschals,

 

En naulyx op den nek dit stuitend zoekt een open,³⁹²

 

Terwyl hem onder 't vliên het bloet begint t'ontloopen.

 

Orneüs vlugt met hem, en teffens Likabas,^394-vlg.

395

En Medon, in de schoft getroffen, en de lasch,³⁹⁵

 

Met eenen Taumas, en Pizenor, Marmer mede,³⁹⁶

 

Verwinner in de baen en renstryt, altyt reede,³⁹⁷

 

Nu traeger om zyn wonde, en Folus houdt geen' stant,

370 lok: (collectief voor) haren; vgl. Bk. I, vs. 321; XI, vs. 64.

374 Komeet den makker: Cometes, zijn (Charaxus') makker.

375 daer: ter plaatse waar.

377 zoo; nl. tot ondergang van hun eigen medestanders; overwinnen; met grimmige ironie.

378 slagh: slag (niet: gevecht).

380 hersens, nl. van Charaxus.

381 Drias enz.; drie genitieven, asyndeties.

382 wiens.... uitbrak: wiens baard nog pas in zijn eerste groei was.

385 eene torts; het is echter nog altijd hetzelfde stuk brandend hout.

388 zeegachtigh: zegevierend; achter de g schijnt een h geschrapt; 1e lez. zeeghaftigh; vgl. Bk. IV, vs. 880.

389 wont: wondt; moedigen: overmoedige, pratte (nl. op zijn successen).

390 brantstok; Ov.: ‘een in 't vuur geharde paal’.

392 naulyx.... stuitend; Ov.: ‘hij rukt met moeite de paal uit zijn hard gebeente’; een open: een opening (om te ontkomen).

394-vlg. Orneüs t./m. Eurynomus (vs. 407) zijn Centauren.

395 en de lasch (lies), toevoeg. v.V.

396 Marmer: Mermeros; merkwaardig voorb. van ar: er-wisseling; vgl. Bk. IX, vs. 976; Bk. II, vs. 897 herder gewijzigd uit harder; Bk. VIII onbermhartigh, 1e l.: heel barmhartigh.

397 reede: bereid.

[p. 830]

 

Noch fluxe Melaneus, noch Abas, reedt ter hant³⁹⁹

400

Op zwynejaght gespitst, noch Astilus, bedreven

 

In 't spellen, die den stryt, eer die was aengeheven,⁴⁰¹

 

Hun afgeraeden hadde, en tegens Nessus zey:⁴⁰²

 

Schroom nu voor wonden, noch gevaer, noch moortgeschrey:

 

Want gy zult leven, tot dat Herkles zich verheffe,

405

En met zyn' fixen boogh u in den boezem treffe.⁴⁰⁵

 

Areüs, Licidas, noch Imbreus in dien noot,

 

Noch Eurinoom ontvliên geensins de snelle doot,

 

Maer worden achtereen van Drias hant verslagen:

 

En o Kreneüs, gy ontvlugte niet de plaegen,

410

Hoewelge hem verbaest en bang den rugge boodt.

 

Gy wert, daer oogh en neus aen een grenst, met een' schoot^408-11

 

Van 't zwaere punt gewont. Afidas lagh verzoopen⁴¹²

 

Van wyn in dit geraes, en ronkende gekroopen

 

In eene beerehuit, en hiel den wynkroes flaeu^413-14

415

Met zyne rechte hant. hier zagh hem Forbas naeu

 

Van verre weerloos, niet voorzien van eenigh wapen

 

Noch borstgeweer, en riep hem toe: blyf eeuwigh slaepen.^415-17

 

Ga heen, ga heen: drink wyn en water in de hel.^418b

 

Meer sprak hy niet, en stak den jongen slaeper fel,

420

Die achterover met den hals lagh omgeboogen,

 

Een' schicht in zynen strot. zoo storf hy onbewogen,^419-21

 

En voelde geene pyn. het zwarte bloet liep warm

 

Ter keele uit in den kroes, en over schoft en arm.

 

Petreüs zagh ik aen een' dikken rotseik bukken,⁴²⁴

425

Gelaên met eeklen, om dien uit den gront te rukken.

 

Piritoüs, terwyl de boom vast heene en weêr

 

Geschud wort en geschokt, hecht met zyn spitse speer⁴²⁷

399 reedt ter hant: bereidvaardig (bep. v. gesteldh.); vgl. ons: ‘altijd bij de hand’.

401 spellen: voorspellen.

402 Versta: ‘en destijds tot Nessus zeide’; Nessus, vgl. Bk. IX, vs. 141-vlg.

405 fixen boogh; vgl. Bk. VIII, vs. 527.

408-11 V. verzuimde adversos weer te geven: zij werden niet vluchtend, maar met wonden voor in de borst gedood; zodoende komt ook de overgang op de centaur Crenaeus niet tot zijn recht, die, ofschoon hij vluchtte, toch in de borst getroffen werd; in vs. 411 verzuimde V. respiciens (‘omziende’) te vertalen; Kreneüs naar de lez. Crenaeus (Heinsius, ed. 1659); daer oogh.... grenst; Ov.: ‘tussen de ogen, waar de neus aan 't voorhoofd grenst’.

412 punt: speerpunt; Aphidas, centaur.

413-14 gekroopen in eene beerehuit; onjuist voor: fusus in Ossaeae pellibus (niet: pelles) ursae: ‘uitgestrekt op de huid van een Ossaeïese (naar de berg Ossa in Thessalië) berin’.

415-17 naeu.... en: nauweliks of (vgl. naeu.... of Bk. II, vs. 569); de constructie staat onder invloed van het (verkeerd weergegeven) Latijn; frustra is niet vertaald; Ov.: ‘Zodra Phorbas hem, die zonder baat (frustra) naar geen wapens greep, van verre zag, stak hij zijn vingers door de werpriem, en sprak’; weerloos wel: zich niet verwerend; vgl. wraekeloos, Bk. IX, vs. 182; vgl. vs. 419-21.

418b Versta: ‘wijn, vermengd met water uit de onderwereld’.

419-21 stak.... een' schicht; Ov.: ‘dreef zijn werpspies’; Phorbas bezigde een met 'n werpriem voorziene spies; vgl. bij vs. 415-17; voor 420 heeft Ov.: ‘achterover als hij juist lag’; slaeper; vgl. Bk. X, vs. 273.

424 Petraeus, een centaur.

427 1e lez.: Geschokt wort en geschud; de latere lezing sluit enger aan bij 't Lat.; het schudden gaat aan het schokken (wankel maken) vooraf.

[p. 831]

 

De hant en boezem aen den stam, en men vertelde⁴²⁸

 

Hoe hier Piritoüs verwaten Likus velde,⁴²⁹

430

En Chromis: doch hy legt min eer in met dees bey

 

Dan aen een' Diktis, en aen Helops. Helops ley⁴³¹

 

Ter neder van een' steek door hooft en beide d'ooren:

 

En bleeke Diktis, die den feeststryt zagh verloren,⁴³³

 

Ontvliênde Ixions zoon, quam storten uit de kruin⁴³⁴

435

Van eenen heuvel, en brak onder 't vallen, schuin

 

En steil, door 't zwaer gewight van 't lichaem eike takken,⁴³⁶

 

Die steeken in 't gedarmte, en sidderen en krakken:

 

En Fareus pooghde dit te wreeken met een' steen,⁴³⁸

 

Ten berregh afgerukt, te smakken overheen

440

Dien dikken drommel: maer helt Tezeus merkt zyn nukken,⁴⁴⁰

 

En smyt met eenen stok den elleboogh in stukken,⁴⁴¹

 

Beledight zich niet eens, noch hadde geenen tyt⁴⁴²

 

Om 't weerloos lichaem af te maeken in dien stryt.

 

Hy sprong Bianor, hoogh en lang, op zynen rugge,

445

Noit van dien last gepraemt, en zette trots en vlugge⁴⁴⁵

 

De knien op zyne ribbe, en greep hem by het haer,

 

En klonk de troni, die hem dreight met doots gevaer,

 

In stukken met een' stok, vol knoopen, en vol quasten.⁴⁴⁸

 

Hy velt Nedimnus, en Licetus, die geen gasten⁴⁴⁹

450

In 't schieten wykt; Hippaes, met zynen langen baert,⁴⁵⁰

 

En Rifeus, heet op jaght, en in het bosch vermaert;⁴⁵¹

 

Ook Tereus, lang gewoon de beeren op te vangen,

 

In 't groote Emoonsche bosch, en t'huis, daerze al verlangen,⁴⁵³

 

Met levendigen roof te keeren van de jaght.⁴⁵⁴

455

Demoleon verdroot dat Tezeus in zyn kracht⁴⁵⁵

 

Voorspoedigh voortvoer, proefde, of 't mooglyk wou gelukken,⁴⁵⁶

 

Een' ouden pynboom van een dichte haegh te rukken,⁴⁵⁷

428 1e lez.: De borst en handen; Ov. spreekt niet van beide handen noch van éne, maar van de ribben, waarlangs de speer indringt, en de borst.

429 verwaten, bnw. bij Lycus.

431 een' Diktis: 'n zekere Dictys: 'n tegenstelling ‘beide .... één’ is niet bedoeld; ley: lag; bij H. een verhandeling over de vormen van leggen en liggen; lei voor lag keurt hij af; zo ook lag voor leide, wat men echter bij V. niet vindt; legde was in H.'s tijd blijkbaar ongewoon.

433 bleeke, nl. verbleekt van schrik; feeststryt, vgl. Bk. V, vs. 11 feestgescheel.

434 Ixions zoon: Pirithoüs.

436 eike- staat voor Lat. ornus, ‘wilde berges’; vgl. voor een omgekeerde verhouding Bk. VIII, vs. 567; ook VIII, vs. 1044; X, vs. 145.

438 Fareus, 'n centaur; naar de lez. Phareus, niet Aphareus.

440 dikken drommel: dichte troep, mensenkluwen; nukken: boze bedoeling.

441 smyt: slaat.

442 beledigt zich niet eens: geeft zich niet eens de moeite (van ledigh).

445 noit.... gepraemt; Ov.; ‘niet gewoon iemand anders te dragen dan zichzelf (nl. zijn menselik bovenlijf).

448 met een' stok; hier altans, en ook wel vs. 441 ware zyn' beter.

449 geen gasten: niemand; vgl. Bk. I, vs. 764.

450 Hippaes: Hippasus.

451 in het bosch vermaert; Ov.: ‘uitstekend boven de hoogste woudbomen’; (summis) silvis door V. wel als plaatsbepaling opgevat.

453 Emoonsche: Thessaliese; Ov.: ‘op de Haemoniese bergen’.

454 roof: buit.

455 verdroot: verdroot het; vgl. nochtans Bk. IV, vs. 327.

456 proefde: beproefde.

457 haegh: laag gewas.

[p. 832]

 

Doch al t' onmaghtigh, brak een stuk hier af, en smyt⁴⁵⁸

 

Den vyant dit naer 't hooft; maer Tezeus blyft bevryt,⁴⁵⁹

460

Ontwykt den slagh, door raet van Pallas hem gegeven,⁴⁶⁰

 

Gelyk hy wilde dat haer dit wert toegeschreven.⁴⁶¹

 

Noch was de schoot van 't hout niet ydel: want het quam⁴⁶²

 

Op Krantor en zyn borst en schouder aen, en nam

 

De borst en schouder wech. dees by uw vaders tyden⁴⁶⁴

465

Diende, o Achilles, hem voor schiltknaep in het stryden.

 

Amintor, koning van Tessalie, in 't gevaer

 

Des oorloghs onderdrukt, gaf hem ten gyzelaer^466-67

 

En onderpant van vrede aen Peleus. Peleus ziende

 

Van verre hem gewont, die eer den vader diende,⁴⁶⁹

470

En nu ter neder stort, zegt: Krantor, jonge helt,

 

Aenvaert dien zielzoen toch, en dryft met groot gewelt

 

Hem eenen esschen schicht naer 't lyf om zich te wreeken,⁴⁷²

 

Dat die al drillende in de ribben vast bleef steeken.⁴⁷³

 

Demoleon trekt flux de schacht uit zonder punt,

475

En noch ter naeuwer noot. 't was op de long gemunt,

 

Daer hechte het. de smert verwekte hem tot toren.^475-76

 

Demoleon pooght zich met opgesteekene ooren

 

Ter weer te stellen, trapt met zynen paerdevoet

 

Den helt op 't hart, en op geweer en storremhoet:⁴⁷⁹

480

Doch Peleus, door den helm en schilt behoet voor slagen,⁴⁸⁰

 

Houdt met een' zwaeren slagh 't gedroght, gespitst op plaegen,

 

Het menschepaerts gedroght ter neder dat het kraekt.^481-82

 

Flegreon had hem eerst met zyn geweer geraekt,

 

En Hile, doch van ver. Hifinoüs verplette^483-84

458 onverdedight; met e in 't rijm; vgl. Walch, Var. Palam. blz. 36-vlg.

459 bevryt: gevrijwaard.

460 raet: waarschuwing: van: door; Pallas beschermt Th. als Athener en als de man die het feest der Panathenaeën had ingevoerd.

461 Ov.: ‘aldus wilde hij zelf dat men het geloofde’; over toeschryven vgl. Dl. III, 302: 70; hier Bk. XIII, vs. 263.

462 noch: nochtans.

464 vader, nl. Peleus.

466-67 Amintor, vgl. Bk. VIII, 423-vlg.; van Tessalie; Ov.: ‘van de Dolopiërs’ ('n volk in Thessalië); Tessalie eigl. vierlettergrepig, maar met elisie en overloop op in; in.... onderdrukt: in de oorlog overwonnen; ten gyzelaer, vgl. Bk. X, vs. 129.

469 Met den vader (niet bij Ov.) kan met reden alleen Peleus zelf bedoeld worden, vader van Achilles; den vader moet dan met geringe klemtoon gelezen worden, ongeveer alsof er stond: hem.

472 hem, nl. Demoleon; om zich te wreeken; hij wreekt Crantor, maar in deze ook zichzelf; vgl. nog Bk. VII, vs. 210.

473 drillende: trillende.

475-76 Versta: ‘en ook die (de schacht) nog slechts met moeite’; 't (was): de punt; zo ook (hechte) het; voor 't onz. genus van punt zie Bk. V, vs. 59; Ov. zegt enkel: ‘de punt bleef in de long steken’.

479 op 't hart; niet bij Ov.; geweer: rusting.

480 slagen; vgl. ons ‘slag’ van 'n paard.

481-82 houdt; zie Tekstkrit.; Lat. equivalent ontbr.; het als een vorm van ‘houden’ beschouwen (dus: neer-, ‘onderhouden’) is niet mogelik; houden voor houwen reeds Mnl., en in de 17e e.b.v. bij Brederoo; vgl. Stoett, Moortje blz. 160; desniettemin schrijffout?; plaegen kan ww. zijn (‘leed, last veroorzaken’), of ook meerv. v.h. znw. (‘toe te brengen leed, - last’). Ov.: ‘doorboort met één stoot, door 't schouderblad heen, de beide borsten’ (menselike nl. en dierlike; ter hoogte v.d. borst verenigde zich het paards- met het menselik deel).

483-84 Flegreon: Lat. Phlegraeon, dat echter (evenals Hylen, Vo.: Hile) 4e nv. is (vgl. Bk. IX, vs. 483); hier vs. 350), en dus lijd. voorw.; er had i.p.v. hem moeten staan: hy (Peleus); geweer: wapen, in dit geval: speer.

[p. 833]

485

Hy rustigh voor de vuist, en Klanis maght belette⁴⁸⁵

 

Het zwaert niet, dat hem trof en neêrhieu. Dorilas,

 

Die met een wollefshuit op 't hooft gewapent was,

 

En kromme hoornen in de vuist, noch root van moorden,⁴⁸⁸

 

Quam mede om hals. ik ging hem toe met deze woorden:

490

De kryghsmoedt gafme kracht: nu zultge zien, sta pal,⁴⁹⁰

 

Wat uw paer hoornen op myn speer vermogen zal,

 

En dreefze hem naer 't hooft. hy die 't niet keeren konde,

 

Bedekte met de hant het aenzicht voor de wonde.

 

De hant wert met den schicht aen 't voorhooft vast gehecht.

495

Toen quam'er een geschrey, in 't barnen van 't gevecht,

 

Opstygen. Peleus priemt hem dootlyk onder 't kermen

 

[Want hy stont nader] in den weeken buik en darmen.

 

Hy springt om hoogh, en sleept het rookende ingewant,⁴⁹⁸

 

En treet'er op, en trapt het ysselyk in 't zant

500

Met kracht te berste, en dus verwart met zyne beenen,⁵⁰⁰

 

Stort voort op zynen buik, nu ledigh ginder heenen.⁵⁰¹

 

Hier wert, o Cillarus, uw schoonheit niet gespaert⁵⁰²

 

In 't vechten, zoo men u een schoonheit naer uw' aert

 

Met reden geeft. de baert begon hem uit te breeken,^503-504

505

Zoo geel als gout, en 't haer, gekemt, gekrolt, gestreeken,

 

Bezwaeit de schouders, en den nek, zoo blank als melk.^505-506

 

Zyn opzicht levendigh en aengenaem, kan elk⁵⁰⁷

 

Vernoegen. schouders, hals, en boezem, alle leden,

 

Zyn schoon, gelyk een beelt van wit albast gesneden.

510

Het paertsgestalte is niet onschooner als de man.⁵¹⁰

 

Verleen het hals en hooft, gelyk een paert, zoo kan

 

Zoo magh helt Kastor zelf met eere dit beryen.

 

Het zou zich onder zulk een' helt gemaklyk vlyen.

 

't Is overal pekzwart, behalve witte staert,

515

En witte beenen: en gewis hy was ook waert^514-15

485 rustigh: onversaagd; voor de vuist: in een gevecht van man tegen man (tegenover: van ver).

488 root, bij hoornen.

490 De.... kracht; tussenzin.

498 sleept, nl. over de grond; met ee, niet ei, in afwijking van Walch's opmerking, Var. Pal. 40.

500 te berste; aldus bij V. de meest voorkomende schrijfwijze; oorspr. deelw. van 't oude ww. tebersten; zie Wdb. N.T. II 1043, 1933.

501 Stort (1e lez. Rolt) met heenen te verbinden (vgl. heenstorten in trans. gebruik Bk. VI, vs. 838); voort: vervolgens; nu ledigh, bij buik; de komma (zie Tekstkrit.) wel bij vergissing geschrapt.

502 Bij Ov. met 't voorgaande verbonden: ‘Ook u, o C.’

503-504 zoo.... geeft; Ov.: ‘indien men altans aan uw soort wezens schoonheid wil toekennen’; uit te breeken, vgl. vs. 382.

505-506 gekemt (gekamd) .... gestreeken, toevoeg. v.V., evenzo zoo.... melk.

507 opzicht: gelaat.

510 het paertsgestalte, nl. het dierlik deel van zijn lichaam; niet onschooner als, litotes voor: niet minder schoon dan, zeker even schoon als; vgl. voor als Bk. IX, vs. 873; vgl. vooral Bk. II, vs. 560.

514-15 Het onderscheid van glanzend wit (van de staart; candidus) en dofwit (van de poten; albus) is door V. niet weergegeven.

[p. 834]

 

Te worden aengezocht van alle Centaurinnen:⁵¹⁶

 

Maer Hilonoom alleen wist 's jonglings hart te winnen,

 

De schoonste Centaurin, die door de bosschen jaeght.

 

Zy liefkoost Cillarus, en vleit hem, en behaeght⁵¹⁹

520

Den vryer, toit zich op met allerley cieraeden.

 

Zy kemt de vlechten, weet zich rein in zee te baden,⁵²¹

 

Te cieren met viool, en roos, en leliblos,⁵²²

 

Dan tweemael 's daeghs, in top van 't Pegazeesche bosch

 

In eenen waterval, beschut voor overrompelen,

525

Het lichaem tweewerf in een' verschen stroom te dompelen.^523-25

 

Zy slaet een sabels vel, niet slecht maer ongemeen⁵²⁶

 

Uit veelen opgezocht, om hals en schouders heen.⁵²⁷

 

Zy gaen elkanderen om stryt een wellust vergen.⁵²⁸

 

Zy wandelen gepaert op hooge en laege bergen.

530

Zy slaepen t'zaemen, in een zelleve spelonk,⁵³⁰

 

En treên in een gewelf, dat een Lapyter klonk

 

Uit marmer, gaen gepaert ten stryt met zwaert en boogen.^531-32

 

Een schicht komt onbekent uit eenen hoek gevloogen,⁵³³

 

En treft, o Cillar, u beneên den hals aen't hart,⁵³⁴

535

Met eene kleine doch een wonde, die u smart,⁵³⁵

 

En dootlyk is, dat gy bezwymt met luikende oogen,

 

En kout wiert, toen de pyl ter wonde uit wiert getoogen.

 

Nu stoofde Hilonoom uw flaeuwe leên terstont,⁵³⁸

 

En koesterde uw quetsuur, en lagh'er mont aen mont,

540

Op hoop of zy de ziel en veegen geest kon keeren.

 

Toen zy hem doot zagh, stortze, och wie zou dit niet deeren!

 

In 't zelleve geweer, datze uit de wonde rukt,

 

Met eene klaghte door den weêrgalm onderdrukt,⁵⁴³

 

En naeuwelyx verstaen. z'omhelst, ter doot bewogen,⁵⁴⁴

516 aengezocht; aenzoeken is hier, gelijk herhaaldelik, in ruimere zin: iemands liefde zoeken.

519 behaeght: zoekt te behagen.

521 weet.... baden; onjuist (ondanks Schrev.) voor: ‘zij tooit zich met rosmarijn’ (ros maris, lett. ‘zee-dauw’).

522 leliblos; vgl. Bk. II, vs. 34.

523-25 tweemael; herhaald in vs. 525 tweewerf; Ov.: ‘tweemaal wast ze 't gelaat, tweemaal baadt ze 't lichaam’; in top van 't Pegazeesche bosch, voor Pagasaeae vertice sylvae; vertice behoort echter ook bij 't voorgaande lapsis: ‘(in bronwater) neerstromend van de kruin van 't Pagasaeiese (berg)-woud. Pagasae, stad aan de kust van Thessalië. ‘V. schijnt hier gedacht te hebben aan het paard Pegasus’ H.; verschen stroom, 1e lez. klaeren stroom.

526 sabel: soort marter; slecht: alle daags. Ov.: ‘slechts zulke vellen die haar goed staan, en van uitgelezen dieren’.

527 om hals en schouders; Ov.: ‘behing de schouder of linker zijde’ (Valent.).

528 Ov.: ‘Even groot was hun beider liefde’.

530 zelleve; dit ‘uitrekken’ mishaagde aan H.

531-32 Ov.: ‘zo ook waren zij toen samen de Lapithiese (nl. van Pirithoüs) woning binnen gegaan, en voerden samen de woeste strijd’; Lapyter, met ij te spreken.

533 onbekent: door onbekende hand geworpen; 1e lez., aansluitend bij de eigenaardige wending van Ov.: ‘Men kent den schutter niet, een schicht komt aengevloogen.

534 Cillar; 1e lez. Cillarus.

535 Vgl. voor de constructie vs. 557.

538 stoofde: koesterde; flaeuwe: bezwijkende.

543 door.... onderdrukt; Ov.: ‘die 't geschreeuw (der vechtenden; of: rumoer; clamor) belette tot mijn oren door te dringen’; weêrgalm: het weergalmend geraas.

544 ter doot bewogen: stervend.

[p. 835]

545

Haer lief. Feokomes gestalt staet voor myne oogen,

 

De dappere, die zes leeushuiden plagh aen een

 

Te knoopen, man en paert bedekte, en alle leên,^546-47

 

Klonk Fonolenus zoon met harden stronk en wortel,⁵⁴⁸

 

Een zwaere wagenvracht, het bekkeneel te mortel.⁵⁴⁹

550

Het voorhooft en het brein gemorselt, en gespat

 

Door neus, en mont, en oor, en oogen, vloeien nat,

 

Als melk, en huy, en sap door zeven heeneloopen,

 

Gewrocht van paertshaer. maer toen hy den doôn wou stroopen^{550-553a552-53}

 

[Dit weet uw vader] dreef ik fel den plonderaer⁵⁵⁴

555

Het slaghzwaert in den buik, en trof in dit gevaer

 

Ook Chtonius, en Teleboas, datze'r bleven.

 

d'Een quam met een vork, en d'ander naer my streven⁵⁵⁷

 

Met zynen schicht, en trof my dus, gelykge ziet

 

Aen 't out litteken. 't was toen tyt my naer 't gebiet⁵⁵⁹

560

Van koning Priamus te spoeden, en zyn paelen,⁵⁶⁰

 

Om door 't veroveren van Troie prys te haelen.⁵⁶¹

 

Toen kon ik Hektor met myn wapenen verslaen,⁵⁶²

 

Ten minste in zynen vaert en voortgang houden staen:⁵⁶³

 

Doch Hektor was noch niet geboren in die tyden,

565

Of noch een teder kint. nu ben ik om te stryden

 

Te zwak van ouderdom. wat wil ik u dit pas⁵⁶⁶

 

Verhaelen van den helt, dien sterken Perifas,

 

En dubblen man Pireet, van hem gevelt zoo krachtigh?⁵⁶⁸

 

Wat haele ik Ampix op, die vechtende zeeghachtigh

570

Oëklus 't menschepaert een stomp kornoeljen hout⁵⁷⁰

 

Recht in de troni stak. Makaer, te trots en stout,⁵⁷¹

 

Een Peletroner, met een' hantboom aengedreven,

546-47 de dappere, hiermee begint 'n nieuwe zin; of anders staat 't apokoinou (bijstelling èn onderwerp); plagh aen een te knoopen; Ov.: ‘aaneengeknoopt had’; man en paert; nl. de beide delen van zijn lichaam.

548 Naar de lez. (Iuncta), Phonoleniden; tans geldt: Tectaphus, zoon v. Olenus (Tectaphon, Oleniden).

549 een wagenvracht: zo zwaar als een w.

550-553a Deze verzen worden in 't Lat. veelal voor onecht gehouden.

552-53 huy: wei, dunne melk; 't Lat. spreekt meer geëigend, van ‘geronnen melk’ en ‘dik vocht’; 't getal zeven (wegens de 7 genoemde uitwegen van 't hoofd) niet in 't Lat.; heeneloopen: zeefopeningen; gewrocht van paertshaer: Lat. vimine querno, d.i. een melkzeef; vimen eigl. ‘wat uit vlechtwerk gemaakt is, korf’; quernus, ‘van eikenhout’; associeerde V. het met equus, ‘paard’ (equerno)?; hy: Phaeocomes nl.; den doôn, vgl. vs. 187; stroopen: van zijn wapens beroven.

554 uw vader: Peleus (vader v. Achilles).

557 quam en streven beide bij beide zinsdelen; vork; Lat. ramus bifurcus: ‘een gaffelvormige tak’.

559 't was toen tyt: tóen ware het de goede tijd geweest.

560 te spoeden; 1e lez. te zenden; Lat. mitti: ‘gezonden te worden; mij te laten zenden’.

561 prys: roem.

562 Ov. zwakker: ‘zo niet overwinnen, altans tegenhouden’.

563 vaert; over het wisselend genus van vaert in deze of soortgelijke betekenis (vgl. bv. Bk. X, vs. 930) zie Hoogstr.-Kluit i.v.

566 dit pas: te dezer gelegenheid.

568 en dubblen man: en de centaur; man niet bij Ov. (gemini Pyreti); het blijkt niet volkomen, of afwezigheid v.h. lidw. bedoeld is (vgl. vs. 92), dan of het (wat nochtans wegens 't verschil der personen opmerkelik ware) enkel niet herhaald is.

570 Oëclus; naar de lez. Oëcli (Schrev., Heins.); niet: Oicli (Farn.), noch Echecli.

571 te: zeer; Macaer een Lapith.; 1e lez. Macareus, trots, gewijzigd wegens het accent (Mácareus).

[p. 836]

 

Stiet Eurigduip op 't hart, en holp hem kort om 't leven.^572-73

 

My heught dat Nessus ook, die aen Euenus bleef,^574b

575

Cimeel een' zwynspriet recht door d'eechenisse dreef.⁵⁷⁵

 

Geloof niet dat een zoon van Ampix lang te veuren

 

[Men hiet hem Mopsus] spelde al wat'er zou gebeuren.^576-77

 

Odites 't menschepaert, met Mopsus scherpen pyl⁵⁷⁸

 

Geschooten, pooght vergeefs te spreeken; midlerwyl⁵⁷⁹

580

De tong aen kin, de kin aen strot gepriemt, bleef hechten.

 

Helt Ceneus sloegh'er vyf, Antimach, heet op vechten,⁵⁸¹

 

En Bromus, Stifel, en Pirakmon met de byl,⁵⁸²

 

Met eenen Helimus. nu sla ik midlerwyl

 

De wonden over, en gedenk getal, en naemen.^583-84

585

Hier dondert Latreus op, om al den hoop te praemen⁵⁸⁵

 

Met zyne grove leên, gesterkt met roof genoegh⁵⁸⁶

 

Van den Ematischen Alezus, dien hy sloegh.⁵⁸⁷

 

Dees tusschen out en jong, in 't beste van zyn leven,⁵⁸⁸

 

Was flux en wakker in zyn volle kracht gebleven,

590

Begon te gryzen. hy scheen ieder in 't geweer

 

Ontzaghelyk, met helm en Macedoonsche speer

 

En schilt gewapent, en van weêrzyde overziende

 

De drommels, drilt de speer, en zagh wat kans hem diende,

 

Omrydende in een' ring, en sprak niet in den wint:⁵⁹⁴

595

O Cenis, 'k zal u ook meneemen, als een kint,⁵⁹⁵

 

Dewyl ik u een wyf, en geensins hooger, achte.

 

Gedenktge niet hoe gy, beschimpte en uitgelachte,

 

Een wyf geboren zyt? hoe gy boeleert en blaekt,⁵⁹⁸

572-73 Een' (d.i. eenen) Peletroner (naar Pelethronium, in Thessalië, een bergwoud v.d. Pelion; Vergil., Georg. 3, 115, noemt de Lapithen Pelethroniërs) in het hs. is stellig onjuist, want 't hoort bij Makaer, is dus 1e nv.; mogelik is 't uit een eerdere redactie overgebleven, waarbij een andere lez. (nl. Pelethronium, bij Erigdupum), die ook voorkomt, gevolgd was; vgl. Bk. IX, vs. 873; hantboom: hefboom, breekijzer (Lat. vectis); aengedreven hoort blijkens 't Lat. wel bij hantboom (vecte adacto); of las V. adactus?: ‘als voortbewogen door de vaart van zijn wapen’; voor ev. achterplaatsing v.h. adj. vgl. Bk. I, vs. 424; IV, 1067; VIII, 1018; XIII, vs. 682; Vondelkron. 4, 83; Eurigduip, foutief voor Erigdupum; 1e lez.: met een' hant....(?) stiet en baerde Op Erigdupus borst, en plofte hem doot (2. radt) ter aerde.

574b Niet bij Ov.; zie echter Bk. IX, vs. 139-vlg.

575 Cimeel: Cymelus.

576-77 Ov.: ‘Geloof ook niet, dat Mopsus.... slechts de toekomst voorspeld heeft’ (d.i. niets anders kon dan enz.); vgl. Bk. VIII, vs. 436.

578 Ov. zegt met ironiese pointe, dat (H)odites, d.i. de loper, de reiziger, kwam te liggen, enz.

579 midlerwyl heeft hier tevens verklarende functie; vgl. dewijl naast terwijl.

581 Antimach; klemt. v. Lat. Antimachus.

582 Bromus; 1e lez. Brorakmon, eigenaardige fout, teruggaande op een uitgave (zoals er verschillende zijn), waar -racmon van Pyracmon aan 't vers-einde boven de regel gedrukt staat, en aldus kon aangezien worden als aansluitend bij 't afgebrokene Bro- van Bromumque in 't voorgaande vers; Pirakmon, foutief behouden accus. van Pyracmus; met de byl bij Pirakmon.

583-84 Versta: ‘de soorten der verwondingen laat ik onvermeld’ (Ov.: ‘herinner ik mij niet’); gedenk: vermeld uit mijn herinnering (Lat. notavi: ‘heb ik onthouden; 1e lez. bewaer).

585 dondert op: springt te voorschijn; Latreus, een centaur.

586 roof: buit.

587 Emathia is een landschap in Macedonië; sloegh: verslagen had; vgl. Bk. VIII, vs. 618.

588 dees', nl. Latreus.

594 omrydend': ronddravend; niet in den wint: niet ijdel (Ov.: ‘in het ijle luchtruim’!).

595 Cenis; vgl. vs. 249-vlg.; hij spreekt hem met zijn vrouwenaam aan; bij Ov. is het volgende (hier vs. 596) de motivering daarvan; 'k zal.... meneemen, voor feram, dat echter als vraag bedoeld is: ‘zal ik u dulden?’

598 boeleert en blaekt; de hoon van Latreus wordt door V. aangedikt.

[p. 837]

 

En aen den valschen schyn van eenen man geraekt?

600

Gedenk hoe gy een vrou ter werrelt wiert geboren,

 

En geschoffeert zyt. ga behelp u naer behooren⁶⁰¹

 

Met naeikorf, spil, en spoel: laet mans den krygh voortaen⁶⁰²

 

Bevolen. Ceneus nam hem wis, die onberaên

 

Dus stofte, en loopende zich bloot gaf, in de zye,

605

Daer man en paert scheit. hy, van pyne en razernye

 

Opstuivende, trof flux met eenen fixen schoot⁶⁰⁶

 

's Fileeschen knaeps gezicht, daer 't aenzicht naekt en bloot⁶⁰⁷

 

Ten doel' stont: maer de snelle en spitse speer springt vlugge,

 

Als hagel op het dak, of kaitje op trom, te rugge.

610

Hy rant hem aen, en pooght het schitterende zwaert⁶¹⁰

 

Te duwen in de rib, die steekvry blyft bewaert.⁶¹¹

 

Noch zultge, zegt hy, ons ontglippen noch ontvlugten,⁶¹²

 

En schoonge steekvry zyt, wil ik u zonder vruchten⁶¹³

 

Aen flarden houwen: en hy slaet hem in de zy.

615

Het zwaert staet krom. hy grypt den vyant, dus lang vry^614-15

 

Voor wonden, by den buik, en om de lenden heenen,

 

Doch ydel: want de slagh klinkt als op marmersteenen,

 

En zonder nadruk in de lucht met veel geschals.⁶¹⁸

 

Het staele lemmer springt in stukken op den hals.⁶¹⁹

620

Toen Ceneus toonde dat geen wapen hem kon deeren,⁶²⁰

 

Zey d'ander: laet myn zwaert eens proeven, en u leeren

 

Hoe 't met uw lichaem hier gestelt is, en hy stak^621-22

 

't Moordadigh yzer in zyn schoft met eenen krak

 

Tot aen 't gevest, en wist het om en weêr te keeren

625

In 't ingewant, en dees quetsuur te dubbeleeren.^625b

601 behelp u; vgl. Bk. IX, vs. 163.

602 naeikorf, spil en spoel; Ov. heeft alleen 't oog op spinnen; naeikorf (calathus) in gelijk verband gebruikt V. ook Dl. VI, 814: 837; ook naeien had vroeger ruimere betekenis: Dl. III, 493: 194 tapyten neit; Joh. v. Heemskerck gebruikt naaikunst van de weefster Arachne (Smit, blz. 27); spil is het rokken v.h. spinnewiel; (schiet)spoel hoort bij 't weefgetouw; 't staat hier voor stamina, dat zowel voor de schering v.h. weefsel als voor de draad v.h. spinrokken gebruikt wordt.

606 fixen: vaste, zekere.

607 Fileeschen, naar de stad Phylus in Thessalië.

610 rant hem aen: gaat hem te lijf; vgl. Bk. IX, vs. 309.

611 steekvry, nl. zijnde.

612 noch: toch.

613 vruchten: vrezen; vgl. Bk. XIV, vs. 163, en bv. Dl. II, 563: 599 Walch, Var. Pal. 52; 54; H. merkt o.m. op, dat 't in zijn tijd buiten gebruik was; Bi.: ‘niet geheel verouderd’.

614-15 houwen is te verstaan als tegengesteld aan steken (steekvry) vgl. vs. 627; het Lat. medio jugulaberis ense: ‘met het midden (het scherp) van 't zwaard zult gij gedood worden’ wordt echter gemotiveerd met de nog door Latreus gesproken woorden: ‘Daar nu eenmaal de punt (mucro) afgestompt is’ (vgl. vs. 615a); eerst daarna zegt Ov.: ‘in latus ensem Obliquat; V.: hy slaet....krom; beter: ‘zijwaarts in schuine richting keert hij het zwaard’; krom dus wel: schuin; dan ware bij V. de volgorde van hy slaet enz. en Het zwaert beter omgekeerd; hy grypt; Lat. amplectitur is eerder een techniese term voor het toebrengen v. een slag met het scherp (zo ook Farn.).

618 zonder nadruk: zonder uitwerking.

619 staele; Huydec. hield dit, wegens 't ontbreken van -n, ten onrechte voor 'n drukf.; vgl. bij Bk. VII, vs. 337.

620 Ov.: ‘Toen C. genoegzaam aan de verbaasde (vijand) zijn onkwetsbare (illaesos) leden had prijsgegeven’.

621-22 d'ander: foutief: 't is C.-zelf die spreekt; de vergissing is te wonderliker wijl Caeneus uitdrukkelik genoemd wordt; myn en uw met klemtoon te lezen.

625b Knappe weergave van 't Lat. vulnusque in vulnere fecit: ‘en hij maakte in de wonde een (nieuwe, tweede) wonde’.

[p. 838]

 

Zoo veele razende Centauren schooten aen,

 

En steeken houwen op een' man, die schrap blyft staen,⁶²⁷

 

Terwyl de schichten stomp op hem te rugge vloogen.

 

Elaetsche Ceneus staet onquetsbaer, onbewogen.⁶²⁹

630

Elk staet verbaest. hierop roept Monichus: o schant!⁶³⁰

 

Ons heir staet van een' man, noch naulyx man, vermant.⁶³¹

 

Wy zyn door lafheit 't geen hy eerst noch was geschapen.⁶³²

 

Wat baet groflyvigheit, een dubble kracht en wapen?^633b

 

Wat baet een dubbele aert, twee dieren hecht aen een⁶³⁴

635

Gekoppelt? ik geloof nu geensins, neen o neen,

 

Dat een godin ons baerde, Ixion won en teelde,

 

Die Juno vryen dorst uit dartelheit en weelde.^636-37

 

Wy halve mannen, staen geplet van een' alleen.

 

Bestulpt dien vyant met geheele bergen, steen

640

En steenrots, balk, en bergh. versmacht het taeie leven^639-40

 

Met gansche bosschen. laet het woudt op hem gedreven⁶⁴¹

 

De keel toeperssen. laet de zwaerte een scherrep zwaert

 

Verstrekken. 't was gezegt, en by geval aenvaert^642-43

 

Hy eenen boom, met kracht gerukt van storm en donder

645

Met wortelen met al ten gront uit, smakt dien onder

 

Den troep der vyanden. zy volgen alle om stryt.

 

De boschryke Otris was terstont zyn boomen quyt,

 

En Pelion stont kael. helt Ceneus, van dees zwaerte

 

Bestullept, legt en zwoeght, gedrukt van 't boschgevaerte,

650

En noch bezwykt de hals niet onder zulk een pak.

 

Maer toen de keele lucht en ademtoght gebrak,

 

De last op zynen mont verzwaerde, wert hy banger,

 

Bezweek by wyle, en kon zyn hooft en hals niet langer

 

Verroeren, noch om hoogh opheffen door dien last;

655

Naerdien men zulk een maght van boomen op hem tast,^654-55

627 steeken houwen; beide als ww. te verstaan; Lat. tela mittuntque feruntque: ‘zij werpen hun wapens van ver en van nabij’; V.'s weergave is vrij; de onderstelling dat hij feriunt las i.p.v. ferunt zou houwen verklaren, maar nog niet steeken; een' man, met klemtoon op een'.

629 Elaetsche, voor Lat. Elateïus; vgl. Elateesche, vs. 249, en de aant. aldaar.

630 verbaest; vgl. Bk. IX, vs. 813; ook hier voor attonitus.

631 Een gelukkig vers. Lat. populus superamur ab uno, vixque viro: ‘'n geheel volk, laten wij ons door één, en die maar nauweliks 'n man is, overwinnen’; V.'s vers te lezen met klemt. op ons, op heir, op een' man; wschl. is naar V.'s bedoeling ook nog het dan volgende quamquam ille vir est ‘ofschoon híj (in waarheid) 'n mán is’ in het zwaar accent van man opgenomen; ook staet is met zorg gekozen.

632 't geen enz.: wat hij nog kortelings van natuurswege was (nl. 'n vrouw).

633b niet 'n bijstell. bij groflyvigheit; (wat baat ons) dubbele kracht; en wapen: (de kracht ís dat wapen).

634 twee dieren: paard en mens nl.

636-37 Vgl. bij vs. 277-79; weelde; vgl. Bk. X, vs. 454; let op de coördinatie van bijzinnen, met samentrekking v.h. object (ons); 1e lez.: Ixion ons ten vader Gedeegh, die Juno zocht te....(?). wy te gader, enz.

639-40 Ov.: ‘rotsblokken (saxa) en boomstammen (trabes; V.: balk, naar de eigenl. betekenis, maar vs. 644 boom voor hetzelfde woord), en hele bergen’.

641 gedreven: geslingerd.

642-43 laet.... verstrekken (dienen tot): laat de zwaarte doen wat een wapen niet bereiken kan; aenvaert: pakt beet (nl. een boomstam die hem toevallig onder de hand kwam).

654-55 Men zou eer de puntkomma na 655, en de komma na 654 verwachten. De tegenstelling tussen de machteloosheid van hoofd en hals, en 't bewegen der leden, niet aldus bij Ov.

[p. 839]

 

En ondertusschen rept hy zich met zyne leden:

 

Gelyk bergh Idaes top, wanneer de bergh beneden⁶⁵⁷

 

Geschokt wort van een lucht, belust naer opening.

 

Men twyfelt heden hoe 't met dezen man verging.

660

Een deel geloofde dat zyn lichaem, ongehulpen

 

In dees benaeutheit, van 't gevaerte in 't overstulpen⁶⁶¹

 

Ten afgront wert gebonst, 't welk Ampix zoon ontkent:⁶⁶²

 

Want hy een vogel, ros van vederen, in 't endt⁺⁶⁶³

 

Uit dezen houthoop recht ten hemel op zagh zweven,

665

Dien ik noch na noch voor aenschoude in al myn leven.⁶⁶⁵

 

Als Mopsus zagh hoe hy vast heene en weder vloogh,⁶⁶⁶

 

Hem met gedachten volghde, en wakker hiel in 't oogh,

 

En in 't beschouwen van zyn leger en geweste⁶⁶⁸

 

Hoort kleeplen overluit, sprak hy ten lange leste:⁶⁶⁹

670

O Ceneus, groote man, gy waert een eer voorheen

 

Van ons Tessalje, en nu een vogel, daer men geen⁶⁷¹

 

Geslacht noch wederga van vint. dit wert volkomen

 

Om Mopsus aenzien by een ieder aengenomen.⁶⁷³

 

De smert verwekte wraek. wy belghden 't ons met smert,

675

Naerdien een eenigh man alleen geplettert wert⁶⁷⁵

 

Van veele vyanden. men hiel niet op van kerven,

 

En toe te houwen, en het zwaert met bloet te verven,

 

Eer een geheele hoop geraekte aen zyne doot,

 

Een deel, in schaduwe by duister nacht, ontvloot.⁶⁷⁹

680

Tlepolemus kon niet stilzwygende verdraegen⁶⁸⁰

 

Dat Herkules niet wiert gedacht in zyne dagen,⁶⁸¹

 

Terwyle Nestor hem dit naer het leven maelt,

 

En der Lapyten en Centauren stryt verhaelt.

 

Hy sprak: o oude man, het is voorwaer een wonder

657 bergh Idaes top; bij Ov. wijst Nestor, die immers 't verhaal doet in 't kamp voor Troje, naar de Ida heen.

661 gevaerte: massa; overstúlpen; vgl. Dl. II, 291: 1131; de u staat niet naast e (stelpen), maar naast o; zie Dl. II, 621: 58, en de aant. aldaar.

662 Ampix zoon: Mopsus; vgl. vs. 576-77.

+ [Randschrift:] Ceneus in eenen arent.

663 Dat de vogel een arend was (kantschrift) staat niet in de tekst, en klopt ook niet met vs. 665; het Lat. kantschr.: ‘vogel’.

665 ik; versta: Mopsus; alsof diens woorden werden aangehaald; zo altans schijnt wel de bedoeling bij Ov. te zijn; anders Lafaye: ik: ook ik (Nestor).

666 vast: voortdurend.

668 beschouwen; onderw. daarvan is de vogel; leger en geweste: het terrein van zijn (Mopsus') legerplaats.

669 kleeplen; vgl. Bk. VI, vs. 133.

671 Tessalje; Ovid.: ‘van het Lapithiese volk’.

673 Mopsus; in 't hs. is de eerste s gewijzigd uit z, deze uit s; een eigenaardig voorbeeld van V.'s spellingmanier bij vreemde namen: V. zag tijdig dat de vervanging van s door z hier niet paste; by: door. Bij Vergilius (vgl. Dl. VI, 710: 485) werd Caeneus, in de onderwereld terechtgekomen, weer een vrouw.

675 een, met klemtoon.

679 ontvloot, van ontvlieden; de spelling met t, niet dt (vgl. L. Ts. 27, 114-vlg.) wel wegens doot; vgl. Bk. XIII, vs. 90.

680 Tlepolemus, zoon van Hercules (zie Herk. i. Tr., Inh.); wegens een doodslag voortvluchtig, vestigde hij zich op Rhodus, en van daar uit, voerde hij zijn scharen tegen Troje aan.

681 in zyne dagen, bij Hercules; 1e lez.: Den rou van Herkules geleên in zyne dagen.

[p. 840]

685

Dat gy Alcides deught en daeden elk byzonder⁶⁸⁵

 

Vergeet: want vader heeft my menighmael vertelt

 

Hoe hy het wreet gebroet der wolken met gewelt⁶⁸⁷

 

Zeeghachtigh sloegh en dempte. op deze rede zeide

 

De gryze Nestor, zoo weemoedigh dat hy schreide:

690

Wat dwingt men my weêrom t'ontvouwen, tot myn leet,

 

Den overbrogten rou, die met de jaeren sleet,⁶⁹¹

 

En myne steurenis en onlust met uw' vader.⁶⁹²

 

Hy rechte, by Jupyn [zy weeten 't al te gader]

 

Veele ongeloofelyke en wondre zaeken uit.

695

Al d'aerdtboôm spreekt noch en gewaeght van dit geluit,

 

Het welk ik anders wenschte: en zeker wy verheffen⁶⁹⁶

 

Nu geen' Deifobus, wiens sabel fel kon treffen,⁶⁹⁷

 

Noch geen' Pulidamas, noch kryghshelt Hektor niet.

 

Wien lust het vyanden, een oorzaek van verdriet,

700

Te loven, na hun doot? uw vader, lang geleden,⁷⁰⁰

 

Verwoest Messenen, en verdelghde gansche steden,⁷⁰¹

 

En Elis, en met een myn Pilus, wreet van aert,⁷⁰²

 

Ontzey myn eigen hof ten viere en ook te zwaert,⁷⁰³

 

Om andre volken, die hy dempte, niet te melden.⁷⁰⁴

705

Wy waren twalef broêrs, al Neleus zoons, en helden

 

Van aenzien in ons jeught, en sneuvelden in druk,⁷⁰⁶

 

Behalve ik eenige: en noch waer hun ongeluk

 

En nederlaeg van zoo veele anderen te lyden.^707-708

 

Periklimeen, wien godt Neptuin in oude tyden,⁷⁰⁹

685 Alcides: Hercules, kleinzoon v. Alceus; vgl. Bk. IX, vs. 19.

687 gebroet der wolken: nl. de Centauren; vgl. echter vs. 278 een wolk; Lat. nubigenas. Of hy met klemtoon gelezen moet worden, hangt af van de interpretatie van de Lat. tekst; als daar a se, ‘door hem (overwonnen)’ nadruk heeft, gelijk m.i. 't geval is, moet men waarschijnlik, ofschoon niet zeker, aan een vergissing van Tl. denken (vgl. W.), want de strijd van Herc. met de Cent. was een andere.

691 overbrógten rou: doorgestane leed; vgl. Dl. III, 792: 116; het accent kan niet uit 't ontbreken van ge- worden afgeleid (vgl. Van Helt. I, blz. 37), maar overbréngen is in deze bet. nog gebruikelik, ofschoon Bi. 't afkeurde; vgl. overkómen; H. op I, vs. 429.

692 steurenis met met uw' vader verbinden; onlust, sterker dan tans: vijandschap.

696 het welk slaat op de voorgaande zin terug; en zeker: en immers; Lat. sed neque enz.: ‘maar immers’.

697 Deïphobus, Polydamas, Hector: Trojaanse helden, de eerste en de laatste zonen v. Priamus, de tweede vriend v. Hector; de lez. Pulydamanta (met u; als weergave van gri. Poulu-) staat bij N. Heinsius, ed. 1659; (vgl. ib. II 328); V. schreef eerst: Poludamas.

700 na hun doot; weinig gelukkige toevoeging.

701 Messenen (voor de -n vgl. Bk. VII, vs. 702), stad in de Peloponnesus, die echter eerst door Epaminondas gesticht werd; missch. bedoelde Ov. een andere plaats in het Messeniese land (Oechalia).

702 Van Elis en Pylus (vgl. vs. 219) zegt Ov., dat deze steden (beide in de Peloponnesus) dat niet verdiend hadden.

703 Ontzey enz.: bracht brand en verdelging over mijn hof (ferrum flammamque impulit); vgl. Dl. VI, 414: 12; Wdb. N.T. 10, 2058.

704 andre volken; Ov. ‘anderen’; bij Ov. hoort dit bij hetgeen volgt.

706 sneuvelden: vielen (ceciderunt); in druk: onder het geweld (van Herc.).

707-708 H., die behalve voor een praepositio houdt, wilde: behalve my; anders Hinl. en Bi., en V. Lenn. VI, 231; ik eenige; vgl. Bk. II, vs. 620; hun ongeluk en (: en de) nederlaeg (eerst -gh) van zoo veele anderen; opvallende samentrekking: het determinatieve de moet uit het determinatieve hun worden afgeleid; de 1e lez. had: En d' onderlaegh; nederlaeg: 't overwonnen worden (vinci). Ov. spreekt alleen van ‘de anderen’, d.z. de andere broeders; daarom zal ook V. bedoelen: de ‘nederlaeg’ van al die andere broeders (andere nl. dan Periclymenus).

709 Versta: maar anders was 't met P.; deze nl. enz.; Ov.: ‘(maar) wonderbaarlik was P.' dood’.

[p. 841]

710

Als een voorvader van helt Neleus, schonk de maght⁺⁷¹⁰

 

Gedaenten aen en uit te trekken, als hy acht⁷¹¹

 

Zich dienstigh: dees toen hy, op allerhande wyzen⁷¹²

 

Vergeefs veranderde, herschept zich, en komt ryzen⁷¹³

 

Gelyk de schiltknaep van Jupyn, een adelaer,

715

Die met den krommen bek den blixem voert. voorwaer^714-15

 

Hy bezighde ook de kracht des arents onder 't rennen,

 

En scheurde met den bek en scherpen klaeu en pennen

 

Alcides aenzicht op. dees spant den taeien boogh,

 

En schiet den arent, die op vlugge vleugels vloogh⁷¹⁹

720

Door lucht en wolken in de borst: en schoon de wonde⁷²⁰

 

Niet diep in 's vogels borst gedreven was, noch konde⁷²¹

 

Hy zich niet redden. al de kracht bezweek hem ras

 

In 't vliegen, aengezien de pees gebroken was:⁷²³

 

Want als de pen geen lucht kan scheppen om te zweven,⁷²⁴

725

Stort hy ter aerde, en drukt den pyl in 't lyf gedreven,

 

En aen den vleugel vast, door 's lichaems zwaerte heen,

 

Waerom het punt hem door de lenden van beneên

 

Ter slinke zyde door den strot quam uit te steeken.^725-28

 

Doorluchtige amirael der vloote in Rodus streeken,⁷²⁹

730

Laetge u noch dunken datwe uw vader Herkles lof^730a

 

Behoorden te verbreên? en schoon myn vaders hof

 

In bloet zwom, 'k wil nochtans der broedren doot niet wreeken

 

Dan met verzwygen, en te reppen noch te spreeken

 

Van Herkles dapperheên, en zoeke nu voortaen

735

In vaste vrientschap en verbont met u te staen.

 

Zy rezen entlyk van de tafel met hun allen,

 

Als Nestor lieflyk naer der vorsten welgevallen

+ [Randschrift:] Periklimeen in verscheide gedaenten.

710 als een voorvader: als voor-, stamvader; Neptunus was de vader van Neleus; de omschrijving van Ov. (Nelei sanguinis auctor) was aanleiding van V.'s ruimere vertaling; voor 't lidw. een vgl. Bk. X, vs. 209.

711 als: gelijk.

712 De eigenaardige constructie verklaart zich uit 't Lat., waarin 't voorgaande (vs. 709-12 dienstigh) een afgesloten zin is; ook de komma na hy valt op, en doet vermoeden dat V. eerst een andere constructie in de zin had; vgl. bij vs. 713.

713 veranderde; Ov.: ‘zich veranderd hebbend’; het imperf. kan na toen de waarde hebben van een plusquampf.; vgl. Bk. VIII, vs. 1184.

714-15 de.... Jupyn; vóórgeplaatste appositie; krommen bek; Ov.: ‘kromme klauwen’.

719 vleugels ontstond door wijziging uit vlogels, waardoor V. naast de allitteratie een fraaie verscheidenheid van klank bereikte; vgl. vs. 20, vs. 24.

720 in de borst; Ov. ‘waar de vleugel aan de zijde verbonden is’; vgl. vs. 722-23.

721 gedreven was; 1e lez. aenstreven quam.

723 de pees; 1e lez. de zeen; vgl. Bk. VI, vs. 523, en voor de betekenis Dl. II, 293: 1168; Bk. IX, vs. 243.

724 1e lez. toen.... kon; 2. als.... kan (kan uit kon, maar niet overduidelik, vandaar kon in de oude uitg.).

725-28 Ov.: ‘en de pijl, die slechts even in de vleugel vastzat, werd door de zwaarte van het gepriemde (of: het daaraan verbondene; zo Schrevel.; Lat. affixi) lichaam aangedrukt, en door 't bovenste deel v.d. zijde links v.d. keel (jugulo sinistro) naar buiten gedrongen’; in 't lyf gedreven (foutieve weergave van corporis affixi?) is dus voorbarig; drukt.... door s lichaems zwaerte heen: òfwel een stoute wending voor ‘drukt hem heen door 't zware vallende lichaam’, òfwel (dichter bij 't Lat. aansluitend): ‘drukt hem, ter oorzake der zwaarte (gravitate) v.h. lichaam, dóór’; de vertaling door den strot is taalkundig evenzeer mogelik.

729 Vgl. bij vs. 680.

730a ‘Komt 't u nog voor’; met de bijgedachte: ‘zeker wel niet’; vgl. Bk. IX, vs. 657.

[p. 842]

 

Dit had verhaelt. elk dronk een' slaepdronk, en de nacht

 

Wert voort gerust en stil met slaepen doorgebragt.⁷³⁹

740

Maer noch kon godt Neptuin, betemmer van de baren

 

Zyn vaderlyk gemoedt van rouwe niet bedaeren,^740-41

 

Mits Cignus in een zwaen verkeerde, en op Achil⁷⁴²

 

Gebeeten, wrokte vast, geduurende 't geschil

 

Des fellen ooreloghs, tien jaeren lang gedreven.⁷⁴⁴

745

Hy spreekt Apol aen: o de liefste van myn neven,⁷⁴⁵

 

Die vruchtloos Troie my holpt bouwen, en zyn' wal,⁷⁴⁶

 

Wat zuchtge om deze stadt, die toch bederven zal,

 

En waerom klaeghtge dus om duizenden, die t'zaemen⁷⁴⁸

 

Den muur verdaedigende, elendigh ommequaemen?⁷⁴⁹

750

Ay waerom queltge u dus om Hektor, d'eer van 't ryk,

 

[Op dat ik nu niet rep van anderen] wiens lyk

 

Om Troie wert gesleept? dewyl Achil, die wreede,^751-52

 

En wreeder dan de krygh, de plondraer van ons stede,⁷⁵³

 

Tot noch in 't leven blyft, en Troie wederstaet.

755

Hy koome voor den dagh, 'k wil toonen in der daet⁷⁵⁵

 

Wat myne vork vermagh. doch nu wy niet vermogen

 

Dien bittren vyant zelf te komen onder d'oogen,^756-57

 

Zoo schiet hem onverhoet en heimlyk met een' pyl.

 

Apollo stemde dit gewilligh toe, dewyl

760

Zyn oom dit eischte en wenschte, en mengt zich in de vaenen,⁷⁶⁰

 

Bedekt met eenen mist, daer Grieken en Troiaenen

 

Te zaemen stryden. hy ziet Paris hier en daer

739 voort: verder.

740-41 baren; voor de spell. vgl. Bk. VII, vs. 298; Moller, L. Ts. 27, 119; het ekv. bare, (zeldzaam), staat Dl. V, 284: 272. De verbinding van bedaeren met van schijnt V. mishaagd te hebben (vgl. Tekstkrit.), ofschoon voor betoomen van het Wdb. N.T. ook slechts dit ene voorbeeld kent.

742 mits: wijl; Cignus, zie: vs. 189; het daar onderbroken verhaal wordt hier voortgezet; Cygnus zoon v. Neptunus, zie vs. 98. Met in een zwaen vermeed V. de moeilikheid der verschill. lezingen: in volucrem Phaëtontida; - Cycneïda; - Stheneleïda; - Ledeïda.

744 gedreven zal bij ooreloghs behoren; 't komt echter ook bij geschil voor; vgl. Wdb. N.T. 3, 3346c.

745 De vocatief met de door H. beoordeeld als een ellips, waarnaast de allervolledigste vorm ware: ‘o Neef, gij die zijt de liefste enz.’; vgl. vs. 232-33; neef: broederszoon; Apollo zoon van Jupiter.

746 Vgl. Bk. XI, vs. 277-vlg.

748 klaeghtge; 1e lez.: kermtge (Lat. doles); kermen wel verwijderd als een god weinig passend.

749 De spelling -quaemen (naast quam) valt op: vgl. Bk. XII, vs. 679; XIII, vs. 90.

751-52 wiens lyk enz.; deze voorstelling is jonger dan de Ilias, waar Achilles het lijk aan zijn krijgswagen naar het Griekse kamp sleurt, en later driemaal om Patroclus' graf; voor Vergil. zie Dl. VI, 392: 517; dewyl; 1e lez. terwyl (Lat. cum tamen, ‘terwijl nochtans’); dewyl onderstelt de tussengedachte: ‘dat alles is niet het eerstnodige’; vgl. Bk. X, vs. 428; die wreede: die woestaard (ferox).

753 de plondraer, bij Achil.; ons; H. over ons bij V. ‘in alle Geslachten, ook in 't meerv. getal’; de opmerking dat V. hier beter geschreven hadde onzer, houdt geen rekening met de dan ontstaande r- herhaling; sterker sprak dit in de 1e lez.: verdelger van ons stede; de wijziging van verdelger (populator) in plondraer gaf gelegenheid het wenselike de in te lassen.

755 voor den dagh; nl. onder mijn bereik.

756-57 Als god van de zee nl.: en missch. in herinnering aan Jupiter's gebod aan Neptunus (Ilias 13, 158-vlg.), om zich uit het strijdgewoel naar de Olymp of naar de zee terug te trekken.

760 eischte: vroeg. Echter niet alleen daarom, maar ook, zegt Ov., wijl 't met zijn eigen zin overeenkwam; vaenen: legerafdelingen.

[p. 843]

 

De Grieken schieten, en vertoont zich openbaer⁷⁶³

 

Voor hem, en zegt: waerom verquist gy uwe flitsen

765

In dien gemeenen hoop? gy most uw pylen spitsen,

 

Bemintge uw eigen volk, op Tetis zoon. ga heen⁷⁶⁶

 

Wreek uwer broedren doot. zoo spreekt hy, wyst alleen

 

Achil, die 't Frigisch volk vast velde met den degen,⁷⁶⁸

 

En mikkend neemt hem wis. Achilles nu doorreegen⁺

770

Met eenen pyl, kon zich in zynen ouden dagh

 

Priaem verquikken, nu de vyant nederlagh,^769-71

 

Die Hektor trof. gy helt Achilles, die te voren

 

Zoo veele dapperen versloeght in uwen toren,

 

Legt nu verwonnen door een blooden schaekers hant,⁷⁷⁴

775

Den schaeker van Heleen, gerooft in Griekenlant.

 

Mostge, o Achilles, noch van vrouwen handen sterven;⁷⁷⁶

 

Veel liever lietge u van eene Amazoone kerven⁷⁷⁷

 

Met haere noortsche byle. o schrik van 't Frigisch ryk,⁷⁷⁸

 

Verdaediger en eer der Grieken te gelyk,⁷⁷⁹

780

En hun naemhaftigheit! o die in alle slagen

 

Bleeft overwonnen! och nu wort uw lyk gedraegen,

 

En om te branden op het lykhout heengelegt.

 

Vulkaen, die 't harnas smeede, u sterkte in 't wreet gevecht,

 

Verbrant u ook. nu zytge, o kryghshelt, na uw leven^783-84

785

Slechts asch en stof: nu is'er meer niet nagebleven

 

Van helt Achilles, en dien grooten dappren man

 

Dan zoo veel stof als pas een dootbus vullen kan:⁷⁸⁷

 

Doch evenwel uw naem blyft eeuwigh in zyn waerde,⁷⁸⁸

 

En spreit zich over al de zee, en lucht, en aerde.

790

Zoo groot een man vereischt gewis geen mindre maet,

763 de Grieken; Ov. ‘onbekende Grieken’, d.i. van lagere rang; vgl. vs. 765.

766 Tetis zoon: Achilles.

768 Frigisch: Trojaans; degen; Lat. ferro; beter: ‘speer’; 1e lez.: ter weer houdt (‘zich van 't lijf houdt’) met d.d.

+ [Randschrift:] Achilles doot.

769-71 Achilles.... pyl, absol. constr.; Priaem, onderwerp. Het doden van Achilles door Paris en Apollo wordt hem in de Ilias (22, 358-vlg.) door de stervende Hector voorspeld; zie nog Dl. VI, 680: 91-vlg.

774 H. wenste eens; vgl. echter Bk. I, vs. 315, en tal van andere plaatsen; het is V.'s gewone manier; den schaeker moest z.i. des -s zijn; vgl. over beide ook Hinl.; anders Bi.; V. vermeed overmaat van genitieven; zie een leerzaam vb. Dl. IV, 91: 322.

776 ‘Indien 't u (dan toch) beschoren was, nog ooit te vallen door vrouwehanden’, nl. die van de verwijfde Paris.

777 lietge: hadt gij u laten; vgl. Bk. VI, vs. 612-vlg.; een Amazoone, nl. Penthesilea, de koningin der Amazonen, die na Hector's dood de Trojanen te hulp kwam, en door Achilles gedood werd; vgl. P. Maximilianus in Ts. v.T. en L. XXI, blz. 163-vlg.

778 noortsche (byle), voor Thermodontiaca; de A. woonden aan de rivier de Thermodon, in Pontus; vgl. Dl. II, 94: 245; 538: 14: ‘die buurvorstin der Scythen’.

779 der Grieken; zie Tekstkrit.; de aarzeling der- van zal haar grond vinden in de aansluiting van vs. 780a; in van Grieken is Grieken: ‘Griekenland’, waarbij dan hun ook geen gladde aansluiting oplevert; Lat. Pelasgi nominis ‘van de Griekse naam’.

783-84 Vulcanus had op Thetis' verzoek voor Achilles het beroemde schild gesmeed; u sterkte: en u daarmee st.; verbrant u, nl. als de vuurgod.

787 pas: ternauwernood.

788 naem; 1e lez. naem; 2e faem; 3e naem; Lat. gloria.

[p. 844]

 

En, o Achilles, z'is gepast naer uwen staet

 

En grootheit. gy vermyt den poel der lichaemloozen.⁷⁹²

 

Uw beukelaer, tot een beschuttinge uitgekozen,

 

Berokkent noch een' stryt; waeraen gy kennen meught

795

Wien zulk een wapen voeght, een merk van oorloghsdeught.^794-95

 

Om zulk een wapen wort het wapenpleit gedreven.⁷⁹⁶

 

De zoon van Tideus, noch Oïleus afkomst streven⁷⁹⁷

 

Naer dezen wapenprys, noch Menelaüs, noch

 

Geen grooten in den krygh, noch zelf de veltheer, doch^798-99

800

De zoon van Telamon, helt Ajax, en de schrandre⁸⁰⁰

 

Ulisses staen hier naer met yver, en geene andre.⁸⁰¹

 

De veltheer, Tantals zoon, schoof in zoo veel geschals⁸⁰²

 

Dien zwaeren last en haat bedacht van zynen hals.⁸⁰³

 

Beval de hoofden van het leger dit te rechten,

805

En nederzittende dien wapenstryt te slechten.

DE DRIE OVERBLIJVENDE BOEKEN VAN DE HERSCHEPPINGE ZULLEN VOLGEN IN DEEL VIII

792 A. aanschouwt het schimmenrijk (vgl. Bk. IV, vs. 692) niet, hij blijft onsterfelik; vgl. Seneca, Herc. Oet. vs. 1982: ‘nooit daalt roemruchte dapperheid in het schimmenrijk af’.

794-95 kennen meught (eu in het rijm): erkennen kunt; 794b-95 is een toevoeg. v.V., minder gelukkig, wijl ten slotte Ulysses het van Ajax wint; bovendien is de vermelding der overige wapenrusting (arma) hierdoor wel niet achterwege gebleven, (wapen, vs. 796), maar toch niet in de juiste zin verstaanbaar.

796 wapenpleit: pleit over de wapenen; zoals wapenstryt in vs. 805.

797 ‘Noch Diomedes, noch Ajax de zoon v. Oïleus’.

798-99 noch.... veltheer; onjuist; Ov. duidt Menelaüs aan als: ‘de mindere (d.i. jongere) Atride’, en vervolgt: ‘noch ook de in krijg en leeftijd meerdere’, nl. Agamemnon.

800 Ajax, nl. de andere Ajax. Voor hiaat bij vers-overloop vgl. Bk. IX, vs. 663-64, vs. 996-97.

801 Ov.: ‘hebben genoeg zelfvertrouwen om naar een zo grote roem te dingen’.

802 Tantals zoon; Lat. Tantalides, d.i. nazaat van Tantalus; deze was nl. Agamemnon's overgrootvader; zoon dus in ruimere opvatting; vgl. Bk. I, vs. 838; XIII, vs. 724.

803 last en haet: hatelike taak (onus invidiamque).

TEKSTKRITIEK: vs. 38 oude uitg. na behaeght een komma. - 47 oude uitg.: uitterste.

TEKSTKRITIEK: vs. 66 zie beneden.

TEKSTKRITIEK: vs. 96 oude uitg.: oorlogh; hs. oologe. - 97 hs. al (op ratuur) Sigeesche.

TEKSTKRITIEK: vs. 148 oude uitg.: neerquam. - 161 zie beneden.

TEKSTKRITIEK: vs. 180 oude uitg.: Waermé hy hem gestreng.

TEKSTKRITIEK: vs. 235 hs. mist na vrou de komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 257 oude uitg.: bé. - 270 oude uitg. na was een komma; godt, oude uitg.: Godt. - 273 oude uitg.: heen spansseeren. - 276 nieuwe alinea in het hs. niet aangeduid. - 277 oude uitg. na dit vers een komma; in het hs. is de komma weggewist.

TEKSTKRITIEK: vs. 289 maeghdebloemen in het hs. waarschl. als één woord bedoeld; oude uitg. in tweeën. - 290 oude uitg.: ginger; vgl. vs. 301.

TEKSTKRITIEK: vs. 314 oude uitg.: ging gy; Ho., H. enz. ging hy.

TEKSTKRITIEK: vs. 340 oude uitg.: De zwaeren; H., V. Ln. Den; Unger, Dif. De. - 355 oude uitg.: Godt.

TEKSTKRITIEK: vs. 382 oude uitg.: uit brak.

TEKSTKRITIEK: vs. 430 oude uitg.: Chronis, drukfout; ook nog Ung., Dif. - 444 oude uitg. na langh geen komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 481 houdt; aldus 't hs., en alle uitg., behalve V. Lenn., Unger, Dif.; dus niet, zoals V. Lenn. vermoedde, een drukfout.

TEKSTKRITIEK: vs. 501 oude uitg. na ledigh een komma; in het hs. is een komma weggewerkt. - 507 oude uitg. na opzicht een komma. - 510 Ho. dan de.

TEKSTKRITIEK: vs. 538 hs. Helonoom.

TEKSTKRITIEK: vs. 572 hs. en uitgaven (voorzover in oude spell.) Een''; zie beneden.

TEKSTKRITIEK: vs. 596 oude uitg. na hooger geen komma.

TEKSTKRITIEK: vs. 617 Ho. op als. - 623 oude uitg: Moordaedigh. - 625 hs. ingegewant.

TEKSTKRITIEK: vs. 675 oude uitg.: verplettert; ge- over ver- heen geschreven. - 680 Tlepolemus; oude uitg.: Thepolemus; Ho., H., V. Vl. Tl-. Natuurlik is de lezing van het hs. de juiste.

TEKSTKRITIEK: vs. 703 Ho. ten zwaert. - 708 hs. na dienstigh een punt.

TEKSTKRITIEK: vs. 724 kan; oude uitg.: kon; zie onder. - 732 oude uitg,: wreken.

TEKSTKRITIEK: vs. 740-41 oude uitg.: stroomen: betoomen: ook Ung., Dif. - 748 oude uitg., ook V. Ln., Ung., Dif. 't zaemen.

TEKSTKRITIEK: vs. 778 hs. na byle een vraagteken, dat uit een eerdere redactie overbleef. - 779 oude uitg.: van Grieken; ook Ung., Dif.; hs. 1e l.: der; 2e: van; 3e: der.