De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius

(1934)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 302]


Q. Horatius Gezangen. Het derde boeck.aant. Het eerste Gezang. Dat geene rijcdommen, nochte eer, nochte staeten, maer een gerust gemoet, den mensch in eenen geluckzaligen staet stellen. 1 Ick haet den onwetenden hoop, en sluitse buiten. Geeft gehoor. Ick, derGa naar voetnootr. 1 2 Zanggodinnen priester, zinge voor vryers en vrijsters noit gehoorde vaerzen.Ga naar voetnoot2 3 d'Ontzichelijcke Koningen hebben heerschappy over hunne eige onderdae-Ga naar voetnoot3 4 nen, Jupijn over de Koningen zelfs, die doorluchtigh is, door zijnen reusen-Ga naar voetnoot4 Ga naar voetnoot4-5 5 triomf, en met eenen wenck alles bestiert. Het gebeurt dat d'een man meer 6 lants dan d'ander met geboomte, op de rye, bepoot. Dees, naer het kussenGa naar voetnoot6 Ga naar voetnoot6-7 7 staende, laet zich voor het raedthuis vinden. Dees, vroom in handel en wandel,Ga naar voetnoot7 8 biedt'er oock een bodt naer. Een ander heeft meer volcks op zijne hant.Ga naar voetnoot8 9 De doot treckt by lot hooge en lage zonder onderscheit. In den ruimenGa naar voetnoot9 10 korf worden allerleie naemen omgehutselt. Hem, boven wiens godloosGa naar voetnoot10 Ga naar voetnoot10-11 11 hooft een bloote sabel hanght, zal geen Siciliaensch bancket lecker smaecken. 12 Vogelezang nochte snarenspel wiegen hem niet in slaep. De geruste slaep 13 walgt niet van der ackerluiden lage hutten, nochte van den beschaduwdenGa naar voetnoot13 14 oever, nochte van de Tempe, waer door de westen wint ritselt. Wie zichGa naar voetnoot14 15 met nootdruft genoegt, wort niet ontrust van d'onstuimige zee; nochteGa naar voetnoot15 16 het woeste gewelt des daelenden wagens, en ryzenden bocks; nochte doorGa naar voetnoot16 17 wijngaert, van den hagel geslagen, nochte den acker, die bedriegelijck is,Ga naar voetnoot17 18 naerdien d'ooftboom nu over plasregens klaeght, dan over hitte, die hetGa naar voetnoot18 19 gewas verbrant, dan over quade winters. De visch gevoelt dat de zee te 20 enge wort, door de groote gebouwen, wier grontvesten in de diepte geleitGa naar voetnoot20
[pagina 303]
21 worden. Hier laet d'aenneemer met zijnen knechten, en het heerschap, warsGa naar voetnoot21-22 22 van 't lant, de grontsteenen zincken: maer vreeze en gevaer steigeren daer 23 het heerschap klimt; en de zwaermoedigheit verlaet de galey niet, en zitGa naar voetnoot23 24 achter den ruiter. Indien dan Frygiaensche steen, nochte 't gebruick vanGa naar voetnoot24 25 purper, schooner als starrenluister, nochte Falernische wijnstock, en Per- 26 siaensche balssem geene droefheit verzachten; waerom zal ick zalen, hoogh 27 van verdiepingh, op de nieuwe manier, met nijt verweckende posten bou- 28 wen? waerom zou ick mijn Sabijnsche hoeve voor lastige rijckdommenGa naar voetnoot28 29 verwisselen?
Aen zyne vrienden. Het II. Gezang. Datmen de jeught van jongs op moet oeffenen in den wapenhandel, en in een arbeitzaem leven. 1 Myn vrienden, laet den jongeling, in den gestrengen oorloogh, hartvochtighGa naar voetnootr. 1 2 geworden, honger en kommer leeren lijden, en, als een ruiter, ontzaghelijckGa naar voetnoot2 3 door zijne speer, de forsse Parten plagen, en onder den blaeuwen hemelGa naar voetnoot3 4 zijn leven wagen, daer het de noot vereischt. Laet de gemalin des strijtbarenGa naar voetnoot4 Ga naar voetnoot4-5 5 dwingelants, en de volwasse maeght, hem van zijn vyants vesten in 't gezicht 6 krijgende, aldus over hem zuchten: och! dat de Koningklijcke bruidegom,Ga naar voetnoot6 7 onervaren in den strijt, niet en sarre den fellen leeu, die van zijn bloedigeGa naar voetnoot7 8 verbolgentheit, midden door de neerlage, wort aengevoert. Het is zoet enGa naar voetnoot8 9 eerlijck voor 't vaderlant te sterven. De Doot vervolgtze oock, die het opGa naar voetnoot9-10 10 loopen aenzetten, en verschoont de schinckels der weerlooze jeught nochte 11 den blooden rugh niet. De deught, die schimp nochte smaet kan lijden,Ga naar voetnoot11 12 blinckt in onbezwalckte eere, en neemt geen ampten aen, noch slaetze af,Ga naar voetnoot12 13 naer het goetduncken van 't wispeltuurige volck. De deught, den hemel 14 openende voor dien, die niet behoorden te sterven, streeft door ongebaendeGa naar voetnoot14 Ga naar voetnoot14-15 15 wegen, en versmaet met een vlugge veder den gemeenen hoop, en de 16 vochtige aerde. Het getrou zwijgen wort oock beloont. Ick wil niet lijden 17 dat een, die Ceres geheimenis melt, met my onder een dack schuile, enGa naar voetnoot17
[pagina 304]
18 zich in mijn gezelschap op een zelve jaght ter zee begeve. d'OnaengebedenGa naar voetnoot18-19 19 Jupijn heeft dickwils den kuischen als den onkuischen gestraft. d'Uitge- 20 stelde straf zit den voorvluchtigen schelm altijdt op de hielen.Ga naar voetnoot20
Het III. Gezang. Een dapper en deugtzaem man hoeft nergens voor te vreezen. 1 De yver der burgeren die op boosheit uit zijn, het aengezicht des door-Ga naar voetnootr. 1 Ga naar voetnoot1-2 2 dringenden dwingelants, nochte de Zuiden wint, een onstuimigh voogt der 3 Adriatische zee, nochte de krachtige vuist des dondergods, verzetten hetGa naar voetnoot3 4 vaste gemoedt des rechtvaerdigen mans niet van zijn bestendigh voornemen: 5 en of de hemel in duigen viel, hy schrickte voor den val niet. Pollux enGa naar voetnoot5 6 d'omzwervende Herkules, op deze deught steunende, zijn ten bestarndenGa naar voetnoot6 7 hemel opgevaren; onder welcken August, ter tafel aensittende, de neck-Ga naar voetnoot7 8 tarschael aen zijnen koralen mont zet. Hier door, o vader Bacchus, hebbenGa naar voetnoot8 9 uwe tigers, het juck met hunnen hardleerigen neck treckende, u, die hetGa naar voetnoot9 10 verdiende, mede derwaert gevoert. Hier door is Quirijn den afgront metGa naar voetnoot10 11 Mavors rossen ontkomen; toen Juno, daer de Goden te rade zaten, aldus,Ga naar voetnoot11 12 tot hun aller genoegen, aenhief: De lantbederfelijcke en bloetschendigeGa naar voetnoot12 13 rechter, en een uitheemsche vrou hebben, sedert Lacedemon den GodenGa naar voetnoot13 14 hunnen bedongen loon onthiel, Ilium in d'assche geleit; Ilium, het welckGa naar voetnoot14 15 van my en de kuische Minerve, met zijn volck en bedriegelijcken vorst,Ga naar voetnoot15-16 16 veroordeelt was. Nu blinckt de eerlooze gast der Lacedemonische echt- 17 breeckster niet; en Priaems meineedigh huis verslaet met hulpe van HecktorGa naar voetnoot17 18 de strijdbare Achiven niet; en d'oorloogh, door ons oproer verlengt, is nuGa naar voetnoot18 19 beslecht. Ick zal voortaen mijnen wrock en gehaten neef, geteelt by deGa naar voetnoot19 20 Trojaensche Priesterin, aen Mars opdraegen. Ick zal gedoogen dat hy tenGa naar voetnoot20 21 helderen hemel inga; necktersap drincke, en onder de Goden gerekent
[pagina 305]
22 werde; zoo slechts de groote zee, tusschen Rome en Ilium, bruizen blijve.Ga naar voetnoot22 23 Laet de ballingen alsins geluckighlijck heerschen; zoo slechs het vee opGa naar voetnoot23 24 Priaems en Paris graf huppele, en de dieren daer ongesteurt hunne jongenGa naar voetnoot24 25 bergen. Laet dan het Kapitool vry staen blincken, en het forsse Rome denGa naar voetnoot25 26 overwonnen Meden wetten voorschrijven. Laet de gevreesde Stadt haren 27 naem wijt uitstrecken in d'uiterste gewesten; daer de straet van GibraltarGa naar voetnoot27 28 Europe van Afrika scheit; daer d'overloopende Nijl de ackers bevochtigt: 29 dat Rome, het welck rustiger afslaet het ongevonden gout, en dat nutterGa naar voetnoot29 30 in de aerde verborgen leit, dan het al wat heiligh is, met roofgierige handen,Ga naar voetnoot30 31 tot het gebruick der menschen aenleit. Wat geweste der weerelt zich hierGa naar voetnoot31 32 tegens kant, laet Rome dat met wapens bestoocken; haeckende om te be- 33 zichtigen in wat oort de zon op het heetste steeckt, en waer het meest 34 sneeut en hagelt. Doch ick spel den Quiryner zijn geluck met dit beding,Ga naar voetnoot34 35 dat hy, door al te groot eene zucht tot zijn vaderlant, en op den Staet teGa naar voetnoot35 36 veel betrouwende, zich niet onderwinde het oude Troje weder op teGa naar voetnoot36 37 bouwen. Trojes fortuin, ter quader uure verrijzende, zal wederom jammer- 38 lijck verwoest worden; dewijl ick, Jupijns gemalin en zuster, d'overwinnende 39 scharen zal aenvoeren. Indien de kopere vest, door Febus bestel, driemaelGa naar voetnoot39 40 verrijze, zoo zalze, verdelght door mijne Griecken, driemael uitgeroeitGa naar voetnoot40 41 worden; en de gevange vrou zal driemael man en kinders beschreien. Deze 42 dingen voegen mijne boertige lier niet. Waer heene, mijn Zanggodin? ghyGa naar voetnoot42 43 dartele, staeck Godentael te spreecken, en deftige zaecken met lichte wijzenGa naar voetnoot43 44 te verkleenen.
Aen Kalliope. Het IV. Gezang. Hy zeght dat hy, door de beschuttinge der Zanggodinnen, een groot gevaer ontvlught is, en hoopt door hare hulp altijt veiligh te leven. 1 O Koningin Kallioop, wel aen, dael van den hemel, en speel op uwe fluit 2 een lang zoet liedeken; het zy u lust met een schelle keel te zingen, of opGa naar voetnootr. 2 3 Febus cyter en snaren te spelen. Hoortgheze niet? of beguicheltme eenGa naar voetnoot3 4 zoete razerny? my dunckt dat ickze hoor door de heilige wouden dwalen,Ga naar voetnoot4
[pagina 306]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 5 waer in liefelijcke beecken en luchjes ruischen. Ringelduiven, waer van menGa naar voetnoot5 6 veel vertelt, hebben my, in mijne kintsheit, vermoeit van slaep en spel, metGa naar voetnoot6 7 frisch loof bedeckt, op den Apulischen Vultur, buiten de grenzen van Apulie,Ga naar voetnoot7 8 mijne voetster. Het scheen wat wonders by een yeder, die het nest van 'tGa naar voetnoot8 9 hooghgelegen Acherontia, de Batijnsche bosschen, en het vette lant vanGa naar voetnoot9 10 Ferente bewoont; hoe ick lagh en sliep, zonder dat mijn lichaem van zwarte 11 adders en beeren beschadigt wiert; hoe ick, moedigh kint, niet zonder de 12 hulp der Goden, met heiligen laurier en aengedraege myrtetacken, bedeckt 13 wiert. O Zanggodinnen, het zy ick in 't hooge Sabynen gevoert werde; hetGa naar voetnoot13 14 zy my het koele Preneste, het zy het steile Tibur, het zy de bewaterde bajenGa naar voetnoot14 15 my behagen; ick ben en blijf uw eigen. De verloren veltslagh te Filippen,Ga naar voetnoot15 16 de vervloeckte boom, nochte de baren der Siciliaensche zee hebben my,Ga naar voetnoot16 17 uwer bronnen en reien vrient, niet omgebrogt. Zoo lang alsghe my byblijft, 18 zal ick vrywilligh zeeman den raezenden Bosforus, en te lande het dorreGa naar voetnoot18 19 zant der Assyrische stranden bezoecken. Ongeschent zal ick d'ongastvryeGa naar voetnoot19 20 Britten bezichtigen, en Konkanus, vermaekt met paerdebloet; oock de ge-Ga naar voetnoot20 21 pijlkokerde Gelonen, en den Scytischen vliet. Ghy verquickt den grooten 22 Cesar, in de Pierische speloncke, wanneer hy pooght van zijnen arbeit teGa naar voetnoot22 23 rusten; zoo ras hy zijne afgestrede benden in bezettinge geleit heeft. Ghy,Ga naar voetnoot23 24 koesterende Zanggodinnen, geeft goedertieren raet, en verblijt u daer in. 25 Wy weten hoe hy, die de logge aerde, d'onstuimige zee, de droeve rijckenGa naar voetnoot25 26 en steden breidelt, en alleen, met een rechtvaerdige heerschappye, over 27 Goden en sterfelijcke menschen, gezagh heeft, de godlooze Reuzen, enGa naar voetnoot27 28 den bloetdorstigen hoop, met blixemslagen uitgeroeit heeft. Die gruwelijckeGa naar voetnoot28 29 jeugt, op hare armen betrouwende, en die gebroeders, poogende Pelion opGa naar voetnoot29 30 den beschaduwden Olymp te stapelen, hadden Jupijn eenen grooten schrick 31 aengejaeght. Maer wat vermoghten Tyfaeus, en de machtige Mimas, of Por-Ga naar voetnoot31-32 32 fyrion, verschrickelijcker door zijn grootheit, of Retus, en Enceladus, een 33 stout schutter, met hun uitgeruckte stroncken tegens Pallas rammelendenGa naar voetnoot33 Ga naar voetnoot33-34 34 beuckelaer, toenze ter neder storten? De verteerende Vulkaen, mevrou
[pagina 307]
35 Juno, en de Patareesche en Delfische Apollo, die nimmermeer den boogh 36 van zijne schouderen leit, zijn los hair in zuiveren Kastalischen dau doopt,Ga naar voetnoot36 37 en de kreupelbosschen en wouden zijner geboorte in Lycie bezit, hielden 38 het met Jupijn. Radelooze maght valt door haer eige zwaerte. De GodenGa naar voetnoot38 39 vermeeren oock zelfs een gematighde maght, en haeten het gewelt datGa naar voetnoot39 40 allerleie schellemstucken brout. De honderthandige Gyas, en Orion, deGa naar voetnoot40 41 schenner der ongerepte Diane, van den maeghdelijcken pijl doorschoten,Ga naar voetnoot41 42 zijn vermaerde getuigen van mijn zeggen. De aerde, haer eige gedroghtenGa naar voetnoot42 43 bestulpt hebbende, klaeght en kermt dat haer gebroedsel in den afgrontGa naar voetnoot43 44 gestooten is: het gezwinde vier kan niet bijten door Etna, waer onder zyGa naar voetnoot44 45 bestulpt leggen: de gier, tot een wachter over de boosheit gestelt, verlaetGa naar voetnoot45 46 de lever van den geilen Tityus niet: Piritous, de snoeper, zit met driehon-Ga naar voetnoot46 47 dert ketenen geboeit.
Augustus lof. Het V. Gezang. Markus Attilius Regulus stantvastigheit, en zijn wederkeeren naer Karthago.Ga naar voetnoot+ 1 Wy gelooven dat de Dondergodt in den hemel heerscht: nu Britten en 2 lastige Persianen onder het rijck gebrogt zijn, zal August voor eenen zicht-Ga naar voetnootr. 2 Ga naar voetnoot2-3 3 baeren Godt gehouden worden. Heeft niet de soldaet van Krassus, doorGa naar voetnoot3-4 4 het uitheemsch huwelijck, schandelijck het leven behouden? En zijn niet 5 (och raet en verkeerde zeden!) Marsers en Apulers, vergeetende hunneGa naar voetnoot5 6 dapperheit, faem, waerdy, en eeuwigen godsdienst, terwijl Jupijn en RomeGa naar voetnoot6 7 noch behouden waren, grijs geworden, onder den Medischen Koning, inGa naar voetnoot7 8 de wapenen der vyanden, hunne schoonvaderen? Dit hadde de voorzich-Ga naar voetnoot8 Ga naar voetnoot8-9 9 tigheit van Regulus verhoet, niet toestemmende die schandelijcke voor-Ga naar voetnoot9-10
[pagina 308]
10 waerden, en het voorbeelt, dat de toekomende eeuw in haer bederf slepen 11 zoude, ten waer de gevange jeugt zonder deernis verging. Hy sprack: ickGa naar voetnoot11 12 heb de standaerden en wapens, zonder bloedstorting den krijghsliedenGa naar voetnoot12 13 ontweldight, zien in de Punische kercken ten toon gehangen. Vrye burgersGa naar voetnoot13 14 heb ick gevleugelt gezien, en de poorten ongesloten, en de ackers bouwen,Ga naar voetnoot14 15 die wel eer by onzen oorloogh geplondert waren. O ja de soldaet, om goutGa naar voetnoot15 Ga naar voetnoot15-16 16 gelost, zal moediger wederkeeren. Ghy behaelt schade by schande. Mis-Ga naar voetnoot16-17 17 verfde wol krijght hare voorige zuiverheit niet weder, en de ware deught, 18 eens gebluscht wezende, wil in veraerde menschen niet weder tieren. IndienGa naar voetnoot18 Ga naar voetnoot18-19 19 een hinde, die zich uit het dichte net geredt heeft, vecht, zoo zal dees oock 20 dapper zijn, die zich den trouweloozen vyant vertrout heeft; en op eenenGa naar voetnoot20 21 voorspoedigen toght de Penen vertreden, die verbluft, met gevleugeldenGa naar voetnoot21 22 armen, de bolpees gevoelt, en de doot gevreest heeft. Dees niet weetendeGa naar voetnoot22 23 hoe hy zijn leven zoude bergen, heeft al vechtende om pais gebeden. OGa naar voetnoot23 24 schande! o groot Kartago! die heerlijcker zijt, door den smadelijcken valGa naar voetnoot24 25 van Italie. Men zeit dat hy, als een vervooghde, zijn kuische gemalin enenGa naar voetnoot25 26 kus afgeslagen, zijn kleene kinders van zich geweert, en nors het mannelijckGa naar voetnoot26 Ga naar voetnoot26-27 27 gezicht ter aerde geslagen hebbe; tot dat hy zelf, als een raetsman, de 28 twijfelmoedige Raetsheeren bevestighde met eenen noit gehoorden raet,Ga naar voetnoot28 29 en, een befaemt balling onder zijne bedruckte vrienden wezende, spoedeGa naar voetnoot29 30 te vertrecken: hoewel hy wel wist wat de uitheemsche scherprechter voor 31 hem bereide; nochtans heeft dees zijne bloetverwanten, die hem tegen- 32 hielden, en 't volck dat zijn wederkeeren belette, niet anders afgewezen,Ga naar voetnoot32 33 dan of hy, na een gestreecken vonnis, de lange rechtshandelingen zijner 34 meesteren verliet; tyende naer de ackers van Venafra, of het Lacedemo-Ga naar voetnoot34 35 nische Tarente.
[pagina 309]

Aen de Romainen. Het VI. Gezang. Hy bestraft de bedorve zeden zijner eeuwe. 1 O Romer, onschuldigh zultghe uwer voorouderen misdaden boeten, tot 2 datghe kercken en vervalle kappellen der goden en de beroockte beeldenGa naar voetnootr. 2 3 herstelt hebt. Ghy heerscht om datghe u den Goden onderworpt. Hier herGa naar voetnoot3 4 is uw oirsprongh, derwaert strecke uw einde. Verwaerloosde Goden hebben 5 het erbarmelijcke Italie veele rampen toegezonden. Monesis en Pakorus heirGa naar voetnoot5 6 heeft nu tweemael onzen ongezegenden intoght vermorsselt; en grenicktGa naar voetnoot6 7 dat het by zijn kleene halsketens noch eenen buit verovert heeft. DakusGa naar voetnoot7 8 en Moor hebben de stadt, van oproer bezeten, bykans uitgeroit; dees ont-Ga naar voetnoot8 9 zaghelijck om zijne vloot; die op schieten beter afgerecht. Eeuwen, vrucht- 10 baer van boosheit, hebben eerst huwelijck, huis, en geslacht bezoedelt. UitGa naar voetnoot10 11 deze bron ontsprong de neerlaegh, die over volck en vaderlant vloeide. DeGa naar voetnoot11 12 huwbaere dochter schept lust Jonische danssen te leeren, en wort alreedeGa naar voetnoot12 13 met kunst onderwezen, en leit, van kintsbeen af, op bloetschendige minneGa naar voetnoot13 14 toe. Flus trachtze naer jonger overspeelders in hare bruiloft: en zy weet'erGa naar voetnoot14 15 geenen keur in, wienze by duister met der vaert een ongeoorloofde vrient-Ga naar voetnoot15 16 schap gunt: maer opentlijck niet zonder haer mans kennis ontboden zijnde,Ga naar voetnoot16 17 rijstze op; het zy een winckelknecht, het zy een zeeman, die op SpanjeGa naar voetnoot17 18 vaert, een kostelijck koopman van oneere, haer roept. De jeught, van zulckeGa naar voetnoot18 19 ouderen gesproten, verfde de zee met Punischen bloede niet; nochte ver- 20 sloegh den grooten Pyrrus, Antiochus, en den vervloeckten Hannibal niet:Ga naar voetnoot20 21 maer de mannelijcke afkomst van het boeren leger, afgerecht om de klayGa naar voetnoot21 22 met Sabellische spaden om te spitten, en, op het believen der strengeGa naar voetnoot22 23 moeder, branthout te torssen; wanneer de zon der bergen schaduwe ver- 24 anderde, en den afgesloofden ossen het juck afnam, terwijlze den aenge- 25 namen nacht op haren wegvarenden wagen aenvoerde. Wat verslint deGa naar voetnoot25 26 schadelijcke tijdt niet? Onzer ouderen, slimmer dan onzer bestevaderen, eeuGa naar voetnoot26 27 heeft ons noch boozer voortgebrogt, die wel haest noch een gebreckelijckerGa naar voetnoot27 28 afkomst zullen voortbrengen.Ga naar voetnoot28
[pagina 310]

Aen Asterie. Het VII. Gezang. Hy troostze, die om haer mans afwezen bedruckt en bekommert is. 1 O Asterie, wat beschreitghe Gyges, den getrouwen jongeling, die rijck 2 van Bitynische waeren, door den helderen westen wint, in 't begin der lente,Ga naar voetnootr. 2 3 u weder toegevoert zal worden. Hy, van den Noorden wint naer OrikumGa naar voetnoot3 4 gedreven, en het onweêr des Steenbocks uitgestaen hebbende, brengt sla-Ga naar voetnoot4 5 peloos de koude nachten, niet zonder veele tranen over. Maer een loos 6 bode der bekommerde waerdinne verzoeckt hem, op duizenterleie wijze,Ga naar voetnoot6 7 zeggende, dat d'ellendige Chloë in uwe minne blaeckt; en verhaelt hoe deGa naar voetnoot7 8 trouwelooze vrou den al te lichtgeloovigen Pretus, met valsche aenklaghten,Ga naar voetnoot8 9 daer toe gedreeven heeft, om den doot des kuischen Bellerofons te ver- 10 haesten. Hy vertelt dat Peleus bykans ter hellen gevoert is, terwijl die eer-Ga naar voetnoot10 Ga naar voetnoot10-11 11 lijcke voor de Magnesische Hippolyte vlughte: en de bedrieger brengt te 12 vergeefs geschiedenissen by, die tot overtreden raden: want uw oprechteGa naar voetnoot12 13 man, onbeweeghlijcker dan de klippen der Ikarische zee, laet het zijn dooveGa naar voetnoot13 14 ooren hooren. Maer zie toe dat uw gebuur Enipeus u niet boven behooren 15 behage; hoewel op het marcktvelt niemant gezien wort, die zoo wel eenGa naar voetnoot15 16 paert berijden, en sneller in den Tiber zwemmen kan als hy. Sluit uwe deur 17 tegens den nacht toe, en zie niet af op straet, terwijl men klaeghlijck op deGa naar voetnoot17 18 fluit speelt; en of hy u al dickwijl wreet noemt, blijf even hardt.Ga naar voetnoot18
Aen Maecenas. Het VIII. Gezang. Waerom hy, die ongehuwt leeft, evenwel op den eersten Maert offert, en bancketteert.Ga naar voetnoot+ 1 O Mecenas, geleert in beide taelen, ghy verwondert u wat ick onge-Ga naar voetnootr. 1 2 troude op den eersten dagh van Maerte doe; wat de bloemen en het volle 3 wierroockvat, en de kole, op de groene zoden geleit, beduiden. Ick hadde,Ga naar voetnoot3 4 toen ick bykans van den slagh des booms om hals gebrogt was, een zoetGa naar voetnoot4 Ga naar voetnoot4-5 5 bancket en eenen witten bock aen Bacchus belooft. Dees dagh, die altijt 6 om het jaer eens geviert wort, zal het bepeckte stopsel nemen van de wijn-Ga naar voetnoot6
[pagina 311]
7 kruick, die van Tullus burgemeesterschap af heeft beginnen aen te zetten.Ga naar voetnoot7 8 Drinck hondert schaelen op de gezontheit van uwen vrient, en drinckenweGa naar voetnoot8 9 den heelen nacht over. Alle geroep en gramschap zy verre van u. LaetGa naar voetnoot9 10 stadts bekommeringen vaeren. Het heir van den Dacischen Kotison is ver-Ga naar voetnoot10 11 slagen. De onderling gesteurde Meden zijn droevigh tegens elckanderenGa naar voetnoot11 12 in 't harnas. De Biscaier, een out vyant in 't Spaensche geweste, ten leste 13 geboeit, is dienstbaer. De Scyten hebben alree voor met ongespannenGa naar voetnoot13 14 boogh het velt te ruimen. Bekreun u niet, al mort het gemeene volck ergensGa naar voetnoot14 15 over, en weest niet al te zorghvuldigh. Gebruick vrolijck het gene u deGa naar voetnoot15 16 tegenwoordige tijt verleent, en ontsla u zaecken van belang.Ga naar voetnoot16
Aen Lydia. Het IX. Gezang. Gespreck tusschen Horatius en Lydia. 1 HO. Zoo lang ick u in mijne jeugt beviel, en geen jongeling uwen blancken 2 hals liefelijcker omarmde, leefde ick geluckiger dan de Koning van Persen.Ga naar voetnootr. 2 3 LY. Zoo lang ghy niemant vieriger beminde, en Lydia niet om Chloë most 4 achter staen, leefde ick, wijt vermaerde Lydia, doorluchtiger dan de Room-Ga naar voetnoot4 5 sche Ilia. HO. De Tracische Chloë, meestres in 't lieflijck zingen, en afge- 6 recht op de citer, beheerscht my nu, voor wie ick niet zou schromen te 7 sterven, indien de doot haer zieltje slechts sparen wou. LY. Ick, en Kalaïs, 8 de zoon van den Turijnschen Ornit, blaecken in onderlinge minne; voor 9 wien ick gaerne tweemael sterven zou, indien de doot zijn zieltje sparen 10 woude. HO. En of de eerste liefde wederkeerde, en ons, gescheide ge-Ga naar voetnoot10 11 lieven, onder een metaelen juck sloegh? Indien de blonde Chloë verstooten 12 wort, en de deur weder voor de geschopte Lydia openstaet. LY. Al waerGa naar voetnoot12 13 hy schooner dan een star, ghy lichter dan de wint, en oploopender danGa naar voetnoot13 14 d'onstuimige zee, noch zou ick liever met u leven en sterven.
Op Lyce. Het X. Gezang. Datze hare hardigheit afleggende, eenighzins zich uit medoogen over hem ontfarme. 1 O Lyce, die aen eenen wreeden man getrout zijt, al droncktghe uit denGa naar voetnootr. 1 2 veergelegen Tanais, zoo zoude het u nochtans moeien, datghe my, voorGa naar voetnoot2
[pagina 312]
3 uw wrede deuren, in de bittere kou liet leggen. Ghy hoort hoe de deur 4 kraeckt, en het geboomte, dat tusschen de schoone huizen leit, van denGa naar voetnoot4 5 wint ruischt, en Jupijn met een heldere lucht het sneeu bevriest. Legh afGa naar voetnoot5 6 de fierheit, die Venus mishaeght, op dat het radt der fortuine niet en keere.Ga naar voetnoot6 7 Ghy zijt geene strenge Peneloop tegens de vryers van uwen TyrrenischenGa naar voetnoot7 8 Vader geboren. O Lyce, hoewel giften, nochte gebeden, nochte de doot-Ga naar voetnoot8-9 9 verf der pimpelpaersse vryers, nochte uw man, gewont van die welzingendeGa naar voetnoot9-10 10 boel, u beweegen; en ghy niet buighzamer zijt, dan de harde eeckelboom,Ga naar voetnoot10 11 nochte zachtmoediger dan Mauritaensche slangen; verschoonze die u bid-Ga naar voetnoot11 12 den. Mijn lenden zal niet altijt dit leggen, voor uwen drempel, in weêr en 13 wint konnen uitharden.Ga naar voetnoot13

Aen Merkuur. Het XI. Gezang. Dat hy hem zangen leere, om Lyde te vermurwen. 1 O Merkuur, want de leerzame Amfion heeft, toen ghy zijn meester waert, 2 door zijnen zang, de steenen bewoogen; en ghy o luite, die geestigh metGa naar voetnootr. 2 3 zeven snaren klinckt, eertijts stom en onaengenaem, nu ter tafel en terGa naar voetnoot3 4 kercke gewilt; speel ons liedekens, waer naer Lydes hardneckige oorenGa naar voetnoot4 5 luisteren, die, als een driejarigh paert, op het ruime velt al springende speelt, 6 en noch maeght niet wil aengeroert worden, alte onrijp voor eenen dar-Ga naar voetnoot6 7 telen man. Ghy kunt tigers en bosschen te zamen trecken, en snelle vlietenGa naar voetnoot7 8 schutten. Cerber, de poortier van 't gruwzame hof, weeck voor u, toengheGa naar voetnoot8 9 hem vleide; hoewel zijn hooft van duizent slangen krielt, en zijn giftigeGa naar voetnoot9 10 adem en vervuilt bloet ten drietongigen muil uitvloeit: ja oock Ixion enGa naar voetnoot10 11 Tityus loegen tegens hunnen danck. Terwijlghe de dochters van Danaus,Ga naar voetnoot11 12 met een aengenaem liet, streelde, stont haer emmer een luttel stil. LydeGa naar voetnoot12 13 aenhoore dat schelmstuck, en de bekende straffe der maeghden, en het 14 bodemlooze vat, dat geen water hout, en de langzaeme Wraeck, die deGa naar voetnoot14 15 misdaden in den afgront oock hebben te verwachten. Want wat kondenGa naar voetnoot15
[pagina 313]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 16 die wreeden erger bedrijven? Die wreeden hebben haer eige bruidegomsGa naar voetnoot16 17 met een hardt lemmer kunnen doorstooten. Een van allen, waerdigh ge-Ga naar voetnoot17 18 huwt te zijn, was loflijck logenachtigh tegens haren meineedigen vader, enGa naar voetnoot18 19 is eeuwigh een befaemde bruit gebleven; die tegens haeren nieuwen man 20 sprack: op op, op datghe den langen slaep, daerghe niet voor vreest, niet en 21 slaept. Bedriegh uwen schoonvader, en schelmsche zusters, die, helaes!Ga naar voetnoot21 22 yeder haren man verscheuren, gelijck leeuwinnen, die een kalf onder de 23 klaeuwen hebben. Ick, weeckhartiger dan zy, zal u niet dooden, nochte 24 gesloten houden. Mijn vader maghme wreedelijck ketenen, om dat ick ge-Ga naar voetnoot24 25 nadigh mijnen ellendigen man gespaert hebbe; of hy maghme over zee inGa naar voetnoot25 26 het uiterste van Numidie bannen. Ga daer uwe voeten en de winden u 27 draegen kunnen; terwijl Venus en de nacht u gunstigh is. Ga ter goederGa naar voetnoot27 28 uure, en hou tot gedachtenis een klaeghdicht op mijn graf.Ga naar voetnoot28
Aen Neobule. Het XII. Gezang Datze verslingert op Hebrus den jongeling zich tot luie ledigheit begeven hehbe. 1 O Neobule, het zijn elendige vrouwen, die in liefde geenen lust scheppen,Ga naar voetnootr. 1 2 en met zoeten wijn hare bekommeringen niet dorven van 't harte spoelen,Ga naar voetnoot2 3 of zich ontzetten om haer ooms kyvagie. Cypris gevleugelt wichtje ont-Ga naar voetnoot3 Ga naar voetnoot3-4 4 draeght u den breikorf. Het webbe en hantwerck der bezige Minerve raeckt 5 aen een zijde, door de schoonheit van den Liparischen Hebrus, die beterGa naar voetnoot5 6 ruiter is dan Bellerofon, en in loopen en worstelen noit overwonnen, zoo 7 ras hy zijn beolide schouders in den Tiberstroom gewasschen heeft; oockGa naar voetnoot7 8 fix om gejaegde harten, door het vlacke velt, in eenen drommel rennende,Ga naar voetnoot8 9 te schieten, en gezwint om het wilde zwijn, in een dicht struickelbosch,Ga naar voetnoot9 10 te verrasschen.
Aen de bron van Blandusie. Het XIII. Gezang. Hy prijst hare vermaeckelijckheit.Ga naar voetnoot+ 1 O Blandusische bron, die doorluchtiger dan glas, en zoeten wijn waerdighGa naar voetnootr. 1 2 zijt, ick zal u morgen met bloemen eenen bock opofferen, wiens horensGa naar voetnoot2
[pagina 314]
3 eerst ten stern beginnen uit te botten, en die vergeefs aenvangt geil enGa naar voetnoot3-4 4 stoots te worden: want het jongk der weelige kudde zal uw kille beecken 5 root van bloet verwen. De benaude hitte der hontsdagen kan u niet 6 deeren. Ghy verschaft den afgeploeghden stieren, en het weidende veeGa naar voetnoot6 7 een aengename koelte. Een vermaerde bron zultge worden, naerdien ickGa naar voetnoot7 8 van den eicken boom zinge, die op holle rotsen groeit, daer uwe ruischende 9 wateren van afvlieten.
Augustus lof. Het XIV. Gezang. 1 O Volck, Cesar, die onlangs gezeit wert, gelijck Herkules, gestaen te heb- 2 ben naer den laurier, die niet als door doots gevaer kan gekocht worden, 3 koomt triomfeerende wederom t'huis van de Spaensche kusten. Laet de 4 vrou, die met eenen man vernoeght, en bezigh is met den rechtvaerdigenGa naar voetnootr. 4 5 Goden te offeren, te voorschijn komen, met de zuster des doorluchtigenGa naar voetnoot5 6 veltoversten, en de moeders der dochteren, en onlangs gebergde jonge-Ga naar voetnoot6 7 lingen, met demoedige hairbanden verciert. O ghy nieugehouwde mannen,Ga naar voetnoot7 8 en vrouwen, staeckt onnutten kout. Dees dagh, my waerlijck een feest-Ga naar voetnoot8 9 dagh, zal alle zwaermoedigheit verdrijven. Zoo langh Cesar op de weereltGa naar voetnoot9 10 heerscht, zal ick voor geen oproer nochte geweldige doot vreezen. GhyGa naar voetnoot10 11 jongen, ga hael balssem, kranssen, en wijn, die van den Marsischen oorlooghGa naar voetnoot11 12 heught; indien men ergens een kruick voor den zwervenden SpartakusGa naar voetnoot12 13 heeft konnen verschuilen. Zegh dat die schrandere Neaera zich haeste, omGa naar voetnoot13 14 het blonde hair op te knopen. Indienge door den nijdigen deurwachter ver-Ga naar voetnoot14 15 let wort, ga door. Het grijze hair temt 't gemoedt, tot twist en dartelGa naar voetnoot15-17 16 krackeel genegen. In het heetste mijner jeught, onder Planckus burge- 17 meesterschap, zoude ick het niet geleden hebben.
Op Chloris. Het XV. Gezang. Datze nu een oude best geworden, ten minste eens hare vuiligheit en geilheit nalate. 1 Ghy vrouwe van den armen Ibikus, stel uwe geilheit en eerlooze ontuchtGa naar voetnootr. 1 2 eens mate. Staeck, nughe met uwen eenen voet in 't graf gaet, het speelen
[pagina 315]
3 onder de vrysters, en de heldere starren, door uwen nevel, te verduisteren.Ga naar voetnoot3 4 O Chloris, wat Foloë wel voeght, dat voeght juist u niet. Uw dochter 5 magh beter het huis des vryers bestoocken: gelijck een paepin van Bacchus,Ga naar voetnoot5 6 gedreven door het getrommel der bomme. Notus minne prickelt haer, alsGa naar voetnoot6 7 een ritzige geit, te speelen. Wol spinnen, by het vermaerde Lucerie, enGa naar voetnoot7 8 niet het cyterspeelen, past u; de roode roozekrans, en het vaetje tot denGa naar voetnoot8 9 bodem toe uit te poien, geene oude best.Ga naar voetnoot9
Aen Mecenas. Het XVI. Gezang. Dat hy zich in zijne kleenigheit genoeght. 1 Een koperen toren, massyve deuren, wreede schiltwachten van waec-Ga naar voetnootr. 1 2 kende honden verzekerden d'opgeslote Danaë genoegh voor de overspeel-Ga naar voetnoot2 3 ders, die by nacht loopen; hadden Jupiter en Venus Akrisius den angst-Ga naar voetnoot3-4 4 valligen wachter der weghgesteecke maeght niet uitgelachen: want zy wist 5 dat de toegang vry en open stont, voor den in gout veranderden Godt. 6 Gout wil wel midden door de hellebaerdiers gaen, en krachtiger dan deGa naar voetnoot6 7 blixem door de steenen dringen. Het geslacht des Grieckschen wichelaersGa naar voetnoot7 8 is ter neêr gestort, en om gewin in zijn bederf verzoncken. De Macedoni-Ga naar voetnoot8-9 9 sche helt heeft de poorten der steden gekloven, en jeloersche KoningenGa naar voetnoot9 10 met schenckadien overstulpt. Schenckadien verstricken gestrenge Amiralen.Ga naar voetnoot10 11 Zorgh en honger naer meer volght het aengroeiende gelt. O Mecenas, pronckGa naar voetnoot11 12 der ridderen, met recht yze ick het hooft in de lucht te steecken, om gezienGa naar voetnoot12 13 te worden. Hoe yemant min van den Goden begeert, hoe hy meer ver-Ga naar voetnoot13 14 krijght. Beroit loop ick naer het leger der geenen, die niets en begeeren;Ga naar voetnoot14 15 en als een overlooper haeck ick de zijde der rijcken te begeven; zijnde,Ga naar voetnoot15 16 door het versmaden van middelen, een doorluchtiger heer, dan of menGa naar voetnoot16 17 zeide, dat ick mijne schuuren vol hadde van alles, wat de neerstige Appuler 18 ploeght; arm onder de groote rijckdommen. Een zuivere waterbeeck, weinige 19 bunderen houts, en de zekre hope van mijn gewas, geluckiger dan de heer-Ga naar voetnoot19 Ga naar voetnoot19-21 20 schappy van het vruchtbare Afrika, is hem onbekent, die door de Fortuin
[pagina 316]
21 bralt: hoewel geene Kalabrische byen mijn korven met honigh vullen, en 22 mijn wijn niet verslapt in de Lestrigonische kruicke, en mijn vette schapenGa naar voetnoot22 23 niet groeien op Fransche weiden. Kommerlijcke armoe ontbeer ick even-Ga naar voetnoot23 24 wel, en begeerde ick meer, ghy zoudme niet weigeren te geven. DenGa naar voetnoot24-25 25 kleenen tol zal ick beter met een ingetoomde begeerlijckheit betalen, dan 26 of ick het rijck van Alyatikus aen de Mygdonische velden hechtte. WieGa naar voetnoot26 27 veel begeert, ontbeert veel. Het gaet hem wel, dien Godt met een spaer- 28 zame hant zoo veel bestelt, dat hy genoegh heeft.Ga naar voetnoot28
Aen Elius Lamias. Het XVII. Gezang. Hy looft en noodight hem tot een rustigh en lustigh leven.Ga naar voetnoot+ 1 O edele Elius, gesproten van den ouden Lamus, (naerdien men zeit dat 2 d'eerste Lamien van hem hunnen naem voeren, en al het geslacht zijner 3 nakomelingen, gelijck in de kronijcken blijckt, van hem eerst afgekomen 4 zijn, die gezeit wort, als een Vorst, de Forminiaensche vesten, en, als eenGa naar voetnootr. 4 5 wijt heerschende Koning, Liris, die zich loost op de stranden van Marika,Ga naar voetnoot5 6 bezeten te hebben.) Morgen zal een onweêr, uit den oosten, het wout metGa naar voetnoot6 7 veele bladeren, en den oever met veel onnut wier bespreien; 't en zy my de 8 veeljarige kray, een zeewichelaer, bedrieght. Legh droogh hout aen denGa naar voetnoot8 9 haert, terwijl het u gebeuren magh. Morgen, met uwen knechten heilighGa naar voetnoot9-10 10 avont hebbende, zultghe uwen buick vol wijn drincken, en van een speen- 11 varckentje eeten.
Aen Faunus. Het XVIII. Gezang. Dat hy hem begunstige. 1 O Faunus, vryer der vlughtige Nymfen, tree zachtelijck over mijn erf,Ga naar voetnootr. 1 2 en ope velden, en ga heene, zonder mijn zuigende geitkens te beschadigen;Ga naar voetnoot2 3 want eens om 't jaer sneeft'er een bocksken voor u, en de beker, VenusGa naar voetnoot3 4 macker, is altijdt vol wijn: het oude autaer roockt van veel wierroocks: al
[pagina 317]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 5 het vee huppelt, op het grazige velt: wanneer uw hooghtyt den vijfdenGa naar voetnoot5 6 van Wintermaent verjaert, viert het dorp, dat uwen feestdagh met denGa naar voetnoot6 7 ledigen os in de beemden hout: de wolf dwaelt onder de stoute schae-Ga naar voetnoot7 8 pen: het bosch stroit wilt loof u ter eere: de delver vermaeckt zich op deGa naar voetnoot8 9 lastige aerde te trippelen.Ga naar voetnoot9

Aen Telefus. Het XIX. Gezang. Dat hy, beslommert met oude geschiedenissen te beschrijven, niet verzuime vrolijck te leven. 1 Ghy beschrijft hoe veel verloop van tijt dat'er is, tusschen Inachus enGa naar voetnootr. 1 2 Kodrus, die niet vreesde voor 't vaderlant te sterven; en het geslacht vanGa naar voetnoot2 3 Eakus, en den oorlogh, die voor het heilige Troje gevoert is; en ghy zwijghtGa naar voetnoot3 4 hoe dier wy een vat wijns van Chius koopen: wie het badt warmen, inGa naar voetnoot4 5 wiens huis en om wat uur ick de Samnijtsche koude verdrijven zal. GhyGa naar voetnoot5 6 jongen, haest u, en geef ons eenen avontroemer, of slaepdronck, ter eereGa naar voetnoot6 7 van Mureen, den wichelaer. Schenck ons drie of negen middelmatige roe-Ga naar voetnoot7 Ga naar voetnoot7-9 8 mers. Een beschoncken poeet, die oneve Zanggodinnen bemint, laet drie- 9 mael drie schaelen eischen. De Bevallijckheit vergezelschap met hare naeckte 10 zusteren, voor krackeel bevreest, laet niet toe dat men meer dan drie schalenGa naar voetnoot10 11 drincke. Het lustme dol te drincken. Waerom blaest men niet op de Bere-Ga naar voetnoot11-12 12 cijntische pijpe? Waerom hangt de fluit by de stomme lier? Ledige handen 13 haet ick. Stroy roozen. De nijdige Lykus hoore het dolle krieoelen, en deGa naar voetnoot13 14 gebuurin, die ongalijck is voor Lykus, den ouden man. O Telefus, de tijdigeGa naar voetnoot14 15 Chloë roept u, die met uw dick hair blinckt; my verteert de langduurigeGa naar voetnoot15 16 minne van mijne Glycere.
[pagina 318]

Aen Pyrrus. Het XX. Gezang. Dat hy niet en pooge den schoonen knaep het maeghdeken te onttrecken. 1 O Pyrrus, mercktghe niet met wat gevaer ghy de Getulische leeuwinne 2 hare jongen poogt te ontrucken? Eerlang zultghe, als een bloo roover, denGa naar voetnootr. 2 3 wreeden oorloogh ontvlieden; wanneerze heenegaet door de hinderlijckeGa naar voetnoot3 4 scharen der jongelingen, om Nearchus weder te krijgen. Een groote strijt 5 zal'er wezen, of ghy of zy den grooten buit bekomen zal. Terwijl ghy de 6 vlugge pijlen voor den dagh haelt, en zy hare vreesselijcke tanden wet, 7 zeit men dat hy, als scheider van 't gevecht, de zege in zijn gewelt heeft,Ga naar voetnoot7 8 en met een zoet windeken de schouders verkoelt, die met geurige vlechten 9 bespreit zijn: hoedanigh Nireus was, of die op den bewaterden Ida ge-Ga naar voetnoot9 10 schaeckt is.
Aen de kruick. Het XXI. Gezang. Dat hy Korvijns halve ouden wijn opzette.Ga naar voetnoot+ 1 O vrolijcke kruick, die met my geboren zijt, toen Manlius burgemeesterGa naar voetnootr. 1 2 was; het zy ghy klaghten of boerten of krackeel en razende minne, of ge-Ga naar voetnoot2 3 mackelijcken slaep werckt; waerdigh op eenen feestdagh voor den daghGa naar voetnoot3 4 gehaelt te worden; het zy in wiens naem ghy van Massische puickwijnGa naar voetnoot4 5 zwanger zijt; koom te voorschijn, dewijl Korvijn gebiet ouden wijn teGa naar voetnoot5 6 tappen. Hoewel die man vol is van Sokratische leeringen, nochtans zal hy 7 zoo afkeerigh van u niet wezen. Men zeit dat de deftige oude Kato zich 8 dickwils met wijn verheught hebbe. Door een zoet pijnigen verzetgheGa naar voetnoot8 9 menighmael een straf gemoedt. Door u, o boertige wijn, ontdecktghe dick-Ga naar voetnoot9 10 wils de bekommeringen der wijzen en den geheimen raet. Ghy sterckt enGa naar voetnoot10 11 verquickt de benaeude herten met hope; en alsmen u in heeft, steeckt deGa naar voetnoot11-12 12 beroide zijn horens op, die niet en vreest voor de majesteit der gesteurde 13 Koningen, nochte de wapens der krijghslieden. Bacchus, en indien 'er de 14 blijde Venus by is, en de noode gescheide Bevallijckheden, en de brandende 15 lichten zullen u ophouden, tot dat de rijzende zon de starren verjage.Ga naar voetnoot15
[pagina 319]

Aen Diane. Het XXII. Gezang. Hy wijdt haer den pijnboom toe, die by zijn hoeve staet. 1 O bewaerster der bergen, en woutmaeght, driekoppige Godin, die drie-Ga naar voetnootr. 1 2 mael aengeroepen, in arbeit gaende dochters verhoort, en voor de dootGa naar voetnoot2 3 bevrijt; ick wil dat de pijnboom, die over mijn hoeve hangt, u toegewijt zy, 4 dien ick jaerlijcks met den bloede eenes beers, toeleggende om ter zijdenGa naar voetnoot4 5 uit te bijten, u opoffere.Ga naar voetnoot5
Aen Fidile. Het XXIII. Gezang. Datze de Goden met zuivere handen en een gerust geweten eere. 1 O boersche Fidile, indienge, by de nieuwe maen, uwe gevouwe handenGa naar voetnootr. 1 2 ten hemel heft; indienghe uwe huisgoden, met wierroock, nieuw gewas, en 3 een vraetige zeuge, paeit, zoo zal uw vruchtbare wijnstock den bederfe-Ga naar voetnoot3 4 lijcken zuidewint, nochte uw gewas de dorheit, nochte uwe zoete kindersGa naar voetnoot4 5 eenen bedroefden ooftijdt gevoelen: want het beloofde offervee, het welckGa naar voetnoot5 6 op den besneeuden Algidus, tusschen eicken en eeckelboomen, weit, of inGa naar voetnoot6 7 d'Albaensche beemden gevoet wort, zal de priesterlijcke bijlen met zijnen 8 neck verwen. Ghy, die de kleene Goden met roozemarijn en brosse myrtenGa naar voetnoot8 9 bekranst, behoeftze met het slaghten veeler schaepen niet te verzoenen.Ga naar voetnoot9 10 Indien ghy met onschuldige handen het autaer aenroert, dat zal de huis- 11 goden, die u tegen zijn, vermorwen, en niet min aengenaem zijn, door god-Ga naar voetnoot11 12 vruchtige garst en sparckelend zout, dan door een kostelijke offerhande.Ga naar voetnoot12
Tegens de Gierigaerts. Het XXIV. Gezang. 1 Al waert dat ghy, maghtiger dan d'onveroverde schatten van Arabie, enGa naar voetnootr. 1 2 het rijcke Indie, al de Tyrrenische en Pontische zee met uwe gebouwenGa naar voetnoot2 3 besloeght; en schoon de vervloeckte noot diamante spijkers in de hoogeGa naar voetnoot3-4
[pagina 320]
4 daecken hechtte; noch en zoudtge uwen hals niet van de stricken des doots, 5 nochte het gemoedt van vreeze bevryen. De Veltnooren, gewoon hunneGa naar voetnoot5 6 huizen op wielen voort te trecken, en de ruwe Geeten, wier gemeene ackersGa naar voetnoot6 7 vrye vruchten en koren voortbrengen, hebben een beter leven, en bouwenGa naar voetnoot7 8 maer voor een jaer, en verlichten elckanderen by beurte van den ploegh. 9 De zachte stiefmoeder is daer niet hardt over de voorkinders, en de rijckeGa naar voetnoot9 10 vrou ringeloort haren man niet, nochte betrout op haren pol. Der ouderenGa naar voetnoot10 11 deugt is een groote bruitschat, en de vast verbonde kuischeit, ang voorGa naar voetnoot11 12 eenen anderen man: en het is ongeoorlooft zich te buiten te gaen, of men 13 moet het met den hals betaelen. O die zoude willen goddelooze dootslagen 14 en burgerlijck oproer weghnemen, indien hy begeert datmen onder zijn 15 pronckbeeldt schrijve: Vader des Vaderlants: die moet het hart hebben datGa naar voetnoot15 16 hy d'ongetemde ongebondenheit breidele, en hierom by de nakomelingen 17 doorluchtigh werde. Zoo byster als wy, nijdige menschen, deughdelijckeGa naar voetnoot17 18 mannen, o gruwel! geduurende hun leven haten, zoo byster roepen wy om 19 hen wanneerze doot zijn. Waer toe droeve klaghten, indien de misdaet 20 ongestraft blijve? Wat baten ydele wetten zonder zeden, indien het geweste, 21 dat van hitte braet, en het uiterste van 't Noorden, en het aerdrijck van 22 sneeu bevrozen den koopman niet afschricken, en d'ervaren zeeman op 23 d'ysselijcke zee niet en past? Armoede, de grootste schande, doet alles be-Ga naar voetnoot23 24 staen, en lijden, en verlaet den steilen wegh der deught. Brengenwe danGa naar voetnoot24 25 juweelen, gesteenten, en onnut gout, oirzaeck der grootste ellende, op het 26 Kapitool, daer ons het prijzen en de gunst der gemeente toeroepen; of inGa naar voetnoot26 27 de naestgelege zee. Indienwe waerachtigh berou van onze schelmstucken 28 hebben, zoo moetenwe de beginsselen der booze begeerte met den wortel 29 uitrucken, en al te teere gemoeden met strenge oefeningen hervormen. HetGa naar voetnoot29 30 edele kint, onbedreven den toom te mennen, kan geen paert berijden, enGa naar voetnoot30 31 vreest voor het jagen, als beter afgeregt op spelen, het zy met den Grieck-Ga naar voetnoot31 32 schen tol, of den verboden terling: wanneer de trouweloze vader den ven-Ga naar voetnoot32 Ga naar voetnoot32-33 33 noot en zijnen gast uitstrijckt, en zich verhaest om voor zijnen onwaerdigen 34 erfgenaem schatten te vergaderen: O ja, de godlooze rijckdommen groeien, 35 en nochtans altijt schort'er ick weet niet wat aen.
[pagina 321]

Aen Bacchus. Het XXV. Gezang. Dat hy van hem gedreven van Augustus nieuwe en noitgehoorde zaken wil ophalen. 1 O Bacchus, waer sleeptghe my, die van u vol ben, heene? In wat woudenGa naar voetnootr. 1 2 en speloncken worde ick, bezeten mensch, snellijck heenegedreven? In watGa naar voetnoot2 3 holen zalmen my, die toelegh den eeuwigen lof des braven Cesars in deGa naar voetnoot3 4 starren en Jupiters Raet te zetten, hooren? Ick zal wat nieus, wat treffelijcks,Ga naar voetnoot4 5 en dat noit te voren gesproken is, verhalen. Gelijck de waeckende EviasGa naar voetnoot5 6 raest, wanneerze Hebras en Tracie, wit van sneeu, en Rodope van uit-Ga naar voetnoot6-7 7 heemsche voeten bewandelt, aenschouwt. Hoe lust het my, ter zijden af, 8 over rotsen en ledige wouden my te verwonderen? O ghy vooght overGa naar voetnoot8 9 Veltnymfen en Bacchanten, die met hare handen scheutige esscheboomenGa naar voetnoot9 10 konnen uitrucken, ick zal van geene geringe of sterffelijcke zaecken metGa naar voetnoot10-11 11 eenen laegen stijl spreecken. O Leneüs, het is gevaerlijck doch zoet den 12 Godt te volgen, die zijn hooftslaepen met groen wijngertloof bekranst.
Aen Venus. Het XXVI. Gezang. Dat hy nu out en grijs zijn minnegeweer Venus wil opdragen.Ga naar voetnoot+ 1 Onlangs kon ick de meiskens paeien, en hebbe niet zonder eere ge-Ga naar voetnootr. 1 2 vochten: nu zal ick mijn wapens en afgestrede lier ophangen aen dezenGa naar voetnoot2 3 wandt, die aen de slincke zijde staet van Venus, uit der zee geboren. LeghtGa naar voetnoot3 4 hier leght hier uw brandende fackels, en koevoeten, en boomen, die toe-Ga naar voetnoot4 5 geslote deuren dreigen. O Godin, die, als een Koningin, het vruchtbare 6 Cyprus en Memfis, vry van Sytonisch sneeu, bezit, tref de verwaendeGa naar voetnoot6 7 Chloë eens met uwe opgeheve zweep.Ga naar voetnoot7
[pagina 322]

Aen Galatea, die reisvaerdigh staet. Het XXVII. Gezang. Hy houdtze op, voornamelijck door het voorbeelt van Europe.Ga naar voetnoot+ 1 Het teken van het zingende koningske, en een teef met jongen, of rosseGa naar voetnootr. 1 2 wolvin van den Lanuvijnschen acker loopende, en een bespronge vos ge-Ga naar voetnoot2 3 leide den godloozen; en eene slang behindere de voorgenome reize, indien-Ga naar voetnoot3 4 ze, gelijck een pijl dwers voorby schietende, de wagenpaerdekens ver- 5 schrickt. Ick, voorzichtigh wichelaer, voor wien zoude ick vreezen? Eer eenGa naar voetnoot5 6 goddelijck vogel der boven ons hooft hangende plasregens weder naer deGa naar voetnoot6 7 staende wateren vlieght, zal ick, met den dageraet, door gebeden de kras-Ga naar voetnoot7 8 sende rave opwecken. O Galate, weest geluckigh, en onzes gedachtigh; het 9 zy waerge liefst zijt: en geen specht, langs de slincke zijde vliegende, ofGa naar voetnoot9 10 wufte kraey behindere uwe reis. Maer zietghe niet met wat een geraes deGa naar voetnoot10 11 overleenende Orion beeft? My is bekent wat in den troebelen AdriatischenGa naar voetnoot11 12 boezem steeckt, en wat quaet de heldere Iapix pleegh aen te rechten. DerGa naar voetnoot12 13 vyanden vrouwen en kinders moeten gewaer worden het verholen gebulderGa naar voetnoot13 14 des opstaenden zuidewints, en de storm der verbolge zee, en d'oevers, be-Ga naar voetnoot14 15 vende van den slagh. Zoo heeft Euroop oock hare sneeuwitte leden aen 16 den bedriegelijcken stier betrout; en de stoute bestorf om de zee, die vanGa naar voetnoot16 17 gedroghten krielt, en het bedrogh, daerze midden in stack; onlangs noch, 18 in de bebloemde beemden, bezigh met eenen krans te vlechten, die ze de 19 Nymfen schuldigh was, zaghze, in den schemerenden nacht, niet dan zeeGa naar voetnoot19 20 en starren; die zoo haest zy lande in Kreten, vooghdes over hondert steden,Ga naar voetnoot20 21 al vervaert van kranckzinnigheit, sprack: o vader, waer is de naem vanGa naar voetnoot21 22 dochter en plicht gebleven? Van waer, en waer toe ben ick gekomen? EenGa naar voetnoot22 23 doot is te lichten straf voor het verlies des maeghdoms? Beschrey ick oockGa naar voetnoot23 24 waeckende mijn schandelijcke misdaet? Of maeckt de ydele schijn, die deGa naar voetnoot24 25 droomen door d'ivoire poort uitlaet my diets dat ick onschuldigh ben? WasGa naar voetnoot25 26 het beter midden door de zee te vaeren, of frissche bloemen te lezen? In-Ga naar voetnoot26 27 dien yemant nu den eerloosen bul my, die vergramt ben, overleverde, zooGa naar voetnoot27
[pagina 323]
28 zoude ick poogen de hoorens van den onlangs zeer beminden var met stael, 29 te scheuren, en te breecken. Onbeschaemt verliet ick de vaderlijcke huis-Ga naar voetnoot29 30 goden: onbeschaemt verwacht ick de doot. O zoo yemant van den GodenGa naar voetnoot30 31 dit hoort! och of ik naeckt onder de leeuwen dwaelde! Ick schoone maeght 32 wensch der tigeren spijze te worden, eer een leelijcke magerheit mijn schoone 33 kaecken ontciere; eer het zogh van my, die een teere roofben, verdrooge.Ga naar voetnoot33 34 De vader der onteerde Euroope raest in haer afwezen: waerom sterftgheGa naar voetnoot34 35 niet? Ghy kunt aen dezen olmboom u by den neck ophangen aen den gor- 36 del, dienghe wel te passe mede genomen hebt; 't en waer het u luste op 37 klippen en scherpe rotsen te sterven. Ga toe, worp u in d'ongestuime baren,Ga naar voetnoot37 38 't en waer ghy, koningklijck bloet, liever woudt uwer vrouwen wol spinnen,Ga naar voetnoot38 39 en, als een boel, onder een uitheemsche vooghdesse staen. De trouweloozeGa naar voetnoot39 40 Venus lachende, in 't bywezen haeres zoons, die met ongespannen boogh by 41 de bedruckte stont, sprack, na datze genoegh met haer geboert hadde: houGa naar voetnoot41 42 op van gramschap en hevigheit: want de vergramde stier zal u zijn hoornenGa naar voetnoot42 43 laeten scheuren. Weetghe u niet, als een gemaelin des onverwinnelijcken 44 Jupijns, aen te stellen. Laet dat nocken varen. Leer u groot geluck maetighGa naar voetnoot44 45 draegen. d'Afgescheide weerelt zal naer uwen naem genoemt worden.Ga naar voetnoot45
Aen Lyde. Het XXVIII. Gezang. Datmen Neptuins feestdagh met blijschap moet vieren. 1 Wat zal ick best op Neptuins feestdagh aenrechten? Ernstige Lyde, tapGa naar voetnootr. 1 2 ons van den opgesloten wijn, en overweldigh de gebolwerckte wijsheit.Ga naar voetnoot2 3 Ghy ziet dat de dagh ten avont loopt, en gelijck of de gezwinde tijt stil 4 stont, ontzietghe uit uwe schure voor den dagh te halen de kruick, die'erGa naar voetnoot4 5 van Bibels burgemeesterschap af gestaen heeft. Wy zullen by beurte vanGa naar voetnoot5 6 Neptuin en de groene perruicken der Nereiden zingen. Ghy zult op deGa naar voetnoot6 7 kromme lier van Latoon, en de schichten der snelle Cyntia zingen, en metGa naar voetnoot7 8 hooghdraevende vaerzen oock haer, die Gnidos en de uitstekende KykladesGa naar voetnoot8 9 beheerscht, en Pafos met gepaerde zwaenen bezichtight: oock zal men metGa naar voetnoot9 10 een behoorlijck klaeghliet van den nacht zingen.Ga naar voetnoot10
[pagina 324]

Aen Mecenas. Het XXIX. Gezang. Hy noodight hem ten avontmael. 1 O Maecenas, spruite der Tyrrenische Koningen, al overlang heb ickGa naar voetnootr. 1 2 voor u een licht wijntje gespaert, in een kruicke, daer noit uit geschon- 3 cken is, met roozen en balssem uit dadelkernen voor uw hair geperst.Ga naar voetnoot3 4 Sammel niet: beschou niet altijt het vochtige Tibur, en de gloeiendeGa naar voetnoot4-5 5 ackers van Efula, en de bergen van Telegoon, den vadermoordenaer. Ver- 6 laet den walgenden overvloet, en uw gevaert, dat de wolcken bereickt.Ga naar voetnoot6 7 Hou op te verwonderen over den roock, de rijckdommen, en 't gewoelGa naar voetnoot7 8 van het weeldige Rome. Veranderingen zijn den rijcken veeltijts aengenaem, 9 en d'onkostelijcke maeltijden der armen, onder een laegh dack, zonder ta-Ga naar voetnoot9 10 pijten en purper, ontrimpelen een bekommert voorhooft. AndromedaesGa naar voetnoot10-11 11 heldere vader toont alree zijn verborgen vier. Procyon, en de starre des 12 dullen leeuws woeden alree, nu de zon met bange hitte blaeckt. De moedeGa naar voetnoot12 13 harder zoeckt nu, met zijn hygende kudde, de schaduwen, beken, en heggenGa naar voetnoot13 14 des ruigen Silvaens, en de stille oever is vry van wufte windekens. GhyGa naar voetnoot14 15 bezorght het geen tot het gemeenbeste dient, en zijt bekommert voor deGa naar voetnoot15 16 stadt, wat de Seres en Baktren, van Cyrus beheerscht, en de tweedraghtigeGa naar voetnoot16 17 Tanais brouwen. De voorzichtige Godt bedeckt met eenen duisteren nachtGa naar voetnoot17 18 d'uitkoomste der toekomende zaecken, en hy lacht'er om, zoo de sterfelijcke 19 mensch buiten behooren siddert. Beschick gelijckmoedigh hetgeen voorGa naar voetnoot19-20 20 handen is: de rest vloeit voorby, als een stroom, die nu stillekens, met zijne 21 kil, in de Hetrurische zee loopt; nu uitgegete steenen en uitgeruckte stronc-Ga naar voetnoot21 22 ken, vee en huizen te gelijck met zich wechsleept, niet zonder gedreun 23 van bergen, en het nabuurige bosch: wanneer een hooge watervloet de 24 stille vlieten ommeroert. Zich zelven machtigh en vrolijck zal hy leven, dieGa naar voetnoot24 25 zeggen magh: ick heb tot op dezen dagh geleeft. Jupijn magh morgenGa naar voetnoot25 26 schoon of leelijck weder aen den hemel scheppen; nochtans zal hy het geene 27 voorby is niet tot niet maecken; nochte breecken het geen de verstreeckenGa naar voetnoot27-28
[pagina 325]
28 tijt eens voortgebrogt heeft. Fortuin, met wreede schouspeelen vermaeckt, 29 en hardneckigh in 't spelen van ongewoon spel, verandert de onzekre staten;Ga naar voetnoot29 30 nu my, nu eenen anderen gunstigh zijnde. Ick loofze, die stant houdt. In-Ga naar voetnoot30 31 dienze haer snelle wiecken klappende, wech vlieght, zoo geef ick haer 32 weder het geenze my gegeven heeft, en bekleede my met mijn eige deught,Ga naar voetnoot32 33 en zoeck deughdelijcke armoede, zonder rijckdom. Wanneer de groote mastGa naar voetnoot33 34 van de Zuider stormen kraeckt, dan tracht ick niet tot ellendige gebeden 35 te loopen, om door bedeloften te bedingen, dat de Cypersche en TyrischeGa naar voetnoot35 36 waren de gierige zeen niet tot rijckdommen gedyen: dan voertme eenGa naar voetnoot36 37 koeltje, en Pollux, de tweeling, veiligh, met een roeischuitje, door het ge-Ga naar voetnoot37 38 ruisch der Egeesche zee.

Het XXX. Gezang. Dat zijn vaerzen eeuwigh leven zullen. 1 Ick heb een gedachtenis voltoit, die koper verduuren zal, en hooger uit-Ga naar voetnootr. 1 2 steeckt dan het punt der koningklijcke naelden. De vratige slaghregen,Ga naar voetnoot2 3 d'uitgelaten Noorden wint, nochte d'ontelbare reecks der jaren, en het ver-Ga naar voetnoot3 4 loop der tijden zullenze niet konnen uitroien. Ik zal niet geheel sterven. MijnGa naar voetnoot4 5 grootste deel zal de Doot ontvlieden. Mijn lof zal hier na altijt even frischGa naar voetnoot5 6 aengroeien, zoo lang d'Aertspriester met de zwijgende maeght het KapitoolGa naar voetnoot6 7 opklimme. Ick, van lagen staet opgekomen, zal geroemt worden d'eerste 8 te wezen, die een Latijnsche wijze op Eolische vaerzen gezet hebbe, daerGa naar voetnoot8 9 de Aufidus geweldigh bruist, en daer Daunus, arm van water, over boerscheGa naar voetnoot9-10 10 volcken geheerscht heeft. O Melpomen, treck uw verdiende glori aen, en 11 omring gewilligh mijn hair met Delfischen laurier.Ga naar voetnoot11	[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: in r. 16 staat reizenden: in de uitgave van 1656 verbeterd. voetnootr. 1 Geeft gehoor: vertaling van Favete linguis: zwijgt in heilige aandacht. voetnoot2 vaerzen: liederen. voetnoot3 ontzichelijcke: vrees verwekkende. voetnoot4 zelfs: zelf; doorluchtigh: beroemd. voetnoot4-5 reusentriomf: zegepraal over de giganten; gebeurt: kan voorkomen. voetnoot6 Achter Dees bleef onvertaald: van edeler geboorte. voetnoot6-7 naer het kussen staende: dingend naar een openbaar ambt. voetnoot7 het raedthuis: verhollandsing van Lat. campus Martius; vroom: het Lat. heeft hier een comparatief: melior. voetnoot8 meer volcks: in 't Lat.: een grotere troep cliënten. voetnoot9 by lot: door loting; hooge: aanzienliken. voetnoot10 korf: Lat. urn; omgehutselt: rondgeschud. voetnoot10-11 Zinspeling op het zwaard van Damocles. voetnoot13 walgt niet van: versmaadt niet. voetnoot14 Tempe: liefelik dal. voetnoot15 nootdruft: de noodzakelikste behoeften. voetnoot16 des daelenden wagens: Vondel vergist zich wanneer hij Arcturus hier vertaalt door wagen d.i. Grote Beer; de Arcturus is de helderste ster van het sterrenbeeld Boötes (ten Z.W. van de Grote Beer), welks op- en ondergang men voor stormbrengend hield; ryzenden bocks: van de opkomende Steenbok, tegen Oktober, tijden van stormachtig weer. voetnoot17 van: door. voetnoot18 d'ooftboom klaeght: nl. als hij weinig vruchten draagt. voetnoot20 geleit: gelegd, nl. op de in zee geworpen steenmassa's. voetnoot21-22 het heerschap: de heer, de lastgever; wars van 't lant: die de zee boven het lant verkiest; steigeren: stijgen daarheen mee, waar. voetnoot23 de zwaermoedigheit: de sombere zorg; zit: gaat zitten, neemt plaats. voetnoot24 steen: marmer. voetnoot28 hoeve: het Latijn heeft vallis: dal; lastige: drukkende zorgen brengende. voetnootr. 1 hartvochtigh: gehard (Ned. Wdb. V, 2197). voetnoot2 ontzaghelijck: vrees wekkend. voetnoot3 forsse: krijgshaftige; onder den blaeuwen hemel: onder de blote hemel, in het open veld. voetnoot4 daer: waar. voetnoot4-5 des strijtbaren dwingelants: van de krijgvoerende heerser. voetnoot6 bruidegom: jonge echtgenoot. voetnoot7 van: door. voetnoot8 neerlage: slachting; aengevoert: gedreven. voetnoot9-10 eerlijck: eervol; op loopen aenzetten: vluchten; schinckels: de (vluchtende) benen; weerlooze: niet strijdbare, in 't Latijn: lafhartige. voetnoot11 schimp nochte smaet kan lijden: vrije vertaling van: die geen smadelike nederlaag kent. voetnoot12 onbezwalckte: onbevlekte. voetnoot14 behoorden: verdienden. voetnoot14-15 streeft door ongebaende wegen: vertaling van: negata temptat iter via d.i. onderneemt haar tocht langs wegen die (aan anderen) geweigerd zijn; den gemeenen hoop: de volksmenigte. voetnoot17 Ceres geheimenis: de mysteriën van Ceres, te Rome gevierd, in navolging van de Eleusiniese in Griekenland; melt: verraadt. voetnoot18-19 d'Onaengebeden Jupijn: Jupiter, wanneer men zijn dienst verwaarloosde; kuischen: vertaling van integer: rechtschapen; onkuischen van incestus: goddeloos. voetnoot20 Horatius zegt: Zelden liet de Straf, met manke (d.i. trage) voet de voor haar uitgaande misdadiger ontkomen. De vrije vertaling van Vondel geeft dus de bedoeling wel weer, al is ‘uitgesteld’ minder juist. voetnootr. 1 yver: vertaling van ardor: opwinding, hartstocht. Horatius denkt hier aan burgeroorlog. voetnoot1-2 des doordringenden dwingelants: Lat. instantis tyranni: van de dreigende tiran; voogt: beheerser. voetnoot3 verzetten: brengen af van. Vrije vertaling. Het Latijn heeft: schokt niet de rechtvaardige man die vasthoudt aan zijn voornemen. voetnoot5 Pollux, in de strijd met de zonen van Aphareus gedood, werd in de hemel opgenomen. voetnoot6 bestarnden: vertaling van igneas: vurige. voetnoot7 aensittende: opzettelik door Vondel veranderd; in 't Latijn recumbens: aanliggende. voetnoot8 Hier door: door deze verdienste. voetnoot9 hardleerigen: hardleerse, moeilik te temmen. voetnoot10 Quirijn: Romulus, onder de goden opgenomen; den afgront: de Acheron, de onderwereld. voetnoot11 Mavors rossen: de paarden van zijn vader Mars. voetnoot12 lantbederfelijcke: voor het land verderfelik, noodlottig. voetnoot13 rechter: Paris, die in de schoonheidswedstrijd van de drie godinnen uitspraak deed; een uitheemsche vrou: Helena. voetnoot14 bedongen loon, nl. aan Neptunus en Apollo, voor de bouw van Troje's muren. voetnoot15-16 van: door; van my veroordeelt is een onjuiste vertaling van damnatum mihi, d.i. aan mij vervallen. voetnoot17 niet: niet meer. voetnoot18 Achiven: Grieken; ons oproer: onze twisten. voetnoot19 gehaten neef: vertaling van invisum nepotem, waarmee bedoeld is: mijn haat tegen de kleinzoon, nl. Romulus, zoon van de Trojaanse priesteres Ilia, Aeneas' dochter. voetnoot20 aen Mars opdraegen: vertaling van Marti redonabo, d.i. ik zal ter wille van Mars afstand doen van (mijn oude wrok tegen de Trojanen en hun afstammelingen). voetnoot22 zoo slechts: onjuiste vertaling. De zin begint met ‘zo lang’, en is te verbinden met de volgende; evenzo in r. 23. voetnoot23 ballingen: de Romeinen, als afstammelingen van de Trojanen; alsins: alom (eig. in alle richtingen). voetnoot24 huppele: de bedoeling is: het graf vertrappe; dieren: wilde dieren. voetnoot25 forsse: strijdbare. voetnoot27 wijt behoort in 't Latijn bij gevreesde (26). voetnoot29 rustiger: krachtiger, kloeker; afslaet: versmaadt; ongevonden: nog niet opgedolven. voetnoot30 dan: dan dat. Deze zin is door Vondel niet begrepen. De bedoeling is: dan dat het met heiligschennende hand dit goud vergaart tot gebruik der mensen. In plaats van aenleit heeft het Latijn cogere: bijeenbrengen. voetnoot31 Wat geweste etc.: in het Latijn: welke grens zich ook aan de wereld hebbe in de weg gesteld. voetnoot34 sneeut en hagelt: het Latijn spreekt van nevels en regenbuien; spel: voorspel; Quiryner: Romein. Onvertaald blijft de toevoeging: oorlogszuchtige. voetnoot35 vaderlant: bedoeld is hier Troje, vanwaar Rome gesticht werd; den Staet: de macht (van zijn rijk). voetnoot36 zich onderwinde: poge. voetnoot39 vest: versterkte muur; door Febus bestel: door toedoen van Apollo (vgl. de aant. bij r. 14). voetnoot40 mijne Griecken: Juno was de beschermgodin van Argos. voetnoot42 mijne boertige lier: mijn schertsende dichttrant. voetnoot43 dartele: in 't Latijn: pervicax d.i. hardnekkige; Godentael te spreecken: de gesprekken der goden over te brengen; deftige: ernstige; wijzen: melodieën, dus: door een luchtige toon aan te slaan. voetnootr. 2 een schelle keel: een doordringende stem. voetnoot3 beguichelt: bedriegt. voetnoot4 razerny: vertaling van insania: dichterlike vervoering. De bedoeling is: en dat ik dwaal. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: r. 18. De uitgave van 1656 heeft achter zeeman een komma. voetnoot5 ringelduiven: duiven met witte ring om de hals, houtduiven. voetnoot6 veel vertelt: nl. sagen (Lat. fabulosae). voetnoot7 Vultur: Voltur, een berg op de grenzen van Apulië en Lucanië. voetnoot8 voetster: geboortegrond; nest: hooggelegen plaats. voetnoot9 Acherontia, Bantia en Forentum zijn steden in Lucanië; vette: vruchthare. voetnoot13 Sabynen: de Sabynse bergen. voetnoot14 Preneste (Praeneste): nu de stad Palestrina bij Rome; de bewaterde bajen: de badplaats Baiae. voetnoot15 De verloren veltslagh: in 't Latijn: de van Philippi terugwijkende slagorde. voetnoot16 de vervloeckte boom: vgl. Gezang 13 van Boek II; de baren etc.: waarschijnlik leed Horatius, terugkerende van de slag bij Philippi (42 v. Chr.), hier schipbreuk. voetnoot18 vrywilligh zeeman: beter: gaarne als zeeman. voetnoot19 Ongeschent: ongedeerd. voetnoot20 Konkanus: een woeste Cantabriese volkstam; vermaekt met: die behagen schept in. voetnoot22 Caesar: Augustus, die graag poëzie las en zelf een gedicht schreef; Pierische: aan de Muzen gewijde. In Pieria, een landstreek in Macedonië, werden de Muzen vereerd. voetnoot23 afgestrede: door strijd uitgeputte. voetnoot25 droeve (sombere) rijcken: de onderwereld. voetnoot27 Reuzen: Titanen. voetnoot28 bloetdorstigen: in 't Lat. immanis: woest. voetnoot29 jeugt: nl. de jonge Giganten; gebroeders: Otus en Ephialtes; Pelion: een gebergte. Door de Ossa en de Pelion op elkaar te stapelen, konden ze de Olympus bestormen. voetnoot31-32 de vijf genoemden waren Giganten; verschrickelijcker door zijn grootheit: in 't Latijn: met zijn dreigende houding. voetnoot33 stout schutter: in 't Latijn: vermetel werper, nl. met stroncken: boomstammen. voetnoot33-34 rammelenden beuckelaer: klinkend schild; verteerende: vertaling van avidus, in dit verband: strijdlustig; mevrou: eretitel (in 't Latijn: matrona). voetnoot36 Kastalischen dau: water uit de bron Castalia (op de Parnassus) aan Apollo gewijd. voetnoot38 Radelooze maght: kracht zonder beleid. voetnoot39 zelfs: zelf; gematighde maght: beheerste kracht; gewelt: kracht. voetnoot40 dat allerleie schellemstucken brout: vrije vertaling van: in het gemoed tot al het ongeoorloofde aanzet. voetnoot41 ongerepte: maagdelike. voetnoot42 vermaerde (notus) behoort in het Latijn als epitheton bij Orion (de welbekende). voetnoot43 bestulpt: bedolven; den afgront: de Orcus, de onderwereld. In de uitgave van 1656 verbeterd in: gebroesel met den blixem in den afgront gedreven is. Onvertaald bleef bij afgront het adj. luridum: vale. voetnoot44 bijten door: heendringen door. voetnoot45 leggen: liggen. voetnoot46 geilen: wellustige (omdat hij Latona geweld wilde aandoen). In 't Latijn incontinens: losbandige; snoeper: vrouwenliefhebber (Lat. amator). voetnoot+ In 't opschrift: M. Attilius (lees: Atilius) Regulus, in 255 door de Carthagers gevangen genomen, werd met vredesvoorstellen naar Rome gezonden, maar keerde, getrouw aan zijn eed, in gevangenschap terug en werd ter dood gebracht. voetnootr. 2 Persianen: nl. de Parthen; onder het rijck: onder zijn gezag. voetnoot2-3 eenen zichtbaeren Godt: een god op aarde (Lat. praesens). voetnoot3-4 soldaten van Crassus, door de Parthen gevangen genomen, redden hun leven door met Parthiese vrouwen te trouwen. voetnoot5 raet: vertaling van curia; vgl. voor de vertaling Boek II, Gez. l, r. 9; verkeerde: ontaarde; Marsers en Apulers: de Marsers en Apuliërs waren bekend als dappere soldaten. voetnoot6 dapperheit: in 't Latijn: ancilia: de heilige schilden; waerdy: waardigheid (Lat. toga); godsdienst: in 't Lat. Vesta, wier vuur gold als waarborg voor het eeuwig bestaan van Rome. voetnoot7 behouden: ongedeerd; Medischen: Parthiese. voetnoot8 wapenen: wapenrusting. voetnoot8-9 voorzichtigheit: de vooruitziende geest. voetnoot9-10 voorwaerden: de aan Rome geboden vredesvoorwaarden; bederf: ondergang. voetnoot11 verging: omkwam. voetnoot12 standaerden: (onze) veldtekens. voetnoot13 kercken: tempels. voetnoot14 gevleugelt: met de handen op de rug geboeid. voetnoot15 by: door; oorloogh is een onjuiste vertaling van Mars, in dit verband de (krijgsgevangen) soldaat. ‘Door onze krijgsgevangenen’ behoort dan bij bouwen. voetnoot15-16 Ironies bedoeld. Regulus ontraadde, de krijgsgevangenen los te kopen. voetnoot16-17 Misverfde: verkeerd geverfde (in 't Latijn: de met purper geverfde). voetnoot18 gebluscht: uitgedoofd; veraerde: ontaarde. voetnoot18-19 indien.... zoo: de bedoeling is: Evenmin als. voetnoot20 vertrout: overgegeven; en (evenmin zal hij).... voetnoot21 voorspoedigen toght: in 't Latijn: in een tweede oorlog; Penen (Lat. Poeni): Puniërs (Karthagers); vertreden: vertrappen, ten onder brengen; verbluft: uit het veld geslagen, lafhartig; gevleugelde: zie r. 14. voetnoot22 de bolpees: de bullepees, waarmee men iemand afranselde (vrije vert.; 't Lat. lorum is riem). Onvertaald bleef iners: laf, vóór: de doot. voetnoot23 bergen: beveiligen, behouden; heeft al vechtende om pais gebeden: in 't Latijn staat, geheel anders: heeft de vrede met de oorlog vermengd. voetnoot24 heerlijcker: aanzienliker. voetnoot25 vervooghde: vertaling van capite minor: van zijn burgerrecht beroofde. voetnoot26 afgeslagen: geweigerd; nors: stuurs, gestreng. voetnoot26-27 mannelijck gezicht: manhafte blik. voetnoot28 twijfelmoedige: weifelende; bevestighde: sterkte. voetnoot29 bedruckte vrienden: treurende verwanten. De bedoeling is: uit het midden van zijn treurende familie wegijlde, als een roemrijke balling. voetnoot32 belette: trachtte te verhinderen. voetnoot34 meesteren is een onjuiste vertaling van clientum: van zijn clienten, die hij als patroon voor het gerecht vertegenwoordigd had; tyende: trekkende, wegreizende; Venafrum en Tarentum waren geliefde uitspanningsplaatsen van de Romeinen. voetnootr. 2 kercken: tempels; beroockte: vuil van rook, verwaarloosd. voetnoot3 om dat: 't Lat. bedoelt: inzover; onderworpt: onderwerpt; Hier her: van hier uit. voetnoot5 erbarmelijcke: deerniswekkende; Monesis (lees Monaeses): veldheer van de Parthen-koning Orodes; Pakorus: zoon van Orodes. voetnoot6 ongezegend: vertaling van non auspicatos d.i. niet onder goede voortekenen begonnen; intoght: aanval; grenickt: verheugt zich grinnekend, grijnslachend. voetnoot7 kleene halsketens: de Parthen droegen kleine gouden halskettingen; Dakus: de Daciër. voetnoot8 van oproer bezeten: vol partijschappen; uitgeroit: verwoest. voetnoot10 huis: het familieleven. voetnoot11 neerlaegh: ondergang, verderf. voetnoot12 Jonische danssen golden als ontuchtig. voetnoot13 met kunst onderwezen. In 't Latijn: fingitur artibus d.i. wordt afgericht op kokette kunsten; bloetschendige: met incestos is hier bedoeld: onkuis. voetnoot14 Flus: weldra; in hare bruiloft: in het Latijn: inter mariti vina: onder de drinkgelagen van haar man. voetnoot15 by duister: in 't Latijn: nadat de lichten verwijderd zijn; met der vaert: ijlings. voetnoot16 ontboden: uitgenodigd. voetnoot17 winckelknecht: vertaler van institor: marskramer; zeeman: vertaling van navis magister: gezagvoerder van een schip. voetnoot18 kostelijck: duur. Vertaling van pretiosus: die over veel geld beschikt en veel uitgeeft. voetnoot20 Pyrrus: koning van Epirus, in 275 verslagen; Antiochus III, koning van Syrië, in 190 verslagen. voetnoot21 mannelijcke: krijgshaftige; afkomst: kroost. voetnoot22 op het believen: naar de wens van, volgens de wil van (Ned. Wdb. II, 1726). voetnoot25 wegvarenden: wegrijdende; verslint (wellicht drukfout voor verslimt?). In het Latijn imminuit: verzwakt. voetnoot26 slimmer: erger, slechter. voetnoot27 noch boozer: als een nog slechter geslacht. voetnoot28 afkomst: nakomelingen. voetnootr. 2 Bitynische: Bithynia had levendig handelsverkeer met Rome. voetnoot3 Noorden wint: Lat. notus: Z.W. wind. voetnoot4 het onweêr: de stormen. voetnoot6 bekommerde waerdinne: (door liefde) gekwelde gastvriendin; verzoeckt hem: stelt hem op de proef. voetnoot7 ellendige: rampzalige; in uwe minne blaeckt: verliefd is op uw echtgenoot (het voorwerp van uw liefde). Achter Chloë is onvertaald gebleven: zucht en. voetnoot8 de trouwelooze vrou: Antea, de vrouw van koning Proetus van Tiryns, werd verliefd op Bellerophontes. voetnoot10 Peleus versmaadde de liefde van Hippolyte, vrouw van koning Acastus; ter hellen: naar de Tartarus, de onderwereld. voetnoot10-11 eerlijcke: eerbare, ingetogen. Beide verhalen dienden dus om aan te tonen hoe noodlottig het versmaden van aangeboden liefde kan worden. voetnoot12 overtreden: zondigen; oprechte: rechtschapen. voetnoot13 onbeweeghlijcker: ongevoeliger, onaantastbaarder. voetnoot15 marcktvelt: vertaling van Campus Martius. voetnoot17 zie niet af op straet: zie de straten niet af; men: nl. uw buurman Enipeus, die een serenade brengt. voetnoot18 hardt: onverbiddelik. voetnoot+ In 't opschrift: op de eerste Maart vierden de gehuwde vrouwen, ter ere van Juno, het feest der Matronalia, en strooiden met hun echtgenoten bloemen voor de godin. voetnootr. 1 beide taelen: Latijn en Grieks. voetnoot3 de groene zoden: het zodenaltaar. voetnoot4 van den slagh des booms: door de vallende boom (vgl. Gez. 13 van Boek II). voetnoot4-5 een zoet bancket: een heerlike maaltijd. voetnoot6 stopsel: kurk. voetnoot7 Tullus burgemeesterschap: het consulaat van L. Volcatius Tullus (66); heeft beginnen aen te zetten: in 't Latijn: was opgehangen om de rook in te drinken. Dit geschiedde om de wijn meer geur en kracht te geven. voetnoot8 de gezontheit: eig. de redding, het behoud; drinckenwe: vrije vertaling voor: houd de nachtfakkels aan tot het daglicht. voetnoot9 geroep en gramschap, bij drinkgelagen niet ongewoon. voetnoot10 stadts bekommeringen: zorgen voor de stedelike aangelegenheden; den Dacischen Kotison: koning Cotiso werd in 29 door M. Crassus verslagen. voetnoot11 gesteurde: vertoornde. voetnoot13 dienstbaer: onderworpen; hebben voor: zijn voornemens, overwegen. voetnoot14 Trek u, persoonlik, [privatus] niet al te veel aan van wat 't volk te klagen heeft. voetnoot15 zorghvuldigh: bezorgd; Gebruick: geniet. voetnoot16 ontsla u: onttrek u aan; zaecken van belang: vertaling van severa: zwaarwichtige zaken. voetnootr. 2 liefelijcker: (Lat. potior): ù liever (hoort bij jongeling); Persen: Perzië. voetnoot4 doorluchtiger: meer in aanzien. voetnoot10 En of: En als nu eens. voetnoot12 geschopte: verdreven, verstoten. voetnoot13 dan de wint: in 't Latijn: dan kurk; oploopender: opvliegender, driftiger. voetnootr. 1 wreede: ruwe. voetnoot2 Tanais: Don. De bedoeling is: al was uw woonplaats onder de ongevoelige Scythen; moeien: aan het hart gaan. voetnoot4 het geboomte enz.: fraaie vernederlandsing van Lat.: nemus inter pulchra situm tecta. Bedoeld is de beplante binnenhof van het Romeinse huis. voetnoot5 het sneeu: in Vondel's taal ook onz. voetnoot6 het radt der fortuine: in 't Latijn het beeld van een windas: opdat niet onder het draaien van het rad het touw teruglope. voetnoot7 geene strenge Peneloop.... geboren: niet als een preutse Penelope geboren; tegens de vryers moet verbonden worden met strenge; Tyrrenischen: Etrusciese. voetnoot8-9 dootverf: dootse gelaatskleur; pimpelpaersse: nl. door de koude; gewont van: verliefd op. voetnoot9-10 welzingende boel: vertaling van Pieria paelice: Thessaliese bijzit. Vondel heeft bij Pieria aan de Muzen gedacht. voetnoot10 eeckelboom: eik. voetnoot11 Mauritaensche slangen: Moorse adders. bidden: smeken. voetnoot13 uitharden: uithouden, verdragen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: r. 3 tafel. In de uitgave van 1656 is toegevoegd, naar het Latijn: der Rijcken. voetnootr. 2 geestigh: bevallig. In 't Latijn callida: geoefend om te weerklinken. voetnoot3 stom: Lat. nec loquax: niet rijk aan tonen; onaengenaem: Lat. neque grata: ongeliefd. voetnoot4 ter kercke: in de tempel; hardneckige: verstokte. voetnoot6 noch maeght (zijnde). voetnoot7 te zamen trecken: gezamenlik tot u trekken. voetnoot8 schutten: tegenhouden; 't gruwzame hof: het dodenrijk. voetnoot9 vleide: uw vleiende tonen liet horen. voetnoot10 Ixion: aan een steeds ronddraaiend rad geketend. voetnoot11 Tityus, wiens lever door gieren verscheurd werd; loegen tegens hunnen danck: lachten tegen wil en dank. voetnoot12 emmer: in 't Latijn: kruik. voetnoot14 langzaeme: vertaling van sera: late. voetnoot15 afgront: onderwereld. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: in r. 20 is in de oude uitg. niet uitgevallen bij voor vreest; in de uitg. van 1656 is dit hersteld. voetnoot16 bruidegoms: jonge echtgenoten. voetnoot17 lemmer: zwaard. voetnoot18 loflijck: op loffelike wijze (in 't Latijn splendide: schitterend). voetnoot21 Bedriegh: verschalk; schelmsche: misdadige. voetnoot24 gesloten: opgesloten. voetnoot25 ellendigen: ongelukkige. voetnoot27 terwijl: zolang. voetnoot28 hou: beitel; op mijn graf: nl. als mijn vader mij, uit wraak, gedood heeft. voetnootr. 1 elendige: ongelukkige; geenen lust scheppen: in 't Lat.: aan de liefde niet toegeven (dare ludum). voetnoot2 dorven: mogen. voetnoot3 zich ontzetten om: van streek raken door; kyvagie: standjes, scheldpartij. In 't Latijn: de gesel van hun ooms tong vrezende. voetnoot3-4 ontdraeght: ontrooft; breikorf: Lat. qualum: korf voor de gesponnen wol; webbe: weefsel; bezige: ijverige. Minerva was de patrones van de vrouwelike arbeid, in 't biezonder van de weefkunst. voetnoot5 aen een zijde: aan kant. voetnoot7 beolide: voor de worsteling met olie ingesmeerde. voetnoot8 fix: flink, geoefend; drommel: dichte troep (weggelaten is: agitato, d.i. verschrikt). Vrije vertaling van 't Latijn: nadat de kudde is opgejaagd. voetnoot9 schieten: in 't Latijn: werpspietsen slingeren; struickelbosch: kreupelbos (ontbreekt in 't Ned. Wdb.). voetnoot+ In 't opschrift: Blandusie: lees: Bandusie, bron van Horatius' geboorteplaats Venusia; vermaeckelijckheit: aantrekkelikheid, schoonheid. voetnootr. 1 doorluchtiger: doorschijnender. voetnoot2 met bloemen: behoort eigenlik bij wijn in r. 1. Bij het bronnenfeest (fontinalia) werden wijn en kransen in het water geworpen. voetnoot3-4 stern: voorhoofd; vergeefs behoort bij de volgende zin; aenvangt geil en stoots te worden: vrije vertaling. In 't Latijn: hem geschikt maken voor liefde en gevechten; kille beecken: vertaling van gelidos rivos: ijskoude golven. voetnoot6 afgeploeghden: door ploegen afgematte. voetnoot7 naerdien: omdat. voetnootr. 4 vrou: Livia; die met eenen man vernoeght: in 't Latijn: unico gaudens marito: die zich over haar enig geliefde man verheugt. voetnoot5 zuster: Octavia. voetnoot6 dochteren: Lat. virgines: maagden; gebergde: geredde. voetnoot7 demoedige hairbanden: de banden der smekelingen, met olijftakken; nieugehouwde: pas getrouwde. voetnoot8 staeckt onnutten kout: Vondel tracht te vertalen: malis nominatis, waarschijnlik corrupte lezing voor male ominatis, d.i.: spreekt geen woorden met slechte voorbetekenis. voetnoot9 zwaermoedigheit: Lat. atras curas: sombere zorgen. voetnoot10 geweldige: gewelddadige. voetnoot11 den Marsischen oorloogh: reeds 60 jaar geleden. voetnoot12 Spartakus: aanvoerder in de slavenoorlog. voetnoot13 verschuilen: verbergen; schrandere: in 't Latijn: arguta: met heldere stem. voetnoot14 blonde: in 't Latijn myrrhinum: met mirre gebalsemd; nijdigen: afgunstige (in 't Lat.: gehate); verlet: opgehouden, tegengehouden. voetnoot15-17 dartel krackeel: opgewonden woordenstrijd; Planckus burgemeesterschap: het consulaat van L. Munatius Plancus, in 42. voetnootr. 1 geilheit: wulpsheid. voetnoot3 vrysters: meisjes; de heldere starren: de jeugdige schonen. voetnoot5 magh: kan; paepin: priesteres, een Bacchante. voetnoot6 bomme: handtrom; Notus minne: de liefde voor Nothus; haer: nl. Foloë (r. 4). voetnoot7 ritzig: tot paren geneigd; by het vermaerde Lucerie: in 't Latijn: die geschoren is bij het beroemde Luceria, een stad in Apulië. voetnoot8 het vaetje: in 't Latijn: de kruiken. voetnoot9 uit te poien: leeg te drinken. Hierachter in te vullen: past. voetnootr. 1 wreede schiltwachten: scherpe bewaking (Lat. excubiae). voetnoot2 verzekerden voor: zouden beveiligd hebben tegen; d'opgeslote Danaë: dochter van koning Acrisius van Argos. Een orakelspreuk had verkondigd dat een uit haar geboren zoon de koning zou doden. De verliefde Jupiter dringt tot haar door als een gouden regen. voetnoot3-4 angstvallig: bevreesd, nl. wegens het orakel; weghgesteecke: verstopte; wist: l. wisten. voetnoot6 hellebaerdiers: vertaling van satellites. voetnoot7 des Griekschen wichelaers: van Amphiaraus, die de voorspellingsgave bezat. voetnoot8-9 bederf: verderf, ondergang; De Macedonische helt: Philippus II. voetnoot9 gekloven: gespleten; jeloersche: in 't Latijn: aemulos: mededingende. voetnoot10 overstulpt: overladen; Amiralen: vertaling van duces navium: bestuurders der schepen. voetnoot11 pronck: sieraad. voetnoot12 yze ick: heb ik een afkeer. voetnoot13 min van den Goden begeert: vrije vertaling. In 't Latijn: hoe meer iemand zich ontzegd zal hebben. voetnoot14 Beroit: bezitloos (Lat. nudus: bloot). voetnoot15 begeven: in de steek laten. voetnoot16 In 't Latijn: luisterrijker als heer van versmade rijkdommen. voetnoot19 houts: bos. voetnoot19-21 Onjuiste vertaling. In 't Latijn: blijft als een gelukkiger lot hem onbekend, die schittert door het bezit van het vruchtbare Africa; bralt: praalt, schittert. voetnoot22 verslapt: Bedoeld is: zachter van smaak wordt. voetnoot23 Fransche: Galliese; Kommerlijcke: drukkende. voetnoot24-25 Den kleenen tol betalen: onjuiste vertaling van parva vectigalia porrigam: ik zal mijn kleine inkomsten vermeerderen. voetnoot26 Alyatikus (Vondel vond in zijn Lat. uitgave: Alyatticus): Alyattes, koning van Lydië en vader van Croesus; Mygdonische: Phrygiese. voetnoot28 bestelt: verschaft. voetnoot+ In 't opschrift: Elius Lamias (l. Lamia): vgl. Gez. 26 van Boek I. voetnootr. 4 de Forminiaensche vesten: de stad Formiae. voetnoot5 Marika: een nimf, als nationale godin, aan de monden van de rivier de Liris vereerd. voetnoot6 onweêr: storm. voetnoot8 een zeewichelaer: vertaling van aquae augur: de voorspeller van regen. voetnoot9-10 terwijl: zolang; u gebeuren magh: u ten deel valt, u mogelik is; heiligh avont hebbende: zorgeloos feest vierende. Aardige vrije vertaling van Genium curabis: zult ge uw beschermgeest verzorgen, d.w.z. u te goed doen. voetnootr. 1 vlughtige: snelle. In 't Latijn: vluchtende; zachtelijck: in 't Latijn lenis, d.i. gunstig gezind. voetnoot2 zonder mijn zuigende geitkens te beschadigen: onnauwkeurige vertaling van: parvis aequus alumnis, d.i. welgezind jegens mijn jonge geitjes. voetnoot3 eens om 't jaer: in 't Latijn: aan 't eind van het jaar; sneeft: sterft, wordt geslacht. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: in beide uitgaven staat in r. 7: levendigen os. voetnoot5 hooghtyt: feest. voetnoot6 viert: neemt een rustdag. voetnoot7 ledigen: werkeloze. In 't Latijn otioso cum bove: met de rustende ploegstier; hout: viert; stoute: stoutmoedige. Faunus is nl. de beschermer van het vee tegen de wolven. voetnoot8 wilt loof: afgevallen bladeren; de delver: de zwoegende landman. voetnoot9 lastige: zorgen brengende; trippelen: dansen. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: in de oude uitgave staat in r. 8: oneele; de uitgave van 1656 heeft de juiste lezing. voetnootr. 1 Inachus: oudste koning van Argos. voetnoot2 Kodrus: laatste koning van Athene. voetnoot3 Eakus: koning van Aegina, grootvader van Aiax en Achilles; voor: onder de muren van. voetnoot4 hoe dier: voor welke prijs; Chius: het eiland Chios, beroemd om zijn wijn. voetnoot5 Samnijtsche: in 't Latijn: Paeligniese, naar een ruw bergland in midden-Italië. voetnoot6 eenen avontroemer, of slaepdronck: bedoeld is: een beker, ter ere van de nieuwe maan, van het midden van de nacht. voetnoot7 Mureen: in 't Latijn gaat nog vooraf: de nieuwe maan, de middernacht; wichelaer: augur. voetnoot7-9 Van deze verzen heeft de vertaler niet veel begrepen. Er staat bij Horatius: Met drie of negen lepels worden de bekers naar believen gemengd. Wie houdt van het oneven getal der Muzen, vrage, als geestdriftige ziener, driemaal drie lepels. voetnoot10 meer dan drie schalen: nog meer dan drie (lepels). voetnoot11-12 de Berecijntische pijpe: de Phrygiese fluit; stom: zwijgend. voetnoot13 nijdige: afgunstige; krieoelen: feestrumoer. voetnoot14 ongalijck is voor: niet past bij (Ned. Wdb. X, 1572); tijdige: huwbare (eig. rijpe: Mnl. Wdb. VIII, 307). voetnoot15 roept. In de uitgave van 1656: roept met den helderen avont (Latijn: puro Vespero); welke woorden hier zijn uitgevallen. voetnootr. 2 bloo: laf. voetnoot3 hinderlijcke: in de weg staande. voetnoot7 scheider: scheidsrechter; gewelt: macht. Het Latijn heeft: posuisse nudo sub pede palmam: zijn handpalm onder haar naakte voet gelegd. voetnoot9 hoedanigh Nireus was: even (schoon) als Nireus was; deze was, na Achilles, de schoonste Griek die aan de tocht naar Troje deelnam; op den bewaterden Ida: van de waterrijke Ida (een gebergte bij Troje) geroofde, nl. de jongeling Ganymedes, de schenker van Jupiter. voetnoot+ In 't opschrift: Korvijns halve: ter wille van Corvinus; opzette: ter tafel brenge. voetnootr. 1 vrolijcke: in 't Latijn pia: vrome, als gewijd aan de Bacchusdienst; burgemeester: consul, nl. in 65. voetnoot2 boerten: scherts. voetnoot3 werckt: bewerkt. voetnoot4 het zy enz.: in 't Latijn: met welk doel ook de Massiese wijn, die gij bevat, in u zij bijeengebracht. voetnoot5 ouden: in 't Latijn languidiora: zachtere (door ouderdom). voetnoot8 een zoet pijnigen: een zachte dwang. voetnoot9 Door u, o boertige wijn: vertaling van iocoso Lyaeo (bijnaam van Bacchus) d.i. door de schertsende Bacchus: In de uitgave van 1656: Ghy ontdeckt dickwils, door boertigen wijn, de bekommeringen enz. Men kan namelik de naam van de god of de godin gebruiken voor de zaak waarvan hij of zij god of godin is, maar hier is Lyaeus de god zelf. voetnoot10 raet: plan. voetnoot11-12 steeckt zijn horens op: krijgt nieuwe moed; beroide: arme; majesteit: vertaling van apices: de tiara; gesteurde: vertoornde. voetnoot15 ophouden: doen toeven. voetnootr. 1 driekoppige: Lat. triformis, nl. als Luna in de hemel, als Diana op aarde en als Hecate in de onderwereld. voetnoot2 in arbeit gaende dochters: jonge vrouwen in barensweeën. voetnoot4 eenes beers: van een mannetjes-varken; toeleggende om: zich er op toeleggende, steeds er op bedacht. voetnoot5 uit te bijten: in 't Latijn: om een stoot toe te brengen. voetnootr. 1 boersche: landelike; gevouwe: in 't Latijn supinas: achterover gebogen. voetnoot3 vraetige: onverzadelike (als epitheton ornans); paeit: verzoent; bederfelijcken: verderfelike, schadelike. voetnoot4 dorheit: vertaling van sterilem robiginem: de onvruchtbaar makende meeldauw; zoete kinders: onjuiste vertaling van dulces alumni: het tere jonge vee. voetnoot5 eenen bedroefden ooftijdt: een sombere (d.i. ongezonde) herfsttijd. voetnoot6 Algidus: berg in Latium; eeckelboomen: vertaling van ilices: steeneiken (Ned. Wdb. III, 4014). voetnoot8 de kleene Goden: de huisgoden, de Lares; brosse: broze. voetnoot9 schaepen: in 't Latijn bidentes: d.i. volwassen dieren (met twee rijen tanden). voetnoot11 die u tegen zijn: in 't Latijn: de (van u) afgewende. voetnoot12 sparckelend: knetterend. Het altaar werd met gezouten offermeel bestrooid. Het knetteren werd als gunstig voorteken beschouwd. voetnootr. 1 maghtiger: Lat. opulentior, d.i. in dit verband: rijker. voetnoot2 Vgl. voor dit bouwen in zee Gez. 18 van Boek II en Gez. 1 van Boek III. voetnoot3-4 en schoon: het zinsverband is verkeerd weergegeven. Lees: wanneer; de vervloeckte noot: de afschuwelike Noodzakelikheid; diamante (foutieve vertaling van adamantinis d.i. stalen) spijkers hechtte: d.w.z. de ondergang aankondigde. voetnoot5 Veltnooren: de nomadiese Scythen. voetnoot6 wielen: vrachtwagens; gemeene: gemeenschappelike. voetnoot7 vrye: voor ieder beschikbare. voetnoot9 zachte: zachtzinnige, liefderijke; rijcke: nl. door een bruidschat. voetnoot10 ringeloort: tiranniseert; betrout op: schenkt haar vertrouwen; pol: minnaar; Der ouderen enz.: Bedoeld wordt: Hùn bruidschat is de grote deugd der ouders. voetnoot11 de vast verbonde kuischeit: de kuisheid, gegrond op een vast verbond; ang: bang. voetnoot15 pronckbeeldt: standbeeld; het hart: de moed. voetnoot17 byster: buitensporig, buitengewoon; nijdige: afgunstige; deughdelijcke: deugdzame. voetnoot23 niet en past op: niet geeft om. voetnoot24 bestaen: ondernemen, wagen. voetnoot26 Kapitool: daar werd in de tempel van Jupiter de oorlogsbuit neergelegd. voetnoot29 teere gemoeden: weke geesten. voetnoot30 edele: uit vrije ouders geboren. voetnoot31 beter afgeregt op: meer geoefend in. voetnoot32 tol: in het oorspr. is sprake van trochus, een uit Griekenland overgenomen soort van hoepel; terling: bijvorm van teerling: dobbelsteen (Ned. Wdb. XVI, 1220); wanneer: onjuist vertaald, het Latijnse cum betekent hier: terwijl. voetnoot32-33 vennoot: handelscompagnon; gast: gastvriend; uitstrijckt: bedriegt; verhaest: haast. voetnootr. 1 van u vol ben: door u bezield ben. voetnoot2 bezeten: nl. door de godheid. voetnoot3 toelegh: er op uit ben om; des braven Cesars: van de dappere Augustus. voetnoot4 treffelijcks: uitstekends, buitengewoons. voetnoot5 Evias: Euhias, d.i. Bacchante; waeckende: in 't Latijn: die slapeloos de nachten op de bergruggen doorbrengt. voetnoot6-7 raest: in 't Latijn: stupet: zich verbaast; van uitheemsche voeten: door vreemde voeten van de Thraciese bewoners; ter zijden af: in 't Latijn devio d.i. ronddolend. Vondel vertaalt alsof er stond: de via, dat wij niet als variant aantroffen. Men leze deze zin zonder vraagteken, als voortzetting van de vorige, en denke Hoe weg. voetnoot8 my te verwonderen over: in het Latijn: te bewonderen; vooght: heerser. voetnoot9 scheutige: slank opgegroeide. voetnoot10-11 met eenen laegen stijl: op ordinaire wijze; Lenëus (lees: Lenaeus): epitheton van Bacchus; zoet: aangenaam, heerlik. voetnoot+ In 't opschrift: minnegeweer: liefdewapenen. voetnootr. 1 paeien: bevredigen. voetnoot2 afgestrede: door strijd uitgeputte, uitgediende. voetnoot3 wandt: zo hing een uitgediende strijder zijn wapenen aan de wand van een Mars-tempel; slincke: linker. voetnoot4 koevoeten: breekijzers; boomen: in 't Latijn arcus: bogen. voetnoot6 Sytonisch: Thracies; bezit: bewoont. voetnoot7 zweep: in 't Latijn flagellum: gesel. voetnoot+ In 't opschrift: houdtze op: weerhoudt, waarschuwt haar. voetnootr. 1 teken: voorteken; koningske: Lat. parra: ransuil; zingende: Lat. recinentis: krassende; rosse: Lat. rava: grauwe. voetnoot2 Lanuvijnsche: Lanuvium lag rechts van de via Appia, dus voor Rome aan de ongelukskant; bespronge vos: in 't Lat.: feta d.i. drachtig. voetnoot3 behindere: verhindere. voetnoot5 voorzichtigh: vooruitziend; wichelaer: voorspeller. voetnoot6 der boven ons hooft hangende plasregens: bedoeld is: die de dreigende regenbuien voorspelt. voetnoot7 wateren: in 't Lat. moerassen; met den dageraet: onjuiste vertaling van Solis ab ortu: van het Oosten, d.w.z. van de gunstige zijde nl. links, daar de augur met het gezicht naar het Zuiden stond. Het krassen van de raaf gold als een goed voorteken. voetnoot9 slincke: linker. Het Latijnse laevus betekent: onheilspellende. voetnoot10 wufte: rondvliegende. voetnoot11 overleenende: ten ondergang neigende; troebelen: Lat. ater: somber, onheilspellend. voetnoot12 boezem: zeeboezem; de heldere Iapix: de verhelderende Westenwind, genoemd naar Japygia, d.i. Zuid-Apulië. voetnoot13 moeten: mogen. voetnoot14 opstaenden: opkomende; verbolge: gezwollen (Lat. atri: donkere). voetnoot16 betrout: toevertrouwd; stoute: dappere; bestorf: werd doodsbleek. voetnoot19 niet: niets. voetnoot20 vooghdes: heerseres. voetnoot21 al vervaert: geheel buiten zich zelf. voetnoot22 plicht: Lat. pietas: liefde voor haar vader; Een: met nadruk (Lat. una). voetnoot23 het verlies des maeghdoms: vrije vertaling. Lat. de schuld der maagden. voetnoot24 schijn: een drogbeeld. voetnoot25 door d'ivoire poort: deze dromen waren bedrieglik; die uit de hoornen poort kwamen, betrouwbaar (Odyssee 19, 564). voetnoot26 lezen: plukken. voetnoot27 bul: stier, synoniem van var in r. 28. voetnoot29 Onbeschaemt: zonder schaamte. voetnoot30 verwacht ick de doot: in 't Lat. Orcum moror: houd ik de Orcus op, d.w.z. draal ik te sterven. voetnoot33 het zogh verdrooge: in 't Lat. sucus defluat: het levenssap (of het bloed) zal ontstromen; roof: buit. voetnoot34 der onteerde Euroope: in 't Latijn als vokatief bedoeld. voetnoot37 worp: werp; d'ongestuime baren: in 't Latijn: de snelle storm. voetnoot38 bloet: afstammeling. voetnoot39 boel: bijzit; uitheemsche vooghdesse: barbaarse meesteres; trouwelooze: het Lat. perfidum (vals) behoort bij lachende. voetnoot41 geboert: geschertst. voetnoot42 hevigheit: heftigheid; want: in 't Latijn: wanneer. voetnoot44 aen te stellen: te gedragen; nocken: snikken; maetigh: berustend. 't Lat.: bene: waardig. voetnoot45 d'Afgescheide weerelt: vert. van sectus orbis, d.i. de gesplitste wereld: een der twee werelddelen der Ouden: Europa en Afrika. voetnootr. 1 aenrechten: ter tafel brengen. In 't Lat. faciam: doen; Ernstige: ijverige (deze oude betekenis ontbreekt in 't Ned. Wdb.). In 't Latijn strenua (adv.): vlug. voetnoot2 opgesloten: Lat. reconditum: goed opgeborgen; gebolwerckte: verschanste. De bedoeling is: wees niet langer zo ernstig. voetnoot4 ontzietghe: ziet gij er tegen op; in 't Lat. parcis; schure: Lat. horreo: de bergplaats van de wijn. voetnoot5 Bibels burgemeesterschap: het consulaat van M. Calpurnius Bibulus, 59 v. Chr.; by beurte: in wisselzang. voetnoot6 perruicken: haren. voetnoot7 Cyntia: Diana. voetnoot8 hooghdraevende: verheven. Het Lat. summo carmine betekent: slotlied; haer: nl. Venus; uitstekende, zie Boek I, Gez. 14, r. 20. voetnoot9 gepaerde zwaenen: een zwanenspan trok Venus' wagen; bezichtight: bezoekt. voetnoot10 behoorlijck: waardig; klaeghliet: Lat. nenia, anders: klaaglied, in dit verband (door Vondel niet begrepen): gezang. voetnootr. 1 Tyrrenische: Etruriese; al overlang: reeds lang. voetnoot3 balssem uit dadelkernen: Lat. balanus: 'n zekere noot. voetnoot4-5 Sammel: talm; gloeiende ackers: Lat. declive arvum: de aflopende velden. Aefula, in Latium, was op een berghelling gebouwd; Telegoon: Telegonos, zoon van Odysseus en Circe, zou, volgens de sage, zijn vader vermoord hebben, en later in Etrurië op een berg verbrand zijn. voetnoot6 uw gevaert: uw paleis, hoog gelegen op de Esquilinus. voetnoot7 te verwonderen over: te bewonderen; gewoel: in 't Latijn strepitum: gedruis, rumoer. voetnoot9 onkostelijcke: niet kostbare, eenvoudige. voetnoot10-11 purper: purperen spreien; bekommert: vol zorgen; Andromedaes heldere (stralende) vader: het sterrebeeld Cepheus, dat 9 Julie opkomt. Procyon gaat 15 Julie op en de Leeuw 20 Julie. voetnoot12 dullen: razende, omdat hij de grootste hitte brengt; met bange (benauwde) hitte blaeckt: in 't Latijn: de droge dagen terugbrengt. voetnoot13 hygende: naar adem snakkende (Lat. languido: kwijnend); heggen: kreupelhout (Ned. Wdb. IV, 434). voetnoot14 Silvaens: Silvanus, als bosgod ruigharig voorgesteld; is vry van: mist; wufte: aanzwevende. voetnoot15 bezorght: draagt zorg. De bedoeling van het Latijn is evenwel: gij maakt u zorgen, welke instelling voor de staat past. voetnoot16 Seres: volk in W.-China; van: door. voetnoot17 Tanais: de Don; voorzichtige: vooruitziende; in 't Lat. betekent prudens: met voordacht. voetnoot19-20 buiten behooren: meer dan gepast is; hetgeen voor handen is: het tegenwoordige. voetnoot21 kil: bedding; uitgegete: uitgeholde. voetnoot24 ommeroert: in beroering brengt. voetnoot25 magh: kan; tot op dezen dagh: het Latijnse in diem (elke dag) behoort niet hier, maar in de vorige zin te staan. Dus: die dageliks zeggen kan: Ik heb geleefd. voetnoot27-28 tot niet maecken: ongedaan maken; breecken: Hierachter bleef onvertaald: en ongedaan maken; de verstreecken tijt; in 't Latijn: het heensnellende uur. voetnoot29 ongewoon: Lat. insolentem: wreed, onbarmhartig; verandert de onzekre staten: in het Latijn: verwisselt de onzekere eerbewijzen. voetnoot30 die: d.w.z. als ze. voetnoot32 bekleede my met: vertaling van involvo, ik wikkel mij in. voetnoot33 deughdelijcke: eerlike; rijckdom: in 't Latijn: dos, d.i. bruidschat. voetnoot35 bedeloften: plechtige geloften. Vertaling van votum (Ned. Wdb. II, 1154). voetnoot36 gierige: hebzuchtige. voetnoot37 Pollux: het Tweelinggesternte; roeischuitje: Lat. biremis scapha: een tweeriemige boot. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: in r. 9 hebben beide uitgaven: Anfidus. voetnootr. 1 gedachtenis: gedenkteken; verduuren zal: duurzamer zal zijn dan. voetnoot2 naelden: pyramiden; vratige (Lat. edax): alles wegspoelende. voetnoot3 uitgelaten: razende. voetnoot4 uitroien: vernietigen. voetnoot5 de Doot: in 't Latijn: Libitinam: de Doodsgodin. voetnoot6 de zwijgende maeght: de opperste dienares van Vesta. voetnoot8 Eolische vaerzen: de gedichten van Sappho en Alcaeus, door hem in het Latijn nagevolgd, worden hier speciaal bedoeld, zie Boek I, Gez. 13, r. 15. Men denke daer... heeft achter opgekomen in r. 7. voetnoot9-10 Aufidus: rivier in Apulië, waaraan Venusia, Horatius' geboorteplaats, lag; Daunus: mythiese koning van Daunias, hier genomen voor Apulië; boersche volcken: landelike bevolking; treck uw verdiende glori aen: onbegrijpelike vert. van Sume superbiam quaesitam meritis: aanvaard de roem die ik door uw verdiensten verworven heb. voetnoot11 omring: bekrans; gewilligh: Lat. volens, d.i. genadig; Delfischen: aan Apollo gewijde.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius

Q. Horatius Gezangen.
Het derde boeck.aant.

Het eerste Gezang.

Aen zyne vrienden. Het II. Gezang.

Het III. Gezang.

Aen Kalliope. Het IV. Gezang.

Augustus lof. Het V. Gezang.

Aen de Romainen. Het VI. Gezang.

Aen Asterie. Het VII. Gezang.

Aen Maecenas. Het VIII. Gezang.

Aen Lydia. Het IX. Gezang.

Op Lyce. Het X. Gezang.

Aen Merkuur. Het XI. Gezang.

Aen Neobule. Het XII. Gezang

Aen de bron van Blandusie. Het XIII. Gezang.

Augustus lof. Het XIV. Gezang.

Op Chloris. Het XV. Gezang.

Aen Mecenas. Het XVI. Gezang.

Aen Elius Lamias. Het XVII. Gezang.

Aen Faunus. Het XVIII. Gezang.

Aen Telefus. Het XIX. Gezang.

Aen Pyrrus. Het XX. Gezang.

Aen de kruick. Het XXI. Gezang.

Aen Diane. Het XXII. Gezang.

Aen Fidile. Het XXIII. Gezang.

Tegens de Gierigaerts. Het XXIV. Gezang.

Aen Bacchus. Het XXV. Gezang.

Aen Venus. Het XXVI. Gezang.

Aen Galatea, die reisvaerdigh staet. Het XXVII. Gezang.

Aen Lyde. Het XXVIII. Gezang.

Aen Mecenas. Het XXIX. Gezang.

Het XXX. Gezang.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Q. Horatius Gezangen. Het derde boeck.aant.

Het eerste Gezang.

Aen zyne vrienden. Het II. Gezang.

Het III. Gezang.

Aen Kalliope. Het IV. Gezang.

Augustus lof. Het V. Gezang.

Aen de Romainen. Het VI. Gezang.

Aen Asterie. Het VII. Gezang.

Aen Maecenas. Het VIII. Gezang.

Aen Lydia. Het IX. Gezang.

Op Lyce. Het X. Gezang.

Aen Merkuur. Het XI. Gezang.

Aen Neobule. Het XII. Gezang

Aen de bron van Blandusie. Het XIII. Gezang.

Augustus lof. Het XIV. Gezang.

Op Chloris. Het XV. Gezang.

Aen Mecenas. Het XVI. Gezang.

Aen Elius Lamias. Het XVII. Gezang.

Aen Faunus. Het XVIII. Gezang.

Aen Telefus. Het XIX. Gezang.

Aen Pyrrus. Het XX. Gezang.

Aen de kruick. Het XXI. Gezang.

Aen Diane. Het XXII. Gezang.

Aen Fidile. Het XXIII. Gezang.

Tegens de Gierigaerts. Het XXIV. Gezang.

Aen Bacchus. Het XXV. Gezang.

Aen Venus. Het XXVI. Gezang.

Aen Galatea, die reisvaerdigh staet. Het XXVII. Gezang.

Aen Lyde. Het XXVIII. Gezang.

Aen Mecenas. Het XXIX. Gezang.

Het XXX. Gezang.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Q. Horatius Gezangen.
Het derde boeck.aant.