De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius

Regelnummers proza verbergen

[p. 258]

[Q. Horatius Flaccus Lierzangen en Dichtkunst] aant.

Q. HORATIUS FLACCUS | LIERZANGEN | EN | DICHTKUNST. | IN HET RIJMELOOS VERTAELT | DOOR | J.V. VONDEL | wordt hier afgedrukt naar de tekst der eerste uitgave | t' Amsterdam, | By Luidewijck Spillebout, Boeck-verkop. [sic] | op den Dam, Anno M DC LIV, verschenen in October 1653 volgens G. Brandt's ‘Leven van Vondel’.

Hiernaast vindt men de titelprent afgebeeld en op de navolgende bladzij de titelpagina typografies nagevolgd.

Het drukkersmerk op de laatste bladzij der oude uitgave is door ons afgebeeld aan het slot van de tekst.

Onder het voorwerk der oude uitgave is opgenomen een herdruk van ‘De Roomsche Lier’, het gedicht, dat wij naar de plano-uitgave van omstreeks 1640 afdrukten op blz. 6 van ons Vierde Deel.

In de eerste drie uitgaven van Vondels Horatius-vertaling is de Latijnse tekst tegenover de Nederlandse gedrukt.

Deze nieuwe uitgave is bewerkt door PROF. DR. C.G.N. DE VOOYS en Mej. DR. C.C. VAN DE GRAFT

[p. 259]

[p. 260]

Q. Horatius Flaccus Lierzangen en Dichtkunst.

In het rijmeloos vertaelt

Door

J.v. Vondel.

t'AMSTERDAM,

By Luidewijck Spillebout, Boeck-verkop. op den Dam, Anno MDCLIV.

[p. 261]

Aen de Kunstgenooten van Sint Lukas, t'Amsterdam,
Schilders, Beelthouwers, Tekenaers, en hunne begunstigers.

1 Hoewel elcke Kunst haer eige bepalinge heeft, nochtans worden zom-^{r. 1} 2 mighe Kunsten door eenerhanden bant van onderlinge gemeenschap ver-² 3 knocht, en gelijck vermaeghschapt; hoedanige zijn Poëzy, Schilderkunst,³ 4 Beelthouwery, en andere Kunsten, die, te gelijck op maet en getal ge- 5 gront, de Wiskunst niet ontbeeren mogen: en zeker dit vermindert zoo⁵ 6 weinigh den luister van deze Kunsten, datze hierom te goddelijcker te 7 achten zijn: want van Godt zelf, aller dingen Schepper, wort gezeit, by het^7-8 8 Orakel der wijsheit, dat Hy alle dingen, in mate, getal, en gewighte, geordi- 9 neert heeft. Van Plutarchus heeft elck nu in den mont dat schildery stomme^9-10 10 Poëzy, de Poëzy spreeckende schildery is: want de Schilder beelt zijne 11 gedachten met streken en verwen, de Dichter zijne bespiegelingen met 12 woorden uit, en hare muzijk zweeft, met hooge middelbare en lage, droeve¹² 13 en blijde, statige en dertele klancken, op de pennen des Dichters, en volght¹³ 14 scherp met hare galmen zijnen geest en vernuftige vonden, de ziel der¹⁴ 15 zangkunste. De Poëzy wederom, behalve dat ze doorgaens een Gezang¹⁵ 16 genoemt wort, heeft zich, van outs her, van bommen, tamboeren, liere,¹⁶ 17 snaren en fluiten, zingende en danssende Reien gedient. Horatius, in deze 18 zijne Dichtkunste, paert menighmael de Poëzy en Schilderkunst te zamen, 19 gelijckt d'een by d'andere, en begaeftze beide even rijckelijck met eene¹⁹ 20 zelve overoude hantvest der vryheit van alles wat ter zaecke dienen kan²⁰ 21 te durven bybrengen. De Poëzy, Schilder- en Beeldekunst, hebben niet²¹ 22 alleen van outs Koningklijcke en Vorstelijcke Hoven, maer zelfs Godts

r. 1 bepalinge: begrenzing.

2 eenerhanden: éénzelfde.

3 gelijck: als 't ware; hoedanige: zodanige (Latinisme).

5 mogen: kunnen.

7-8 by: door; het Orakel der wijsheit: het Boek der wijsheid (in de Vulgaat), IX, 21; geordineert: geschikt, geschapen.

9-10 Deze aanhaling uit Plutarchus, voorkomende in zijn verhandeling ‘Quomodo adolescens poëtas audire debeat’(Moralia, Leipzig 1908, I, blz. 41) wordt door hem vermeld als een algemeen bekend gezegde.

12 middelbare: door Vondel op toonhoogte toegepast (Ned. Wdb. IX, 672).

13 pennen: vleugels (met woordspeling).

14 scherp: nauwkeurig; vonden: vondsten.

15 doorgaens: altijd.

16 bommen: tamboerijns; tamboeren: trommels.

19 gelijckt: vergelijkt; begaeft: begiftigt.

20 hantvest: privilege.

21 durven: mogen.

[p. 262]

23 tabernakel en tempel verheerlijckt, en hare Heiligen gehadt; gelijck onder 24 de godtvruchtige Hebreen, Moses, Hiob, David, en Salomon, met hunne²⁴ 25 lofzangen, en gedichten; en Oöliab, en Bezeleël, van Godt geroepen, en²⁵ 26 door zijnen Geest begaeft met wijsheit, en kennisse, in allerhande kunst, en 27 beeldewerck, om het Heilighdom te versieren. Onder het Heidendom heb-²⁷ 28 ben Homeer, Hesiodus, Orfeus, Kallimachus, Pindarus, Nonnus, Virgilius,²⁸ 29 Ovidius, Horatius, en zoo veele anderen, welcker naem en faem de weerelt 30 verduren zal, zulx uitgebloncken, dat zelf de Heilige Geest, in Sint Pauwels³⁰ 31 brieven, met de spreucken van Aratus, en Epimenides, tot grootachtbaerheit³¹ 32 en onsterflijcken lof der Poëzye, de goddelijcke waerheit bevestight. Sedert 33 hebben de Grieksche en Latijnsche lofzangen het Christendom gesticht. De³³ 34 geluckighste kunst-eeuwen hadden voorhene moedt gedragen op Apelles,³⁴ 35 Timantes, Zeuxis, en andere doorluchtige Schilderhelden; oock op Praxiteles,^35-36 36 den beelthouwer, Fidias, den beeltsnijder, en Lyzippus, den beeltgieter. 37 Dewijl dan de Poëzy, Schilder- en beeldekunst, van outs her, gelijck noch, 38 in onderlinghe gemeenschap verknocht waren, docht het my niet ongerijmt 39 uwe E. op te dragen Horatius Flakkus Lierzangen, en Dichtkunste, eenige 40 jaren geleden, by my, tot een eerlijck tijtverdrijf en oefeninge, by wintersche⁴⁰ 41 avonden, in 't rijmeloos vertaelt, met hulpe van wijlen den Heere, Daniël^41-42 42 Mostert, Secretaris dezer stede, en Joan Vechtersz. of Victorijn, beide Rechts- 43 geleerden, en zonderlinge begunstigers mijner Poëzye. Uwe E. ontfange⁴³ 44 dan dit werck tot een blijck van de goede genegenheit, die ick uwe edele 45 kunste toedrage, terwijl ick blijf

46 Vwer aller dienstwillige

47 J.v. Vondel.

48 t'Amsterdam. 1653. den 27 van Slaghtmaent.

24 Moses geldt als schrijver van de Pentateuch (de vijf eerste boeken van het O.T.), Hiob (Job) als auteur van het dichterlike boek Job, David als dichter van de psalmen, Salomon van het Hooglied.

25 Oöliab (ook Oholiab en Aholiab genoemd), de kunstenaar die de tabernakel versierde (Exodus 38, 23; vgl. Exodus 36, 1 en 2); Bezeleël (of Besaleël), de bouwmeester van tabernakel, tent en ark (Exodus 36, 1; 39, 32. Zijn naam wordt genoemd in Exodus 37, 1 en 38, 22).

27 beeldewerck: beeldhouw- of beeldsnijwerk.

28 Orfeus: Griekse zangerheld uit de 8ste eeuw v. Chr. (vgl. deel 3, blz. 504; deel 5, blz. 792), die tevens geldt als Thracies dichter van de Argonautica, Hymnen en Lithica; Kallimachos (310-238 v. Chr.), Grieks dichter; Nonnus, Grieks dichter uit de 5de eeuw n. Chr., bekend door zijn epos Dionysiaca.

30 verduren: langer duren dan, overleven; zulx: zozeer.

31 Aratus, Grieks dichter uit Soh in Cilicië (315-240). Op hem doelt Handelingen XVII, vs. 28, zie (Migne, Patrologia Latina T 26, blz. 572); Epimenides, Grieks dichter uit Creta (± 600 v. Chr.). Op een dichtregel van hem slaat de brief van de apostel Paulus aan Titus I, vs. 12, zie Migne (t.a.p. blz. 571); grootachtbaerheit: hoge eerbiedwaardigheid.

33 lofzangen: kerkelike hymnen; het Christendom gesticht: tot stichting van de Christenen gediend.

34 moedt dragen op: trots zijn op; Apelles (± 325 v. Chr.), Thimanthes (± 400 v. Chr.) en Zeuxis (eigenlik Zeuxippos), (± 425 v. Chr.) waren beroemde Griekse schilders.

35-36 Praxiteles (± 350 v. Chr.), Phidias (± 450 v. Chr.) en Lysippus (± 335 v. Chr.) waren Griekse beeldhouwers. Het onderscheid dat Vondel maakt in hun beroepen is ongegrond.

40 eerlijck: behoorlik, gepast (Ned. Wdb. III, 3911).

41-42 Daniël Mostert: zie deel 3, blz. 425 en deel 4, blz. 61; Joan Vechtersz of Victorijn: zie deel 3, blz. 641. Ook in de voorrede van de Sofompaneas wordt de hulp van deze beide vrienden dankbaar vermeld (deel 3, blz. 435, r. 80-81).

43 zonderlinge: in 't biezonder.