Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius (1934)

De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius

(1934)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het twalefde boeck.aant.

Inhoudt.

1 De maght der Latijnen, door 't verlies van twee veltslagen gekneust, en de moedt hunr. 1-2 2 ontzoncken, zoo vint Turnus (ziende hoeze al te zamen al hun hoop op hem stelden) tegens 3 wil en raet des Konings, en den weerstant der Koninginne (die te vergeefs vast schreide) 4 het lijfgevecht tegens Eneas geraden, 't welck Idmon, in zijnen naem, den Trojaen aenzeit. 5 Eneas aenvaert de voorwaerde, en men bevestight, in 't openbaer, met dieren eet, het 6 verdragh, van wederzijde; 't welck van de Nymf Iüturne, Turnus zuster (door Iuno hier 7 toe opgerockent, en in Kamertus schijn verandert) gesteurt wort; waer op Tolumnius, de7 8 vogelwichelaer, door zijn valsche wichelerye, d'eerste van hun allen, zijnen volcke een8 9 valsche zege belovende, een van Gylippus zonen, met een speere doorschiet. Eneas, oock 10 bewust van d'oirzaeck dezer schichtige beroerte, pooght de zijnen te rugge te roepen, en10 11 van een onzekere hant met eenen pijl getroffen, is gedwongen uit den slagh te vertrecken;11 12 het welck Turnus vernemende, zoo verzuimt hy die schoone gelegenheit niet, en recht 13 onder de vyanden eenen gruwelijcken moort aen. Venus ondertusschen, op Ida, in Krete, 14 wilde poleie pluckende, geneest haren zoon. Eneas hier door verquickt, vermaent Askaen,14 15 in 't kort, door zijn voorbeelt tot vromicheit, komt den zijnen te hulpe, en eischt Turnus15 16 alleen voor de vuist uit. Doch dewijl Turnus niet voor den dagh quam (want Iuturne,16 17 zijnen wagen, waer uit zy Metiskus, den wagenaer, ter aerde plofte, herwaert en derwaert, 18 uit Eneas gezicht drijvende, gedooghde niet dat dit paer hantgemeen wiert) zoo besloot 19 de Helt de stadt aen te randen, en met zijn heir naer de muren afzackende, worpt den brant19
20 in de wachttorens, en naeste huizen. Amate, toen wanende dat Turnus gebleven was,20 21 eindighde uit wanhope haer leven aen eenen strop. Zoo ras Sages Turnus deze mare brengt, 22 en hy de zaeck zoo verre verloopen ziet, dat hy nootzaeckelijck most kampen, of voor zijne22 23 oogen de stadt zijner bontgenooten in 's vyants gewelt zien vallen, zoo verdaghvaert zijn 24 yver Eneas van zelf, op de bedonge voorwaerden, om tegens hem alleen te kampen. Eneas24 25 staet in dit lijfgevecht boven, en door 's vyants gebedt bykans tot genade bewogen, ziet25 26 Turnus wapenriem, onlangs den verslagen Pallas van 't lijf geruckt, 't welck den helt zoo26 27 verbittert, dat hy zijnen vyant het zwaert in de borst duwende, hem van 't leven berooft.
 
Latinus maght geknackt, door zulck een bloênden slagh,
 
Perst Turnus om, vol moedts, in lijfgevecht te treden,29
30
Tot vordering van pais: dies sluitenze een verdragh,30
 
Gesteurt van Iüturne, in 't midden der geleden.31
 
Men strijt met volle kracht: Eneas wort gewont,
 
En wonderlijck geheelt; de stadt met storm gewonnen;33
 
Dies worght Amate zich, en sluit haer' bleecken mont.
35
De helden komen fors elckandere aengeronnen,35
 
En kampen voor de vuist, in 't aenzien van elck heir;36
 
Daer Turnus sneeft, en laet Eneas zijn geweir.37

Het twalefde boeck.

38 Turnus ziende d'afbreuck der Latijnen, en hoe door het ver-+38 39 lies van den slagh hun de moedt ontzonck, hy nu om zijn belofte39 40 gemaent wiert, en alle oogen op hem zagen; vergramde zich en 41 ontstack hierom zoo onverzetbaer en heftigh, gelijck een Punische41 42 leeuw, die van den jager zwaerlijck in de borst gewont, ten leste 43 zijne kracht te werck stelt, de ruige mane over zijnen dicken neck43 44 schuddende, moedt grijpt, onvervaert den moortpijl uit zijn lijf44 45 ruckt, in stucken bijt, en brult met zijnen bloedigen muil: even-45 46 eens loopt Turnus de gal van grimmigheit over. Daer na spreeckt 47 hy ontstelt aldus den Koningk aen: aen Turnus schort het niet:+47 48 geen reden is 'er, waerom de suffende Eneadijnen hun woort48 49 zouden in den hals halen, en weigeren het verdragh gestant te49 50 doen. O vader, laet d'offerhanden toestellen, en stel de voor-50-51 51 waerden. Ick zal met deze hant den Dardaner, die Asie verliep, 52 (laet de Latijnen slechts stil zitten, en het aenzien) te keer gaen,+52 53 ter helle zenden, en alleen d'algemeene schande met den zwaerde53 54 van hun afkeeren; of hy d'overwonne Latijnen beheerschen, en54 55 met Lavinie, zijn gemaelin, gaen strijcken. Latinus antwoorde hem55 56 met bedaerde zinnen: o kloeckhartige jongelingk, 't is billijck dat+56 57 ick, hoe ghy onversaeghder zijt, en meer in vromicheit uitmunt,57 58 my hier over zoo veel t'ernstiger berade, en zorghvuldigh over- 59 wege al wat hier kan toeslaen. Ghy bezit het Rijck van Daunus,59

Het twalefste boeck.

 
Toen Turnus d'afbreuck der Latijnsche volcken zagh,
 
En hoe, door 't zwaer verlies van dezen fellen slagh,
 
Hun allen 't hart ontzonck, hy, na die nederlaegen,
 
Gemaent wiert om zijn woort, alle oogen op hem zagen,
5
Vergramde hy zich zelf, ontstack, zoo onverzetr. 5
 
En heftigh, als een leeu in Libye, besmet
 
Van bloet, en zwaerlijck van des jaegers pijl geschoten,
 
En in de borst gewont, ten leste, eens op zijn kooten8
 
Gerezen, zich met al zijn krachten onderstut,
10
Om zijnen dicken neck de ruige mane schudt,
 
Den moedt hervat, en fors den moortpijl komt te rucken
 
Uit zijne borst, en bijt het staelen punt in stucken,
 
En brult met bloênden muil, als of hy weêrwraeck riep:
 
Zoo scheen 't dat Turnus gal van gramschap overliep.
15
Hy spreeckt hierop ontstelt den koningk aen: geen reden
 
Geene oirzaeck is 'er, dat uit moedeloosheit heden16
 
De Frygianer, wuft en trouweloos en valsch,17
 
Zijn eens gegeven woort zou haelen in den hals,
 
En weigren het verdragh te staen, als 't is bescheiden.19
20
O vader, laet altaer en offer toebereiden:
 
Beraem de voorwaerde: ick zal zelf den Dardanier,21
 
Die Asie verliep, [laet uw Latijnen hier
 
Slechts nederzitten, en gerust den kamp aenschouwen,]23
 
Te keer gaen, naer de hel verzenden, nederhouwen,
25
En keeren dus alleen deze algemeene schant
 
Met uitgeruckte kling van 't rijck, en 't gansche lant:
 
Of hy hou Latium, en d'overwonne rijcken,
 
Ga met Lavinie, zijn bruit en schoone strijcken.
 
Latinus antwoort hem, zachtzinnigh en bedaert:
30
Kloeckhartige oorloghshelt, 't is billijck, hoe uw aert
 
En moedt en vromicheit meer uitmunt in uw daeden,
 
My zoo veel ernstiger en rijper te beraeden,
 
En t'overweegen wat al ramp hier toe kan slaen.
 
Uw vader Daunus rijck is u gansch onderdaen,34

60 uwen vader, en zoo vele steden, met den zwaerde verovert: en 61 't ontbreeckt Latinus aen middelen nochte goede genegenheit61 62 t'uwaert. In Latium en de Laurentijnsche landen zijn noch meer 63 ongehuwde dochters, en niet van slechten stamme. Laet my toe63 64 dat ick u ongeveinst melde het geen ghy noode hoort, en neem 65 deze woorden in. Het stont my niet vry mijne dochter aen iemant65 66 van d'oude vryers te besteden; en dit spelden alle Goden en66 67 menschen. Ick beweeght door liefde t'uwaert, beweeght door de67 68 bloetvrientschap, en de tranen mijner bedruckte gemalinne, heb68 69 alle verbintenissen gebroken, de verloofde dochter den schoon-69-70 70 zoon ontweldight, en de wapens tegens Recht aengenomen. O 71 Turnus, ghy ziet wat al ongevallen, welcke oorlogen my sedert71 72 zijn overgekomen; en hoe groote zwarigheden meest op u aen- 73 komen. Wy tweemael in het velt met groot verlies de neerlaegh 74 krijgende, houden naulicks, binnen de stadt, de hoop van Italie74-75 75 het hooft op: de Tyberstroom is noch laeuw van onzen bloede, 76 en heele velden leggen wit van dootsbeenderen. Waer laet ick my76-78 77 zoo dickwils toe vervoeren? Wat dollicheit brengt my van mijn 78 opzet? Ben ick overbodigh hen, als bontgenooten, in te roepen,78 79 wanneer Turnus om hals zy; waerom beslecht ick niet liever dit 80 geschil, terwijl hy noch leve? Wat zullen de Rutulen, mijne bloet-80 81 vrienden, wat zal geheel Italie hier toe zeggen; indien ick u (For- 82 tuin behoede ons) die naer mijn dochter en heur huwelijck staet,82 83 om het leven helpe? Let eens hoe veranderlijck de kans des83 84 oorlooghs zy: heb medoogen met uwen bejaerden vader, die nu

35
En maght van steden, trots gewonnen met den zwaerde.
 
Latinus, wiens gemoedt van Turnus noit veraerde,36
 
Heeft maght en middelen en voorraet by der hant.
 
In Latium en al het Laurentijnsche lant
 
Zijn noch meer ongehuwde, en voesters van uw vlamme,39
40
Oock niet van laegen staet, en ongeachten stamme.
 
Gedoogh dat ick, al strijt dit met uw zinlijckheên,41
 
Rechtuit ontvouw' hoe 't leght, en let op mijne reên.
 
Het stontme geensins vry mijn dochter uit te trouwen
 
Aen iemant, die voorheene om haer hadde aengehouwen.
45
Dit spelden alle Goôn, en menschen. ick, [beweeght
 
Door liefde t'uwaert, en vermurwt, dewijlge steeght
 
Uit onzen bloede, en voort door 't schreien en de traenen47
 
Van mijne gemaelinne, om u den wegh te baenen
 
Ter bruiloft,] brack verbont en troubelofte, onthiel48-49
50
De maeght den schoonzoon, die met recht my lastigh viel,50
 
En hebbe tegens recht de wapens aengenomen.
 
Wat rampen sedert my hier over zijn gekomen,52
 
En welck een oorloghslast, dat ziet gy, en met een
 
Hoe gy het meeste draeght in zulcke zwaericheên.54
55
Wy, tweemael uit het velt met groot verlies geslagen,
 
Vermogen naulijx met de stadt en ons te waegen56
 
De hoop van Latium en 't Italjaensch gebiet
 
Te stutten door ons maght. noch roockt de Tybervliet
 
Van 't laeu Latijnsche bloet. al d'acker rondom heenen
60
En d'oever leght bedeckt en wit van doode beenen.
 
Waer worde ick, reis op reis, vervoert van razerny!
 
Wat dolheit brengtme van mijn opzet, buiten my!62
 
Zoowe overbodigh zijn hen blijde, als bondtgenooten,
 
t'Ontfangen, als uw bloet in 't vechtperck is vergoten;
65
Waerom dit niet beslecht met pais, terwijlge leeft?
 
Wat zal de Rutulier, mijn bloetvrient, zoo gy sneeft,
 
Wat wil Italie en een ieder hiertoe zeggen,
 
Indien ick u [Fortuin laete u niet onder leggen,]68
 
Die naer mijn dochter en haer wettigh huwlijck staet,
70
Om 't leven helpe? ay, let hoe wuft de kans beslaet,70
 
Dan slinx, dan rechts. bezie d'onzekerheên eens nader.
 
Heb mededoogen met uw' afgeleefden vader,
tekstkritische noten

85 in uwe vaderlijcke stadt Ardea zoo verre uit uwe oogen treurt. 86 D'oploopentheit van Turnus laet zich met geene woorden neder-86 87 zetten: zy loopt noch hooger, en wort krancker door artseny.87 88 Zoo ras de jongelingk spreken kon, begost hy aldus: ick bidde 89 u, o goede Koningk, laet deze uwe zorghvuldigheit voor my, om+*89 90 mijnent wil, toch varen, en sta toe, dat ick, om eere in te leggen 91 mijn leven waege. Wy weten, o vader, oock met den degen om 92 te gaen, en passen te raken, dat 'er het bloet na volge. De Godin,92 93 zijne moeder, zal verre te zoecken zijn, om hem en zich zelve op 94 de vlught met hare wolcke te bedecken, en in ydele schaduwen94 95 te verbergen. Maer de Koningin, doot van benaeutheit, en voor+95 96 het hooft geslagen, van schrick voor dit lijfgevecht, schreide en 97 hielt haren vierigen schoonzoon tegen: o Turnus, ick bidde u,97 98 om deze tranen, om d'eere van Amate, zoo u die noch eenighzins 99 ter harte ga (ghy zijt nu d'eenige hoop en troost van mijnen be- 100 droefden ouderdom; aen u hangt de roem en het Rijck van Lati- 101 nus; al het huis leunt en steunt op u) ick bidde u slechts om 102 eene zaeck: staeck uw opzet, wort niet hantgemeen met den 103 Trojaen. O Turnus, wat ongeval u in dat lijfgevecht overkome, 104 dat komt my over: ick zal te gelijck met u uit dit verdrietige licht104 105 des levens scheiden, en niet gevangen gevoert, Eneas, mijnen105-106 106 schoonzoon, zien. Lavinie hoorde haer moeder kermen, en de+ 107 tranen biggelden langs hare blaeckende wangen: z'ontstack van 108 schaemte, zoo root als vier, en al haer aenschijn gloeide: gelijck 109 of iemant Indiaensch yvoir met bloetroot purper overstreeck; of109 110 gelijck weerschijn van roode roozen onder witte lelien speelt;110 111 zoo bloosde de Maeght in haer aenschijn. Turnus lonckt haer111-12

 
Die in uw vaders stadt, in Ardea, beducht,
 
Bekommert, ver van u, om uw afwezen zucht.
75
Maer Turnus drift laet dit door geen vermaening glyen.75
 
Zijn moedt loopt over: hy wort krancker door artsnyen.76
 
Zoo dra de jongelingk kan spreecken, antwoort hy:
 
Ick bidde, ô koning, laet al uwe zorgh voor my
 
Toch vaeren, en sta toe dat ick die lasten draege,
80
En, om genot van eer, mijn lijf en leven waege.
 
Ick weet, ô vader, oock te speelen met geweer,81
 
En pas te raecken, dat het bloet kost, keer om keer.
 
Zijn moeder, een Godin, zal verre zijn te zoecken,
 
Om hem en zich, in 't vliên, voor vyanden en vloecken84
85
Te decken met een wolcke en schaduwe in den noot.
 
Maer och, de koningin, van angst en vreeze als doot,
 
Voor 't hooft geslagen, van verbaestheit en van schricken87
 
Voor 't zorghlijck lijfgevecht, scheen in 't geklagh te sticken,
 
En bondt den schoonzoon, in zijn gloênden brant, dus in:89
90
O zoon, ick bidde u, om dees traenen, om de min,90
 
Om d'eere van Amate, indienze u gaet ter harte:
 
Gy zijt alleen mijn hoop en trooster in de smarte
 
Van mijnen ouderdom: aen u hangt te gelijck
 
Al d'eer en lof van vorst Latinus staet en rijck:
95
Gy zijt de stut van ons geslacht en oude jaeren:
 
Ick bidde om eene zaeck, laet toch dit opzet vaeren:
 
Wort geensins hantgemeen met dezen Frygiaen.
 
O Turnus, 't ongeval, verweckt door dit bestaen,
 
Dit lijfgevecht, raeckt my. wy zullen teffens sneven,99
100
En scheiden uit het licht van dit verdrietigh leven,
 
Noch 'k zal gevangkelijck gevoert door alle liên,
 
Geensins Eneas, den Trojaen, als schoonzoon zien.101-102
 
De maeght Lavini hoort de moeder deerlijck kermen.
 
De traenen biggelen en dauwen uit ontfermen
105
Langs 't blaecken van de wang, door zedigheit gepraemt.105
 
z'Ontsteekt zoo root als vier, en 't aenschijn gloeit van schaemt:
 
Als spierwitte Indiaensche yvooren, overwreven107
 
Met bloetroot purper: of als roode roozen zweven108
 
Met haeren wederschijn in blancke leliblaên:
110
Zoo bloosde 't aenzicht van de maeght, met rou belaên.

112 aen, wort van minne ontstelt, en noch te meer op het vechten112 113 verhit; en spreeckt Amate in het kort aldus aen: ay moeder, magh 114 ick u bidden, ay, schrey my, nu ick naer het felle lijfgevecht ga, 115 zoo niet na: want dat kan niet goets bedieden, en Turnus zijnen115115-16 116 tijt verkorten nochte verlengen. Idmon, mijn bode, ga hene, zegh+ 117 den Koningk van Frygie mijnent halve dit aen, dat hem vreemt117 118 in zijn oor wil klincken: Eneas laete de wapens der Trojanen en118-23 119 Rutulen vry rusten: 't is noodeloos Trojanen tegens Rutulen aen 120 te voeren: want morgen vroegh, zoo dra de dageraet met oranje120 121 wielen den hemel oprijdende, beginne te blozen, zullen wy dien 122 krijgh door ons bloet beslechten, en op die wijze, om de bruit 123 Lavinie, een kans in het velt waegen.

124 Zoo spreeckende treet hy haestigh in het hof, eischt zijne paer-+124 125 den, die komen al briesschende aendraven, dat het een lust is. 126 Orithye had zelf deze rossen, witter dan sneeuw, sneller dan den126 127 wint, tot een pronck en prael aen Pilumnus vereert. De wackere127 128 stalknechts staen 'er rontom, en havenenze en kemmen de mane.128 129 Hy schiet daer na een pantser, blinckende van gout en lattoen,+129 130 aen 't lijf, hangt met een het zwaert op de zy, den schilt aen den 131 arm, en zet den gekamden helm met een roode pluimaedje op131 132 zijn hooft. De Viergodt had zelf dit zwaert voor Daunus, den 133 vader, gesmeet, en al gloeiende in den jammerpoel gekoelt. Daer133 134 na grijpt hy met kracht een stercke speer, Aktor Aurunkus schenc-134-35 135 kaedje, die midden in de zael tegens een vreesselijcke kolom135 136 leunde; en hier mede drillende, roept: nu mijn speer, die noit+ 137 mijn bede te leur stelde, nu is de tijt gekomen: te vore waert ghy

 
Prins Turnus lonckt haer toe, en wort verruckt van minne,111
 
En meer verhit ten strijt, en spreeckt de koninginne
 
Amate in 't kort dus aen: ay moeder, 'k bidde u, zijt
 
Te vrede, en schreime, die nu naer den fellen strijt113-14
115
En 't lijfgevecht zal treên, niet na, maer laet u stuuren:115
 
Want dit bediet niet goets, en kan noch Turnus uuren
 
En tijt verkorten, noch verlengen. voort ga heen,
 
Mijn heirbode Idmon, zegh, uit mijnen naem alleen,
 
Den Frygiaenschen heer dees bootschap naer behooren,
120
Die hem te bijster vreemt wil klincken in zijne ooren.
 
Eneas laete nu de wapens en 't geweer
 
Van Troische en Rutulier vry rusten. zwaert en speer
 
Van Troische en Rutulier te roeren en te reppen
 
Is noodeloos. zoo dra men licht begint te scheppen,121-24124
125
En morgen vroegh Auroor met haer oranje radt
 
Den hemel oprijde, en 't ontloocken roozebladt
 
Op haere kaecken bloost, dan zullen wy dit rechten,127
 
Dien oorlogh met ons bloet, ons eigen bloet, beslechten,
 
En, om Lavinie de bruit op deze wijs,
130
Ons geven in het perck, en kampen om den prijs.
 
Zo spreekt hy, treet gezwint in 't hof, en eischt zijn paerden,
 
Die komen brieschende aen, voor dezen onvervaerden,
 
En draven moedigh, dat zijn hart van blyschap juicht.
 
Orithyia had zelf, gelijck de faem getuight,
135
Dees paerden, witter dan de sneeu, en snel, als winden,
 
Geschoncken tot een prael Pilumnus, haer' beminden.
 
De wackre stalknechts staen rondom. d'een kemt de maen,
 
En d'ander havent hun. hy schiet een pansser aen,
 
Uit gout en klaer latoen gekloncken, hing nu blijde
140
Den schilt aen zijnen arm, den degen op de zijde,
 
En zet den helm en kam en roo pluimaedje op 't hooft.
 
Vulkaen, de Viergodt zelf, dit zwaert, zoo elck gelooft,
 
Voor Daunus, Turnus heere en vader, voortijts smeedde,
 
Dat hy in Plutoos poel verkoelde, op Junoos bede.144
145
Hy grijpt daerna met kracht een stercke en zwaere speer,
 
Uit Aktor Auruncks klaeu en vuist geruckt wel eer,
 
Die, midden in de zaele, op eenen pijler leunde,
 
Een zuil, die 't hofgewelf geweldigh ondersteunde.147-48
 
Hy roept al drillende: mijn speer, die noit in 't velt
150
Mijn bede en mijnen wensch te leure hebt gestelt,
tekstkritische noten

138 des grooten Aktors, nu zijt ghy Turnus geweer: help my dien 139 halven man, dien Frygiaen nedervellen, en met deze stercke vuist139 140 hem zijn pantser van het lijf rucken, en scheuren, en zijn hair, dat 141 met een gloeiende yzer gekrult wort, en van myrrhe druipt, in141 142 het stof begruizen. Van zulcke razernyen wort hy gedreven: 't142 143 ontheistert aenzicht is vol gloets, en van gramschap springt het+143 144 vier uit zijne oogen: gelijck de stier, die stooten wil, vervaerlijck144-46 145 bulckt, of uit verbolgenheit zijne horens op den stam van eenen 146 boom beproeft, en in den wint achteruit slaet, of met zant op te 147 krabben, dat het stuift, een voorspel van 't gevecht maeckt.

148 De moedige Eneas zeer vermaeckt, dat de krijgh door dit aen-+148 149 geboden verdragh beslecht wort, wet ondertusschen niet koeler149 150 zijne moedigheit met de wapenen, hem van zijne moeder bestelt;150 151 en zoeckt zijn eige gramschap te tergen: vertroost daer na zijne151 152 megenooten, en den bedruckten Julus, die in last is; en bericht152-53 153 hunlieden, hoe het nootlot hier op loopt: en beveelt eenige man-+ 154 nen Koningk Latinus dit aen te dienen, en de voorwaerden van154-55 155 den vrede te beramen.

156 Naulix quam de volgende dagh opdringen, en bescheen de 157 toppen der bergen, wanneer de zonnepaerden eerst uit de diepe157 158 zee opsteigerende, ten wijde neusgaten den glans uitsnoven; of158 159 Rutulen en Trojanen staecken onder de vesten der groote stede+159 160 een velt af, en bereidden het om daer te vechten: in het midden 161 steldenze offerhaerden, en altaren van zoden voor Goden hun161-62 162 beide gemeen: anderen in linnen gekleet, en met yzerkruit om 163 het hooft bevlochten, broghten bronwater en vier aen. De keur-163

 
Help my dien halven man, dien Frijgh, ter neder smijten,
 
En met dees harde vuist zijn vaste rusting rijten
 
En rucken van het lijf, en, daer hy heenerolt
 
Het haer met gloênden priem en yzer omgekrolt,
155
Met myr gezalft, in stof begruizen, na zijn leven.153-55
 
Van zulck een razerny wort Turnus aengedreven.
 
't Ontsteecken aenzicht is vol gloets: van gramschap springt
 
Het vier uit d'oogen: als een stier, die wringt en dringt,
 
En stooten wil, heel luide en vreeslijck loeit van toren;
160
Of uit verbolgenheit de kracht van zijnen horen
 
Op eenen boom beproeft, en uitslaet in den wint,161
 
Of wroet in zant en stof, en, van de wraeck verblint,
 
Alreede een voorspel speelt, en zich bereit te vechten.
 
Eneas moedigh, en belust dien krijgh te slechten
165
Door 't aengeboôn verdragh, wet midlerwijl zijn' moedt
 
Niet koeler met geweer, hem in dien oorloghsgloet166
 
Door 's moeders gunst bestelt, en na dit moedigh vergen,167
 
Zoeckt zijn verbolgenheit en gramschap zelf te tergen:
 
Vertroost de mackers, en Iülus, die nu vast
170
Bedroeft is. hy berecht een ieder hoe de last170
 
Van 't nootlot hierop draeit, beveelt oock amptenaeren171
 
Te zenden, om dit stuck Latinus t'openbaeren,
 
En voort t'ontworpen het verdragh van vrede en pais.
 
Zoo ras, des andren daeghs, de zon, op haere reis,
175
Gestegen op de kim, bescheen der bergen kruinen,
 
De zonnepaerden eerst, gesteigert uit de duinen
 
En diepe zee, den glans uitsnoven met den beck,
 
Stack Rutulier en Frygh, naer 't onderling besteck,178
 
Omtrent de vesten van Latinus groote stede,
180
Een velt af, en bereide een vechtperck, naer de zede:180
 
En om het lijfgevecht t'ontginnen met gewelt,181
 
Wort offerhaert by haert en outer toegestelt
 
Van zoden voor de Goôn, die zy van weêrzy zochten.183
 
De zommigen, gekleet in linnen, en bevlochten
185
Met yzerkruit om 't hooft, aen 't woelen, broghten hier185
 
Bronwater ten altaere, en heiligh offervier.

164 bende van Ausonie komt aentrecken, en de schichteniers geven+164 165 zich ter poorte uit: aen den anderen kant ruckt al het Trojaensche 166 en Tyrrheensche heir voort, met verscheide slagh van wapenen, 167 en niet anders van geweer voorzien, dan ofze opontboden wier-+ 168 den, om tegens het spits aen te gaen: en d'oversten zelfs, met168 169 gout en purper uitgestreken, vlogen midden onder de krijghs-169 170 lieden hene en weder; Mnestheus, van Assarakus geslacht, en170 171 de stercke Asylas, en Neptuins afkomst, Messapus, te paerde171-172 172 afgerecht. Zoo dra men het teken gaf, nam elck zijne plaets, stack 173 de speer in d'aerde, en ley den schilt neder. Toen grimmelden+173 174 stockoude mannen, en vrouwen, en kinders, en wat onweerbaer174-76 175 was, uit nieuwsgierigheit, op torens, daken en huizen: de gewa- 176 penden hielden wacht aen de hooge poorten.

177 Maer Godin Juno, van den top des heuvels, die nu d'Albaen-+177-78 178 sche genoemt wort (de bergh had toen noch geenen naem, of 179 vermaertheit) haer oogen nederslaende, zagh het velt, en beide 180 de slaghordens der Laurentijnen en Trojanen, en Latinus stadt 181 over, en sprack terstont Turnus zuster aldus aen, een Godin over+181 182 meeren en ruisschende stroomen; aen wie d'alleropperste Koningk 183 Jupiter, ten loon van haren geschaeckten maeghdom, deze eere183-84 184 toeheilighde: o mijn overaengename Nymf, eere der vlieten, ghy 185 weet hoe ick u alleen stelde boven zoo menige Latijnsche dochter,185 186 als oit het goddelijck bedde van den ondanckbaren Jupijn beklom,186 187 en ruimde u gewilligh een plaets in den hemel in; Iüturne, let

 
De keurebende van Ausonie komt trecken,
 
Gevolght van schichteniers, ter poorte uit naer dees plecken.
 
Aen d'andre zijde ruckt de maght van Troje voort,
190
En 't fors Tyrreensche heir, elck met verscheide soort
 
Van wapenen gesterckt, en zulx voorzien te wapen,191
 
Als of zy, opontboôn ten ooreloogh, rechtschapen192
 
Den vyant op het spits t'ontfangen zijn gezint.
 
Hier vliegen d'oversten, groothartigh en gezwint,194
195
Door 't krijghsvolck heene en weêr, van ieder een bekeecken,
 
En heerelijck met gout en purper uitgestreecken.
 
De vroome Mnestheus, telgh van oude Assarakus,197
 
De stercke Asylas, 't bloet des Zeegodts, Messap, dus198
 
Op paerden afgerecht. men gaf zoo dra geen teken,
200
Of ieder nam zijn plaets, de speer in 't gras gesteecken,
 
De beuckelaer op 't gras. toen grimmelden dit heen201
 
Stockoude man en vrou, en kinders onder een,
 
En wat onweerbaer was, uit lust tot zien, op daecken,
 
En huis en torentrans. gewapenden, aen 't waecken,204
205
Bewaeren, op hun beurt, de schiltwacht, en de poort.205
 
Maer Juno, van den top des heuvels, en dien oort,206
 
Die nu d'Albaensche heet, [de bergh in deze dagen
 
Noch onvermaert, was niet gewoon een' naem te draegen,]208
 
Haere oogen slaende op 't velt, en over al dien drang
210
Van 't grimmelende volck, zagh hier, in 't breede en 't lang,
 
Op hunn' gezetten tijt, van wederzy verschijnen
 
Slaghordens van Trojaensche en strijtbre Laurentijnen,212
 
En over al de stadt, sprack Turnus zuster aen,213
 
Een Godtheit, onder wie zoo veele stroomen staen,
215
En staende wateren, die op hunne oevers breecken:215
 
Want Jupiter, de vooght van 's hemels hooge streecken,
 
Vereert haer deze maght, als hy van minne blaeckt,
 
En in dien gloet de bloem van haeren maeghdom schaeckt:217-18
 
O aengename Nymf, en eere van de vlieten,
220
Gy weet wat maght ick u alleene liet genieten,
 
Toen u mijn gunst in top beschonck met hooger lot221
 
Dan zoo veel dochters der Latijnen oit van Godt222
 
En zijn ondanckbaer bed tot haeren loon verkregen.223
 
Gy zijt door mijn genade op 's hemels troon gestegen.
tekstkritische noten

188 wat zwarigheit u genaeckt, en wijt het my niet. Ick beschutte+188 189 Turnus en uwe vesten, voor zoo veel Fortuin het scheen te lijden,189 190 en de Schickgodinnen gedooghden den Staet van Latium toe te190 191 staen. Nu zie ick den jongelingk ter quader ure naer den strijt191 192 gaen, en de gezette dagh der Schickgodinnen, en de felle vyant192 193 genaeckt vast. Ick kan dit gevecht, dit verdragh niet met mijn+ 194 oogen aenzien. Vaer ghy voort, het past u, zoo ghy iet ten beste194 195 van uwen broeder durft aenrechten: misschien zal het met deze195-96 196 benaeude harten beter afloopen. Naulicks sprackze dit, of de 197 tranen sprongen Iüturne ten oogen uit, en zy sloegh drie of vier- 198 mael voor haer eerbare borst. Juno, Saturnus dochter, zeide: 't198 199 is nu geen schreiens tijt: haest u, en is 'er eenigh middel, ruck 200 uwen broeder uit den muil des doots: of berocken hun een krac-+ 201 keel, en breeck het beraemt verdragh. Ick steeck u een hart onder201-202 202 den riem. Aldus pordeze haer aen, en lietze twijfelmoedigh, ont- 203 stelt van zinnen, en vol hartewee.

204 Middelerwijl genaecken de Koningen: Latinus wort met eenen204-205 205 geweldigen stoet op eenen wagen van vier paerden voortgetroc- 206 ken; en om zijn hooft blincken zes paer goude stralen, die de zon,206-207 207 zijnen grootvader, uitbeelden. Turnus komt met twee witte paer- 208 den aen, en drilt een paer schichten, met een breet yzer beslagen. 209 Aen den anderen kant stappen naer het leger d'oirsprongk des 210 Romainschen stams, vader Eneas, die met zijnen starlichten beucke-210 211 laer en hemelsche wapenen flickert; en Askaen, d'andere hoop van211-12 212 het groote Rome, neffens hem. De Priester in het zuivere offer-+

225
Juturne, let eens wat al jammers u genaeckt,
 
En wijt het my geensins. 'k heb Turnus, als hy raeckt
 
In zwaericheit, beschut, en uwe stadt in 't strijden
 
Verdaedight, voor zoo veel Fortuin dit konde lijden,
 
En 't nootlot, tot behoudt van der Latijnen staet.229
230
Nu zienwe hoe die heer ter quaeder uure gaet
 
Naer 't zorghelijck gevecht. zijn dagh is reede aen 't blaecken.231
 
Zijn tijt en nootlot en de vyanden genaecken.
 
Ick kan dit lijfgevecht, dit onderling verdragh,
 
Niet aenzien met gedult. vaer voort met uw ontzagh.234
235
Het voeght u, durft gy wat ten beste, in 's broeders smarten,
 
Verrechten: 't zal misschien met dees benaude harten
 
Veel beter dan 't my schijnt geschoren noch vergaen.237
 
Zoo sprackze naulijx, of van druck borst traen op traen
 
Uit nymf Juturnes oogh. toen sloeghze met haere armen
240
Wel drymael voor haer borst. 't is nu geen tijt van kermen
 
Sprack Juno. haest u flux: en, weet gy troost en raet,241
 
Ruck Turnus uit den muil des doots, of brou een quaet
 
Een vreesselijck krackeel, en breeck 't beraemt verdraegen.
 
Ick geef u hart en moedt. dus lietze haer verslaegen,244
245
En twijfelmoedigh, en van hartewee ontroert,
 
Na datze haer vooreerst aldus hadde aengevoert.246
 
De beide koningen genaecken met de grooten.247
 
Latinus rijdt, gevolght van 't hof en krijghsgenooten,
 
Op eenen wagen met vier paerden, om zijn hooft
250
Met eene kroon van zes paer straelen, noit gedooft,250
 
En die van grootvaêrs glans, de zonne, niet veraerden.251
 
De koningk Turnus bromt met twee sneeuwitte paerden,252
 
En drilt twee schichten, breet van yzeren beslagh.253
 
Aen d'andre zijde komt Eneas voor den dagh,
255
De vader en de struick van dien Romainschen stamme,255
 
En die met zijne schilt en starrelichte vlamme256
 
In 't hemelsch harnas blinckt: Askaen, vol moeds en bly,257
 
De tweede hoop van Rome, ons hooftstadt, aen zijn zy.258
 
De priester, in het wit gekleet, broght hier ter stede
tekstkritische noten

213 gewaet, brengt een bigge van een borstelige zeuge, en een onge-213-14 214 schoren schaep mede, en leit het vee op de brandende altaren. 215 Zy, hunne aengezichten naer de rijzende zon keerende, brengen215 216 het zoute veltgewas, mercken met het stalen mes de star van het216 217 vee, en begieten het altaer met offerschalen. Daer na zweert de 218 godtvruchtige Eneas, met den blooten degen in de vuist, aldus:+ 219 o zon, o landouw, om wiens wil ick zoo groote zwaerigheden 220 uithardde, ghylieden zult nu getuigen staen over mijnen eet; en 221 ghy, o almaghtige vader, en ghy Saturnus dochter, nu beter ge-221 222 zint, o Godin, nu bidde ick u, en ghy, o wijtbefaemde vader Mars, 223 die door uwe goddelijcke maght alle oorlogen bestiert; en ghy 224 bronnen en beken en wat ontzaghelijcke godtheden in den hoogen224 225 hemel en de blaeuwe zee meer zijn; indien Fortuin Turnus, den225 226 Ausoniaen, d'overhant toesta, zoo zullen de verwonnelingen ge-226 227 houden zijn naer Evanders stadt te vertrecken; zoo ruime Julus 228 het velt, en geene Eneadijnen voeren hier na weerspannigh228 229 eenige wapens in, of ontzeggen dit Rijck ten zwaerde: doch indien229 230 Mars ons d'overhant verleene (gelijck ick hoop, en wensch, dat 231 de Goden dit liever met hunnen goddelijcken wille bevestigen) 232 zoo begeer ick niet, dat d'Italianen den Teukren gehoorzamen, 233 nochte eisch het Rijck voor my; maer dat beide d'onverwonne233-34 234 volcken zich onder eenerhande wetten in een eeuwigh verbont 235 begeven. Ick zal hun leeren offeren, en wijzen wat Goden men235 236 dienen moet: Latinus, mijn schoonvader, behoude het gezagh236-37 237 over de wapens: mijn schoonvader blijve regeeren, gelijck hy 238 gewoon is. De Trojanen zullen een stadt voor my stichten, en

260
Het jongk van eene zogh, heel ruigh van borstlen, mede,260
 
Oock 't ongeschoren en tweejarigh schaep, en leit
 
Het vee naer d'outers toe, ontsteecken en bereit.
 
Zy keeren d'oogen naer het rijzend licht, en brengen
 
Het offerveltgewas, dat zich met zout liet sprengen,264
265
En mercken met hun mes de star van 't vee voor elck,265
 
Begieten het altaer met hunnen offerkelck.
 
Godtvruchte Eneas zweert daerna, met blooten degen
 
In zijne vuist: ô zon, en lant, rondom gelegen,
 
Om wiens behoudenis ick zulck een zwaericheit269
270
Zal uitstaen, nu zult gy getuigen met bescheit270
 
Van mijnen trouwen eedt: en gy, ô goede vader,
 
En eeuwige almaght, en gy Juno, die u nader
 
Beraeden hebt, Godin, nu bidde ick u, en gy,272-73
 
Befaemde vader Mars, die door uw krijghsvooghdy
275
En maght den krijgh bestiert: gy bronnen en gy beecken,
 
En wat ontzaghlijckheên en Godtheên 's hemels streecken276
 
Daer boven, en de blaeuwe en groote zee beslaen:277
 
Indien 't Fortuin behaegh' nu den Ausoniaen
 
Den koningk Turnus hier te helpen triomfeeren,
280
Zoo zal 't verwonnen volck gehouden zijn te keeren280
 
Naer heer Evanders stadt: zoo ruime Iülus 't velt,
 
En geen Eneadijn zal namaels met gewelt
 
Van wapenen dit volck bestoocken, noch beleggen,283
 
Noch vorst Latinus rijck ten viere en zwaerde ontzeggen:
285
Doch zoo de vader Mars ons d'overhant vergunt,
 
Gelijck ick hoop en wensch dat alle Goôn dit punt286
 
Met hunnen goeden wil bezeglen door ons handen,
 
Zoo wil ick geensins dat deze Italjaensche landen
 
Den Troischen dienen, noch ick eisch het rijck voor my,
290
Maer dat de volcken, beide onoverwonnen, by
 
Een wet, een rijcksverbont, dat noit vergaen zal, leven.291
 
'k Zal hun voorschriften en oock offerregels geven,292
 
En leeren wat voor Goôn een ieder dienen zal.
 
Latijn, mijn schoonvaêr, hou het krijghsgezagh vooral.294
295
Mijn schoonvaêr blijf, gelijck hy plagh, alleen regeeren.
 
De Troischen zullen my een nieuwe stadt vereeren,
tekstkritische noten

239 die naer Latinus dochter Lavinie noemen. Zoo gaet Eneas voor;239-40 240 zoo volght Latinus na, en heft zijne oogen en handen naer den+ 241 gestarrenden hemel: o Eneas, dat zelve zweer ick oock, by hemel, 242 aerde en zee, en Latonaes tweelingen, en den dubbelhoofdigen242-43 243 Janus, en de maght der helsche Goden, en des heiloozen Plutoos 244 heilighdommen. De vader, die het verbont met den blixem sterckt,244 245 hoore dit. Ick raecke het altaer, en neem het vier, dat 'er midden245 246 op leit, en de Goden tot getuigen, dat geen tijt dezen pais, nochte 247 het verbont met den Italianen aengegaen, zal breken, hoe de 248 zaeck oock uitvalle; nochte geen gewelt zal my mijnen eedt doen248 249 schenden; al mengde het met den springvloet lant en zee onder249 250 een; of al stortte het den hemel in de hel: gelijck dees scepter250 251 (want hy had by geval den scepter in de hant) nimmermeer loof 252 nochte telgen schiet, nochte schaduwe baert, wanneer hy eens252 253 in het bosch onder van den struick, zijne moeder, afgesneden is, 254 en die te vore een boom was, van loof en tacken met de stale 255 bijl geknot, nu van de hant des kunstenaers in kostelijck metael255 256 gesloten wert, en den Latijnschen vaderen te dragen gegeven.256 257 Met dusdanige woorden sterckenze onderling, midden in den257 258 ring en de tegenwoordigheit der Oversten, het verbont. Daer 259 na keeldenze het vee, kerckplichtigh gewijt om in het vier te+259 260 verbranden, en ruckten het zijn ingewant levendigh uit den lijve, 261 en vereerden d'altaren met volle schotelen.

262 Maer het docht den Rutulen al over een poos, dat deze kamp-+262 263 vechters elckandere ongelijck waren, en elck had zijn inzicht, en

 
En stichten, die den naem en titel van de maeght
 
Lavinie, de bruit, Latinus dochter, draeght.
 
Zoo gaet Eneas voor: Latinus volght zijn reden,
300
Heft oogh en handen naer den hemel van beneden:
 
O vorst, dat zweere ick u by hemel, aerde, en zee,
 
Latonaes tweelingen, en vader Janus mê,
 
Met dubble troni; by de maght van 's hemels stoelen,303
 
En Plutoos heilighdom, en zijn gevloeckte poelen.304
305
De vader, die 't verbont versterckt, en 's vromen wit,305
 
Versterck' dit met den strael des blixems, hoore dit.
 
Ick raecke het altaer, neem d'outervieren heden
 
En Goôn tot tuigen, dat geen tijt, hoe lang geleden,308
 
Dien vrede en 't vast verbont, nu met den Italjaen
310
Gesloten, immermeer zal breecken ['t magh beslaen
 
Zoo 't wil,] noch geen gewelt mijn' dieren eedt zal schenden;
 
Al mengde 't nootlot zee en 't aerdtrijck, vol elenden,
 
Door eenen weereltvloet: al quaem de hemel oock
 
Te storten in de helle, en onderaerdtschen smoock:314
315
Gelijck dees scepter [want hy hiel voor deze altaeren
 
Den scepter in de hant,] geen telgen schiet, noch blaêren,
 
Noch schaduw geeft, dewijl dees eens in 't groene woudt317
 
Gesneên is van den stam, zijn moeder; en die hout
 
En tack te vore was, geknot van loof en tacken318-19
320
Met eene staele bijl, na'et kraecken en na'et knacken,
 
Nu van de hant met kunst in kostelijck metael
 
Gesloten wert, en den Latijnschen vorst, ten prael
 
Te voeren, wert bestelt. met diergelijcke woorden322-23
 
Versterckenze, in den ringk der oversten, die 't hoorden,
325
Hun onderling verbont. nu keelen zy het vee,
 
Kerckplichtigh ingewijt ten brandt, op d'offersteê,
 
En rucken 't ingewant al levende uit de dieren,
 
En brengen schotels, vol van spijs, voor d'offervieren.
 
Maer ondertusschen docht den Rutlen al een poos
330
Dat deze kampers, die men voor 't gemeen verkoos,330
 
Elckandere ongelijck en geene weêrga waren.331
 
Elck dreef zijn inzicht, quam zijn reden openbaeren.332
tekstkritische noten

264 sprack 'er het zijne toe. Terwijlze daer na noch nader inzien,264-66 265 hoeze elckandere in sterckte ongelijck zijn, zoo helpt hier noch 266 toe, dat Turnus al stilzwijgens toetreet, en met neergeslagene 267 oogen ootmoedigh d'altaren eert; oock helpen hier toe zijn bleecke 268 kaecken, en de dootsheit in de jeughdige troni. Zoo ras de zuster 269 Iüturne dat mompelen ziet voortgaen, en de flaeuwe harten der269-70 270 gemeente veranderen, bootstze midden onder het heir Kamertus+ 271 gedaente na, die van overtreflijcke voorouderen gesproten, door- 272 luchtigh om zijn vaders befaemde vromicheit, en zelf dapper in 273 de wapenen was. Zy geeft zich, niet onkundigh hoe het hier 274 stont, midden onder het heir, stroit verscheide geruchten, en+274 275 spreeckt aldus: Schaemt ghy u niet, o Rutulen, den ganschen 276 staet aen een eenige ziel te hangen? Zijn wy niet gelijck in getal,276 277 of in maght? Ziet hier alle Arkaders en Trojanen, een volck by277-78 278 nootlot hier gevoert, en Hetrurie op Turnus gebeten. Zoo men 279 vecht, wy zijn twee tegens een. Turnus sneuvelende zal wel naer279 280 de Goden gaen, aen welcker altaren hy zich overgaf, en wel op280 281 een ieders tonge leven: wy nu koel op het velt by een gezeten,281 282 zullen van ons vaderlant versteken, gedwongen zijn hoovaerdige 283 Heeren te gehoorzamen. Dusdanige woorden holpen de zinnen 284 der jongelingen aen 't hollen, en het mompelen kroop alrede hoe284 285 langer hoe meer voort, van troep tot troep. De Laurentijnen zelfs,285 286 en de Latijnen zelfs veranderen van zinnen, en die eerst een einde 287 van den strijt, en heil voor den staet te gemoet zagen, willen nu287 288 vechten; bidden dat het verbont onvoltrocken blijve, en erbar- 289 men zich over Turnus, die aen de quaetste kans is. Iüturne voeght289

 
Terwijlze oock letten op het ongelijck geschil333
 
Van ieders sterckte, komt hier by dat Turnus stil
335
Komt aentreên, en, voor Godts altaeren neêrgebogen,
 
Ootmoedighlijck hun eert, met neêrgeslagene oogen.
 
Zijn jeughdigh aenzicht, dat zoo dootsch en droevigh ziet,
 
En bleecke wang verlicht oock 's volx benaeutheit niet.338
 
Als nymf Juturne nu dit momplen door elckanderen
340
Ziet voortslaen, 't flaeuwe hart des volcks zoo snel veranderen,
 
Zoo bootstze, in 't hart van 't heir, Kamertus wezen na,
 
Die, van een braef geslacht gesproten, zonder ga,342
 
En, om der vaderen doorluchtige oorloghsdaeden,
 
Befaemt, oock dapper was in krijghsbeleit, en raeden.344
345
Zy, niet onkundigh hoe het hier geschoren stont,
 
Begeeft zich onder 't heir, en stroit, van mont tot mont,
 
Verscheiden lantgerucht, en spreeckt aldus ten leste:347
 
Schaemt zich geen Rutulier het algemeene beste348
 
Te hangen aen een ziel? zijn wy op onze wacht349
350
Niet effen in getal, en van gelijcke maght?350
 
Hier staen Arkaders, en Trojaenen, op dees gronden,
 
Een volck by nootlot en Godts wille hier gezonden,
 
En gansch Hetrurien op Turnus gram alleen.
 
Wy zijn ruim eens zoo sterck, geraecken wy aen een.
355
Zoo Turnus sneuvel', zijn vermaertheit stijght naer boven
 
Ten Goden, wier altaer hy willigh door 't beloven356
 
Zich zelven onderwerpt, en zal op ieders tong
 
Wel leven: wy, dus koel op 't velt, en out en jong
 
By een op ons gemack gezeten zullen leeren
360
Te luistren naer den dwang van trotse en barsse heeren.
 
Die woorden holpen voort het brein van 't jonge bloet361
 
Aen 't hollen, en 't gemor kroop, schichtigh aengevoedt,362
 
Van troep in troep, en groeide al aen. de Laurentijnen
 
En Latijnisten zelfs veranderen van mijnen364
365
En zinnen: en die eerst een eindt zien van den strijt,365
 
Het heil des ganschen staets verwachten voor altijt,
 
Begeeren nu door 't zwaert hun ongelijck te stuiten,367
 
En bidden geen verbont te stercken, noch te sluiten,368
 
Zien Turnus, die nu verr' de quaetste kans heeft, aen
370
Met mededoogenheit. de zuster, om dees baen
tekstkritische noten

290 hier noch iet grooters by dan dit, en geeft een teken aen den290 291 hoogen hemel, boven 't welck noit geen krachtiger d'Italianen291-92 292 beroerde en misleidde: want Jupijns rossen vogel, door de gloeiende 293 lucht vliegende, verjoegh een luitruchtige vlught van zeevogelen,+ 294 die om hoogh zweefden; en de verslinder haestigh op het water294 295 neerschietende, packte een uitmuntende zwaen met zijn kromme295 296 klaeuwen op. D'Italianen zien wacker toe, en alle vogels jagen296 297 met een geschrey (dat deerlijck staet) den arent op de vlught, 298 verdonckeren de lucht met hunne pennen, en dringen, gelijck298-99 299 een wolck in de lucht, op dien vyant aen; tot dat de vogel van 300 hun gewelt benaeut, door den last zelf bezwijckt, den roof uit+300 301 zijne klaeuwen in eenen stroom smijt, en heel hoogh in de wolc- 302 ken vlught. Daer op begroeten de Rutulen dit voorspoock met302 303 een veltgeschrey, en stellen zich schrap; en Tolumnius d'Aerts-+303 304 wichelaer zeit: dat was het, dat was het, 't welck ick menighmael 305 door mijne beloften zocht: ick neem het aen, en kenne die Goden:305 306 ruckt onder mijn beleit den degen uit, o ghy Rutulen, die u, als+ 307 een hoop weerlooze vogels, van eenen oproerigen vreemdelingk307 308 laet voorjagen, en uwe kusten afloopen en stroopen. Flus zal hy308 309 doorgaen, en zijn ancker lichten. Zet u gelijckerhant in slaghor-+309 310 den, en verdadight uwen Koningk, dien men u door het lijfge- 311 vecht berooven wil. Zoo sprack hy, tradt vooruit, en schoot eenen

 
Van uitvlugt t'openen, nu zy dit heeft besteecken,370-71
 
Voeght hier iet grooters by, en geeft een hemelsch teken,
 
Zoo groot als noit voorheen geen stercker toebereit373
 
Het Italjaensche volck vervoert heeft, en misleit:
375
Want Jovis schiltknaep, met zijn rosse en snelle pennen,375
 
Door 't gloeien van de lucht, aen 't vliegen, en aen 't rennen,
 
Verjoegh luidruchtigh een vervloge vogelvlught377
 
Van watervogelen, die boven in de lucht
 
Vast ommezweefden. dees verslinder, snel in 't zacken
380
Op 't water, komt een zwaen, een puickzwaen, op te packen379-80
 
Met zijnen krommen klaeu. alle Italjaenen staen
 
Verwondert om dit spel, en alle vogels slaen
 
Geluit, en jaegen [het stont deerelijck t'aenschouwen,]383
 
Den grooten arent, die zich hier niet durf betrouwen,
385
Verbystert op de vlught, verdonckeren in 't oogh
 
De lucht met hunnen penne, en dringen steil om hoogh,386
 
Gelijck een bruine wolck, naer 's vyants snellen vlogel,387
 
En op dien vyant aen, tot dat in 't endt de vogel,
 
Van hun gewelt benaeut, door zijnen last bezwijckt,
390
Den roof van zijnen klaeu moet slaecken, laeger strijckt,
 
En smijt de zwaen om laegh, voor 't oogh van deze volcken,
 
In eenen stroom, en vlught, en berght zich in de wolcken.
 
De Rutuliers terstont begroeten op het velt
 
Dit voorspoock met een' kreet, en 't gansche leger stelt
395
Zich schrap. Tolumnius d'aertswichlaer toen niet slofte
 
Te roepen: ô dit was 't, dit was 't daer mijn belofte395-96
 
Zoo menighmael naer stont. ick neem het voorspoock aen.397
 
Ick ken die Goden. ruckt den degen onbelaên398
 
En onder mijn beleit vry uit, ô Rutulieren,
400
Die u, gelijck een hoop, een vlught weerlooze dieren
 
En vogels, van een vreemt en wederspannigh gast401
 
Laet jaegen, uwe kust en oevers ziet verrast,
 
Gestroopt, en overheert. flus zal dees roover zwichten,403
 
En doorgaen, en, verbaest van schrick, zijn ancker lichten.
405
Verweert gelijckerhant slaghordenswijs uw recht.
 
Verdaedight uwen vorst, die door dit lijfgevecht
 
Gezocht wort, en van wien dees vreemde u wil berooven.
 
Zoo sprack hy, tradt vooruit, en schoot een' schicht van boven408
tekstkritische noten

312 schicht recht onder den vyant: de kornoelje schacht giert en snort 313 door de lucht hene, en gaet recht uit haren gangk. Terstont 314 steeckt 'er een geweldigh geschrey op: alle het voetvolk in zijn314 315 geleden staet verbaest, en het bloet wort heet van dit gerucht.315 316 De speer vlieght voort, daer by geval zeven gebroeders, zeer316 317 schoon van leest, recht tegens hen over stonden (alle van Gilips,317 318 den Arkader, by zijn getrouwe Tyrrheensche gemalin alleen ge- 319 wonnen) en treft eenen van deze zeven, eenen braven jongelingk,319-20 320 door het blancke harnas, in de ribben, daer de geborduurde wapen- 321 gordel, op de middel en den buick gesleten, en de gesp om de321-23 322 lenden vast gehaeckt wort; en hy steeckt op het roode zant+ 323 armen en beenen van een. Maer zommigen van deze gebroederen, 324 een moedige bende, van droef heit verhit, rucken met hunne han-324 325 den den degen uit; sommigen grijpen den worpschicht, en streven 326 blindeling toe. De Laurentijnsche troepen loopen tegens hen326-27 327 aen: van den anderen kant komen Trojanen, en Agyllyners, en 328 Arkaders, sterck in getale, met hun beschilderde wapenen tegens328 329 hen aenbruisen. Aldus zijnze al te zamen eensgezint dit met den329 330 zwaerde te rechten. Zy rucken d'altaren om verre: daer komt een330-33 331 afgrijselijck onweêr van schichten aen de lucht op, en d'yzeren 332 slaghregen valt dicker en dichter. Men gaet met kelcken en offer- 333 haerden deur. Latinus zelf, nu 't verbont onvoltrocken blijft, 334 neemt de wijck, en ruckt zijn geschende Goden mede. Anderen334 335 spannen wagens in, of springen te paerde, en komen met bloote 336 zwaerden by der hant. Messapus, yverigh om het verbont te336

 
Op zijnen vyant aen, en dees kornoelje stang
410
Gaet streven regelrecht, en door de lucht haer' gang.
 
Men hoort terstont een luit en schel geschrey opsteecken.411
 
Al 't voetvolck staet verbaest, in zijn gelidt bezweecken.412
 
Het bloet wort heet, ontstelt door zoo veel veltrumoers.413
 
De speer vlieght voort, daer by geval nu zeven broêrs,
415
Heel schoon van vorm en leest, hier tegens over stonden,
 
Al kinders van Gilips Arkader, hier gezonden,
 
En alle voortgeteelt by een Tyrrheensche vrou.
 
Zy treft uit zeven een' braef jongelingk, getrou418
 
En vroom van aert, van voor door 't blancke harnas heenen
420
Tot in de ribben, daer de wapenriem, vol steenen420
 
Met goutdraet geborduurt, in 't midden op den buick,
 
Allengs gesleeten is door dagelijx gebruick,
 
En daer de goude gesp gehaeckt wort om de lenden.423
 
Hy steeckt op 't roode zant, in 't midden van de benden,
425
De beenen in de lucht. maer zommige uit den troep
 
Der broederen, vol harts, vol droefheits op dien roep,426
 
Verhit van wraecke, voort den degen uit de scheede.427
 
Een ander grijpt den schicht, om 't steuren van den vrede,428
 
En streeft 'er blindling toe. de Laurentijners voort
430
Aen 't rennen op hen aen. daer komen hun aen boort
 
Arkader, en Trojaen, en Agillijner, t'zamen
 
Niet luttel in getale, om 's vyants maght te praemen,432
 
Met hun beschilderde rondassen, dat het kraeckt.
 
Nu zijnze alle eens gezint. een ieder brant en blaeckt434
435
Om dit krackeel gestreng te rechten met den zwaerde.435
 
Men ruckt d'altaeren om, waerop zich openbaerde436
 
Een schrickelijcke storm van schichten uit de lucht,
 
En d'yzere oorloghsbuy valt dichter op 't gerucht.
 
Men gaet met offerhaert en offerkelcken strijcken.439
440
Latinus, nu 't verbont een' krack krijght, voort aen 't wijcken440
 
Met zijn geschende Goôn, op dit verbijstert spoor.441
 
Een ander springt te paerde, en spant de paerden voor442
 
Den wagen, schiet 'er toe met zijnen blancken degen:
 
Messapus, oock met dit verbont in 't hart verlegen,444
tekstkritische noten

337 steuren, bejegent te paerde Koningk Aulestes, den Tyrrhener, 338 die de sluierkroon draeght, en zoo verschrickt, dat hy achter-338 339 waert wijckt, en deerlijck ruggeling, over hals en hooft, over 340 d'altaren, die in den wegh staen, henetuimelt: maer Messapus 341 vlieght al verhit met een speere toe, en op een groot paert ge-341-44 342 zeten, slaet hem, die vast om genade badt, wel stijf met zijne 343 dicke spiets van boven neder, en spreeckt aldus: dat heeft hy 344 wech: zoo offert men best aen de groote Goden. D'Italianen loo- 345 pen toe, en stroopen den dooden al warm. Chorineus grijpt een345 346 barnhout van den outer, en bejegenende Ebusus, die aenquam346 347 om toe te houwen, dreef hem de vlam in zijn kinnebacken: de 348 lange baert hier door gezengt, brande en zengde, dat het stonck: 349 hy daerop involgende, vatte met de slincke hant zijnen verdui-349-50 350 zelden vyant by de locken, stiet en duwde hem met zijne knie 351 tegens d'aerde aen, en doorreegh zijn zijde met een koudt lem- 352 mer. Podalirius met zijnen blancken degen Alsum, den harder,352 353 die in de voorste slaghorden door de schichten henestreefde, invol- 354 gende, dreight hem van boven: d'ander houwt hem met opge- 355 heve bijl, recht van vore, het voorhooft en de kin midden door, 356 en besprengkelt al 't harnas met bloet. Een harde slaep en yzeren356-58 357 vaeck luickt zijne oogen, en sluit het gezicht om eenen eeuwigen 358 nacht te rusten. Maer de godtvruchtige Eneas zich noch aen het+ 359 verbont houdende, wenckte met zijn ongewapende hant, en riep359-60 360 bloots hoofts zijn volck toe: waer streeft ghy hene? Wat twee-+ 361 draght rijst hier zoo schichtigh op? O betemt uwe gramschap: 362 het verbont is al gesloten, en alle voorwaerden bestemt: het komt362

445
En vierigh om dien bant te breecken, komt te paert
 
Aulest den koningk, een' Tyrreener, wijdt vermaert,
 
En met de sluierkroon gekroont, in 't velt ontmoeten:
 
Die schrickt zoo, dat hy deist, en voor zijn vyants voeten,448
 
Komt rollen over hals en hooft, en d'outers heen,
450
Die in den wege staen. Messapus vlieght alleen,
 
Verhit van gramschap, met een speer toe, en gezeten
 
Op een geweldigh paert, slaet hem, die, dus gesmeeten,452
 
Noch om genade bidt, met zijne dicke schacht
 
Van boven neêr, en zeght: dat heeft hy wegh. zoo slaght
455
Zoo offert men met eere en best voor groote Goden.
 
Elck Italjaen loopt toe, en stroopt den warmen dooden,
 
Daer hy getuimelt lagh, te jammerlijck, en naer:457
 
En Chorineüs grijpt een branthout van 't altaer,
 
Bejegent Ebusus, die aenquam om te hacken,
460
En klinckt het brandend hout hem recht in 't kinnebacken.460
 
De lange knevel stonck van 't zengen, en den brant.461
 
Hy volleght hierop in, vat met de slincke hant462
 
Dien suizebollenden, zijn' vyant, by de locken,
 
En stoot en duwt hem fel met zijne knien, in 't wrocken,464
465
Vast tegens d'aerde aen, en doorreegh toen onvervaert
 
Zijn zijde, met de punt van 't kille en koude zwaert:
 
En Podalirius met zijnen blooten degen
 
Den herder Alsus, die vooraen street onverslegen,468
 
En door de schichten streefde, involgende met kracht,
470
Dreight hem van boven neêr: en d'ander houwt met maght470
 
En opgeheve bijle op 't beckeneel recht inne,
 
En klooft recht midden door het voorhooft met de kinne,
 
Besprengt al 't harrenas met bloet, en bloedigh root.
 
Een harde en ysre vaeck sluit d'oogen, en de doot
475
Luickt daetlijck zijn gezicht, om eeuwigh uit te slaepen,
 
In eenen duistren nacht. Eneas, trots te wapen,476
 
Genegen het verbont te houden in zijn' stant,
 
Begint te wencken met zijn wapenlooze hant,
 
En roept, bloots hoofts, zijn volck van verre toe: waerheenen?
480
Wat tweedraght helpt u toch zoo schichtigh op de beenen?
 
Betoomt uw gramschap: het verbont heeft zijn beslagh,481
 
En elcke voorwaerde is bestemt by dit verdragh.
tekstkritische noten

363 my alleen toe te kampen: laet my betyen, en houdt 'er u buiten:363 364 ick zal met mijne hant het verbont bevestigen: de diere eedt voor364 365 't altaer bezworen verplicht Turnus tegens my in het perck te 366 treden. Ziet midden onder dusdanige woorden en redenen komt+ 367 een geveerde pijl den helt al snorrende in het lijf gevlogen: 't is367 368 onzeker van wiens hant, van wat dwarrelwint hy gesmeten en368 369 voortgedreven wort; of wat geval of Godt den Rutulen met zoo369 370 groot eenen lof vereerde: de roem van die treffelijcke daet blijft370 371 verduistert, en niemant stofte oit van Eneas wonde. Turnus ziende371 372 Eneas uit den slagh vertrecken, en d'Oversten verbaest staen,+ 373 wort terstont verhit, blaeckt van moedigheit, eischt voort paerden373 374 en geweer, springt hoovaerdigh op den wagen, zet zich daer, en374 375 ment den teugel. Hy vlieght over en weder, en brengt menigh375 376 sterck man om hals, leit 'er menigh half doot in het zant, of over-+376-77 377 rent de geleden met zijnen wagen, of drijft den voorvlughtigen 378 opgegrepe speeren naer het lijf. Gelijck Mavors by den killen378 379 Hebrus aengevoert, met zijnen bloedigen beuckelaer rammelt, en379 380 om dolle oorlogen te berockenen zijn rossen aenjaeght, die over380 381 het vlacke velt den Zuiden en Westen wint voorby vliegen, dat 382 het uiterste van den Thracischen bodem van 't getrappel hunner382 383 voeten davert: rontom hem zwieren Vreeze, Gramschap, en Lagen,383 384 schrickelijcke tronien, de stoet des krijghsgodts: zoo jaeght de384 385 rustige Turnus, die over zijn verslage vyanden ['t is deerlijck]385385-86 386 braveert, zijn roockende en bezweete paerden midden in den

 
Het is mijn ampt alleen te kampen, leedt te stuiten.
 
Laet my betyen: houdt u hier te gader buiten.484
485
Ick zal alleen 't verbont bezeglen met dees hant,
 
En Turnus is alleen gehouden in het zant486
 
Te treden tegens my, gelijck men heeft gezworen,
 
Voor 't goddelijcke altaer. in 't midden van dit stooren,488
 
En in dees rede komt een vlugge schicht, heel stijf,489
490
Den helt al snorrende gevlogen in het lijf,
 
Men weet niet uit wat hant, en van wat dwarrelwinden
 
Die voortgedreven wort in deze oneensgezinden;
 
Of wat geval, wat Godt den Rutulier vereert
 
Met zulck een' grooten lof. dees brave daet ontbeert494
495
Haer' prijs, en niemant stofte oit van Eneas wonde.495
 
De koningk Turnus ziende Eneas, op die stonde,
 
Vertrecken uit den slagh, en d'oversten verbaest,497
 
Wort flux verhit van moedt, en blaeckt, eischt in der haest
 
Zijn paerden, en geweer, springt trotser op den wagen,
500
En zet zich daer, en ment den teugel, op 't behaegen
 
Der grooten, vlieght en rent met yver heene en weêr,500-501
 
Brengt menigh helt om hals, leght menigh man ter neêr,
 
En hallef doot in 't zant; of overrent de zielen
 
Van hun slaghordens fel met barrenende wielen;503-504
505
Of drijft den vlugteling gegreepe speeren stijf
 
Met maght van achter na, en door 't panssier in 't lijf.
 
Gelijck de Krijghsgodt, by de kille waterkanten
 
Van Hebrus aengevoert, bestuwt van zijn trouwanten,508
 
Met zijn' bebloeden schilt vast rammelt onvertsaeght,
510
En dollen krijgh verweckt, als hy zijn paerden jaeght,
 
En prickelt, datze langs de vlacke velden zweven,
 
Den zuidenwint voorby, voorby den westwint streven,
 
Waerdoor het uiterste van Thracie den gront,
 
Om 't snel getrappel van hun voeten, voelt in 't ront
515
Uit vreeze daveren. de bleecke Vrees, en Laegen,
 
En Gramschap, Mavors stoet, bestuwen zijnen wagen.
 
Zoo jaeght nu Turnus, die braveert in dezen slagh,
 
't Bezweet en roockend paert door 's vyants lijcken, ach
tekstkritische noten

387 slagh: waerze hun snelle hoeven zetten, daer spat het van bloet, 388 en zy vertreden en kneden het zant met bloet. Alreede heeft hy 389 Sthenelus en Thamyris en Folus afgemaeckt; den eersten en 390 tweeden voor de vuist, den derden van verre: van verre Glaukus390 391 en Lades, beide zoons van Imbrasus: Imbrasus zelf hadze in Lycie 392 opgevoedt, en met eenerleie wapenen verciert, om hant tegens 392 393 hant te vechten, of te paerde den windt voorby te rennen. Van393-94 394 d'andere zijde wort Eumedes midden in den slagh gevoert. Hy 395 is van den ouden Dolon gesproten, en vermaert door den oor-395-96 396 loogh, voert zijn grootvaders naem, en heeft moedt en handen, 397 gelijck zijn vader; die eertijts reizende om het Griecksche leger te397 398 bespieden, wel Achilles wagen tot zijne vergeldinge dorst eischen:398 399 maer Diomedes zette hem dat stoute stuck zoo rijckelijck betaelt, 400 dat hy sedert niet meer naer Achilles paerden stont. Toen Turnus400 401 dezen jongelingk van verre op het vlacke velt zagh, trof hy hem, 402 zoo wijt men oogen kost, eerst met eenen lichten schicht, hielt402 403 zijne paerden op, sprong van den wagen, quam den halfdooden 404 en gesneuvelden op, zette den voet op zijnen neck, wrong hem404 405 het bloote zwaert uit der vuist, verfde het diep in zijnen strot,405 406 en voeghde 'r dit by: legh nu daer, ghy Trojaen, en erf nu in406 407 Hesperie, om 't welck ghy oorlooghde, zoo veel lants, als uw407 408 lichaem beslaet: zulck eenen loon strijckenze, die my met den 409 degen durven aenranden: zoo bouwenze hunne vesten. Hy zet 410 hem Butes, van zijne spiets getroffen, tot gezelschap by, en410 411 Chloreus, Syboris, Dares, Thersilochus, en Thymetes, die over 412 den hals van zijn kitteloorigh paert viel. Gelijck de Noorden wint,412

 
't Is deerelijck: waer zy hun snelle hoeven zetten,
520
Daer spat het brein en bloet. zy kneden en verpletten
 
En mengen bloet en zant. hy heeft alree met kracht
 
Thamyr, en Sthenelus, en Folus omgebraght,
 
Twee eersten voor de vuist, den derden, die 't beschreide,523
 
Van verre, en Glaukus mede, en Lades, alle beide
525
De zoons van Imbrasus, die fier op 't jonge bloet,
 
In Licye hen had voor Mavors opgevoedt,
 
Met eenerley geweer vercierde, en af kon rechten,527
 
Om rustigh voet by voet te zetten, en te vechten,528
 
Of sneller dan de wint te rennen op het paert.
530
Aen d'andre zijde wort Eumedes veldewaert
 
In 't hart des slaghs gevoert. hy daelde van den hoogen531
 
En ouden Dolon, en, vermaert in oorelogen,
 
Voert oock zijn' grootvaêrs naem, heeft handen, hart, en moedt,
 
Gelijck zijn vader, die gereist, om onverhoedt534
535
Het Griecksche leger en zijn tenten te belaegen,
 
Tot zijn vergeldinge eischte Achilles oorloghswagen:
 
Maer Diomeed dien trots zoo rijckelijck beschenckt537
 
Dat hy niet langer om Achilles paerden denckt.
 
Toen Turnus dezen knaep van verre op 't velt zagh strijden,
540
Trof hy hem ras, zoo wijt de strael van 't oogh kon lijden,540
 
Eerst met een' lichten schicht, en hielt zijn paerden vast,541
 
Sprong van den wagen, quam den hallef dooden gast,
 
Die hier gesneuvelt lagh, voort op, daer hy hem plette,543
 
Den voet op zijnen neck en op de keele zette,
545
Het bloote zwaert uit zijn bestorve vingren wrong,
 
En verfde 't in den strot, en sprack, toen 't bloet uitsprong:
 
Legh daer, Trojaen, legh daer: nu erf in Hesperye,547
 
Waerom gy oorlogh voert, zoo groot een heerschappye
 
En zoo veel lants als gy met alle leên beslaet.
550
Wie my met zijn geweer wil tarten, als soldaet,
 
Gaet strijcken met dien loon. zoo bouwt hy zijne veste.
 
Hy zet hem Butus, van zijn spiets geraeckt, voor 't leste552
 
Tot zijn gezelschap by, neemt Chloreus, Sybaris,
 
Thersilochus, Thymeet, en Dares oock gewis:554
555
Thymeet, die onder 't slaen en vechten, onder allen,555
 
Van 't kitteloorigh paert en zijnen hals quam vallen.
tekstkritische noten

413 uit den bergh Edon, over d'Egeesche zee blazende en bulderende,+413 414 de golven naer strant toe wentelt, en de nevels, waer de buien 415 opkomen, aen den hemel verdrijft; zoo verjaeght Turnus oock 416 de benden, en worpt de geleden, die hem den rugh bieden over- 417 hoop, waer hy het spoor verleit: zijn hevigheit voert hem aen:417 418 zijn pluimaedje waeit den eenen, de wagen vlieght den anderen418 419 wegh op. Fegeus leedt het niet, dat hy zoo voortvoer, zoo grim- 420 migh uitvoer; en zich dwers voor den wagen werpende, greep 421 de schuimbeckende paerden in hunnen vollen ren met zijn hant 422 by den toom, om hun te doen wenden. Terwijl hy voortgesleept, 423 aen het juck hangt, achterhaelt een toegedreve spiets den gehar-423-25 424 nasten, doorslaet zijn dubbel pantser, en quetst hem alleen in de 425 huit. Evenwel boodt hy, met zijnen beuckelaer vooruit, den vyant 426 het hooft, en nam zijnen blancken degen te hulp: doch het snelle 427 radt en d'aengedreve as smeten hem onder, dat hy in het zant427 428 armen en beenen uitstack: Turnus schoot toe, hieuw hem met 429 zijn zwaert, tusschen helm en harnas in, het hooft af, en liet den 430 romp in het zant leggen.

431 Terwijl de zeeghaftige Turnus het velt aldus met lijcken be- 432 spreit, zoo hebben Mnestheus, en de getrouwe Achates, en Askaen, 433 hun megenoot, Eneas, die vast bloedde, op een speer leunde, en+433 434 voet voor voet voortzette, in het leger gebroght. Hy bijt op zijn434434-35 435 tanden, verpijnt zich om den pijl, zonder het riet te breken, uit 436 te trecken; en zoeckt den naesten wegh om geholpen te worden.436 437 Hy wil datze de wonde met het breede schairmes openen, den437

 
Gelijck de noorden wint uit Edon berst, en blaest,
 
En op d'Egeesche zee uitbulderende raest,
 
De golven dringt op strant, de nevels, waer zich vlaegen559
560
Verheffen aen de lucht, verdrijft, en kan verjaegen:
 
Zoo jaeght prins Turnus oock de benden voor zich heen,
 
Verstroit de deinzende slaghordens, en geleên,
 
En stort haer overhoop, en kan het spoor verleien,563
 
Vervoert van hevigheit: pluimaedje en veder zweien564
565
Den eenen, de karros den andren wegh voor wint.565
 
De strenge Fegeus lijdt geensins dat hy gezwint
 
Dus voortvaert, uitvaert in den slagh, en, onder 't scherpen567
 
Van zijne gramschap, komt zich voor den wagen werpen
 
Heel dwers, en grijpt het paert, zoo snel gelijck het rent,
570
By zijnen toom, op dat het flux den wagen went.
 
Terwijl hy voortgesleept aldus aen 't juck blijft hangen,
 
Dus achterhaelt een spiets, zoo wijt zy toe kan langen,572
 
Den blanckgewapenden, doorslaet zijn dick panssier,
 
En wondt alleen het vel. hy, even koen en fier,
575
Boodt zijnen vyant, met den schilt vooruitgesteecken,
 
Noch 't hooft, en nam zijn zwaert te hulpe, om niet t'ontbreken:576
 
Doch 't snelle wagenradt en d'omgedrevene as
 
Vermeestren smijten hem ter neêr, dat hy in 't gras
 
Zijn' arm en beenen van elckandre stack verlegen.579
580
De forsse Turnus schiet hem toe met zijnen degen,580
 
En, tusschen harrenas en helm den neck geklooft,581
 
Liet zijnen romp in 't zant noch spartlen, zonder hooft.
 
Terwijl 't zeeghaftigh hooft, prins Turnus 't velt met lijcken
 
Aldus bezaeit en deckt, de Troischen voor hem wijcken,
585
Zoo hebben Mnestheus, en getrouwe Achates, met
 
Askaen, hunn' megenoot, Eneas trou geredt,
 
Dien, bloênde en leunende op een speer, en flaeu van krachten,
 
Zy, voet voor voet, allengs en stil in 't leger braghten.
 
Hy bijt op zijn gebit, verpijnt zich, van verdriet,
590
Om flux den scherpen pijl, en zonder breuck van 't riet,
 
Te trecken uit zijn lijf, en zoeckt, in deze onorden591
 
Des veltslaghs, 't naeste padt om voort geredt te worden.
 
Hy wil, men zal de wonde opvlymen door het stael,593
tekstkritische noten

438 schuilhoeck des pijls heel diep opsnijden, en hem zoo weder naer 439 den slagh zenden. Nu was hier Iäpis, Iäsius zoon, by, van Febus 440 boven alle anderen bezint. Apollo zelf eertijts heftigh met zijn440-41 441 minne bevangen, vereerde hem rustigh zijn gaven en kunsten, 442 zijn wichelery, cyter en snelle pijlen. Iäpis om zijnen vader, nu 443 in doots gevaer, te helpen, wou liever onvermaert de kracht der443 444 kruiden, en het gebruick der zelve, de geneeskunst en noodighste444-45 445 kunsten kennen. Eneas van spijt op zijn tanden knarssende, stont 446 en leunde op een lange speer, en ontzette zich niet eens om den446-49 447 grooten toeloop der jongelingen, en de tranen van den bedruckten 448 Iülus. d'Oude man, met zijnen opgeslagen tabbert, Peonischer 449 wijse opgeschort, stelt bekommert en te vergeefs zijn heelzame 450 hant en Febus krachtige kruiden in 't werck; leutert te vergeefs450 451 om het punt met zijne hant uit te trecken, en vat t'elckens het451-53 452 yzer met de tang. Wat men doet het geluckt niet, nochte Apollo, 453 vinder der artsenye, helpt niet, en de schrick groeit op het velt 454 hoe langer hoe feller aen, en de zwaricheit is voor de hant. Nu+454 455 ziet men de lucht tot den hemel met stof betrocken: de ruiters 456 komen aendraven, en de pijlen vallen dick en dicht midden in 457 het leger. Het droevigh gekerm der vechtende jongelingen, die 458 in den fellen slagh sneuvelen, stijght tot aen de starren toe. Venus, 459 zijn moeder, over haer zoons onverdiende pijn ontstelt, pluckte459 460 in Krete, op den bergh Ida, wilde poleie, wiens steel jeughdige460 461 bladers en purpere bloemen draeght. De wilde geiten weten dit

 
En openen heel diep den schuilhoeck van de quael,
595
En naer den veltslagh hem verzenden by zijn schaeren.595
 
Hier stont nu d'afkomst van Iäzius, ervaeren
 
In artseny, genoemt Iäpis, heel bezint
 
Van Febus, die hem meer dan anderen bemint.
 
Apollo, voortijts zelf met zijne min bevangen,
600
Beschonck hem met zijn kunste, en gaven, cyterzangen,
 
En snelle pijlen, en den vont van wichlery.601
 
De vrome Iäpis om zijn' vader, nu in ly602
 
En stervens angst en last, te helpen, en genezen,
 
Wou liever onvermaert de kracht der kruiden lezen,604
605
En kennen het gebruick der zelve, en artseny,
 
En heelkunst, die in noot den mensche dienstigh zy.
 
Eneas bijt en knerst van spijt op zijne tanden.
 
Hy leunt op eene speer, gevat met bey de handen,
 
Ontzet zich allerminst om al den toeloop van
610
De jeught, en 't kint Askaen, dat zich niet speenen kan
 
Van traenen in dien druck. de grijze, in al dit klaegen,
 
Staet vaerdigh in den ring, de tabbert opgeslaegen
 
Van wederzijde, op zijn Peonisch opgeschort,
 
Stelt uit bekommering, vergeefs tot hulp geport,
615
Zijn heelzaemheit, en hant, en Febus kunst en kruiden
 
Te wercke, en pooght vergeefs het punt, ten troost der luiden,616
 
Te rucken uit het lijf, en, voor 's helts leven bang,
 
Vat zacht het yzer heel voorzichtigh met de tang.
 
Al wat men voorneemt is vergeefs, noch 't wil gedyen.619
620
Apollo, vinder van de heelkunst, schut geen lyen.620
 
De schrick op 't velt groeit fel, en altijt feller aen,
 
En 't leger kan aldus zijn' val geensins ontgaen.
 
Men ziet nu hemelhoogh de lucht met stof betogen.
 
De ruiters draven aen. de pijlen, hoogh gevlogen,
625
Bedecken 't leger, als by vlaegen, uit de lucht.625
 
't Gekerm der vechtenden, de leste snick en zucht
 
Der jongelingen, die in 't worstlen en verwarren627
 
Hier sneven, komt om hoogh gesteigert aen de starren.
 
Eneas moeder, om haer zoons verdriet ontstelt
630
En onverdiende pijn, pluckt, in 't Kretenzer velt,
 
Op Ide een kruit in 't wilt, dat wy poleie noemen,
 
Wiens jonge blaên natuur verciert met purpre bloemen.
 
De wilde geit behelpt zich met dit kruit in noot,
tekstkritische noten

462 kruit te vinden, wanneer haer een vlugge pijl in 't lijf steeckt. 463 Venus haer aengezicht met een donkere wolck omringende, 464 brengt dit mede van den bergh; mengt dit heimelijck om hem te 465 heelen, met het water, dat men in een zuiver becken goot, en465 466 stort 'er heelzaem sap van Ambrosie en geurigh panacea in. De466 467 bedaeghde Iäpis stooft buiten zijn weten de wonde met dit water:+467 468 terstont stilt al de pijn des lichaems, al het bloet stolt: nu viel468 469 de pijl van zelf zonder moeite uit, en Eneas kreegh zijn voor- 470 gaende krachten weder. Iäpis roept: ras haest u, brengt den man 471 zijn geweer: wat sammelt ghy? en hy hitst d'eerste de gemoeden471 472 tegens den vyant op. Deze dingen, o Eneas, gebeuren niet door 473 middel van menschen, niet door geneeskunst, nochte mijne hant473 474 geneest u: een grooter Godtheit werckt hier, en heeft wat groo-474 475 ters met u voor. Eneas had alree, graegh om te vechten, zijn475-76 476 goude laerzen aengeschoten, nam verdriet in dit sammelen, en+ 477 drilde met zijne speer. Na dat hy het pantser aen 't lijf, en den 478 handigen beuckelaer aen den arm heeft, omhelst hy al gewapent478 479 Askaen, kust hem voor het jongste door den helm, en zeit: mijn+479 480 zoon, spiegel u aen vaders vromicheit en rechtschape dapperheit; 481 en aen een anders fortuin. Nu zal mijne hant u in den oorloogh481 482 verdadigen, en den wegh van eere banen: wanneer ghy tot uwe 483 jaren komt, zoo behartigh het voorbeelt uwer voorouderen, en483 484 laet vader Eneas en oom Hektor uwen geest opwecken. Zoo484 485 sprekende, drilde hy vreesselijck met zijnen schicht, en teegh ter+485-487 486 poorte uit. Anteus en Mnestheus, gevolght van al het leger, stoo-

 
Wanneer de pijl in 't lijf blijft steecken na den schoot.634
635
Eneas moeder deckt haer aenschijn met een wolcke,
 
En brengt dit van den bergh, en mengt dit kruit, den volcke
 
Ten dienst, met water, dat in 't zuivre becken knap637
 
Gegoten wert, en stort hierin het heelzaem sap
 
Van milde Ambrosia, met Panaceesche geuren.639
640
Bedaeghde Iäpis stooft, daer d'ommestanders treuren,640
 
De wonde, onweetende van Venus, met dit nat.641
 
Terstont stilt al de pijn des lichaems, die hem mat.642
 
Het bloên der wonde stilt. de pijl van zelf valt neder.
 
De helt Eneas voelt zijne eerste krachten weder.
645
Iäpis roept: nu voort, en brengt den man geweer.
 
Wat toeft gy? en port zelf en d'eerste, uit lust tot eer,646
 
De harten in den strijt: Eneas, deze zaecken
 
Gebeuren door geen mensch, noch mijne kunst, noch 't raken
 
Van mijne hant geensins: hier dringt een godtheit door,
650
En werckt met maght, en heeft wat grooters met u voor.
 
Eneas hadde alree, verhit op oorloghswrocken,651
 
En wraeck, de goude laers gezwint aen 't been getrocken,
 
Nam onlust in 't vertoef, en drilde met zijn speer.653
 
Na dat dees 't pansser aen zijn lijf trock, en al weêr654
655
Den beucklaer aen den arm geslingert met verlangen,655
 
Greep hy gewapent naer Askaen, en kust de wangen
 
Voor 't jongste door den helm en zegt: mijn zoon, mijn vreugt,
 
Nu spiegel u voortaen aen vaders oorloghsdeught,658
 
En dapperheit, en aen een anders avontuuren.659
660
Nu zal mijn hant den slagh en 't oorloghsvolck bestuuren,
 
Uw recht verdaedigen, en baenen u den wegh
 
Tot eer en prijs: wanneer gy komt tot overlegh,
 
En ryper jaeren, pas, in 't opgaen van u leven,663
 
Het voorbeelt van uw' stam en vadren naer te streven,
665
Laet uw heer vaders en oom Hektors geest en moedt
 
U prickelen tot deught. zoo spreeckt hy, heet van gloedt,
 
Drilt vreeslijck met den schicht, en vliegt hier op naer buiten.
 
Toen stiet Anteüs en oock Mnestheus, niet te stuiten,
 
Met eenen dicken stoet en troep en al 't gewelt
tekstkritische noten

487 ten t'effens met eenen dicken troep toe. Toen stoof al het velt, 488 dat men niet zien kon, en de gront dreunde en daverde van al 489 het getrappel der voeten. Turnus zaghze recht op hem van de489-90 490 wallen aenkomen: d'Ausonianen zagenze, en alle hun leden beef- 491 den, en werden kout van schrick. Iüturne was d'eerste van alle491 492 de Latijnen, die hen vernam, en vlughte, al bevende van angst. 493 Eneas vlieght, en ruckt met zijnen stoet voort, over het vlacke 494 velt, dat een zwarte stofwolck hun om d'ooren stuift. Gelijck een+494-500 495 storm, die op het lant waeien wil, de weerwijze ackermans by 496 tijts waerschuwt, wanneer de starren betrecken, een regenbuy 497 uit der zee opsteeckt, de winden vooruit vliegende, tegens het 498 strant aen beginnen te bulderen, om flus boomen uit der aerde 499 te rucken, het gewas neder te smijten, en alles wat 'er ontrent 500 staet overhoop te storten: zoo voert de Rheteesche Veltoverste 501 zijnen troep recht tegens den vyant aen. De driekante heirspitsen501 502 verdubbelen zich, en sluiten hun geleden wel dicht in een. Thym-502 503 breus verslaet met zijnen stalen degen den zwaergewapenden503 504 Osiris, en Mnestheus Archesius: Achates houwt Epulo neder, en 505 Gyas Ufens. Tolumnius, de Wichelaer, die den eersten schicht 506 onder de vyanden schoot, komt zelf te vallen. Het geschrey klinckt 507 hemelhoogh, en nu nemen de Rutulen de wijck, laten hun hielen507-508 508 zien, en vlughten over het velt, dat het stuift. Eneas gewaerdight 509 zich niet eens de vlughtelingen doot te smijten; nochte vervolght509 510 ruiters of voetknechten, en schichteniers, die hem zoecken. Hy510 511 speurt niemant na, nochte heeft het oogh in dien dicken nevel511

tekstkritische noten

670
Ten leger uit, hem na. toen stoof het gansche velt668-70
 
Van stof, dat niemant zagh, de gront door 't ommewroeten671
 
Vast dreunde en daverde, op 't getrappel van de voeten.
 
De koningk Turnus kentze, en zietze met geschal673
 
Recht op hem komen, en aenzetten van de wal.
675
d'Auzoniaenen zienze, en al hun leden beven,
 
En worden koudt van schrick: en Nimf Iuturne, aen 't zweven,
 
Was in 't Latynsche heir wel d'eerste, die 't vernam,
 
't Gedruisch voort kende, en om 't gevaer, dat nader quam,678
 
Zich bevende op de vlught begaf, van schrick verschoten.
680
Eneas vlieght, en ruckt met zijne krijghsgenooten
 
Langs 't vlacke velt, dat hem een zwarte wolck van zant
 
En roock om d'ooren stuift. gelijck een storm, die 't lant
 
Met kracht bestoocken wil, de weerwijze ackervlecken683
 
By tijts noch waerschuwt, als de starren droef betrecken,684
685
Een norsse regenbuy vast op steeckt uit der zee,685
 
De winden eerst vooruit gevlogen naer de ree,
 
Dan tegens 't bare strant aenbuldren naer hun nucken,687
 
Om flus geboomte en bosch en stammen uit te rucken,688
 
't Gewas te vellen, en voort alles met een' loop
690
Wat hier omtrent staet snel te storten overhoop:
 
Zoo voert de Frygische en Rheteesche veltheer mede691
 
Zijn troepen naer het heir, op 's vyants spits en sneede.692
 
De heirspits hier drykant gestelt, en aengestreên,
 
Verdubbelt zich, en sluit haer ordens, en geleên
695
Wel dicht. Thymbreüs velt met zijnen staelen degen
 
Den zwaer gewapenden Osiris onverslegen,696
 
En Mnestheus treft 'er fel Archesius. Achaet
 
Houwt Epulo ter aerde; en Gyas, een soldaet
 
En overste, Ufens. hier komt, d'eerste die van allen698-99
700
Den schicht in 't leger schoot, Tolumnius te vallen,
 
De schrandre wichelaer. 't geschrey klimt hemelhoogh.
 
Nu neemt de Rutulier de wijck voor 's vyants boogh,
 
En laet de hielen zien, en vlught op vlacke velden,
 
Zoo vreeslijck dat het stuift. Eneas, d'eer der helden,
705
Gewaerdight zich niet eens den vlughteling te slaen,705
 
Vervolght geen' voetknecht, noch geen' ruiter op dees baen,706
 
Noch schichteniers, die hem gaen zoecken al verbolgen.
 
Hy spoort naer niemant, en zijn oogh wil niemant volgen,708
 
In dezen duistren mist, dan Turnus, 't lantgeschil,709
tekstkritische noten

512 op niemant dan alleen op Turnus: tegens Turnus alleen wil hy+512 513 vechten. De mannin Iüturne, in haer hart van die vreeze getrof-513 514 fen, stoot Metiskus, Turnus wagenaer, tusschen de garreelen in,514 515 dat hy een stuck weeghs in het velt henetuimelt. Zy zet zich in 516 zijne plaetse, neemt den lossen teugel in de hant, en bootseert516 517 Metiskus spraeck, en gedaente en wapens en alles na. Gelijck 518 een zwarte zwaluwe met hare slaghpennen door het groote huis+518 519 van een rijck heerschap vlieght, en om wat aes voor het piepende519-20 520 nest op te picken de ruime zalen doorsnuffelt; en nu in de lange 521 galeryen, nuom den verschen vyver snatert: eveneens rijdt Iüturne521 522 midden onder den vyant, en op den snellen wagen voortvliegende, 523 doorsnuffelt al wat haer voorkomt. Nu toontze hier, nu daer,523 524 haren braveerenden broeder, en gedooght niet dat hy hantge-524 525 meen wort. Zy vlieght verre buiten 's weeghs. Eneas nietemin+525 526 zwaeit om en wederom, en spoort zijnen man na, om hem te be-526 527 jegenen, en roept hem vast met luider keele onder de gesloopte527-28 528 geleden. Zoo menighmael hy zijnen vyant in 't gezicht kreegh, 529 en met zijne vlugge en vliegende paerden naer hem toezette; 530 zoo menighmael wendde Iüturne haren wagen van Eneas af. Och, 531 wat zal hy doen? Te vergeefs bestormen allerhande gedachten 532 zijn zinnen, en verrucken velerleie zorgen zijn strijdigh gemoedt.532 533 Messapus, die luchtigh voortglippende, by geval een paer taeie533 534 schichten, met een yzere punt beslagen, in de slincke hant droegh,

710
En tegens hem alleen is 't dat hy kampen wil.
 
Juturne, een krijghsheldin, alree van groote smarte
 
En vrees getroffen voor haer broeder in het harte,
 
Stoot hier Metiskus, zijn' koetsier, dat met gewelt
 
Hy, tusschen het garreel instortende, over velt
715
En acker heenerolt. zy zet zich in zijn stede,
 
En grijpt den lossen toom, bootseert Metiskus zede,716
 
Zijn wapens, en gedaente, en spraeck na met vernuft.
 
Gelijck de zwaluw, zwart van pluimen, wilt en wuft718
 
Vast heene en weder vlieght, met haere vlugge veêre,
720
Door 't groot geweldigh huis van haeren rijcken heere,
 
En, om voor 't piepend nest te picken eenigh aes,
 
Nu al de ruime zael doorsnuffelt met geraes;
 
Nu daer de gaelery verschiet door 't lang verdiepen;723
 
Nu daer de versche graft en vyver haer hoort piepen,
725
En snateren: alleens rijt nymf Juturne ras725
 
In 't midden van het heir des vyants, en, op d'as
 
Des snellen wagens, voortgevoert van paerdevoeten,
 
Doorsnuffelt deze alleen, die haer in 't stof gemoeten.728
 
Nu komtze eens hier, nu daer met Turnus voor den dagh,
730
Die veiligh hem braveert. zy lijdt niet dat hy slagh730
 
Zal levren, hant voor hant met zijnen vyant kampen.731
 
Dus vliegtze buiten 's weeghs heel verre, en schuwt de rampen.732
 
Eneas nietemin zwaeit om en wederom,
 
En spoort zijn' man dus na, om dezen wellekom
735
Te heeten, roept hem luide, om hantgemeen te worden,734-35
 
In 't midden der gesloopte en afgestreên slaghorden.
 
Zoo dickwijl als zijn oogh de vyant wort gewaer,
 
En hy met zijn gezwinde en vlugge paerden naer
 
Hem toezet, reis op reis, zoo dickwijl went verslaegen739
740
De schrickende Juturne en zuster zijnen wagen
 
Van vorst Eneas af. helaes, wat zal hy nu
 
Beginnen? te vergeefs, van ramp en onheil schuw,742
 
Bestormen allerley gedachten zijne zinnen,
 
Verrucken zorgh op zorgh zijn strijdigh hart van binnen.744
745
De forsse Messap, die nu voortglipt wat hy magh,745
 
Draeght by geval een paer worpspeeren, met beslagh
 
Van yzer voor gespitst, in zijne slincke vingeren,

535 mickte en paste met den eenen schicht Eneas wis te nemen.535 536 Eneas hielt stant, en op d'eene knie vallende, bedeckte zich met536 537 zijnen beuckelaer: evenwel trof de toegedreve spiets den top des 538 helms, en sloegh hem den kam van zijn hooft. Maer toen Eneas 539 merckte hoe listigh hy uitgestreecken, en Turnus hem ontvoert539 540 wiert, zoo begost de gramschap in het hooft te stijgen, en hy riep 541 Jupijn dickwils tot getuige, over het schenden des verbonts voor541 542 't altaer bezworen; viel ten leste midden in den hoop, en zijnen 543 toren den vryen toom gevende, vocht schrickelijck en geluckigh, 544 en versloegh zonder onderscheit al wat hem voorquam.

545 Wat Godt, of Zanggodin vermelt my nu zoo vele bitterheden,+545 546 zoo velerleie moorden, en het omkomen der oversten, nu van546 547 Turnus, dan van den Trojaenschen Helt over al het vlacke velt 548 gejaeght? o Jupiter, behaeghde het u, dat de volcken, die namaels 549 eeuwigh in pais zouden leven, zoo heftigh elckandere aenrand- 550 den? Eneas past, zonder lang sammelen, Sukro, den Rutuler, die550-51 551 eerst de toestrevende Trojanen staen hielt, op zijn zijde te raken, 552 en drijft hem het raeuwe lemmer, op zijn dootlijckste door de552 553 ribben, tot op het borstbeen. Turnus te voet vechtende, door-553 554 stoot Amykus, die van zijn paert stortte, en zijnen broeder Diores; 555 den eenen met zijn lange spiets, zoo hy aenquam; den anderen555 556 met den degen: en hy hangt beide d'afgehouwe hoofden, die 557 noch bloeden en druppelen, aen zijnen wagen, en slaet voort.557 558 Eneas brengt Talos om, en Tanaïs, en den stercken Cethegus, 559 alle drie in eenen torn; en leit den zwaermoedigen Onytes, eenen559 560 Thebaen, en zoon van Peridie, neder. Turnus brengt de gebroe-560 561 ders om, die uit Lycie en Apolloos landouwen quamen; en Menetes,561

 
En mickt, en past een punt Eneas toe te slingeren,
 
En toe te drijven: maer de helt viel, daer hy stont,
750
Op eene knie ter aerde, en deckt zich onder 't ront
 
Van zijnen beuckelaer. de speer, hem toegedreven,
 
Quam op den top des helms, en door den kam te streven,
 
Dat die in stucken sprongk. Eneas, die dus zwiert,753
 
Bemerckte in 't ende hoe hy uitgestreecken wiert,
755
En Turnus hem ontvoert, en door dit overweegen
 
Quam flux den Troischen helt de toorne in 't hooft gestegen.
 
Toen riep hy, reis op reis, Jupijn, en zijn gezagh
 
Tot een getuige aen, om het schenden van 't verdragh,
 
En onderling verbont, voor Godts altaer bezworen,
760
Viel endtlijck in den hoop, en gevende zijn' toren,
 
Den vryen toom, vecht fel, geluckigh, en verwoet,
 
Ziet niemant aen, verslaet al wat hem eerst gemoet.762
 
Wat Godt, wat Zanggodin ontvoutme op mijn gebeden
 
Zoo groot een nederlaegh, zoo veele bitterheden,764
765
Den doot der oversten, nu van den Troischen helt,
 
Nu van Prins Turnus fors gejaeght in 't vlacke velt?
 
Jupijn, behaeght het u, dat volcken, die verheven
 
Door u, alle eeuwen door in vrede eens zullen leven,
 
Zoo heftigh onderling elckandre gaen te keer.769
770
Eneas, zonder lang vertoef, past met geweer
 
Den Rutler Sukro, die hier eerst vooruit quam streven,
 
En zijn Trojaenen stuit, ter zijde een' slagh te geven,
 
Te drijven 't laeuwe stael op 't borstbeen. Turnus hant773
 
Doorstoot'er Amykus, die ploft van 't paert in 't zant;
775
Zijn' broêr Diores mê: den eenen onder wegen775
 
Met zijne lange speer, den andren met den degen.
 
Hy hangt de hoofden, afgehouwen in dien moort,
 
Aen zijnen druipenden strijtwagen, en slaet voort.778
 
De vorst Eneas komt hier Tanaïs te vellen,
780
Cethegus, grof en sterck, en Talos, dry gezellen780
 
In eenen torn, en leght Onytes, een Thebaen,
 
Een heel zwaermoedigh hooft, en zoon, zoo wy verstaen,782
 
Van Peridye, neêr. prins Turnus, onder 't houwen,
 
Helpt twee gebroêrs van kant, uit Febus erflandouwen784
785
En Lycië gereist; den jongelingk Meneet,
tekstkritische noten

562 den Arkadischen jongelingk, die te vergeefs den krijgh haette: 563 hy verstont zich op het visschen, ontrent de vlieten van het visch-563 564 rijcke Lerne; en arm van afkomst, wist van geenen hofdienst;564 565 zijn vader bouwde gehuurt lant.

566 En gelijck de brant aen verscheide hoecken, in een dorre bos-+566 567 schaedje en kraeckende lauwertacken gesticht; of een schuimende567 568 waterval, al bruisende van het hoogh geberghte afschietende, in 569 zee loopt; en elck van dien vernielt al wat hy bereickt; zoo streven569 570 Eneas en Turnus beide toe in den slagh. Nu begint het bloet 571 van gramschap te zieden: de stoutste harten moeten 'er kleven.571 572 Nu houwt men slechts van boven neêr met al zijn maght toe.572 573 Eneas smijt Murraen, die op d'oude tittels zijner voorvaderen en 574 grootvaderen, en op al 't geslacht en de ry der Latijnsche Konin-574-76 575 gen stoft, met eenen geweldigen steen van een rots afgebroken, 576 van boven neder, dat hy in het zant ploft, en onder juck en gar- 577 reelen beknelt, van de wielen voortgesleept, en van den hoef der 578 hollende paerden, die geenen meester kennen, te berste getrapt578 579 wort. Turnus bejegent den toestrevenden Ilus, die vervaerlijck579-80 580 brult, en schiet hem eenen schicht naer zijn hooft, dat die door 581 den gulden helm in de herssens steken blijft: en o Kreteus, aller- 582 sterckste der Griecken, uwe hant kon u van Turnus niet bevrijden: 583 nochte geen Goden beschermden hunnen Kupentus, toen Eneas583 584 aenquam: hy liep moedigh tegens het spits aen, doch de dickte584 585 des koperen beuckelaers baette den ellendige niet. Oock zagen,585

 
Die, uit Arkadië gekomen tot zijn leedt,
 
Den oorlogh vyant was. hy liet zich noit verdrieten787
 
Te visschen rondom Lerne, en zijn vischrijcke vlieten,
 
En, arm van afkomst, had den hofdienst noit bezuurt.789
790
Zijn vader bouwde lant, den lantheer afgehuurt.
 
Gelijck een lichte brant, gesticht aen veele kanten,791
 
In 't droogh en kraeckend bosch van groene lauwerplanten,
 
Of 't schuimende gewelt van eenen waterval
 
Al bruisend van 't geberghte om laegh schiet met geschal,
795
En in de baren stroomt; en elck van deze vinnigh795
 
Vernielt wat hy bereickt: zoo streven, als uitzinnigh,
 
De koning Turnus en Eneas alle bey
 
Oock toe in dezen slagh, en onder hun geley798
 
Begint het hart en bloet te zieden, waerze streven,
800
Waer door het stoutste hart hier blijven moet en kleven.800
 
Men houwt van boven neêr met al zijn maght slechts toe.
 
Eneas smijt Murraen, [die op de koningsroe,802
 
Aeloude titels van zijn' vader en voorvader,
 
En al Latinus ry, de koningen te gader804
805
Magh stoffen,] met een stuck, gebroken van een rots,
 
Een zwaer gewight, ter neêr, zoo schrickelijck en trots,806
 
Dat hy ter aerde ploft, en onder de garreelen
 
En 't juck beknelt leght, en gesleept wort van de zeelen,808
 
En van de hoeven, nu aen 't hollen, wort getreên
810
Te berste: want het paert kent meester noch gesteen.810
 
De koningk Turnus komt helt Ilus hier ontmoeten,
 
Die vreeslijck brult, en schiet een' schicht om hem te groeten,812
 
Zoo net naer 't hooft, dat die door 't gout des hellems drijft,813
 
En inknerst, en in 't brein ten leste steecken blijft.
815
Gy Kreteus, sterckste van de Griecken, die hier strijden,
 
Kunt u met uwe hant voor Turnus niet bevrijden,
 
En niet een Godt beschut Kupent voor 't heldenzwaert
 
Van vorst Eneas, toen hy aenquam, onvervaert818
 
In 't spits liep: want de schilt, heel dick van kopre plaeten,819
820
Kan dien elendigen beschutten, nochte baeten.
tekstkritische noten

586 o Eolus, de Laurentijnsche velden u sterven, en plat op uwen 587 rugh ter aerde vallen: ghy, die van geene Griecksche keur- 588 benden, nochte van Achilles, verdelger van Priaems Rijck, kost 589 gevelt worden, leght nu hier neder. Hier bepaelde de doot uw589 590 leven: ghy hebt by Ida een hoogh huis, te Lyrnesse een hoogh590 591 huis, maer uw graf op den Laurentijnschen bodem. De gansche591-92 592 legers geraecken dapper aen elckandere, alle de Latijnen, en alle+ 593 de Dardanen; Mnestheus en de dappere Serestus, en Messapus,593 594 te paerde afgerecht, en sterke Asylas; de Thuskaensche keurbende, 595 en de vleugels des Arkadischen Evanders: elck man quijt zich595 596 zelven, hooft voor hooft, naer zijn uiterste vermogen: elck roert, 597 elck rept zich: de slagh gaet gruwelijck aen.

598 D'overschoone moeder gaf toen Eneas in den zin, dat hy naer+ 599 de vesten zou trecken, het heir in aller yl stewaert aen wenden, 600 en de Latijnen onvoorziens overrompelen. Terwijl Eneas Turnus 601 onder verscheide troepen naspoort, en zijn gezicht herwaert en601 602 derwaert slaet, ziet hy de stadt, gedurende dit harde gevecht, 603 onbestormt en gerust voor zich leggen. Terstont neemt hy voor603 604 den vyant op een andere wijze aen te tasten, roept d'Oversten,604 605 Mnestheus, Sergestus, en den stercken Serestus op eenen heuvel, 606 daer d'overige keurbende der Teukren, met eenen dicken drang,606 607 zonder schilden of schichten neder te leggen, naer toeschiet. 608 Hier op een hooghte midden onder den hoop staende, spreeckt 609 hy aldus: dat niemant verzuime mijnen last uit te voeren. Jupijn 610 houdt onze zijde: niemant ga langkzamer te werck, om dat ick610 611 dit schichtigh beveel. Heden zal ick Latinus Rijck, en zijne stadt,611 612 een oirzaeck van dezen krijgh, verdelgen, en hare roockende daec- 613 ken tot den gront toe slechten, indienze weigeren my te gehoor-

 
Oock zagh, ô Eolus, het Laurentijnsche velt
 
U sterven, op den rugh gevallen voor dien helt.
 
Gy die van Griecksche maght, noch van Achils slaghorden,
 
't Bederf van Priams rijck, ter neêr gevelt kost worden,824
825
Leght hier in 't zant geploft. de Doot bepaelde hier
 
Uw leven. gy bezit op Ide, trots en fier,
 
Een heerlijck huis, en noch een huis by hoogh Lyrnesse:
 
Maer by Laurentum staet uw graf, en grafcypresse.
 
De gansche legers gaen geweldigh tegens een.
830
Latijn en Dardanier, te zamen hantgemeen,
 
Serest, en Mnestheus, en Asylas, d'overstercke,
 
Messapus, afgerecht te paerde: met de vlercke832
 
Of vleugel van den vorst Evander. ieder man,
 
Elck quijt zich, hooft voor hooft, zoo dapper als hy kan.
835
Elck rept zich, en de slagh begint op 't felst t'ontsteecken.
 
De schoone moeder gaf Eneas toen een teken836
 
In zijn gedachten, dat hy daetlijck zou bestaen837
 
Het heir in aller yl te voeren stewaert aen,
 
En flux Latinus hof en muuren t'overvallen,
840
Eer iemant dit vermoede. Eneas, onder allen,840
 
Terwijl hy Turnus vast van troep tot troep bespiet,841
 
En naspoort, herrewaert en derwaert heeneziet,
 
Zoo ziet hy deze stadt, geduurende 't ontzeggen843
 
Des vyants, onbestormt in vrede voor zich leggen,844
845
En neemt een opzet om den vyant hier in stilt',845
 
Eens op een andre wijs te vaeren in zijn' schilt,
 
Roept d'oversten Sergest, en Mnestheus flux te zamen
 
Naer eenen heuvel, daer de Troische benden quamen
 
Met eenen dicken drang, en sonder schilt of schicht
850
Van zich te leggen. hier in 't midden, hoogh en dicht850
 
Omringt van andren, spreeckt hy, zonder zich t'ontroeren:851
 
Dat niemant nu verzuim' mijn' krijghslast uit te voeren.
 
Jupijn houdt onze zy. dat niemant langkzaem spoe853
 
Het geen ick snel belast. op heden, hoort slechts toe,
855
Zal ick Latinus rijck en stadt en haere zielen,855
 
Eene oirzaeck van den krijgh, tot in den gront vernielen,
 
En haere daecken, in den lichten brant gezet,
 
Beslechten met den gront, indienze mijne wet858
tekstkritische noten

614 zamen, en zich onder mijn juck te begeven. Quansuis ick zou614 615 wachten, tot dat het Turnus luste met ons te vechten, en hy die615-16 616 een overwonnelingk is, weder tegens ons aengingk? O burgers, 617 dit is het punt, dit is d'as, waer op dees heilooze oorlogh draeit.617 618 Haest u, brengt fackels, en branttuigh, om het verdragh te her-618 619 eischen. Zoo sprack hy, en zy zetten zich om strijt gelijckerhant+ 620 alle te zamen driekant in slaghorden, en trecken in slaghorden620 621 sterck naer de muren toe. Onvoorziens en schichtigh wort men621-22 622 ladders en vier gewaer. Zommigen loopen naer de poorten toe, 623 en houwen de voorste wacht neder. Zommigen schieten met yzere623 624 punten en schichten, dat de lucht duister wort. Eneas zelf in 't624-25 625 voorste, wijst met zijne hant de vesten, en beschuldight Latinus+ 626 luidskeels, en neemt de Goden tot getuigen, dat hy tot den strijt 627 geperst wort, en d'Italianen, hun vyanden, nu de tweede mael,627-28 628 dit tweede verbont breken. Onder de verbaesde burgery begint 629 tweedraght te broeden: zommigen gebieden stadts grendels t'ont-629 630 grendelen, de poorten voor de Dardanen open te zetten, en slepen630 631 den Koningk zelf naer de vesten toe: zommigen brengen wapens631 632 by der hant, en varen voort om de muren te beschermen: gelijck+ 633 byen in uitgehoolden puimsteen besloten (daer de huisman haer633-35 634 met stinckenden smoock naspoort, en in het hol roockt, om haer 635 uit te bijten) uit verlegenheit in de rots en haer wassen leger hene 636 en weder loopen, en terwijl de bittere roock vast in d'ydele lucht 637 optreckt, met luitruchtigh brommen haer gramschap wetten.637

 
Niet volgen, noch mijn juck opneemen, zonder klaegen.
860
'k Zal wachten trouwen tot het Turnus zou behaegen
 
Met my te kampen, en tot dat hy, die alree
 
Een overwonnen is, het zwaert rucke uit der schee.862
 
O burgers, dit 's het punt: dit's d'as, waer op 't vermogen863
 
En al de handel draeit van 't heiloos oorelogen.864
865
Voort voort, brengt fackels, brengt nu brandtuig voor den dag.
 
Hereischt nu op dees wijs het ingegaen verdragh.866
 
Zoo sprack hy: ieder zet zich drykant in slaghorden,
 
Treckt stewaert snel en sterck, toen hem de hoofden porden.868
 
Nu wort men onvoorziens de storremleer gewaer,
870
En 't vier. een deel loopt naer de poorten in 't gevaer,869-70
 
En houwt de voorste wacht ter neder, daerze waecken.
 
Een deel schiet schicht en speer naer torens, tin, en daecken,872
 
Verdonckert al de lucht. Eneas, zelf vooraen,
 
Wijst met zijn hant de stadt, beschuldight het bestaen874
875
Van vorst Latinus vast luidruchtigh, en met roepen,875
 
Neemt al de Goden tot getuigen, voor zijn troepen,
 
Dat hy tot dezen krijgh met kracht gedwongen wort,
 
En d'Italjaenen zelfs, hun vyanden, zoo kort878
 
Dit tweede vreverbont ten tweedenmaele breecken.
880
De burgertweedraght broet in stadt, en is ontsteecken
 
In 't raedelooze volck. de zommigen gebiên881
 
Stadts grendels, en het slot, oock zonder 't hof t'ontzien,882
 
t'Ontsluiten, en de poort voor Dardan op te rucken.883
 
Men sleept den koningk naer de muuren. d'ongelucken
885
Vermeeren, en een deel brengt wapens by der hant,884-85
 
Vaert voort, en wil den muur door moedt en tegenstant
 
Beschutten: eveneens gelijck de honighbyen,
 
In hollen puimsteen dicht besloten, en in lyen
 
Zich reppen, naerdemael de huisman haer door roock
890
Naerspoorende, en door stanck, en vuilen reuck en smoock
 
Wil bijten uit het hol. zy loopen heene en weder
 
In 't wassen leger, en de steenrots op en neder,
 
Van last, en wetten fel [terwijl de roock de lucht893
 
Verbittert en benaeut,] luidruchtigh met gerucht,
895
Al brommende haer wraeck en toorne aen alle zyen.
tekstkritische noten

638 Noch komt den afgematten Latijnen dit droevigh ongeluck+638 639 over, daer de gansche stadt van waeght. De Koningin ziende uit639 640 haer hof den vyant genaken, de muren beklimmen, het brant- 641 tuigh naer de daken vliegen; daerentegen nergens geene Rutuli- 642 sche benden, geene troepen van Turnus voorhanden; zoo gelooft 643 de rampzalige, dat de Jongelingk in den slagh omgekomen zy, 644 en hier over in haer gemoedt haestigh van droefheit ontstelt, wijt644 645 de schult zich zelve, een hooftoirzaeck dezer jammeren, en zinne-645 646 loos en kranckhoofdigh, smijt vele woorden uit, verscheurt heur 647 purperen gewaet, en vol wanhoops, knoopt eenen strick om hoogh 648 aen den balck, waer aen zy schandelijck zich zelve verworght. Zoo648 649 ras d'ellendige Latijnen dit ongeluck vernemen, treckt de dochter649 650 Lavinie d'eerste het blonde hair uit heur hooft, en krabt hare650 651 blozende kaecken op: alle anderen rontom haer voort aen 't razen:651 652 al het hof galmt van dit misbaer. De rampzalige mare loopt van652 653 hier over al de stadt, die geeft den moedt verloren. Latinus ver- 654 baest om de doot zijner gemalinne, en het bederf der stede, gaet654 655 met gescheurde kleederen, begruist en bezoetelt zijn grijs hair655 656 met stof en vuilicheit, beschuldight zich zelven menighmael, over- 657 mits hy den Dardaen Eneas niet eer ontfing, en willigh tot zijnen 658 schoonzoon aennam.

659 Ondertusschen volght Turnus de helt (nu trager, en nu hoe langer+659-60 660 hoe min moedigh, en omgesleept van zijne paerden) in het ach-660-61 661 terste van den troep, noch weinigen, die hier en daer gaen zwerven.+ 662 De mare van dit geschrey, met vertwijfeling en schrick gemengt,662

 
Noch komt Latinus volck en moede burgeryen
 
Dit onheil over, daer de rijxstadt van gewaeght.
 
De koningin ziet zelf ten hove uit, heel vertsaeght,
 
Den vyant aen de graft de veste en muur beklimmen,
900
Het brandtuigh in de lucht rondom de daecken glimmen
 
En flackren, en verneemt geen volck, noch Rutulier,
 
Geen' troep van Turnus, noch geen bendenaeren hier.902
 
d'Elendige besluit, uit wanhoop van haer leven,903
 
Dat Daunus neef alreede is in den slagh gebleven.904
905
Hierover in het hart verbaest, en gansch ontroert
 
Van droefheit, wijt de schult zich zelve, en acht, vervoert
 
Van druck, zich d'oirzaeck van zoo groote jammernissen,906-907
 
En zinneloos, en kranck van harssen en gewissen,908
 
Smijt veele woorden uit, verscheurt haer purpren kleet,
910
En knoopt, vol wanhoops, flux een' strick, hiertoe gereet,910
 
Om hoogh aen eenen balck, waeraen zy zich, uit zorgen
 
En angst, te schandelijck verhangt, en gaet verworgen.
 
Zoo ras d'elendige Latijnen 't ongeluck
 
Verneemen, treckt de maeght Lavinie van druck
915
Het blonde haer van 't hooft, en krabt haer roode kaecken.
 
Alle andren en haer stoet aen 't razen: alle daecken
 
Van 't hof aen 't galmen van benautheit, en misbaer.916-17
 
De gansche stadt verneemt van 't hof dees droeve maer,
 
En elck ontzinckt de moedt. Latinus, dus verschrocken,
920
Om 't endt van zijn gemael, 't bederf der stede, aen 't nocken920
 
En zuchten, en verscheurt zijn kleet, begruist zijn haer
 
Zijn grijze lock met stof, en vuilnis, en misbaer,922
 
Beschuldight menighmael zich zelven meer en meere,
 
Dat hy Eneas niet by tijts ontfing met eere,
925
Gewilligh en van zelf tot eenen schoonzoon koos.925
 
Terwijl volght Turnus, nu heel traegh en moedeloos,
 
En langkzaem omgesleept van zijn vermoeide paerden
 
Noch weinigen, die hier en daer, gelijck veraerden,928
 
Gaen zwerven langs het velt. de maer van dezen kreet,929
930
Gemengt met wanhoope en vertwijfelinge, en 't leedt,

663 en 't gedruis en onlustigh morren der overhoopleggende stede663 664 klonck hem, als een donderslagh, in zijne ooren. Wee my! wat664-65 665 zoo groot een droefheit zet de vesten in roer? Wat vervaerlijck 666 geroep komt 'er overal van de stadt herwaert aen? Zoo spreeckt 667 hy, en zinneloos den teugel aentreckende, houdt den wagen stil.+ 668 De zuster, die in de gedaente van Metiskus den wagenaer ver- 669 andert, wagen en paerden en teugel mende, bejegende hem met669 670 dusdanige woorden: Turnus, volgenwe de Trojanen dit langs, 671 daer de kans ons allerschoonst is: ginder is volcks genoegh om 672 de stadt te beschermen. Eneas bespringt d'Italianen, en vecht vast 673 midden onder den hoop: laet ons oock wat passen te raken, en673 674 den Teukren een deel gewonden en dooden t'huis sturen: ghy 675 zult geen kleener getal vyanden ter helle zenden, nochte met 676 minder eere uit den slagh wederkeeren. Hier op antwoorde Tur- 677 nus: o Godin, mijn zuster, ick vernam u al over een poos, toen+677 678 ghy door uwe treken eerst het verbont steurde, en u in dit ge- 679 vecht staeckt: en nu wilt ghy my te vergeefs bedriegen: maer 680 wie zont u van den hemelschen Olymp neder, om zulck eenen 681 moeielijcken last t'aenvaerden? Of was het op dat ghy uwen onge- 682 luckigen broeder schrickelijck zoudt zien omkomen? want wat682-83 683 recht ick toch uit? of wat kans is 'er om stadt en burgery te red- 684 den? Ick zagh zelf den dapperen Murraen (boven wien niemant 685 leeft, die my waerder is) zwaerlijck gewont, voor mijn oogen ster- 686 ven, en hoorde hem noch om my roepen. D'ongeluckige Ufens 687 leit 'er oock toe, om onze schande niet te zien, en de Trojanen687 688 proncken met zijn lichaem en wapenen. Zal ick gedoogen, dat men 689 (dit alleen ontbrack ons noch) de huizen uitroie? Zal ick Drances689689-90 690 woorden niet met mijne daden beschamen? Zal ick hun den rugh 691 bieden? en dit lant Turnus zien voorloopen? Is sterven dan zulck691

 
Gedruis en morren der gemeente, die, onlustigh931
 
En twistigh overhoop, in roer is, en onrustigh,932
 
Geeft hem een' donderslagh in d'ooren: wee my, wat
 
Zoo groot een droefheit schockt en schudt d'ontroerde stadt?
935
Wat schrickelijck geroep, wat onweêr is hier gaende?
 
Zoo spreeckt hy zinneloos, en houdt den wagen staende,
 
En treckt den teugel aen. de zuster, in den schijn937
 
Van zijnen wagenaer Metiskus, die de lijn
 
En teugel ment van 't paert, ontmoet hem met dees rede:939
940
Nu Turnus, volgh met my de Troischen, van de stede
 
Dit heen, daer ick de kans voor u veel schooner schat:
 
Want gins is volcks genoegh en maght, om 's konings stadt
 
Te helpen voorstaen. vorst Eneas met zijn vaenen943
 
Vecht midden in den hoop, bespringt 'er d'Italjaenen:
945
Laet ons oock passen wat te raecken in 't gedruis,
 
En stierenwe den Frygh een' hoop gewonden t'huis946
 
En dooden: gy zult mê geen kleener tal van benden
 
En vyanden gevelt ter helle nederzenden,948
 
Noch met geen mindere eer braveren na den slagh.949
950
Hierop zeght Turnus: ô Godin, mijn zuster, ach,
 
'k Vernam u al een poos, toen gy door uwe treken
 
't Verbont eerst steurde, en u in dit gevecht gingt steecken:
 
Nu wiltge my vergeefs bedriegen, elck ten schimp.953
 
Maer wie heeft u gestiert van Jupiters Olymp,
955
Om zulck een' zwaeren last t'aenvaerden, hier beneden?955
 
Of was 't om jammerlijck uw' eigen broeder heden
 
Te zien verwonnen? want wat recht ick uit? wee my!
 
Wat kans is hier, om nu de stadt en burgery
 
Te redden? ick zagh zelf Murraen den helt, my waerder
960
Dan al die leven, voor mijne oogen sterven, zwaerder
 
Gewont dan een van 't heir, en hoorde hoe hy riep
 
Om Turnus. Ufens, die rampzalige, is al diep
 
In slaep gevallen, om ons schande niet t'aenschouwen.963
 
De Troische proncken met zijn lichaem, fel doorhouwen,
965
En met zijn wapenen. zal ick gedoogen dat
 
Men [dit alleen ontbrack ons noch,] de koningsstadt
 
En huizen uitroy'? zou het niet mijne eer betaemen
 
Den mont van Drances met mijn daeden te beschaemen?
 
Zal 't lant nu Turnus zelf zien loopen voor hun wraeck?969
970
Is eens te sterven dan zoo jammerlijck een zaeck?
tekstkritische noten

692 een deerlijcke zaeck? O Geesten, weest my genadigh, dewijl de+692 693 Goden tegens my ingespannen zijn. Mijn ziel zal, heiligh en vry693 694 van de smet der bloohartigheit, en zonder immermeer haer groote694 695 voorouders t'onteeren, by u nederdalen.

696 Naulicks sprack hy dit, of Sages op een schuimbeckende paert+ 697 gezeten, komt, voor in zijn aenzicht met eenen pijl gewont, mid- 698 den door den vyant hene gevlogen, en roept weemoedigh in het698-99 699 rennen om Turnus: o Turnus, al onze behoudenis hangt aen u:+ 700 ontfarm u over uw volck. Eneas blixemt met zijn wapenen, en 701 dreight de hooge sloten van Italie neder te worpen en te verdel-701 702 gen: en alree vliegen de fackels naer de daecken: De Latijnen 703 zien op u, slaen hunne oogen op u. Koningk Latinus zelf mom-+703-704 704 pelt vast, wien hy voor zijnen schoonzoon kennen wil, en met 705 zijn dochter paren. Behalve dit is de Koningin zelf, die u zoo+ 706 droegh, door haer eige hant gesneuvelt, en van schrick uit het706 707 licht des levens gevloden. Messapus en de gestrenge Atinas hou-707 708 den alleen voor de poorten de heirspits des vyants staen. Keur-708-709 709 benden omcingelen hun dicht van wederzijde: d'yzeren oegst709-10 710 van bloote zwaerden staet ysselijck: en ment ghy den wagen om 711 en wederom over het velt, daer geen vyant is? Turnus door de+711-12 712 verbeeldinge des verbijsterden staets verbaest, zagh hem stilzwij- 713 gens aen: in zijn gemoedt gaet een geweldigh gety van schaemte713-15 714 en dolheit met droefheit gemengt, en minne van razernye aen- 715 gedreven, en kennis van zijn eige vromicheit. Zoo ras de nevels

 
Weest my genadigh, ô gy geesten, wijdt verbannen:971
 
Want tegens my is nu de hemel ingespannen.
 
Mijn ziel zal heiligh, en van blooheit noit besmet,
 
En, zonder vaders stam en mijner vadren bedt974
975
t'Onteeren, naer den poel des jammers nederstygen.
 
Dit sprack hy nauwelijx, of Sages komt'er hygen,
 
Op een schuimbeckend paert, van vore in 't aengezicht
 
Gewont met eenen pijl, en midden door den schicht
 
En 't punt der vyanden gevlogen, bloênde en bloedigh.978-79
980
Hy roept in 't rennen om prins Turnus, heel weemoedigh:980
 
O Turnus, 't heil des rijcks hangt nu aen u alleen.
 
Ontferm u over 't volck. Eneas, op de been,
 
En toornigh, blixemt met zijn wapen, dreight de sloten
 
Van gansch Italie te sloopen, om te stooten,
985
Te gront te worpen: torts en brandtuigh vlieght om hoogh
 
Naer trans en dack. al 't volck in vreeze slaet zijn oogh
 
Op u: het gansche rijck van Latium verlegen987
 
Ziet uit naer u alleen. Latinus mort verslegen,988
 
En mompelt wien hy voor zijn' schoonzoon kennen wil,
990
En paeren met zijn kint. behalve dit is stil990
 
De koningin, die u zoo droegh, naer heur vermogen,
 
Gesneuvelt door haer hant, en snel van schrick bewogen,992
 
Uit 's levens licht gevloôn. de strenge Atinas staet
 
Met Messap, en hy houdt, als overste en soldaet,994
995
Des vyants heirspits voor de poorte uit yver tegen.995
 
De keurebenden hen van weerzijde aller wegen
 
Omringen. d'ysren oogst van bloote zwaerden is
 
Vervaerlijck aen te zien: en ment gy ongewis998
 
Den wagen heene en weêr op 't velt, daer geen partyen999
1000
Te vinden zijn in 't velt? prins Turnus, dus in lyen,1000
 
Terwijl hy zich verbeelt 't verbystren van zijn' staet,1001
 
Ziet hem stilzwygende aen, met een verbaest gelaet.1002
 
In 't harte gaet een ty, een vreeslijck ty van schande
 
En schaemte en razerny gemengt, en allerhande1004
1005
Gedachten, en van min door dolheit aengenoopt,1005
 
En kennis van zijn deught, die op de zege hoopt.1006
tekstkritische noten

716 der hartstoghten verdwijnen, het licht des verstants weder te 717 voorschijn komt, keert hy de stralen zijner gloeiende oogen naer 718 de vesten toe, en ziet van den wagen met een bijstere ontstelte-718-19 719 nisse de groote stadt achter zich leggen. Maer zie de vlam in de 720 houte timmeraedje geslagen, welde vast opwaert ten hemel, en+720 721 vont vatten aen den wachttoren; den toren, dien hy zelf met721 722 balcken gebonden en opgetrocken had, op raders gezet, en met 723 bruggen omhoogh verzien. Nu zuster, hou uw rust, en behinder+ 724 my niet: nu is het nootlot meester: laet ons Godt en het harde724-25 725 geval volgen, daer zy ons naer toe roepen. Ick heb opgezet tegens 726 Eneas te vechten: ick heb opgezet de bittere doot, hoe bitter die 727 oock zy, te sterven, en ghy, zuster, zult my niet langer in schande 728 zien: ick bidde u laet my nu razen, eer ick hem razende te keer728-29 729 ga. Zoo sprack hy, en sprongk haestigh van den wagen op het+ 730 velt, en door vyant, door schichten henestrevende, verliet zijn 731 zuster, die bedroeft was, en ruckte gezwint midden door de troe- 732 pen hene. En gelijck een steen, of stuck eener steenrotse van+ 733 de kruin des berghs door den wint afgescheurt, (het zy dat de733-35 734 felle slaghregen dien afspoele, of d'outheit allengskens dien met 735 der tijt los maecke) steil naer beneden rolt, en met eenen gewel- 736 digen vaert recht neder stort, tot dat hy bosschen vee en men- 737 schen met zich slepende, tegens den gront aenstuit: alzoo ruckt+ 738 Turnus, door de gesloopte troepen naer stadts vesten toe; na738 739 dat het velt van al het vergoten bloet dreef, en de lucht van snor-739

 
Zoo ras de nevels van d'ontsteltheên aen 't verdwijnen,1007
 
De straelen des verstants beginnen door te schijnen,
 
Keert hy de straelen van zijn gloeiende gezicht1009
1010
Naer stadt toe, en aenschout de stadt, die achter light,
 
Met bystre ontsteltheit aen. maer zie, de vlam, geslage1011
 
In 't houten timmerwerck, vloogh opwaert lichter laege,1012
 
Vont vatten aen 't gevaert des torens, dien de wacht1013
 
Bevolen, van hem zelf met balcken in zijn kracht
1015
Gebonden was, en hoogh ten hemel opgetogen,1014-15
 
Op raders hecht geplant, en, boven stijf gebogen,
 
Met balcken wel voorzien. nu zuster, hou uw rust.1016-17
 
Beletme niet: nu is het nootlot, des bewust,1018
 
Ons meester. laet ons Godt en 't hardt geval nu volgen,
1020
Waer zy ons roepen, en verdaegen. 'k heb verbolgen1020
 
Nu opgezet den vorst Eneas 't hooft te biên.
 
'k Hebbe opgezet geen doot, geen bittre doot, te vliên,
 
Hoe bitter deze oock zy. gy zultme, als overmande,1023
 
O zuster, niet lang zien in oneere en in schande.
1025
Ick bidde u, gunme dat ick raze heene en weêr,
 
Eer ick hem razende en kranckzinnigh ga te keer.1025-26
 
Zoo sprack hy, sprong terstont met yver van den wagen,
 
En, strevende door schicht en vyant onverslagen,1028
 
Verliet zijn zuster in haer droefheit, vloogh gezwint
1030
Door 's vyants troepen, als een steen, die door den wint
 
Gereeten, op den top des berghs, van hooge klippen,
 
[Het zy een regenbuy dien afspoelt, of het glippen,
 
Der jaeren dien verwrickt, en los ruckt met der tijt,]1032-33
 
Heel steil beneden rolt, en schichtigh nederglijt,1034
1035
Tot dat hy bosschen, vee, en menschen me komt sleepen,
 
En weêrstuit op den gront: aldus, van spijt beneepen,1036
 
Ruckt Turnus vreeslijck door 't gesloopte heir naer ste,
 
Daer 't velt van bloet drijft, als een barrenende zee.1038
 
De schichten snorden in de lucht uit alle streecken.
tekstkritische noten

740 rende schichten ruischte: hy wenckt met de hant, en begint met 741 een aldus deftigh te spreken: ghy Rutulen, houdt nu op: ghy+741 742 Latijnen, houdt op van schieten: dit besla zoo 't wil, het zal op742-43 743 my alleen aenkomen: 't is billijck dat ick de schennis des verbonts 744 voor u allen boete, en met den zwaerde beslechte. Hier op wekenze 745 al te zamen, en lieten een ruimte in het midden.

746 Maer vader Eneas hoort Turnus zoo dra niet noemen, of hy+ 747 verlaet de muren, verlaet de hooge torens, zet al het sammelen747-48 748 aen d'een zijde, staeckt al den begonnen arbeit, springt op van 749 blijschap, en knarst afgrijsselijck met zijn geweer, zoo luide als749 750 Athos, zoo luide als Eryx, of vader Appenijn zelf, wanneer hy750 751 met zijne schemerende eicken ruischt, en vrolijck zijn besneeuwde751-52 752 kruin in de lucht opsteeckt. Nu keerden Rutulen en Trojanen 753 en alle Italianen, en alle die omhoogh de vesten inhadden, en die753-54 754 om laegh de muren rammeiden, hunne oogen om strijt om, en 755 schoten het harnas uit. Vader Latinus zelf stont versuft, om dat755 756 hy twee mannen, elck in een byzonder gedeelte der wijde weerelt 757 geboren, elckandere met den stalen degen zagh te keer gaen.757 758 Zoo dra het velt vlack voor hen open leit, loopenze gezwint toe,+758 759 en ontginnen het lijfgevecht van verre, met worpen van schichten,759 760 met beuckelaer, en klinckende metael. D'aerde dreunt 'er af: daer760 761 na houwenze met den degen slagh op slagh toe: fortuin en dap-761 762 perheit mengen zich onder een. Gelijck een paer stieren op Sila,+762 763 den geweldigen bergh, of op den hoogen Taburnus schrap tegens763-64 764 een staende om te stooten, met hunne hoornen vyandelijck tegens

1040
Hy wenckte met de hant, ving deftigh aen te spreecken:1040
 
Ghy Rutuliers, houdt op: Latynen, houdt uw rust
 
Met schieten. dit besla zoo 't nootlot dat gelust:1042
 
Nu gelt het my alleen. 't zal billijck my betaemen,
 
Dat ick de schennis des verbonts voor u te zamen
1045
Nu boete, en eerelijck beslechte met mijn zwaert.1045
 
Op deze rede wijckt elck een, laet middenwaert
 
Een ruime en ope plaets, tot dit gevecht beschoren.1047
 
De naem van Turnus quam Eneas naeu ter ooren,
 
Hy liet de torens staen, zet alles aen een zy,
1050
Staeckt al 't begonnen werck, springt op, verheught en bly,
 
En knerst afgrijsselijck met zijn geweer en degen:
 
Zoo luide als Athos, en zoo luide als d'opgestegen1052
 
Bergh Eryx, en zoo luide als vader Apenijn,
 
Wanneer hy opruischt, met den schemerenden schijn1054
1055
Van eicken, en heel frisch, de kruin, met sneeu behangen,
 
Ten hemel opsteeckt: en zy keerden met verlangen,1056
 
[Trojaen, en Rutulier, en Italjaen, en al
 
Die boven op de vest bezetten poort en wal,
 
En onder vast den muur rammeiden,] d'oogen weder
1060
Eendraghtigh naer dit perck, en leiden 't harnas neder.
 
Latijn de vader stont zelf stom om dit verscheel1061
 
Van bey dees mannen, elck in een byzonder deel
 
Der weerelt voortgeteelt, toen hy hen onverslegen1063
 
Elckandre ontmoeten zagh met schilt en staelen degen.
1065
Zy loopen hier, zoo dra het vechtperck open leght
 
Van weêrzy toe, en elck ontgint het lijfgevecht
 
Van verr', met worpen van hun vlugge speere en schichten,
 
Met beuckelaer en klanck van koper, zonder zwichten,
 
En d'aerde dreunt'er af. zy houwen, slagh op slagh,
1070
Met zwaerden rustigh toe. hier mengt zich, als het plagh,1070
 
Fortuin en dapperheit te gader: als twee stieren1071
 
Op den geweldigen bergh Syla schricklijck tieren,1072
 
Of op Taburnus kruin, ten oorelogh gekant,
 
En stootzieck, met hun hooft en hoornen, vast geplant,
tekstkritische noten

765 elckandere inloopen; terwijl de herders op een zijde geweken, 766 vast beven van vervaertheit, al het vee van angst stom staet, en 767 de vaerzen zachtelijck morren en toezien, wie over het vee zal767 768 heerschen; wien geheele driften zullen achteraen volgen; en zy 769 onderling vast met kracht toestootende, elckandere wonden, de 770 horens tegens een zetten, en in het vleesch booren, dat plassen 771 bloets van hals en schoft afspoelen, en al het woudt oploeit van 772 dit gesteen: niet anders rennen Eneas, de Trojaen, en de Helt, 773 een neef van Daunus, met hunne beuckelaren tegens een, dat773 774 de lucht van al het gedruis waeght. Jupiter zelf houdt zijn even-+774-75 775 wightige schael in de hant, en weeght het nootlot dezer beide 776 tegens elckandere, om te zien wiens leven boven drijve, en wie776-77 777 het hooft onder haele. Turnus, waenende boven te staen, hief+777 778 met al zijne maght zijn schitterende zwaert zoo hoogh op als hy 779 moght, en sloegh toe: Trojanen en Latijnen schreeuwden van 780 vervaertheit, dat beide de heiren opzagen: maer het meineedige780 781 zwaert sprong in stucken, en begaf hem in het heetste van zijnen 782 moedt: hy nam de vlught te baet, en vloot sneller dan de wint, 783 zoo dra hy het vremde gevest en zijne handt weerloos zagh.783 784 Men zeit dat Turnus, toen hy zijn paerden inspande, op den 785 snellen wagen klom, om d'eerstemael de Trojanen te bestrijden,785 786 zijn vaders zwaert uit haestigheit achterlatende, den degen van786 787 Metiskus, zijnen wagenaer, medenam: en hier een lange wijl ge- 788 noegh aen had, zoo lang de Trojanen, hier en daer omzwierende,788 789 hem den rugh boden: maer nu hy tegens de wapens, van Godt789

1075
Elckandre inloopen, daer de herders, in die streecken,1075
 
Vast toezien op den strijt, aen d'eene zy geweecken,1076
 
En beven, heel vertsaeght; de kudde stille staet,
 
Verstomt van schrick, de vaers in twijfel morren gaet1078
 
Wie entlijck van die bey de kudden zal regeeren,1079
1080
Wie heele driften op zijn spoor en tredt zal leeren
 
Van achter volgen; en de vechters vast vooruit
 
Toestootende het punt des horens in de huit
 
Van weêrzy duwen, en elckandre vreeslijck pletten,1083
 
De horens tegens een met al hun krachten zetten,
1085
En booren in het vleesch, dat gansche plassen bloet
 
Van hals en schoft op d'aerde afloopen, als een vloet,
 
Al 't bosch van 't steenen loeit: niet anders rennen loopen
 
De Frygiaensche vorst, en Daunus neef door 't open
 
Met hunnen beuckelaer elckandere onvertsaeght
1090
Op 't lijf, dat al de lucht van dit gedruis gewaeght.
 
Jupijn, de vader, houdt nu zelf, gelijck rechtsplightigh,1091
 
De schael in zijne hant, heel net en evenwightigh,1092
 
En weeght het nootlot van dees beide tegens een,
 
Om toe te zien wiens tijt van leven, daerze streên,1094
1095
Zou boven drijven, wie het hooft zoude onder haelen.
 
Prins Turnus, die nu waent in 't winnen niet te faelen,
 
Verheft met al zijn maght het schitterende zwaert
 
Zoo hoogh op als hy magh, houwt toe heel onvervaert.
 
Trojaen en Latijnist aen 't schreeuwen van verschricken,
1100
Dat bey de heiren zich met hun verbaesde blicken
 
Nu wenden naer dien oort: maer als een rechte straf,1101
 
Sprong flux 't meineedigh zwaert in stucken, en begaf
 
Den helt in zijnen moedt, van hitte voortgedreven.1103
 
Hy nam de vlught te baet, en vloot, niet zonder beven,
1105
Veel sneller dan de wint, zoo dra hy 't vreemt gevest
 
En zijne hant dus bloot en weerloos zagh op 't lest.
 
Men zeght dat Turnus, toen hy eerst het paert inspande,
 
En op den wagen klom, om d'eerste, in dezen lande,1108
 
Den Troischen 't hooft te biên, zijn eige vaders kling
1110
Uit haest vergeetende, het reedtste dat'er hing1110
 
Metiskus zijn koetsiers geweer nam, en hiermede
 
Zich wel beholp, zoo lang de Troischen, zonder stede
 
Te houden, hier en daer vast vloden zonder eer:1112-13
 
Maer nu hy tegens dit uitmuntende geweer,1114
tekstkritische noten

790 Vulkaen gesmeet, aengingk, zoo sprong het lemmer met een 791 sterflijcke hant gesmeet, van den slagh, gelijck bros ys, in het791-92 792 roode zant aen glinsterende stucken: dies Turnus zinneloos langs+ 793 het vlacke velt henevloot, en onzeker, nu herwaert dan derwaert793 794 om en wederom zwaeide: want de Trojanen sloegen van alle 795 kanten eenen dicken ringk rontom hem: en aen d'eene zijde wert795 796 hy van een groot moerasch, aen d'andere van de hooge vesten 797 omcingelt. Eneas nietemin (hoewel de wonde des pijls zijnen+797 798 tret middelerwijl vertraeght, de beenen behindert, en het loopen 799 verbiet) vervolght in zijne hitte den verbaesden, en zet voet by799-800 800 voet: gelijck wanneer een jaghthont een hart, van eenen stroom,+ 801 of uit angst voor roode pennen, bezet zijnde, achterhaelt in 't801 802 loopen, en aenhoudt met bassen; terwijl het verschrickt voor802-803 803 lagen, of den hoogen oever, langs duizent paden herwaert en 804 derwaert vlught: en de snelle Umbriaen vast naer het wilt bijt,804 805 en heeft het, en vat het alree, en knarst op zijne tanden, gelijck805 806 of hy 't al vast hadde, en wort onder het ydel toebijten bedro- 807 gen; weshalve op het velt een kreet opgaet, dat meir en oever807 808 rontom wedergalmen, en al de hemel van het gerucht dreunt: 809 eveneens begraeuwt Turnus, terwijl hy vast voorloopt, alle de+ 810 Rutulen, noemt elck by zijnen naem, en eischt het rechte zwaert. 811 Eneas in het tegendeel dreight hem den doot, en strax den hals811-12 812 te breken, wie Turnus durf genaken: en vervaert en versaeghtze, 813 dreight de stadt te verdelgen, en valt, zoo gewont als hy is, op

1115
Gewrocht van Godt Vulkaen, zijn' vyant aen zou randen,
 
Zoo sprongk het lemmer, dat van sterfelijcke handen
 
Gesmeet was, van den slagh, gelijck een bros kristal
 
En ys, in 't roode zant aen stucken overal,
 
Dies Turnus zinneloos, langs 't vlacke velt aen 't vlughten,1119
1120
Onzeker herrewaert en derwaert zwaeit met duchten,1120
 
En weder omzwaeit: want de Troischen sloegen voort
 
Van overal een' ringk rondom hem aen dien oort:
 
Aen d'andre zijde wert hy van moerasch omringelt,
 
Aen d'andre zijde van de hooge veste omcingelt.1123-24
1125
Eneas nietemin, hoewel de wonde van
 
Den pijl zijn tredt en spoet een wijl vertraegen kan,
 
De beenen hinderen, en 't loopen hem verbieden,1127
 
Vervolght in zijnen gloet, het bloet alreede aen 't zieden,
 
Den ree verbysterden, en zet nu voet by voet:1129
1130
Gelijck de hont het hart, in eenen breeden vloet,
 
Of van vervaernis voor een lijn met roode pennen
 
Bezet, flux achterhaelt in 't loopen en in 't rennen,
 
En aenhoudt met gebas, terwijl het hart verbaest,1133
 
Voor laegen, of den kant van 't water, in der haest,
1135
Langs duizent paden vlught, dan hier dan ginder heenen;
 
En d'Umbriaen, gezwint en snel op zijne beenen,
 
Vast aenbijt op het wilt, en heeft het snelle dier
 
Gevat, en knerssetant, als of hy 't reede fier
 
Gevat hadde, en vint zich door ydelheit bedrogen
1140
In 't bijten; hierop stijght een kreet naer 's hemels bogen1137-40
 
Om hoogh van 't velt, dat meir, en stroom, en oever raest,
 
En wedergalmt in 't ronde, en al de streeck verbaest
 
Van deze jaght gewaeght: alleens loopt Turnus zwieren,1140-43
 
Begraeut, terwijl hy vlught, zijn volck, de Rutulieren,
1145
Noemt elck by zijnen naem, en eischt het rechte zwaert.1145
 
Eneas wederom dreight streng en onvervaert1146
 
Zijn' vyant met de doot, en strax den hals te breecken1147
 
Wie Turnus helpt, vervaert vertsaegtze en dreigt dees streken,
 
En koningklijcke stadt te sloopen tot den gront,
1150
Vaert tot zijn' vyant in, hoewel hy is gewont.
tekstkritische noten

814 hem in. Zy loopen vijfwerf om en wederom, en zoo menighmael814 815 herwaert en derwaert: want zij staen naer geene slechte prijzen,815 816 of vechten uit spel, maer om Turnus bloet en leven. By geval 817 stont hier een wilde olijfboom, bitter van loof, aen Faunus toe-+817 818 gewijt, en van outs in eere gehouden, by zeeluiden, die behouden 819 uit der zee komende, hier aen hunne gaven en beloofde kleeders, 820 den Laurentijnschen Heiligh ter eere, plaghten op te hangen:820 821 doch de Trojanen hadden, zonder dit aen te zien, dien heiligen+821 822 stam omgehouwen, om onbelemmert in het velt te kampen. Hier 823 stack Eneas speer: dus verre vlooghze, en bleef wel vast in den823 824 taeien wortel steken. De Dardanier viel 'er op aen, en wou het824 825 punt uitrucken, om met de spiets hem in te volgen, dien hy met 826 rennen niet achterhalen kon. Maer toen zeide Turnus, zinneloos 827 van angst: Faunus, ick bidde u, ontfarm u mijns: en ghy, o gunstige827 828 Aerde, indien ick u, van d'Eneadijnen in den oorlogh onthei-828 829 light, oit in eere hielt, hou de speer toch vast. Zoo sprack hy,829 830 en verzocht de hulp des Godts door geene vruchtelooze belofte: 831 want Eneas, die zich lang verpijnde, kost de beklemde stang met831 832 geen gewelt uit den taeien stam rucken. Terwijl hy hier zoo heftigh 833 op wrong en aendrongh, liep de Godin, Daunus dochter, weder+833 834 in Metiskus zijn wagenaers gedaente verandert, toe, en leverde 835 haren broeder zijn kling weder. Venus zich belgende, dat dit een835-36 836 stoute Nymfe vry stont, trat toe, en ruckte den schicht diep uit 837 den wortel. Zy lieden trots op deze wapens, en nieuwen moedt837 838 scheppende; d'een op zijn zwaert betrouwende, d'ander moedigh838

 
Zy loopen vijfwerf om en weêrom, bang voor hinder,1151
 
En vijfwerf heene en weêr, dan herwaert aen, dan ginder:1151-52
 
Want geen van beide staet naer eenen slechten prijs,
 
Noch 't is geen spiegelstrijt: men vecht, naer krijgsmans wijs.1154
1155
Het wil'er Turnus nu den hals en 't leven gelden.
 
Een wilde olijfboom stont hier juist in deze velden,1156
 
Wiens bitter loof en stam Godt Faunus was gewijt,
 
En langen tijt ge-eert by zeeliên, die, bevrijt
 
Van schipbreuck, aen dien boom hunne offergaven veiligh1159
1160
En kleeders, Godt belooft, den Laurentijnschen Heiligh1160
 
Ter eere, hingen, doch de Troische, die hier quam,
 
Had ongodtvruchtigh hier den heilgen boom en stam
 
Omver gehouwen, om in 't vrye velt te vechten.
 
Hier stack Eneas speer: dus verre bleefze hechten,
1165
Na haere snelle vlught, in taeie wortels vast.
 
Hier viel de Dardanier op aen, en wou van last1166
 
Het punt uitrucken, heel verbittert en verbolgen,
 
Om met de scherpe spiets zijn' vyant in te volgen,
 
Dien hy met rennen nu niet achterhaelen magh.
1170
Maer toen sprack Turnus, dol van vreeze, en uit ontzagh:1170
 
O Faunus, 'k bid ontfarm u mijns, en gy, ô Aerde,
 
Indien ick u, [die van den Troischen naer uw waerde
 
Niet zijt verdaedight in den krijgh, maer geschoffeert,]1173
 
Altijt in eere hielt, zoo hou op mijn begeert
1175
De speer nu vast. zoo badt de helt op deze stede.
 
De Godt ontzey hem niet te helpen naer zijn bede:1176
 
Want vorst Eneas, die zich lang verpijnde, kost
 
De vast beklemde stang niet uit den taien post1178
 
Uitrucken met gewelt. terwijl hy hier zoo krachtigh
1180
Op aendrong, ruckte, en wrong, liep Daunus nicht voordachtigh,1180
 
Weêr in Metiskus schijn, en leverde den broêr1181
 
Zijn' degen wederom: dies Venus nedervoer,1182
 
Uit belghzucht dat een Nymf bestont zoo stoute stucken,1183
 
En quam gezwint de speer uit dezen wortel rucken.1184
1185
Zylieden, even trots op deze wapens, gaen
 
Met nieuwen moedt in 't perck; d'een op zijn zwaert in 't slaen,
 
En d'ander op zijn speer betrouwende, kloeckmoedigh
tekstkritische noten

839 en groots op zijne speer, stellen zich in, met meeninge om ten839 840 uitersten adem toe te vechten.

841 Ondertusschen spreeckt d'almaghtige Koningk des hemels Juno+ 842 aen, die uit een goude wolck den strijt vast aenziet: mijn ge- 843 malin, wat zal nu het einde wezen? wat faelt 'er wijders aen?843 844 Ghy zelf weet wel, en wilt het wel weten, hoe men by nootlot 845 schuldigh zy den vergoden Eneas ten hemel in te halen, en tot845 846 aen de starren toe te verheffen. Wat hebt ghy voor? Of waer 847 op zit ghy hier en wacht in de wolcken? Past het wel, dat men847 848 eenen Heiligh, gelijck een sterflijck mensch, wonde, of Turnus 849 zijn ontruckt lemmer (want wat vermoght Iüturne zonder u) weder-849 850 levere, en den moedt der verwonnelingen stijve? Hou dan nu 851 endelijck eens op, en laet u door onze gebeden bewegen, en u 852 van zulck een hartewee niet stilzwijgende knagen. Ghy klaeghde852-54 853 my menighmael deerlijck met uwen minnelijcken mont uw harte- 854 wee: nu is men tot het uiterste getreden. Ghy vermoght de Tro- 855 janen, te water en te lande, om te slepen; den gruwzamen krijgh 856 te berockenen; het hof te schenden, en het bruiloftskleet in een856 857 treurgewaet te veranderen: ick verbiede u iet wijders tegens ons857 858 voor te nemen. Zoo begost Jupiter: Zoo sprack in het tegendeel858 859 de Godin, dochter van Saturnus, met neergeslagene oogen: o groote 860 Jupiter, dewijl my bekent is, dat u dit aldus behaeght, zoo ver-

 
Zich innestellen, met een vast besluit om bloedigh1188
 
Te vechten alzoo lang hun adem overschiet.
1190
Terwijl spreeckt Jupiter, 't almaghtige gebiet1190
 
Des hemels, June eens aen, die uit de goude wolcken
 
Vast toeziet op den strijt en twist van deze volcken:
 
Mijn gemaelin, wat zal, wat wil het einde zijn?
 
Wat faelt'er wijders aen? gy weet het in wat schijn,1194
1195
En wilt wel weeten, dat het nootlot niet kan faelen,
 
Maer ons by schult verplicht Eneas in te haelen1196
 
Gelijck een' aerdtschen Godt te heffen op den stoel1197
 
Des hemels. wat 's uw wit? of waerop zitghe koel
 
En wacht in deze wolck? zou 't passen door uw vonden1198-991199
1200
Een' Heiligh, als een' mensch, die sterflijck is, te wonden?1200
 
Of Turnus 't zwaert, dat hem in noot begaf zoo ruw,1201
 
[Wat kon Juturne toch uitvoeren zonder u?]
 
Weêrom te levren, en den moedt van dien verwonnen
 
Te stijven? hou dan op van 't geen gy hebt begonnen,1204
1205
En laet u ons gebeên beweegen. laet uw hart
 
Niet heimlijck knaegen van dit hartewee, dees smart.
 
Gy hebtme dickwijl droef met minnelijcke lippen
 
Uw hartewee geklaeght: nu laet uw opzet glippen.1208
 
Men is op 't uiterste gekomen. gy vermoght
1210
Te water en te lant den Troischen op dien toght1210
 
Te sleepen, tegens een te kanten 's oorloghsstanderen,1211
 
Het hof te schenden: gy kunt bruiloftskleên veranderen
 
In droeve treurkleên, en 't bedruckte rougewaet.
 
'k Verbiede u wijder iet te reppen, en den staet
1215
Van 't rijxbesluit om hoogh te steuren. d'oppervader1214-15
 
Hief aen op deze wijs: en Juno volghde spader,1216
 
En sprack in 't tegendeel, sloegh d'oogen neêr in 't endt:
 
O groote Jupiter, dewijl my is bekent
 
Dat u dit dus behaeght, zoo zal ick Turnus laeten1219

861 laet ick Turnus, en het aertrijck tegens mijnen danck: anders861 862 zoudt ghy my nu niet in de lucht alleen zien zitten lief en leet862 863 verdragen: maer ick had met vlammen gewapent, al zelf in de 864 slaghorden gestaen, en de Trojanen op het spits voor hunnen864 865 vyant gesleept. Ick riedt Iüturne, ick beken het, haren ellendigen 866 broeder by te staen, en vont goet, datze om zijn leven te bergen, 867 noch wat grooters zou bestaen; evenwel niet met schichten, niet 868 met den boge te schieten. Dit zweere ick, by het onverzoenbare+868-69 869 hooft der Stygische bronne, den eenigen eedt, die Goden ver- 870 plicht: en nu geef ick het op, en laet den krijgh, die my tegen 871 is, drijven. Dit bidde ick u hartelijck (het welck met geene noot-871-72 872 wet strijt) ter liefde van Latium, en uwen volcke ter eere, dat, 873 wanneerze nu door een geluckigh huwelijck (laet dit vry voort- 874 gaen) zich vereenigen en verdragen; wanneerze nu een verbont874-75 875 sluiten en wetten stellen; dat de Latijnsche inboorlingen hunnen 876 vorigen naem niet verwisselen; nochte ghy hun opleght, datze 877 Trojanen en Teukren genoemt werden, nochte hunne spraeck877 878 en draght veranderen: het blijve Latium en men noemze d'Albaen-878 879 sche Koningen in der eeuwigheit: de Roomsche stam groeie door879-80 880 d'Italiaensche vromicheit in mogentheit op. Troje leit in d'assche 881 begraven: laet zijnen naem en gedachtenis oock begraven blijven. 882 D'oirsprongk der menschen en aller dingen haer aenlachende,+882 883 zeide: ghy zijt Jupijns volle zuster, en Saturnus tweede kint: hoe883 884 gaet 'er zulck een gety van verbolgenheit in uw gemoedt? Maer 885 welaen, legh af den haet, waer mede ghy te vergeefs ingenomen

1220
Mijns ondancks, 't aerdtrijck mede, en dees geschockte staeten.
 
Gy zoudt my anders nu niet in de lucht gereet1221
 
Zien zitten, en dus koel verdraegen lief en leedt.1222
 
Ick waer met vier en vlam al hantgemeen geworden,
 
En had my schrap gezet in 't spitste der slaghorden,1224
1225
De Troischen voor het spits der vyanden gesleurt.
 
Ick riedt Juturne, en wil 't bekennen, op haer beurt
 
Te letten, en den broêr in zijn verdriet te stercken,1226-27
 
Vondt raedzaem datze, om hem te bergen, iet zou wercken1228
 
Van wightiger belang, doch geensins van om hoogh
1230
Tot zijn verdaediging gebruicken schicht, of boogh.
 
Dit zweere ick by het hooft der onverzoenbaere ader
 
Des jammerpoels; een eedt, die Godt, der Goden vader,
 
En alle Goôn verbint. nu geef ick 't op al heel,1231-331233
 
En scheide uit dezen krijgh, dit haetelijck krackeel.
1235
Dit bidde ick hartelijck, 't welck met geen nootwets reden1235
 
Zal stryden, om de min van vorst Latinus steden,1236
 
En 't volck ter eere, dat, wanneerze in 't huwelijck
 
Door 't vreedzaem lot van een gezegent koningkrijck,
 
[Laet dit vry voortgaen,] zich verbinden, en verdraegen;1239
1240
Wanneerze in een verbont getreên, naer hun behaegen
 
Oock wetten stellen, dat het ingeboren zaet1241
 
Van Latium geensins zijn' eersten naem verlaet',
 
Noch gy hun opleght, eer de vreemden hierop roemen,1243
 
Dat zy zich Teukren en Trojaenen laeten noemen,
1245
Noch hunne spraeck en draght verandren in 't gemeen.1245
 
Het blijve Latium: men noem' hen, als voorheen,1246
 
d'Albaensche koningen, eeu in eeu uit volkomen.
 
De Roomsche rijxstaet groei' door d'Italjaensche vroomen,
 
In maght en mogenheit. out Troie leght in d'asch
1250
Begraven: laet zijn naem en faem, gelijck die was,
 
Begraven blyven. Godt, een oirsprongk aller menschen
 
En dingen, loegh haer aen, en sprack: ick stemme uw wenschen,1252
 
O volle zuster van Jupijn, Saturnus kint,
 
Na my zijn eerste vrucht. hoe gaet'er dus ontzint1253-541254
1255
Zoo groot een ty van wraeck en gramschap in uw harte?
 
Legh af den haet, waer van gy vruchteloos met smerte
tekstkritische noten

886 zijt. Ick bestem uwen eisch, en geef het gaerne gewonnen. d'Auso-886 887 niaen zal zijne vaderlijcke tael en zeden behouden, en de naem 888 blijven, gelijck hy is: de Trojaen zal aen zijn bloet huwen, en onder888-89 889 hem schuilen. Ick wil hier den godtsdienst der Frygianen en hun 890 kerckzeden invoeren; en maecken 'er alle Latijnen af, van eener-890 891 hande tale. Ghy zult dit geslacht, het welck met Ausonischen891 892 bloede gemengt, hier uit voortkomt, zien door zijn godtvruchtig- 893 heit boven menschen en Goden steigeren: en geen volck ter 894 weerelt zal u zoo godtsdienstigh eeren. Juno bestemde dit vrolijck894 895 met geneighden hoofde, en veranderde haer opzet. Ondertus-895 896 schen scheideze uit de wolcken, en verliet dit gewest.896

897 Dit beschickt zijnde, zoo leit de vader wat anders by zich 898 zelven over; en neemt voor Iüturne uit haer broeders leger te 899 verzenden. Twee pesten zijn 'er, Vloeckgodinnen geheeten, t'eener899-902 900 draght met de helsche Megere, uit de Midnacht geboren, met 901 gelijcke slangekrullen gehult, en met wintvangende vlercken voor- 902 zien. Deze verschijnen ten hove, voor Jupijns troon, en wetten 903 den schrick der zwacke menschen; wanneer de Koningk der 904 Goden toornigh, toeleit om afgrijsselijcke sterfte en zieckten te904 905 baeren, of de steden naer heure verdiensten met oorloge te straf-905 906 fen. Jupiter stiert een van die beide uit den hoogen hemel, en+ 907 belast haer Iüturne tot een voorspoock te bejegenen. Zy vlieght907

 
Dus ingenomen zijt. ick stem hierop uw' eisch,1257
 
En geef het garen u gewonnen deze reis.
 
d'Ausoniaen behou zijn vaders zede en taele.
1260
Geen volgende eeu noch tijt den ouden naem bepaele,1260
 
Die blijf gelijck hy was. de Troische geef zijn stem,1261
 
En huwe aen zijnen stam, en schuil slechts onder hem.
 
Ick wil den Godtsdienst en de kerckelijcke zeden
 
Der Frygiaenen hier invoeren in de steden,
1265
En scheppenze alle tot Latynen, eens van spraeck.1265
 
Gy zult dit vroom geslacht, het welck met groot vermaeck1266
 
Zich met Ausonischen en hunnen stam gaet mengen,
 
En uit hun voortspruit, zien, door 't goddelijck gehengen1268
 
En zijn godtvruchtigheit, opstijgen in den troon,1269
1270
Oock boven het geslacht van menschen en van Goôn:
 
En geenerhande volck, zoo wijt de starren keeren,1271
 
Zal Juno zoo getrou en zoo godtsdienstigh eeren.
 
Saturnus dochter volght Godts raetslot, niet meer straf,1273
 
Bestemt het met een' wenck, en leght haer opzet af,1274
1275
En, scheidende uit de wolck, verlaet het luchtgeweste.
 
Dat was beschickt, toen ley Godt Jupiter ten leste
 
Dit anders over, en neemt voor hoe hy in 't endt1277
 
De nimf Juturne flux uit 's broeders leger zent.
 
Twee Pesten zijn'er, die wy Vloeckgodinnen heeten,
1280
Geboren t'eener draght, in onderaertsche reeten
 
Des midnachts, met Megeer, de helsche razerny,1280-81
 
Met addren eveneens gehult gekrult als zy,
 
En snel van vlercken, die haer op de winden draegen.
 
Dit paer verschijnt ten hove, en wet, op Gods behaegen,
1285
Den schrick van 't zwacke volck, wanneer 't almogendom,1285
 
De koning van de Goôn verbolgen toeleght, om
 
Afgrijsselijcke sterfte en zieckten aen te teelen;1287
 
Of steên, naer heur verdienst', door ooreloghskrackeelen
 
Te straffen. Jupiter stiert eene van dit paer
1290
Uit 's hemels troon om laegh, belast heur datze daer
 
Godin Juturne ontmoete, en in der yl bejegen',
 
Als voorspoock van zijn doot. zij komt om laegh gestegen1292
tekstkritische noten

908 hene, en wort van eenen snellen dwarrelwint naer het aertrijck+ 909 gevoert: niet anders dan de pijl des Parths, met venijnige en bit- 910 tere gal gewapent, van de pees door de wolcken gedreven wort;910 911 of d'ongeneesbare schicht, die van Parth of Kretenzer geschoten, 912 komt aensnorren, en eer men het mercke, zijn snelle schaduwe912-13 913 voorby springt: zoo snel vloogh het nachtgebroetsel hene, en913 914 steegh neder naer het aertrijck. Toenze het Trojaensche heir en 915 Turnus benden zagh, namze haestigh de gestaltenis van eenen+ 916 kleinen vogel aen, die op de graven of eenzame toppen gezeten, 917 spade by nacht in het duister, dickwils ontijdige dingen spelt.917 918 Deze pest, zich in die gedaente veranderende, vlieght ruischende 919 af en aen Turnus in het aengezicht, en klapt en slaet met hare+ 920 vleugelen tegens den beuckelaer aen. Een nieuwe vadzicheit920 921 verslapt van angst zijne leden; het hair rijst van schrick te bergh, 922 en de stem smoort in zijne keel. Maer toen Iüturne, de ramp- 923 zalige zuster, van verre het snorren en de vleugels der Vloeck-+923 924 godinne kende, zoo trockze het hair uit heur hooft, krabde met924 925 de nagelen het aenzicht op, en sloegh haren boezem met vuisten. 926 O Turnus, wat kan uwe zuster u nu helpen? of wat schiet 'er nu 927 voor my ellendige over? door welcke treken houde ick u noch927 928 in het licht des levens? kan ick my tegens zulck een gedroght 929 zetten? Nu nu verlaet ick het leger: snoode vogels, verschrickt929-30 930 my niet in mijn benaeutheit; ick ken dat klappen der vleugelen, 931 en dat veegh geruisch wel: en de trotse geboden des grootmoe-931 932 digen Jupijns zijn my niet onbekent. Vergelt hy zoo mijnen maegh-932 933 dom? Waer toe schonck hy my het eeuwige leven? Waerom is 934 my de sterflijcke natuur benomen? Zeker nu kost ick een einde934

 
En wort naer d'aerde van een' dwarrelwint gevoert:
 
Niet anders dan een pijl des Perssiaens zich roert,1294
1295
Gewapent met venijn, met bittre gal gewreven,
 
En van de strenge pees door lucht en zwerck gedreven;1296
 
Of als een dootlijck spits des schichts, van eenen Parth
 
Of een' Kretenzer los geschoten, snel en hardt,1298
 
Komt snorren, eer men 't merckt, voorby zijn schaduw springen:1299
1300
Zoo snel vloogh 't nachtgebroet, en quam de lucht doordringen
 
Naer d'aerde. toenze nu het Troische leger zagh,
 
En Turnus benden, schoot zy, onder 't krijghsgewagh,1302
 
Den schijn en vorrem aen van eenen kleinen vogel,
 
Die eenzaem, op den top, of graven, met zijn' vlogel1304
1305
Gestreecken, spa by nacht in 't duister onraet melt,
 
En treurigh t'ontijt daer het ongeboren spelt.1306
 
Dees pest, in dezen schijn verandert, neêrgevlogen,
 
Zweeft snorrende af en aen, prins Turnus voor zijne oogen,
 
En klapt en slaet haer pen op zijnen beuckelaer.
1310
Een nieuwe vadzigheit verslapt zijn leden, zwaer
 
Van angst: het haer van schrick rijst yslijck overende:
 
De stem smoort in zijn keel. toen nimf Juturne kende
 
De vleugels en 't gesnor der booze Vloeckgodin
 
Van verre, trockze 't haer ten hoofde uit, dol van zin,1314
1315
Begon het aenzicht met heur naglen op te rijten,
 
En sloegh voor haere borst: O Turnus, zusters krijten
 
Noch gunst kan u voortaen niet baeten in den noot.1317
 
Of wat schiet hier voor my noch over, voor uw doot?1318
 
Door welcke treken wil ick noch uw endt verletten?1319
1320
Kan ick my tegens zulck een helsch gedroght verzetten?
 
Nu nu verlaet ick voort het leger uit verdriet.
 
O snoode vogels, schricktme in mijn benautheit niet.
 
Ick ken dat veegh gesnor, dat klappen van uw pennen,
 
En kan Jupijns gebodt en trotsheit niet ontkennen,1324
1325
Noch zijn grootmoedigheit. wort dus mijn eer beloont,
 
Mijn maeghdom? waerom my met eeuwigheit gekroont,
 
En met onsterflijckheit begaeft? waerom volkomen
 
De sterflijcke natuur my door zijn gunst benomen?
tekstkritische noten

935 van zoo groot een droefheit maecken, en mijnen ellendigen broeder 936 onder de schimmen gezelschap houden. Maer ick ben onsterflijck: 937 o mijn broeder, zonder u zal my voortaen niets aengenaem zijn.937 938 Och, wat afgront gaept diep genoegh voor my, en zent my, een938 939 Godin, beneden by d'onderste zielen? Aldus sprekende, zoo deckt939 940 de Godin haer hooft met eenen blaeuwen sluier al steenende toe,+940 941 en duickt heel diep in den stroom.

942 Eneas vaert ondertusschen vast voort, drilt vreesselijck met+ 943 zijn lange speer, en spreeckt met gesteurde zinnen aldus: Turnus,943 944 wat draelt ghy nu noch langer? of waerom deist ghy nu? men944 945 moet hier niet loopen, maer voor de vuist vechten. Verander u945 946 vry in allerhande gedaenten, en ruck by een al wat ghy door946 947 gramschap of treken vermooght: al kost ghy vliegen, gelijck een947-49 948 vogel in de lucht: al kroopt ghy in 't ingewant der aerde om u te 949 verbergen. Hy schudde zijn hooft, en sprack: o ghy forsse, uwe+ 950 trotse woorden vervaren my niet: de Goden, en Jupiter op my950 951 gebeten, vervaren my. Meer spreeckt hy niet, en ziet eenen ge- 952 weldigen steen, eenen ouden steen, leggen, hier by geval tot 953 eenen mercksteen gestelt, om lantgeschil te beslechten; en waer953 954 aen heden 's daeghs twalef stercke mans genoegh te torssen zou-954 955 den vinden. De helt dien opheffende, zoo hoogh als hy kost, en+ 956 stijf toeloopende, smeet al bevende den steen naer zijnen vyant956

 
Ick kon my zelve nu van zulck een' grooten rou
1330
Ontslaen, mijn' armen broêr in zijne elende trou
 
Geleiden by de doôn, by dootsche en bleecke zielen.
 
Maer 'k ben onsterfelijck: geen doot kan my vernielen.1332
 
Mijn broeder, zonder u zal nu, te geener tijt,
 
My iets verquicken. och, wat afgront gaept zoo wijt,
1335
En diep genoegh voor my, op deze veege maeren,1335
 
En zent my, een Godin, by d'onderaertsche schaeren?
 
Zoo spreeckende bedeckt de blaeuwe sluier 't haer1337
 
Der droeve luchtgodin, die zucht bedruckt, en zwaer,
 
En duickt en dompelt zich in 't water over d'ooren.
1340
Eneas midlerwijl geeft zijnen moedt de spooren,1340
 
Vaert voort, drilt vreesselijck met zijne lange speer,
 
En spreeckt gestoort aldus: ô Turnus, waerom meer
 
Vertoeft? of waerom deist gy nu, om my te mijden?
 
Men moet niet loopen, maer voor 's hants manhaftigh strijden.1344
1345
Verander u nu vry in allerhanden staet,1345
 
En neem al wat gy in uw gramschap kunt te baet,
 
Wat loosheit gy bedenckt, die toeleght op bedriegen:1347
 
Al kost gy in de lucht, gelijck een vogel, vliegen:
 
Schoon d'aerde u in haer' schoot en ingewant verstack,
1350
En berghde in dezen noot. hy schudde 't hooft, en sprack:1348-50
 
O forsse, ick laet my met geen dreigement vervaeren.
 
De Goden en Jupijn, op my gestoort, bezwaeren
 
Vervaeren mijnen geest. meer spreeckt hy niet, en ziet
 
Een' vreesselijcken steen, die d'oude tijt hier liet
1355
Bestellen by geval, en tot een' mercksteen rechten,1355
 
Tot eenen scheypael, om het lantkrackeel te slechten,
 
Waer aen noch hedendaeghs wel zes paer stercke mans
 
Met al hun maght en kracht aen heffen, zonder kans.1358
 
De helt heft dezen steen, zoo hoogh als hy kan heffen,
1360
En, stijf inloopende, smeyt toe, om wel te treffen,
 
Den steen al bevende naer 's vyants hooft, heel dul,1361
tekstkritische noten

957 toe; zonder van verbaestheit te weten wat hy dede. Zijne knien957 958 bezwijcken: zijn bloet runt van kille koude: en de steen zelf rolt958 959 door d'ydele lucht het perck niet ten einde, nochte raeckt niet:+959 960 en gelijck wy 's nachts in den slaep, daer de vaeck de moede+ 961 oogen luickt, te vergeefs poogen te loopen, en in het midden961 962 van ons voornemen uit flaeuwhartigheit ter aerde vallen; en de962 963 krachten des lichaems niet vermogen, geen tong geluit kan slaen,963 964 of woorden uitbrengen: alzoo wort Turnus, hoe hy zijn uiterste 965 beste dede, om door 't een of 't ander middel zijn ongeval t'ont- 966 gaen, van de Vloeckgodin tegengehouden. Nu vallen hem veeler-966-67 967 hande gedachten in: hy ziet de Rutulen, en de stadt aen, draelt 968 van angst, en durf het uit vervaertheit met zijnen schicht niet968 969 uitharden; en weet niet waer langs hy ontsluipen, nochte met969-70 970 wat vermogen hy zijnen vyant zal te keer gaen: ziet nergens 971 wagens, nochte zijn zuster, die hem voerde. Eneas nu kans ziende,+971 972 drilt met de spiets, Turnus ten bederve geschapen, tegens den972 973 dralenden aen, en schiet met al zijne maght van verre op hem 974 toe. Nimmermeer kraeckt een steen uit een Blijde op den muur974 975 geschoten, zoo luide; nochte geen blixem berst zoo krachtigh975 976 uit. De speer met een schrickelijcke doot geladen, vlieght al snor- 977 rende voort, gelijck een norsse dwarrelwint, klieft den zoom van977 978 het pantser, en dringt door d'onderste ronde des zevenvouwigen978 979 beuckelaers recht in zijne heup. Turnus, die groote man, aldus979 980 getroffen, valt op zijn knien ter aerde neder. De Rutulen rijzen 981 al kermende op: al de bergh in 't ronde loeit, en de hooge bos-981

 
Verbaest, en zonder zin en kennis en belul.1362
 
Zijn knien bezwijcken: al zijn bloet van koude aen 't runnen.1363
 
De steen rolt door de lucht, en 't ydele verdunnen
1365
Der lucht, het perck niet eens ten ende, nochte raeckt:1364-65
 
En even als wy 's nachts, heel slaeprigh, en vervaeckt,1366
 
Als vaeck onze oogen luickt, die moede zijn van waecken,
 
Vergeefs nog poogen voort te loopen, 't loopen staecken,
 
En midden in den loop ter aerde vallen, bang
1370
En maghteloos en flaeu, en 's lichaems kracht den gang
 
Begeeft, geen tong geluit kan slaen, noch woorden spreecken:1366-711370-71
 
Alleens blijft Turnus oock in zijn voorneemen steecken,
 
Hoe dapper hy zich weert, om door het wederstaen
 
Op d'eene of d'andre wijs zijn ongeval t'ontgaen,
1375
Terwijl de Vloeckgodin verhindert zijne krachten.
 
Nu overvallen hem veelvoudige gedachten.
 
Hy ziet de Rutuliers en stadt aen, draelt van angst,
 
En durf, vervoert van schrick, dit niet in 't allerbangst'
 
Uitharden met den schicht, en weet niet waer t'ontsluipen,1378-79
1380
Noch hoe hy zijn party zal slaen, of onderkruipen,1380
 
Ziet nergens wagens, noch zijn zuster, die hem t'hans1381
 
Noch voerde uit lijfsgevaer. Eneas ziet nu kans,
 
En drilt met zijne spiets, geschapen ten bederve
 
Van Turnus, tegens hem, die draelt, eer hy 't besterve.1384
1385
Hy schiet met al zijn maght naer hem op avontuur.1385
 
Geen steen met slingerschut geschoten op een' muur,1386
 
Kraeckt luider, noch geen strael des blixems berst zoo krachtigh.1387
 
De speer, geladen met de doot, zoo wreet en maghtigh,
 
Vlieght voort al snorrende, gelijck een dwarrelwint,
1390
En klooft om laegh den zoom des panssers, dringt gezwint
 
Door 't zevenvouwigh werck des beucklaers in zijn dye.
 
De groote Turnus, dus getroffen, valt ter zye
 
Ter aerde, op zijne knien. de Rutulieren staen
 
Al kermende overendt. de bergh en heuvel slaen
1395
Rondom een naer geluit, en loeien: andre plaetsen
tekstkritische noten

982 schen wedergalmen wijt en zijt. Hy ziet bedruckt en verslegen,982 983 en zijne hant uitstreckende, zeit: ick heb dit wel verdient, en wil+983-85 984 het niet afbidden: neem uwe kans waer. Indien de liefde van 985 mijnen bedroefden vader u eenighzins ter harte gaet, zoo bidde 986 ick u (het hart van Anchises, uwen vader, hangt oock over u)986 987 ontfarm u over den stockouden Daunus: en lever my levendigh+ 988 of [wilt ghy liever] doot den mijnen over. Ghy hebt het gewon-988 989 nen, en d'Ausonianen zagen my overwonnen u met gevouwe 990 handen om gena bidden. Lavinie de Bruit behoort u toe. Laet+ 991 uwe vyantschap niet verder gaen. Eneas d'oogen vast omher991-92 992 draeiende, stont 'er zoo trots in het harnas als hy was, en be-+ 993 dwongk zijnen arm: en alree begost deze rede hem, die noch993-94 994 in twijfel stont, hoe langer hoe meer te vermorwen; wanneer hy 995 Pallas rampzaligen wapengordel vernam, en de doppen van dien995 996 eigen riem des verslagen jongelings zagh flickeren om lijf en996-97 997 schouders van zijnen vyant Turnus, die in den oorloogh hier mede 998 praelde. Na dat Eneas voor zijne oogen deze gedencktekens zijner 999 bittere droefheit, en dien afgestroopten buit zagh, zoo ontstack999 1000 hy schrickelijck van dollicheit en grimmigheit. Meent ghy, met 1001 dien roof van den mijnen aen het lijf, my hier noch t'ontglip- 1002 pen? Pallas Pallas offert u met deze wonde op, en eischt wraeck1002

 
En bosschen op dien kreet den galm te rugge kaetsen.1395-96
 
Nu ziet hy moedeloos, verslegen, en benaeut,
 
En steeckt zijn handen uit, en zeght, van smart verflaeut:1398
 
Ick heb dit wel verdient, en wil het niet afkeeren
1400
Met bidden. bezigh uw geluck met my te deeren.1400
 
Indien de liefde van mijn' droeven vader u
 
Noch iet ter harte ga, zoo smeeck zoo bidde ick nu
 
[Anchises hart hing dus oock over u met smarte,]
 
Ontferm u heden toch uit een medoogend harte
1405
Om Daunus, afgeleeft, stockstijf van ouderdom,
 
En geef my levendigh, of, wiltge, doot weêrom
 
Den mijnen over. gy hebt nu den strijt gewonnen.
 
d'Ausoonschen zagen my, verwonnen afgeronnen,1408
 
U met gevouwe hant dus bidden om gena.
1410
De bruit Lavinie behoort u toe. hier sta
 
Uw gramschap stil: zet uw oploopentheit eens neder.1411
 
Eneas draeide vast zijne oogen heene en weder,
 
En stont'er moedigh in zijn wapen, en bedwong
 
Zijn' opgeheven arm. alree begon de tong,1414
1415
Dees rede hem, die noch in twijfel stont, te raecken
 
Met mededoogen, als hy aen zijn lijf zagh blaecken
 
Het heiloos wapentuigh van Pallas, korts gevelt,1417
 
Den wapengordel en de doppen van dien helt,
 
Gebleven in den slagh, zagh flickren om de lenden
1420
En hals van Turnus, die hem vyant, by de benden1420
 
Hiermede praelde. toen Eneas met beklagh
 
De merrecktekens van zijn bittre droefheit zagh,
 
En dien gestreecken buit, begon zijn moedt t'ontsteecken,1423
 
En dol van grimmigheit: meent gy ons noch door smeecken
1425
t'Ontglippen met den roof der mijnen aen uw lijf?
 
Prins Pallas, Pallas wijdt u, om dit snoodt bedrijf,1426
 
En offert u hier op met deze wonde, eischt wraecke
tekstkritische noten

1003 van uw eerloos bloet. Zoo sprekende duwt hy al verhit hem+1003 1004 het lemmer, recht van vore, in de borst. Turnus leden worden1004-1005 1005 slap van koude, en de geest vlught al gestoort en zuchtende 1006 ter zielen.

 

EINDE.

 



illustratie

 

t' Amsterdam,

Gedruckt by JACOB LESCAILLE.

MDCXLVI.

 
Van uw al t'eerloos bloet, een' ander tot een baecke.1428
 
Zoo spreeckt hy, heet van toorne, en stoot en duwt, bemorst
1430
Van bloet, het lemmer recht van voore in zijne borst:1429-30
 
Dies Turnus leden, slap van koude, voort bezweecken.
 
De geest voer, zuchtende en gestoort, naer Plutoos streecken.1432

EINDE.

 

t' Amsterdam,

Ter Druckerye van Thomas Fontein, op de Voorburghwal, by de Deventer-hout-marckt, 1660.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs