Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius (1934)

De werken van Vondel. Deel 7. Vertalingen uit het Latijn van Vergilius, Horatius en Ovidius

(1934)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het elfde boeck.aant.

Inhoudt.

1 Toen Mezentius verslagen lagh, wijdde de zeeghaftige Eneas Mars een zegeteken toe, 2 en verzont Pallas doot lichaem met een heerlijcke lijckstaetie en pracht naer Evandersr. 2 3 hof, daer het met grooten rouwe van den vader en alle de zijnen ingehaelt wert. Onder- 4 tusschen verwerven Latinus gezanten by den Trojaen twalef dagen bestants, om elck4 5 zijne dooden te zamelen, en eerlijck te begraven. Ontrent dien tijt keert Venulus, in 't5 6 begin des oorlooghs naer Diomedes gezonden, van zijn gezantschap weder, met tijdinge6 7 van ontzeide hulp. Latinus van dien troost versteken, verdaghvaert den Rijcksraet, handelt7 8 over het stuck des krijghs, en is van meeninge, dat men door Gezanten by Eneas behoort 9 aen te houden om vredepunten te beramen: waer over Drances en Turnus, uit onder-9 10 lingen en ouden haet, elckandere bitterlijck doorstrijcken. Eneas middelerwijl zijn maght10 11 in twee verdeelende, zent eenige lichtgewapende ruiters langs het vlacke velt vooruit 12 naer de stadt: hy zelf treckt met het overige leger, door plaetsen, van bosschen en bergen12-13 13 belemmert, naer den oort daer de stadt op haer hooghste leit. Zoo dra een afgezonden 14 bode deze mare te Laurentum brengt, scheit de Raet: en men zet zich schrap om de stadt 15 te verdadigen. Turnus, door zijne bespieders, van Eneas ooghmerck verkuntschapt,15 16 scheit oock zijne heirkracht in twee deelen, geeft Messapus en Kamille hef gezagh over 17 de ruitery, om 's vyants paerdevolck het hooft te bieden, en treckt zelf met zijn voetvolck 18 naer een engte, waer door Eneas nootzaeckelijck naer de stadt most rucken, en hy houdt 19 een korter wegh, en leit zich daer in de lage. Ondertusschen geraecken de ruiters tegens19-20 20 een, en men vecht lang van wederzijde, met even groot voordeel; daer Kamille van Aruns, 21 uit zijne lage, met een speer doorschoten wort; terwijlze Chloreus, Cybeles Priester, 22 wiens schoone wapens haer bekoorden, te reuckeloos vervolghde, en geweldigen moort22 23 bedreef. Aruns bleef om den doot der heilige Maeght niet lang ongestraft: want hy zelf23 24 terstont van Opis, Dianes jaghtgezellin, met eenen pijl getroffen, paeide de gequetste24-25 25 Godin met zijn dootquetsuur. De Rutulen moedeloos om Kamilles doot geven zich op 26 de vlught. De Trojanen zetten zich schrap om de stadt te bestormen, 't welck Akka,26 27 Kamilles gezellin, aen Turnus overdraeght, die zijn engte verlatende, en uit de lage27 28 scheidende, de muren te hulpe komt. Eneas volght hem dat langs, en overmits het vallen28 29 van den avont het vechten verbiet, zoo slaenze beide hun leger voor de stadt.29
30
Men wijdt den vader Mars een zegeteken toe
 
Van 's vyants roof: het lijck van Pallas wort verzonden31
 
Naer 's vaders hof, dat kermt, en klaeght, en steent zich moe.
 
Het zant bedeckt de doôn, van 't lijckvier eerst verslonden.
 
Latinus krijght geen' troost, uit der Gezanten mont,
35
Van Diomedes stadt; dies Drances valt aen 't wrijten35
 
Met Turnus, in den raet: Latinus pooght terstont,
 
Gelijck een middelaer, het krijghskrackeel te slijten:37
 
Terwijl genaeckt de Vorst van Troje met zijn maght.
 
Men vecht: Kamille blijft: in 't vechten valt de nacht.

40 Ondertusschen rees de dageraet, en verliet den Oceaen: en de+r. 40 41 zeeghaftige Eneas (hoewel de zorgen hem jagen, om zich tot het41-42 42 begraven zijner megenooten te beledigen, en Pallas lijck zijn 43 gemoedt ontroert) betaelde den Goden zijne beloften, met het43 44 kriecken van den dagh, plantte op den heuvel een hooge eicke,44

Het elfde boeck.

 
De dageraet, terwijl in 't oosten opgestaen,vs. 1
 
Quam helder rijzen uit den grooten Oceaen.
 
De vorst Eneas, dus zeeghaftigh in het vechten,
 
[Hoewel de zorgh hem jaeght en heet de doôn berechten,
5
Zich zelven quijten, om der toghtgenooten asch5
 
Te brengen in het graf, en 't hart vol droefheit was,
 
Om Pallas droeve doot en lijck, noch onbegraven,]
 
Betaelt den Goden vroegh zijn kerckbelofte, en gaven,8
 
In 't kriecken van den dagh, en plant een' eicken stijl,9
tekstkritische noten

45 geknot van alle haer tacken, en trock den stam de blinckende45 46 wapens, den uitgeschudden roof van Mezentius (u, o groote46 47 Oorlooghsgodt tot een zegeteken) aen; verzagh hem met den47 48 helm, wiens kam noch van bloet druppelde; en met het gebroken 49 geweer des dooden, en het pantser, op twalef plaetsen getroffen 50 en doorschoten; bont den metalen beuckelaer aen den slincken50-51 51 arm, en hing het lemmer in d'ivoire scheede op de zijde. Daer 52 na vermaent hy zijn juichende mackers [want d'Oversten al te52 53 hoop stonden dicht rontom hem] aldus: mannen, nu is het zwaerste+ 54 stuck uitgevoert: laet alle vrees, voor het geen noch te verrichten 55 sta, vry varen. Dit zijn d'eerstelingen en de buit des hoovaerdigen55-56 56 Konings, en hier is Mezentius in onze handen. Nu is de wegh 57 naer den Koningk en de Latijnsche muren voor ons gebaent: zet57 58 uwe zinnen schrap om te vechten, en rekent de kans alree ge-58-59 59 wonnen; op dat ghy [zoo dra de Goden ons belasten ter goeder+ 60 ure de standaerden uit den wal rucken, en de jeught uit het leger60 61 aen te voeren] niet ongewaerschuwt sammelt of suft uit vreeze61 62 en achterdocht. Laet ons ondertusschen de mackers en onbegrave62-63 63 lichamen d'aerde bevelen; het welck beneden in den Acheron 64 d'eenige eere des overleden is. Gaet hene, zeit hy, vereert de64 65 brave zielen, die door haer bloet ons dit vaderlant verworven, met65-66 66 de leste gaven: en stuurt eerst naer Evanders bedruckte stadt Pallas,

10
Of boom, geknot van al zijn tacken met de bijl,
 
Op 's heuvels hoogen bult, en treckt met zijne knaepen
 
Den stam het harnas aen, en schitterende wapen,
 
Den uitgeschudden roof des bloedigen tyrans
 
Mezents, u, groote Mars en Godt van d'oorloghskans,
15
Tot eere en zegeprael; verziet den stam grootmoedigh15
 
Met staelen helm, en kam, noch root bemorst, en bloedigh
 
En met verminckt geweer des dooden, en 't panssier,17
 
Op twalef plaetsen hardt getroffen, en heel fier
 
Doorschoten; en hy bondt den kopren schilt, vol reeten,19
20
Aen zijnen slincken arm, en hing het zwaert, vermeeten
 
En trots, hem op de zijde, in zijn yvoore schee.20-21
 
Hierna vermaende hy den blijden krijghssleep meê;
 
[Want d'Oversten te hoop heel dicht rondom hem stonden:]
 
O mannen, 't zwaerste stuck heb ickme al onderwonden,24
25
En rustigh uitgevoert. laet vaeren alle zorgh25
 
Voor 't overige werck. dit is uw vaste borgh:26
 
Dit is de vette buit. gy ziet hier d'eerstelingen
 
Des wreeden konings, fors en moedigh in 't bespringen.27-28
 
Wy hebben hier Mezents in onze hant en maght.
30
Nu is de vrye weg naer der Latijnen gracht,
 
Den koningk, en de stadt voor ons gebaent, en open.
 
Nu zet uw zinnen schrap, om op het spits te loopen,32
 
En rekent vry de kans gewonnen overal,
 
Op dat [wanneer de Goôn de standers uit de wal
35
Gebiên te rucken, u ter goeder tijt te roeren34-35
 
In 't leger, en de jeught kloeckhartigh aen te voeren,]
 
Gy ongewaerschuwt dan, uit vreeze en achterdocht,
 
Niet sammelt, nochte suft. nu laet ons, als verknocht
 
Aen ons genooten, voort hun lijcken, naer hun waerde39
40
Noch niet begraven, gaen met staetsien ter aerde40
 
Bestellen, 't welck om laegh in Plutoos rijck gewis
 
Noch d'eenige eer en dienst des overledens is.42
 
Gaet heene, zeght hy, eert de zielen der gestorven,43
 
[Die braef ons door hun bloet dit vaderlant verworven,]
45
Met d'allerleste gave, en stuurt voor 't allereerst45
 
Naer dees bedruckte stadt, daer vorst Evander heerscht,
tekstkritische noten

67 niet zonder blijck van vromicheit, ons op dien droevigen dagh+67 68 ontruckt, en in een ontijdigh lijck verandert. Zoo spreeckt hy al68 69 schreiende, en zet zijnen gangk naer het huis toe, daer het doode69 70 lichaem stont, en bewaert wert van den ouden man, Acetes, die70 71 te vore des Parrhasischen Evanders schiltknaep was; doch zijnen71 72 waerden voesterling tot eenen megezel bygezet, met zoo geluckigh72-73 73 een voorspoock niet volghde. Al de stoet zijner dienaren, en de+ 74 Trojaensche schaer, en Frygiaensche vrouwen, met hangenden74-75 75 haire, zitten, gelijck de manier is, bedruckt rontom het lijck. Maer 76 zoo ras Eneas de hooge poorte intreet, slaenze voor hare borsten,76 77 kermen zoo luide, dat het aen den hemel klinckt, en het hof van77 78 dat bedruckte gehuil wedergalmt. Hy ziende Pallas leggen, zoo 79 blanck als sneeuw in zijn aenzicht, en het hooft van het kruit-79-80 80 kussen onderstut, en de dootwonde van 't Ausonische punt, in 81 zijn slincke borst gapen, sprack aldus met schreienden oogen:+81 82 o erbarmelijck kint, benijde my de Fortuin, die ons toeloegh, uw82 83 leven, op dat ghy ons Rijck niet zoudt aenschouwen, nochte83 84 zeeghaftigh naer uw vaders hof gevoert worden? Ick heb in het 85 scheiden, Evander, uwen vader, dit van u niet belooft; toen hy85 86 my omhelzende, tegens een maghtigh heir aenzont, en al beducht86 87 waerschuwde, dat wy forsse mannen voorhadden, en een hardt87 88 volck gingen bestoken: en misschien paeit hy met vruchtelooze88 89 hope ingenomen, nu de Goden met beloften, en stoffeert d'al-89

 
Prins Pallas, zonder blijck van deught ons niet ontnomen,
 
Op dien bedroefden dagh, tot hartewee der vroomen,48
 
En al t'ontijdigh dus verandert in een lijck.
50
Hy sprack al schreiend dus, en zette naer de wijck50
 
Zijn droeve treden, daer het lichaem, naer 's lants wijzen,
 
Noch stont, en van Aceet, den ouden en den grijzen,
 
Bewaeckt wiert en bewaert; Acetes, die in 't hof
 
Van den Arkadischen Evander, groot van lof,
55
De schiltknaep was voorheene, en, voor dit deerlijck sneven,55
 
Den waerden voesterling ten krijghsgenoot gegeven,
 
Hem ongeluckiger gevolght was in dees streeck.
 
De stoet der dienaeren, de Troische schaeren, bleeck
 
En dootsch, de droeve rey der Frygiaensche vrouwen,
60
Men hier, in 't hangend haer, in orden moght aenschouwen,60
 
Zien zitten, heel bedruckt, om 't lijck des dooden heen.
 
Zoo ras Eneas in de hooge poort komt treên,
 
Beginnenze algelijck voor hunne borst te smijten,63
 
En jammeren zoo luid, dat van dit bitter krijten
65
De hemel klinckt, het hof op dit bedruckt geluit
 
Afgrijslijck wedergalmt. hy ziende 's konings spruit,
 
Prins Pallas leggen, blanck, als sneeu, om hoofd en wangen,
 
Het hooft van 't kruidigh bed gestut, voor 't nederhangen,68
 
En voort de dootwond, van 't Ausonisch punt bemorst,
70
Noch gaepen jammerlijck in zijne blancke borst,
 
Sprack endelijck aldus, met natte en schreiende oogen:
 
Erbarmlijck kint, heeft my Fortuin, vol nijts, bedrogen,
 
En zy, die vriendelijck ons toeloegh, ons benijt
 
Uw leven, en uw jeught, op datge t'zijner tijt
75
Ons koningkrijck niet zien, noch, naer den stijl der vroomen,75
 
Uw' vader en zijn hof met zege t'huis zoudt komen.
 
Ick hebbe, in 't scheiden van Evander, als uw hooft,
 
En zorge, dees gestalte uw' vader niet belooft;77-78
 
Toen hy my noch omhelsde, en zondt, niet zonder zuchten,
80
Naer zulck een maghtigh heir, waer voor elck stont te duchten,80
 
Als voor een' forssen aert van mannen: dat ons kling81
 
Een hardt en strijtbaer volck in 't velt bestoocken ging:
 
En mooghlijck paeit hy nu de groote Goôn, daer boven,
 
Met vierige gebeên, en rijckelijck beloven,

90 taren met zijne offergaven: wy bedruckten geleiden den jonge- 91 lingk, die overleden, en nu in geene hemelsche Goden langer 92 gehouden is, met een ydele staetsi. O ongeluckige vader, ghy92 93 zult uw zoons lijck, een hardt gelagh, zien. Komen wy u zoo weder 94 t'huis, en is dit die zegestaetsi, waer naer ghy verlangde? is dit 95 het geen ick u zoo getrouwelijck beloofde? Maer o Evander, ghy95-98 96 zult uwen zoon aldus eerlijcker doot zien t'huis komen, dan of 97 hy met oneere gevloden, zijn leven berghde, en zich uwen vloeck 98 op den hals haelde. Och, Ausonie, och Julus, wat verliest ghy al 99 hooft en troost! Aldus jammerende, beveelt hy het jammerlijcke+99 100 lichaem op te heffen, en zent duizent mannen, de bloem uit alle 101 troepen, die hem voor het leste eerlijck geleiden, en den vader in101 102 zijne droefheit onderstutten; in grooten rouwe een kleine troost, 103 die men evenwel den bedroefden man schuldigh is. Anderen niet103-104 104 onledigh, vlechten horden, en een zachte dootbaer, van teenen, 105 roeden, en eicke tacken, en overschaduwen en bespannen de 106 dootbulster boven met loof. Hier leggenze den jongelingk boven+106 107 op het stroo: gelijck een verslenste viool, of quijnende maybloem,107 108 die een maeght van haeren steel pluckte, en wiens luister, wiens108 109 verwe noch onbezweken, van d'aerde, haer moeder, niet langer109 110 verquickt of gelaeft wort. Daer na broght Eneas voor den dagh+110 111 een paer kleeden van de Sidonische Dido, heel zinnelijck op dat111-12 112 werck, eertijts voor hem, met haer eige handen, op purper met 113 goude bloemen, zoo rijckelijck gewrocht, datze stijf stonden van113 114 gout. Het eene kleet trock hy bedruckt den jongelingk, als zijn114-15

85
Uit ydle hoope, en wijdt zijn gaven aen 't altaer:
 
Maer wy geleiden dus den jongling met misbaer
 
En ydle staetsien: dewijl hy overleden
 
Zijn dootschult heeft betaelt aen 's hemels mogentheden.
 
Rampzaelge vader, gy zult nu, een hardt gelagh,
90
Het lijck zien van uw' zoon. hoe komenwe op 't geklagh
 
U t'huis, in dezen schijn? is dit de zegestaessi,
 
Waer naer uw vaderlijck gemoedt verlangde? eilaci.91-92
 
Maer, ô Evander, gy zult Pallas, uwen zoon,
 
Dus eerelijcker doot, dan angstigh weghgevloôn
95
Met schande en oneer, t'huis zien komen dezen morgen,
 
En eerlijcker dan of hy 't leven had geborgen,
 
Zijn vaders bittren vloeck zich op den hals gehaelt.
 
Ausonie, och Askaen, hoe heeft u dit gefaelt,98
 
En wat verliestge al hooft en troost, in tijt van treuren.
100
Dus jammert hy, beveelt het lichaem op te beuren,
 
Zendt duizent mannen heen, de bloem van al zijn maght,
 
Die eerlijck hem voor 't lest geleiden, en de klaght
 
En vaderlijcken rou en droefheit onderschooren:103
 
In grooten rou een troost, te kleen voor droevige ooren,
105
En die men evenwel den droeven ouden man105
 
Ten hooghste schuldigh is. een deel van 't rougespan106
 
Vlecht horden, en een baer van zachte en taeie teenen,
 
En roên, en eicken tack, spant over 't lijckbed heenen
 
Een koele schaduwe van loof. hier leggen zy109
110
Den dooden jongelingk om hoogh op stroo, daer hy
 
Een treurende viool of maibloem, die aen 't quijnen,
 
En van een maeght den steel ontruckt, gelijck wil schijnen;111-12
 
Een bloem, wiens verf noch niet bezweecken, niet verdort,
 
Van haere moeder d'aerde en dau niet langer wort
115
Bevochtight, en verquickt. Eneas toegetreden
 
Broght mede voor den dagh twee kostelijcke kleeden,
 
Van Sidons Dido, kiesch en zinnelijck op kunst,117
 
Voor hem met haere hant zoo rijck gewrocht uit gunst,
 
Van goude bloemen, geborduurt op purpre gronden,
120
Dat deze bloemen stijf van gout en glansrijck stonden.
 
Het eene kleedt trock hy bedruckt den jonglingk aen,
tekstkritische noten

115 jongste eere, aen, en bewont het hair, dat verbranden zou, met115-16 116 eenen sluier: behalve dit verrijckt hy hem met vele prijzen uit+ 117 den Laurentijnschen slagh; en beveelt den roof op een lange ry117 118 vooraen ten toon te dragen; voeght'er paerden by, en wapens, 119 den vyant ontweldight: oock bondt hy hun de handen op den119 120 rugh, die hy de schimmen ten lijckoffer wou toezenden, en met120 121 welcker bloet men het lijckvier most besprengkelen: en beveelt 122 d'Oversten zelfs de geknotte stammen, met der vyanden wapenen122 123 bekleet, ten toon te dragen, en de tittels der verslagenen daer123 124 aen te hechten. Men leit'er den ongeluckigen Acetes, gebroken124 125 van ouderdom, die nu zijnen boezem met vuisten slaet; nu zijn 126 aenzicht met nagelen krabt: hy zijght neder, en leit op d'aerde, 127 zoo langk als hy is. Zy leiden 'er oock wagens, met Rutulisch127 128 bloet bestort. Daer na komt Ethon, zijn lijfpaert, zonder behangsel128 129 aenstappen, al schreiende, en het huilt groote tranen, die langs129 130 zijn scheeren afdruppelen. Anderen dragen speer en helm; want130 131 Turnus gingk zeeghaftigh met de rest strijcken. Daer na volgen 132 de bedruckte keurbende, en Trojaenen, en Tyrrheensche oversten132 133 en Arkaders, met slepende geweer. Na dat al de staetsi der133 134 megezellen een stuck vooruit trat, stont Eneas stil, en sprack134 135 hartelijck zuchtende noch over den doode: wy moeten noch+135 136 anderen, ons in den bloedigen slagh ontruckt, gaen beweenen en 137 betreuren: o manhaftige Pallas zijt in der eeuwigheit van my ge- 138 groet, en vaer eeuwigh wel. Meer sprack hy niet, gingk naer de 139 hooge muren, en zette zijnen tret naer het leger toe.139

140 En nu quamen 'er Gezanten uit Latinus stadt aen, met olijf-140

 
Zijne alleruiterste eer. de sluier, fijn van draên,
 
Bedeckt het haer, terstont ten viere te verwijzen.
 
Behalve dit vereert hy hem met veele prijzen,
125
Uit dien Laurentschen slagh, gebiet den roof met een,
 
Op eene lange ry, voor 't lijck te draegen heen.126
 
Hy voeght'er paerden by en wapens, oorloghspanden127
 
Den vyanden ontruckt, oock vleugelt hy de handen128
 
Met koorden op den rugh der geenen, die hy 't rijck
130
Des afgronts offren most, tot zuivring van dit lijck;130
 
Wier bloet besprengklen zou dit lijckvier, en zijn vlammen.131
 
Hy wil dat d'oversten oock afgeknotte stammen,
 
Bekleet met wapenen der vyanden, ten toon
 
Gaen draegen, en den naem en titels van de doôn
135
Daer boven spijckeren. men leit in deze staessi
 
Den ongeluckigen Acetes, nu elaci
 
Van hoogen ouderdom gebroken, by de straet,137
 
Daer hy den boezem heel bedroeft met vuisten slaet,
 
Met naglen 't aenzicht krabt. hy zijgt, en valt ter aerde,
140
Zoo langk gelijck hy is. hier leiden die bezwaerde140
 
Oock wagens, root bespat met versch Rutulisch bloet.
 
Zijn lijfpaert Ethon volght met eenen traegen voet,
 
En onbehangen, schreit, en huilt een vlaeg van traenen,143
 
Die, langs de scheeren droef afdrupplende, elck vermaenen
145
Tot treuren. andren treên ten toon met helm, en speer:145
 
Want Turnus in triomf streeck 't ovrigh krijghsgeweer.
 
Nu volgen hem bedruckt de keurebende, en Frygen,147
 
Tyrrenische overste, en Arkader, heet op 't krijgen,148
 
Met sleepende geweer. dus trock de staetsi heen.
150
De mackers nu aldus een stuck vooruit getreên,
 
Zoo stont Eneas stil, sprack [scheidende te noode]
 
Met hartlijck zuchten, op het lichaem van den doode:
 
Wy moeten andren oock, ons in dien bloênden slagh153
 
Ontruckt, beweenen, en betreuren al den dagh.
155
Manhafte Pallas, zijt in eeuwigheit geprezen,
 
Gegroet van my. vaer wel: vaer eeuwigh wel na dezen.
 
Meer sprack hy niet, en gingk, bedroeft, en treurens moê,
 
Naer zijne hooge wal, het Troische leger, toe.
 
Nu quamen'er uit vorst Latinus stadt gezanten
160
Met tacken van olijf, en blonde vredeplanten,160
tekstkritische noten

141 tacken in de hant, om hunne dooden: dat hy de lichamen, die+141 142 in het velt door het zwaert gesneuvelt lagen, toch woude weder- 143 leveren, en hun de begraefenis en aerde vergunnen; want men143 144 tegens geene verwonnelingen en ademlooze dooden vecht: dat 145 hem toch beliefde hen, die hem korts zoo wel onthaelden, en 146 naer welcker dochter hy stont, te verschoonen. De goedertieren146 147 Eneas bewillight hun deze billijcke bede, en voeght 'er dit noch+ 148 by: o Latijnen, wat snoode Fortuin heeft u zoo verre ingewickelt148 149 in den krijgh, dat ghy ons, uwe vrienden, verjaeght? Verzoeckt149 150 ghy pais voor dooden, en die door oorlooghslot omquamen? Voor- 151 waer ick zou dat oock den levenden wel vergunnen, en waer noit+ 152 hier gekomen, was my niet deze plaets en dit Rijck by nootlot 153 beschoren: oock voer ick geen oorlogh tegens het volck van 't 154 lant. De Koningk weigerde ons den rijcksbodem, en betrouwde+154-55 155 zich liever op Turnus wapens. Billijcker had Turnus zijn leven in 156 de weeghschael gestelt. Is zijn ooghmerck den krijgh met den 157 degen te beslechten, de Teukren te verdrijven: hy behoorde tegens 158 my met zijn geweer aen te gaen; zoo had hy mogen leven, die158 159 zijn leven Gode of zijne vuist moght dancken. Nu gaet hene, en 160 steeckt het lijckhoudt uwer ellendige burgeren in brant. Zoo sprack 161 Eneas. Zy zwegen, en stonden stom, en zich omkeerende, zagen161 162 malkanderen vast aen. Toen antwoorde hem d'oude Drances, die+ 163 op Turnus gebeten, den jongelingk altijt haette en lasterde: o163 164 Trojaensche helt, die groot van naem en faem, noch grooter in 't 165 harnas zijt; met welck eenen lof zal ick u hemelhoogh verheffen?

 
Om hunne doôn: dat hy de lichaemen in 't velt
 
Door 't zwaert gesneuvelt, en noch niet in 't graf bestelt,
 
Toch wederlevren woude, en aen 't gebeent der hunnen,
 
Gelijck de reden eischt, een eerlijck graf vergunnen:164
165
Want niemant, volgens krijghsgebruick en oorloghsrecht,
 
Met overwonnen volck en levenloozen vecht:
 
Dat vorst Eneas toch beliefde hunne zoonen,
 
Die hem noch korteling onthaelden, te verschoonen,167-68
 
De zelve, welcker bloet hy had verzocht ten echt.169
170
De goedertiere vorst vergunt het hun met recht,
 
En voeght'er dit noch by: Latijnen, wat voor streecken!
 
Wat snooder avontuur riedt dat gy u zoudt steecken172
 
Zoo diep in dezen krijgh? dat gy, vergeefs beducht,173
 
Ons, die uw vrienden zijn, angstvalligh schuwt en vlught?
175
Verzoecktge pais voor doôn, die door het krijghslot sneven?
 
Ick zou gewis den pais niet weigeren die leven176
 
Te gunnen, en waer noit zoo verre in deze wijck177
 
Gekomen, was my niet dees plaets, dit koningkrijck
 
By nootlot toegeleght. oock koom ick niet beroven
180
's Lants ingezeten, neen. de koningk sloot zijn hoven,180
 
En weigerde den gront aen ons Trojaensch geslacht,
 
Dewijl hy liever steunde op Turnus zwaert en maght.
 
Maer Turnus had met recht en billijcker zijn leven
 
In 't vechtperck opgezet. zoo hy naer pais wil streven,184
185
Den krijgh beslechten met den degen, den Trojaen
 
Verdrijven uit het lant: hy hoorde schrap te staen,
 
En tegens my alleen den degen uit te trecken,
 
Zoo moght hy voor een tijt zijne oude en leven recken,
 
En Gode en zijne vuist bedancken dat hy leeft.188-89
190
Nu gaet vry heene, en steeckt, ten dienst van al wat sneeft,
 
Het lijckhout aen van uw verslage burgerye.
 
Zoo spreeckt Eneas: zy staen stom aen d'eene zye,
 
En keeren zwijgende zich om op dit vermaen,
 
En zien elckanderen met groot verwondren aen.
195
Toen sprack heer Drances, d'oude, op Turnus fel gebeten,
 
En die den jongelingk, zoo nijdigh en vermeeten,196
 
Geduurigh haete, en oock verlasterde in het hof:197
 
Trojaensche helt, zoo groot van naem en faem en lof,
 
Noch grooter in 't geweer en harnas te beseffen,198-99
200
Met welck een' lof zal ick u hemelhoogh verheffen?
tekstkritische noten

166 zal ick my meer over uwe rechtvaerdigheit, of over uwe manhaf- 167 tigheit verwonderen? Wy willen danckbaerlijck deze bejegeninge 168 onze vaderlijcke stede overdragen: en zoo eenige gelegenheit 169 den wegh baene, u met Koningk Latinus verbinden: Turnus magh+ 170 op zijn eige hant verdragen: ja het zal ons lusten het gevaert der170 171 vesten, u toebeschoren, op te halen, en de Trojaensche steenen171-72 172 op onze schouders te torssen. Dit sprack hy, en al te zamen be- 173 stemdenze dit, uit eenen mont. Zy sloten twalef dagen stilstant,+173 174 en gedurende den bemiddelden pais liepen Trojaenen en Latijnen174 175 onder een gemengt, onbeledight op de bergen, in de bosschen:175 176 d'yzere bijl klinckt op den hoogen esch; men houwt hemelhooge176 177 pijnboomen om: men klooft gedurigh met beitelen eicken, en177 178 welrieckende ceders, en voert esscheboomen te wagen, dat het178-79 179 kraeckt.

180 De vliegende Faem, trompetster van zoo groot eenen rouwe,+ 181 en die noch flus in Latium uitbromde, hoe Pallas het velt behielt;181 182 quam alreede Evander en Evanders huis en vesten ter ooren. 183 d'Arkaders streven naer de poorten toe, en grijpen lijckfackels,183183-85 184 naer het oude gebruick: al de wegh langs, en al het velt is licht184-85 185 van tortsen. De schaer der Frygiaenen hun bejegenende, schickt 186 zich by de kermende troepen, die zoo ras de vrouwen ten hove186-87 187 intreden, een keel opsteken, dat 'er de bedroefde stadt van waeght. 188 Maer niemant is maghtigh Evander tegen te houden: hy komt 189 midden onder den hoop op de dootbaer vallen, daer Pallas leit,+189 190 en blijft 'er van droefheit aen hangen, en weent en steent; en

 
Verwonder ick my meer om uw rechtvaerdigheit,
 
Of uw manhaftigheit? wy willen dit bescheit
 
En dees bejegeninge ons vaderlijcke stede
 
Verkuntschappen, en met Latinus u in vrede
205
Verbinden, zoo de tijts gelegenheit den wegh205
 
Wil baenen: Turnus magh, naer eigen overlegh,
 
In bontgenootschap treên, of, elders zich vereenen.207
 
't Gevaert der vesten, u beschoren, lang voorheenen,
 
Wort van ons opgebout met lust. elck zal voortaen
210
Trojaensch tiras en steen op zijne schouders laên.210
 
Zoo sprack hy, 't wort bestemt van zijn gezantgenooten,
 
Voor zes paer dagen tijts de stilstant oock besloten,
 
En onder dezen pais, bemiddelt by verdragh,
 
Loopt Troische en Latijnist te gader, dagh op dagh,
215
Heel veiligh in geberghte en bosschen heene en weder:
 
Daer klinckt de bijl, en hout de reizige esschen neder.
 
Men houwt den pijnboom om, die steil stont in de lucht.
 
Men klooft geduurighlijck den eick met boschgerucht,
 
En beitelen, en voert den geur der cederbladen218-19
220
En esschen, dat het kraeckt, van boven met de raden.
 
De vlugge Faem trompet zoo groot een leedt en rou;
 
De Faem, die Latium flus melde hoe getrou222
 
Prins Pallas 't velt behielt, quam reede vorst Evander
 
En 't hof des ouden mans ter oore, voor alle ander.
225
d'Arkaders streven naer de poort toe, grijpen struick
 
En lijcktorts, naer het oude en grijze lantgebruick.225-26
 
Men ziet den ganschen wegh en 't velt van tortslicht blaecken.
 
De Frijgiaensche schaer bejegentze in 't genaecken,
 
En schickt zich treurigh by dien jammerenden troep,228-29
230
Die, daer de vrouwen treên ten hove in, met geroep
 
Een keel opsteeckt, dat stadt en hof hier van gewaegen.
 
Maer geen is maghtigh, vorst Evander, neêrgeslagen
 
Van druck en hartewee, te hindren in zijn' vaert.
 
Hy komt, in 't midden van de troepen, lijckewaert234
235
Gevallen op de baer van Pallas, zonder leven,
 
En blijft van druck op borst en mont des dooden kleven.
 
Hy kermt, en weent, en steent met jammerlijck geluit,

191 naulix berst 'er endelijck de stem uit: o Pallas, dit had ghy vader191 192 niet belooft, maer dat ghy u omzichtiger in den gevaerlijcken192 193 krijgh zoudt dragen. My was niet onbewust, hoe maghtigh veel193-95 194 de nieuwsgierigheit en zoete eerzucht in 't harnas en den eersten 195 optoght vermoghten. Ellendigh proefstuck des jongelingks, harde195-96 196 lessen des naburigen oorlooghs, en beloften en gebeden van niet 197 eenen der Goden verhoort: en ghy, o mijn getrouwe beddege- 198 noot, zijt geluckigh door uw overlijden, en niet in deze droefheit198-99 199 overgebleven. Ick de vader in het tegendeel overleefde mijnen 200 tijt, om na mijn zoons doot noch over te blijven. De Rutulen200-202 201 zouden billicker my, die de wapens der Trojaensche bontgenoo- 202 ten volghde, met hun geweer overvallen: billijcker waer ick zelf 203 gestorven; en ick, niet Pallas, met deze lijckstaetsi t'huis gebroght. 204 Maer ick wijte het, o Teukren, u niet, nochte het bontgenoot- 205 schap, nochte het gastgenootschap, hant aen hant gesloten: dat205 206 lot most mijnen ouderdom te beurt vallen. Doch was mijnen zoon 207 een ontijdige doot beschoren, zoo zal het my noch wel doen, 208 naerdien hy over 't invoeren der Teukren in Latium quam te sneu-208 209 velen; na dat de Volscen te vore by duizenden om hals quamen.209 210 Ja ick zal u, o Pallas, geen andere lijckstaetsi waerdigh achten, 211 als deze, u van den godtvruchtigen Eneas, en groothartige Fry- 212 giaenen, en Tyrrheensche Oversten, en het gansche heir der 213 Tyrrheenschen toegeleit. Zy, die van uwe handen storven, rechten213-14 214 u heerlijcke zegetekens op: en waer hy, o Turnus, u in oude en214

 
En berst in 't ende naeu met deze lijckklaghte uit:238
 
O Pallas, dit's niet dat gy vader gingt beloven,
240
Maer datge omzichtiger, waer schicht en speeren stoven,
 
U dragen zoudt in noot en ooreloghskrackeel.
 
My was niet onbewust hoe overmaghtigh veel
 
Aenzoetende eerzucht en nieusgierigheit vermoghten243
 
In 't jeughdigh harrenas, en d'allereerste toghten.
245
Elendigh proefstuck van dien jongling, vroom en eêl.
 
O harde lessen van mijn nabuurs krijghskrackeel,
 
Beloften en gebeên, verhoort by geene Goden.
 
Mijn bedgenoot, gy zijt geluckigh dit ontvloden
 
In 't sterven, en alleen geluckigh door uw doot,
250
En blijft uit dit verdriet, waerin ick overschoot:
 
Ick ick, hier tegens most mijn tijden overleven,251
 
Om na te blijven, als mijn Pallas quaem te sneven.
 
Veel billijcker had my de Rutulier, die 't heir
 
Des Troischen bontgenoots gevolght was, met geweir254
255
Besprongen, billijcker waer ick de doot gestorven,
 
En hadde in Pallas plaets deze uitvaert zelf verworven,
 
Waer t'huis gebroght: doch 'k wijt dit geen Trojaenen, neen,
 
Noch bontgenootschap, noch mijn gastverbont, voorheen
 
Gesloten, hant aen hant: dit lot most boven allen
260
Mijn' hoogen ouderdom alleen te beurte vallen.
 
Maer was mijn' zoon dees doot ontijdigh toegeleght,
 
Zoo doet het my noch wel, dat hy, voor Trojes recht,
 
En 't innevoeren der Trojaenen in de landen
 
Van Latium, dus vroegh verviel in vyants handen,
265
Na dat de Volscen eerst by duizenden in 't velt
 
Om hals geraeckten. 'k zal, ô Pallas, brave helt,
 
Geene andere uitvaert uw geheughnis waerdigh achten267
 
Dan deze, u van den vorst Eneas, de geslachten
 
Der trotse Frygen, den Tyrreenschen oorloghsraet,
270
En 't gansch Tyrreensche heir u, in dien droeven staet,
 
Rechtvaerdigh toegekeurt. al die gy velde in 't vechten,271
 
En storven van uw hant, vereeren u, en rechten272
 
U zegetekens op wel heerelijck in 't rijck:
 
En waer, ô Turnus, hy, uw weêrgade, u gelijck274
tekstkritische noten

215 jaren en krachten gelijck; ghy stont nu al mede, als een geweldige215 216 staeck, in 't harnas ten toon: maer waerom houde ick, ongeluckige216 217 man, de Teukren langer van hunne wapenen? Gaet hene, en ge- 218 denckt uwen Koningk dezen last over te brengen: dat ick, nu218 219 Pallas omgekomen is, noch tegens mijn hart in de weerelt blijf, 220 spruit uit de hoop, geschept uit Eneas vromicheit, gehouden de220 221 wraeck van zoon en vader met Turnus bloet te paeien. Dit eenige221221-22 222 verwacht ick noch van hem en zijne fortuin, en verdiensten. De 223 lust van dit leven zoeck ick niet, nochte 't is billijck: maer wensch223 224 dit beneden onder de schimmen mijnen zoon te bootschappen.224

225 Ondertusschen voerde de dageraet den ellendigen en sterfe- 226 lijcken menschen het verquickende licht toe, 't welck moeite en226-27 227 zwaricheden met zich brengt. Alree stelde vader Eneas, alree+ 228 stelde Tarchon lijckhoutstapels op den boghtigen oever toe. Hier 229 broght een iegelijck, naer der vaderen wijze, zijne dooden, waer 230 onder men den smoockenden brant stoockte, die den hemel om 231 hoogh met eenen nevel van roock verduisterde. Driewerf troc- 232 kenze, met hun blinckende harnas om 't lijf gegespt, rontom het 233 aengesteecken lijckhout: driewerf redenze te paerde rontom het233 234 bedruckte lijckvier, en huilden overluit. Men besprengt oock234 235 d'aerde, men besprengt oock de wapens met tranen. 't Geschrey235 236 der mannen en geklanck der trompetten klinckt hemelhoogh. 237 Daer na worpen anderen helmen en brave lemmers, roof den+237 238 neergehouwe Latijnen ontweldight, in den viere; oock breidels, 239 en barnende raden; zommigen beuckelaers en heilooze schichten,239 240 nu lijckschenckaedjen, te vore het wapentuigh dezer overledenen.

275
In oude, en tijt, en kracht, gy trotse stont nu mede,
 
Gelijck een groote staeck in 't harrenas alreede.
 
Maer ick, rampzaelge man, wat houde ick den Trojaen
 
En zijn genooten uit den strijt hier ledigh staen?
 
Gaet heene: gaet, gedenckt uw' koningk dit te melden,
280
Dat ick, nu Pallas rust in stilte, als andre helden,
 
Noch tegens mijnen wil in deze weerelt blijf,
 
Is uit een vaste hoop, geschept uit elck bedrijf
 
Van vorst Eneas, en zijn dapperheên, verbonden282-83
 
De wraeck van vader en van zoone, en zijne wonden
285
Met koning Turnus bloet te paeien, naer zijn maght.
 
Dit 's 't eenigh heil, dat ick noch van zijn hant verwacht.
 
Verdiensten, en fortuin, de lust van langer leven
 
Bekoortme niet, noch 't past my niet hier naer te streven:
 
Maer 'k wensch dees tijding noch beneden by de doôn,286-89
290
In 't rijck der schaduwen te brengen aen mijn' zoon.
 
De dageraet terwijl komt op, en uit den Oosten
 
Den sterfelijcken mensch in zijne elende troosten
 
Met al verquickend licht, dat moeite en zwaericheên291-93
 
Ter werelt brengt. de vorst Eneas, en met een
295
Aertswichlaer Tarchon port en drijft de megezellen
 
De lijckhoutstapels op het boghtigh strant te stellen.
 
Hier brengt een iegelijck, naer zijner vadren wijs,
 
Zijn dooden, en de brant wort smoockende in het rijs
 
Gesteecken met de torts, waerdoor de lucht daer boven
300
Met eenen mist van roock en smoock hangt toegeschoven.
 
Zy trocken drywerf, met hun blinckend harrenas
 
Om 't lijf gegespt, rondom het lijckhout, dat nu was
 
Ontsteecken. drywerf reedt de ridderschap te paerde
 
Om 't droevigh lijckvier, en zy huilde luide. d'aerde
305
Besprengt men schreiende met tranen: het geweer
 
Besprengt men desgelijcks, uit rouwe om dezen heer.306
 
Het krijghstrompetgeklanck en naer geschrey van mannen307
 
Klinckt hemelhoogh. men worpt, als tot den brant verbannen,
 
De helmen met hunn' kam, de lemmers, scherp van snê,
310
En roof, Latijnsche volck, na hunne neêrlaegh, mê310
 
Ontweldight, in het vier, oock barrenende wielen,
 
En toom; een ander schilt en schichten, in 't vernielen
 
Des snooden vyants, nu een lijckschenckaedje, en eer,312-13
 
En flus der overleên gedragen krijghsgeweer.314
tekstkritische noten

241 Men slaght voor de dooden een menighte van ossen, en keelt+ 242 geborstelde zwijnen, en vee, al het lant door gerooft om te ver-242 243 branden. Daer na zienze, over al het strant, hun mackers verbran- 244 den, en bewaecken de halfgebrande lijckgebeenten; daer zy niet 245 af te trecken zijn, voor dat de bedaeuwde nacht den hemel om-245-46 246 draeiende, de heldere starren te voorschijn brenge.

247 Middelerwijl stapelen d'ongeluckige Latijnen elders, niet min+ 248 dan zylieden, ontelbaer lijckhout, en begraven ten deele vele248-49 249 dooden, en voerenze ten deele wech naer de naestgelege ackers, 250 of zendenze weder naer de stadt. Al d'overigen, eenen gewel-250 251 digen hoop onder een verslagen, verbrandenze, zonder tellen, 252 zonder pracht. Toen blaeckten de woeste landen aen alle kanten252 253 van vier by vier, om strijt. De derde dagh schoof de koude scha-253-54 254 duwe van den hemel, wanneer de bedruckten de hooge asch- 255 hoopen en beenders, onder een gemengt, uit den doothaert op- 256 schepten, en in kuilen stoppende, eenen hoop warme aerde daer256 257 boven op smeten. Maer nu was het voornaemste gedruis en verre+257 258 de meeste rouw binnen het hof en de stadt van den grootmagh-258 259 tigen Latinus; daer moeders, en schoondochters, zusters, en259 260 ouderlooze kinders deerlijck en bedruckt den heiloozen krijgh, 261 en Turnus huwelijck vervloecken; enckel willen dat hy, die naer261 262 d'opperste eere en het Rijck van Italie steeckt, zelf met wapenen,262 263 zelf met den stalen degen het krackeel beslechte. De bitse Drances263 264 verzwaert dit noch, en betuight dat Turnus alleen uitgedaeght,264

315
Men slaght'er voor de doôn een menighte van ossen,
 
En keelt geborstelt zwijn en vee, in beemt en bossen
 
Gerooft, en dus den viere en vlammen toegewijt.
 
Zy gaen hierna op strant hun mackers wijt en zijt
 
Verbranden, helpen 't half gebrande lijck en beenen
320
Bewaecken, daer zy, om den heeten aschhoop heenen
 
Gezeten, nauwelijx noch af te trecken zijn,
 
Voor dat de nacht, met dau geladen, al den schijn
 
Der zonne dooft, den kloot des hemels, na het draeien
 
En ommewentelen, met starren komt bezaeien.
325
d'Onzaelge Latynist is mede midlerwijl325
 
Niet min dan deze in 't werck, om elders, naer den stijl,326
 
Ontelbre lijcken hoogh te stapelen, te slaven
 
Om zijne doôn ten deele in d'aerde te begraven,
 
Ten deel te voeren naer den naestgelegen oort;
330
Of weder naer de stadt te zenden, en hun poort.330
 
Alle overigen, groot in tal, en zwaer te tellen,
 
En onder een gemengt, zy met hun megezellen
 
Verbranden ongetelt, en zonder prael en pracht.
 
Toen blaeckte 't woeste lant alom, by duister nacht,
335
Van vier by vier om strijt. de derde dagh, aen 't klimmen
 
Te water uit, verschuift de koele en donckre schimmen,335-36
 
Wanneer de treurende gebeente en asch gemengt
 
Uit haeren dootshaert schept, den aschhoop t'zamenbrengt,
 
In kuilen stopt, en delft het heet gebeente in d'aerde.
340
Maer 't ysselijckst gedruisch, en daer men meest misbaerde
 
Van rou, was binnen 't hof, en in Latinus stadt,
 
Daer moeder, zuster, en schoondochter druckigh zat
 
En d'ouderlooze wees beschreit in alle hoecken,343
 
Om dien heiloozen krijgh, vol jammeren, te vloecken,
345
En Turnus huwelijck. zy willen algelijck345
 
En enckel dat hy zelf, die naer 't Italisch rijck,
 
Naer d'opperste eere steeckt, dit met den zwaerde rechte,347
 
En met de staele kling het rijxkrackeel beslechte.
 
De strenge Drances voedt dees stof, daer ieder klaeght,349
350
Betuight dat Turnus slechts alleen wort uitgedaeght,
tekstkritische noten

265 alleen in het perck uitge-eischt wort. Hier kanten zich velen265 266 tegens, stercken hun gevoelen met verscheide bewijsredenen, die266 267 Turnus begunstigen: want de grootachtbaerheit der Koninginne267 268 beschaduwt hem, en de naem en faem zijner verdiende triomfen268 269 houden den jongelingk het hooft op.269

270 Midden in den brant dezer beroerte brengen noch de gezanten,+270 271 uit de stadt van den grooten Diomedes, deze bedroefde tijding 272 t'huis: dat 'er met alle de kosten van zoo treflijck eene bezen-272-73 273 dinge niets uitgerecht zy: dat geen gout nochte giften nochte 274 ernsthaftige gebeden iets vermoghten: dat de Latijnen elders 275 hulp mogen verzoecken, of met den Trojaenschen Koningk ver-275-76 276 dragen. Koningk Latinus zelf bezwijckt van geweldigen rouwe. 277 De gramschap der Goden, en graven, noch versch voor zijne 278 oogen, waerschuwen hem, dat Eneas openbaerlijck door een god-278-79 279 delijcke maght ingevoert, en met lantbederf gestuit wort. Wes- 280 halve hy den hoogen Raet, en de treflijcksten ten hove verdaeght.+ 281 Zy komen te zamen, en de wegen grimmelen van de menighten,281 282 die naer het Koningklijcke hof spoeden: en Koningk Latinus, 283 d'outste van allen, en eerste onder hen, die den scepter voeren,283 284 zit zwaermoedigh in het midden; en gebiet hier de Gezanten, uit+284 285 d'Etolische stadt wedergekeert, te melden watze mebrengen, en285 286 eischt hun geheele antwoort, van vore tot achter toe, te hooren. 287 Toen gavenze alle gehoor, en Venulus zijnen gebode gehoor-+287 288 zaem, ving aldus aen: o burgers, wy zagen Diomedes, en het 289 leger der Argiven, en leidden den wegh af, zonder ongeval; en289

 
Alleen in 't perck ge-eischt. hier kant zich menigh tegen,
 
En sterckt zijn voorstel met bewijsreên aller wegen,352
 
Die Turnus pleit en zaeck begunstigen, naerdien
 
De koningin, waerby de jongling is gezien,
355
Hem onder schaduwe van haer grootachtbaerheden
 
Beschut: oock houdt de naem en faem den aengestreden356
 
Het hooft op, door zijn zege en dapper krijghsbeleit.
 
In 't midden van dien brant des oproers komt bescheit
 
Uit Diomedes stadt en hof door d'afgezanten,
360
Die, met een droeve maer gekeert naer deze kanten,
 
Verkuntschappen dat, met zoo groot een' arrebeit
 
En kosten des gezants, en zijn grootachtbaerheit,361-62
 
Gansch niet is uitgerecht: dat ernstige gebeden
 
Schenckaedjen nochte gout hen konden overreden:364
365
Dat vry de Latijnist om bystant elders heen
 
Magh trecken, of met Troische in paisgenootschap treên.366
 
Latinus zelf bezwijckt hier door, van grooten rouwe.
 
De gramschap van de Goôn, de graven der landouwe,
 
Noch versch voor zijn gezicht, waerschuwen hem met kracht
370
Dat vorst Eneas door een openbaere maght370
 
Des hemels in het rijck geroepen wort van buiten,
 
En niet dan met bederf der landen zy te stuiten,
 
Dies hy den hoogen raet en treflijcksten ten hoof
 
Verdaghvaert. men vergaêrde, en wegh en heirbaen stoof
375
En grimmelde van al die zich ten hove spoedden.
 
Het koningklijcke hooft zit in den ring der vroeden
 
Zwaermoedighlijck, als outste en eerste van den staet,
 
En al wat scepter voert, gebiedende in den raet
 
Dat d'afgezanten, uit de stadt van Etolye
380
Gekeert, verkuntschappen, van vore af, op een rye,
 
Tot achter toe, wat troost wat antwoort zy van daer380-81
 
Ten hove brengen. al de raetzael luistert naer
 
Hun antwoort. Venulus hief aen, op 't hoogh begeeren
 
Gehoorzaem, in den raet aldus te redeneeren:
385
Wy zagen Diomeed, ô brave burgery,
 
En 't leger van den Grieck, en leidden vranck en vry
 
Den wegh af zonder leedt. de krijghsvorst gaf ons allen

290 hy gaf ons zijne hant, waer door de stadt Ilium ter aerde plofte.290 291 Hy, die den Gargaen veroverde, stichtte nu op den bodem van291 292 Iäpygie de stadt Argyripe, naer zijne lantslieden genoemt. Na292 293 dat wy binnen stonden, en ons gegunt wiert in hunne tegen-293 294 woordigheit te spreken, zoo boden wy hun onze geschencken 295 aen, en meldden onzen naem, en vaderlant: wie ons beoorloogh- 296 den: wat oirzaeck ons naer Arpos joegh. Hy dit hoorende, ant- 297 woorde zachtzinnigh: o geluckige lieden, overoude Ausonianen,297 298 uit Saturnus Rijck gesproten, wat ongeval bekommert uwen ge-298-99 299 rusten staet, en raet u den vreemdelingen oorloogh aen te zeg- 300 gen? Zoo menigh als 'er van ons den bodem van Ilium met 301 den zwaerde schon (ick sla over wat men in 't belegh onder de301 302 hooge vesten bezuurde; en de dooden, waer over Simois hene- 303 stroomt) al te zamen mosten wy door de weerelt omzwervende, 304 onze schelmstucken zoo onuitspreeckelijck dier ontgelden, en304 305 boeten, dat zelf Priaem zich over zulck een' armen hoop erbar-305 306 men zou. Dat weet het droeve onweêr van Minerve berockent,306 307 en d'Eubeesche steenrots, en de wraeckgierige Kafareus. Sedert307 308 dien krijgh dreven wy hene, elck naer een verscheide kust; Mene- 309 laus, Atreus zoon, dwaelt in ballingschap, tot aen Proteus pylaren309 310 toe: Ulysses zagh de Reuzen van Etna. Zal ick van Neoptolemus310-11 311 Rijck verhalen, en Idomeneus overhoop gesmeten hof? of van311 312 de Lokren, die het Libyaensche strant bewoonen? De Mycener,312 313 veltheer der dappere Argiven, quam zelf, zoo ras hy den voet313-14

 
Die hant, door wiens gewelt out Troje leght gevallen.388
 
De helt, die den Gargaen veroverde, zoo stout,
390
Heeft in Apulie nu Argyrip gebout,
 
En naer zijn volck genoemt. na dat wy binnen stonden,
 
En toegestaen wiert dat Latinus afgezonden'392
 
Hunn' last ontvouwen, daer zy tegenwoordigh staen,393
 
Zoo boden wy vooreerst hun ons schenckaedjen aen,
395
En meldden onzen naem, en lant: wie ons besprongen:
 
Wat reên en oirzaeck ons zoo wijt naer Arpos drongen.
 
Hy hoort aendachtigh toe, en antwoort heusch en zacht:
 
Geluckigh overout Ausoniaensch geslacht,
 
In Godt Saturnus rijck ter goeder tijt geboren,
400
Wat blintheit port u uw' gerusten staet te stooren,
 
Uitheemschen oorlogh aen te zeggen, zonder noot.
 
Zoo menigh als'er van den degen overschoot,
 
Na dat hy Ilium schoffeerde met den degen,403
 
[Ick sla nu over wat, toen Troje was belegen,404
405
Men onder Priams muur bezuurde, en wat al volck
 
Vliet Simois versmoort en wentelt in zijn kolck,]
 
Altzamen mosten wy, verstooten van onze erven,407
 
Afgrijsselijck gestraft, de weerelt ommezwerven,
 
En elck zijn schellemstuck zoo dier ontgelden, dat
410
Zich Priam zelf om 't leet der uitgeroide stadt410
 
Ontfermen zou. dat weet het al te gruwzaem wrockend411
 
En droevigh onweêr, van Minerve ons vloot berockent.
 
Dat weet d'Eubeesche rots, Kafareus, dol van wraeck.
 
Wy zworven, na dien krijgh en oorlogh, raeu van smaeck,414
415
De kust om, elck zijns weeghs. in droeve ballingschappen
 
Liet Menelaüs, zoon van Atreus, zijne stappen
 
Aen Proteus pylers staen. Ulysses, schalck en ergh,416-17
 
Zagh 't zaet der reuzen, en den altijt gloênden bergh.418
 
Hoe kan ick Pyrrus rijck en zijn gebiet vergeeten?
420
't Hof van Idomeneus, verwoest en omgesmeeten?420
 
Of Lokren, neêrgezet op 't Libyaensche strant?
 
De Griecksche veltheer zelf quam onvoorziens van kant,
tekstkritische noten

314 binnen den drempel van zijn hof zette, om hals, door de hant 315 zijner eerlooze gemalinne: een overspeelder bezit de plaets van315 316 hem, die Asie overwon. Of zal ick verhalen, hoe de Goden my 317 benijdden, dat ick in mijn vaderlant zou belanden, om mijn ge-317-18 318 wenschte echtgenoot, en het schoone Kalydon te zien? Nu volgen 319 ons noch afgrijsselijke wonderspoocken na, en mijn verlore mac- 320 kers stegen met hunne pennen naer de lucht, en in vogelen ver- 321 andert, zweven ontrent de stroomen (och, ysselijcke straf mijnes 322 volcks!) en huilen zoo jammerlijck, dat 'er de rotsen af weder- 323 galmen. My stonden alreede zulcke zwaericheden te duchten,323 324 sedert ick zinnelooze de hemelsche lichaemen trof, en Venus hant324 325 met een wonde taisterde. Neen zeker, wickelt my niet in zulck 326 eenen krijgh. Oock heb ick, na het verdelgen van Pergamum, 327 met den Teukren geenen strijt meer; nochte wil aen hunne voor- 328 lede ellenden gedencken, of my daer over verblijden. De ge- 329 schencken ons uit uw vaderlant megebroght, brengt die Eneas: 330 wy hebben met ons scherp geweer tegens hem schrap gestaen,330-31 331 en hant tegens hant gevochten. Gelooft my, die hem beproefde,331 332 hoe trots hy met den beuckelaer toeschiet; met welck een dwar-332-33 333 linge hy de spiets toedrijft. Had het lant van Ida noch een paer 334 zulcke mannen gedragen; de Dardaner waer van zelf Inachus334-35 335 steden opgekomen, en Griecken zou het keeren van de kans be- 336 treuren. Hektor en Eneas hielden het belegh voor de stercke336-37 337 muren van Troje dragende, en stuitten de zege der Griecken tien 338 jaren langk: beide even moedigh: beide uitmuntende en braef in

 
Zoo ras hy zijnen voet op Argos drempel zette,
 
Vermoort van zijn gemael, eene eerelooze smette.424
425
Een overspeeler, die 't Myceensche hofbed schon,425
 
Bezit den stoel van hem, die Asie overwon.
 
Zal ick verhaelen hoe de Goden my benijdden
 
In 't vaderlijcke hof te landen, na het strijden,
 
Het schoone Kalydon, en mijn gemael te zien?
430
Nu volgen ons, hoe schuw wy d'ongelucken vliên,430
 
Godts wonderspoocken na, onmogelijck t'ontrennen:
 
En mijn verlore maets, gesteegen met hun pennen
 
Ten hemel door de lucht, veranderden gezwint
 
In vogels, zweven langs de stroomen in den wint,
435
[O ysselijcke straf en krijghsplaegh van de mijnen!]
 
En huilen zoo bedruckt van hartewee en pijnen,
 
Dat klip en steenrots hierop weêrgalmt van 't gesteen.437
 
Ick zagh al boven 't hooft zoo groote zwaerigheên,
 
Na dat ick zinnelooze onsterfelijcken deerde,
440
En Venus taisterde, en met een quetsuur schoffeerde.440
 
Neen zeker, wickelt my in zulck een' oorlogh niet.
 
Oock heb ick, na den val van Troje, en hun verdriet,
 
Geen strijt met Troischen meer, noch wil hun leedt gedencken,
 
Noch my verheugen in hun rampen. dees geschencken,
445
Ons uit uw vaderlant dus verre megebroght,
 
Bestelt Eneas. ick, zoo veel mijn moedt vermoght,446
 
Stont tegens hem gespitst, heb met dees hant gevochten:447
 
Gelooft my, die 't beproefde, en geenen onverzochten,448
 
Hoe trots hy met den schilt elck toevloogh, fors en stijf:449
450
Met welck een dwarling hy de speeren schoot in 't lijf.
 
Hadde Ida zulck een paer doorluchtigen gedraegen,
 
De Frijgh had Inachus in Griecken opgeslagen,452
 
En Griecken zat in rouwe, om 't keeren van de kans.
 
Helt Hektor en de vorst Eneas, Trojes schans
455
En borstweer, hielden lang 't belegh voor Troje draegende,
 
En stuitten 't Griecksch geluk, hen tien jaer slaende en jagende;
 
Twee evenmoedigh, beide in 't harnas even sterck,

339 't harnas; doch Eneas de godtvruchtighste. Laetze, op wat wyze339 340 het best geschieden kan, in bontgenootschap treden: maer wapens 341 tegens wapens op te zetten; wacht u daer voor: en nu hebt ghy, 342 allergrootmaghtighste Koningk der Koningen, met een zijn ant- 343 woort gehoort, en wat hy van dezen zwaren oorloogh gevoelt.343

344 Naulix verhaelden de Gezanten dit, of d'Ausonische rijcksraet+ 345 begost allerleis te morren, te mompelen: gelijck snelle vlieten,345 346 van steenen, die den stroom zijnen vaert beletten, toegestopt, de346 347 kanten schuren, en langs d'oevers bruisen en ruisschen. Zoo dra 348 d'ontroerde zinnen wat bedaren, en niemant meer zijne lippen348 349 rept, heft de Koningk (na dat hy de Goden eerst aenriep) uit 350 zijnen hoogen troon aldus aen:

351 O Latijnen, voorwaer ick wou wel, en het waer beter geweest,+ 352 dat men te vore overlegh van den staet hadde gemaeckt, en niet352 353 op zulck eenen tijt, wanneer de vyant de muren belegert, den 354 Rijcksraet by een verdaghvaerde. O burgers, wy voeren eenen354-55 355 ontijdigen krijgh tegens een volck van het geslacht der Goden, 356 en onoverwinbare mannen, die met geene oorlogen af te matten 357 zijn, en overwonnen wezende, noch den degen niet nederleggen.357 358 Zoo ghy eenige hoop op de wapens van Etolie bouwt; zet die 359 vry uit uwen zin, en elck zie voor zich zelven toe. Maer in welck359 360 een verlegenheit wy steken, en hoe al het geen, waer op men 361 zich verliet, ons begeeft, en waer toe de staet vervallen is, dat 362 ziet ghy voor uwe oogen, en kunt het met handen tasten: doch 363 ick beschuldigh niemant: men heeft te werck gestelt al wat mo- 364 gelijck is, en al de maght en kracht des Rijcks aen den slagh

 
Doch geen godtvruchter dan Eneas in de kerck.458
 
Laetze, op wat wijze dit geschiên kan, zich bevreden,459
460
En, kan het zijn, in pais en bontgenootschap treden:
 
Maer heirspits tegens heir te wagen, wacht u dat.
 
Nu hebtge, ô groote vorst der vorsten, dit gevat,462
 
Oock d'antwoort klaer gehoort uit Diomedes stoelen,463
 
En wat de Griecken van dien zwaeren krijgh gevoelen.
465
Zoo dra de rijcksraet van Ausonie uit den mont
 
Der afgezanten dit nu duidelijck verstont,
 
Begonnenze eveneens te morren, en te mompelen,467
 
Als waterstroomen, die hun killen overrompelen,468
 
Op steenen stuiten, die den stroom zijn' vollen vaert
470
Beletten, en gestopt den kant benedenwaert470
 
Vast schuuren, langs den boort des oevers nedersnorren.
 
Zoo ras 't ontroerde brein van mompelen en morren
 
Een poos bedaert, elck zwijght, heft uit den hoogen troon
 
De koning aen, na dat hy eerst de goede Goôn
475
Om hulp bidt, daer zich 't volck in noot op magh verlaeten:
 
Latijnen, 'k wenschte wel, en 't zoude ons mogen baeten,
 
Dat gy te vore staet gemaeckt had van den staet,477
 
En niet op zulck een tijt het rijck en zijnen raet
 
Verdaghvaerde, als de muur omringt is, en belegen.479
480
O burgers, het geslacht der Goden is ons tegen,
 
En wy bevechten al t'ontijdigh zulcke mans,481
 
Die onverwinbaer zijn, en door geene oorloghskans
 
Te matten, en, hoewel zy overwonnen leggen;483
 
Geen zwaert opsteecken, maer den vyant noch ontzeggen.484
485
Zoo gy uw hoop noch zet, en uw vertrouwen bout
 
Op dit Etolisch bloet, in 't vechten brusk en stout:486
 
Ick bidde u, zet dat vry geheel uit uw gedachten,
 
En elck zie naerstigh toe, en leer' zich zelven wachten.
 
Maer in hoe groot een' last wy steecken; hoe het al
490
Waer op men steunde ons nu ontzackt in dit geval,
 
En waer de gansche Staet in 't ende is toe vervallen,
 
Dat zien uwe oogen, en gy kunt het mercklijck allen492
 
Met handen tasten: doch ick wijte deze schult
 
Nu niemant niet. men heeft met wijsheit en gedult
495
Alreede in 't werck gestelt al wat men aen kon vangen,
 
De gansche maght des rijcks aen eenen slagh gehangen.496
tekstkritische noten

365 gehangen. Nu zal ick u berichten, wat gevoelen by my in be-365365-66 366 dencken genomen wort, en dat, let 'er wel op, beknopt voorstellen. 367 Ick heb, dicht by den Tuskaenschen stroom, een overout lantschap367-69 368 leggen, dat zich in de lengde westwaert, tot aen de Siciliaensche 369 grenzen, uitstreckt: Auruncen en Rutulen ploegen en bezaeien369 370 de harde heuvels, en beweiden de ruige toppen. Dat men alle370 371 dit lantschap, en 't hoogh geberghte, met pijnbosch beplant, den 372 Teukren, vrientschaps halve, toesta, en met hun een verbont 373 sluite op billijcke voorwaerden, en hen, als rijcksgenooten, inroepe.373 374 Laetze zich daer, is hun begeerte zoo groot, nederslaen, en steden 375 stichten. Doch is de meeninge naer andere palen, en andere375 376 volcken te trecken, en kunnenze van onzen bodem scheiden; zoo376 377 laet ons voor hun twintigh schepen van Italiaensch hout bouwen,377 378 of meer, indienze meer mannen kunnen: al het hout leit aen het378 379 water: zy vorderen slechts zoo veel en zulck vaertuigh als hun379 380 dienstigh is: laet ons hun gelt, werckvolck, en scheepstimmer-+380-81 381 werven bestellen. Behalve dit belieft ons noch, dat 'er hondert 382 Gezanten, de treflijcksten uit de Latijnen, henegaen, die met382 383 vredetacken in de hant, ons inzicht aendienende, met hun ver-383-84 384 dragen, en hun schenckaedjen van gout en elpenbeen brengen, 385 en eenen wagenstoel, en Koningsrock, onze rijckstekens. Beraet-385 386 slaeght u in 't gemeen, en komt den verlegen staet te hulpe.386

387 Toen stont de zelve Drances al gestoort op, die van bittere+387

 
Nu geef ick u in 't kort mijn inzicht te verstaen,
 
En hoe het by my leght, dies hoort aendachtigh aen.498
 
'k Heb by den Tyberstroom, de lantgrens van Tuskaenen,
500
Een overout gebiet, bewoont van onderdaenen,
 
Het welck zich westwaert streckt tot aen Sicilje toe.
 
Aurunck en Rutulier beploeght het, nimmer moe,
 
Bezaeit de barre rots, beweit de schraele kruinen.
 
Men gunn' dit lantschap, hoogh geberghte, velt, en duinen,504
505
Van pijnbosch overgroeit, den Troischen by verdragh,
 
En sluit' verbont met hun, zoo billijck als men magh,
 
En roepe hen in 't rijck, als trouwe rijcksgenooten.
 
Zy slaen zich daer ter neêr, en bouwen steên, en sloten:
 
Is hun begeerte en treck zoo groot tot dit gebiet.
510
Doch willenze elders heen: zoo hun begeerte ziet
 
Naer ander lant, en volck: en kunnenze endtlijck scheiden511
 
Van onzen gront, zoo laet ons hun een vloot bereiden
 
Van twintigh schepen, al van 't Italjaensche hout;513
 
Oock grooter tal, indien de Troische zich betrout514
515
Zoo veele kielen met zijn eigen volck te mannen.
 
Al 't hout leght aen den stroom. zy mogen t'zamenspannen,516
 
En vorderen zoo veel en zulck een vaertuigh, dat
 
Hun dienen kan. laet ons hun arbeitsvolck, en schat,
 
En gelt, en timmerliên bestellen, en hierboven
520
Zent hun gezanten toe, de bloem uit onze hoven,
 
Van al 't Latijnsche bloet, en hondert hoofden sterck,
 
Die, met den vredetack, onze inzicht in het werck522
 
Gaen stellen, onzen wil ontdecken, ons vereenen,523
 
En hun schenckadiën van gout en elpenbeenen524
525
Vereeren, boven dat een' hoogen wagentroon,
 
En koningklijcken rock, cieraden van de kroon.
 
Beraetslaeght u, zoo veel den rijcke zijn genegen,527
 
En hanthaeft onzen staet, te jammerlijck verlegen.528
 
Toen stont heer Drances op, en broght zijn inzicht voort,
530
De zelve, die doorgaens, verbittert, en gestoort,530
tekstkritische noten

388 nijdigheit aengeprickelt, zich tegens Turnus eere kantte. Hy was388 389 rijck van middelen, en wel ter tale; doch een koel krijghsman,389 390 geen onnut raetsman geacht; maghtigh om oproer te stoken; trots390 391 op zijn moeders adelijck geslacht; onzeker van wat vader. Dees391 392 stont op, en vermeerde en verzwaerde den haet tegens Turnus+392 393 opgenomen aldus: o genadighste Koningk, ghy vraeght raet over393 394 een zaeck, die niet duister is, of onze uitlegging behoeft: zy394 395 bekennen al te zamen wel te weten wat de behoudenis des volcks 396 vereischt; doch mompelen het binnen 's monts. Hy geve ons vry-396 397 heit om te spreecken, en late zijn opgeblazenheit varen, door397 398 wiens ongeluckigh beleit, en averechtze gangen (ick zal 't rechtuit398 399 zeggen, al dreight hy my met den degen, en de doot) wy zoo vele399-400 400 lichten van Oversten zien sneuvelen, en de gansche stadt in rouw 401 zitten; terwijl hy op zijne vlught zich betrouwende, het Trojaen-401-402 402 sche leger terght, en den hemel met zijne wapenen braveert. 403 O allerbraefste Koningk, voegh liever nog een eenigh geschenck 404 by alle de geschencken, die ghy beveelt den Dardanen te brengen, 405 en geef, o vader, uwe dochter (zonder voor iemants geweldenary 406 te zwichten) aen dien braven zwager ten huwelijck, gelijck hy des406 407 waerdigh is, en bevestigh dezen pais door een eeuwigh verbont: 408 of zijn de harten en gemoeden met zulck eenen schrick voor Turnus+408 409 ingenomen, zoo laet ons hem zelf smeken, en met bidden hier409 410 toe vermurwen: hy geve zijn eigen Recht den Koningk over, en410-11 411 schelde het den vaderlande quijt. O ghy, die het hooft en d'oir-

 
En aengehitst van Nijt, een helsche vloeckverwante,531
 
Zich tegens Turnus eer met slimme treken kante.532
 
Hy was van middelen heel rijck, oock wel bespraeckt,
 
Doch koel ten ooreloge, een raetsheer, noit gelaeckt,534
535
Een stoockebrant, heel trots op moeders stam, en zegen,535
 
Onzeker uit wat stam hy sproot van vaders wegen.
 
Dees rijst hier op, verzwaert vermeert den bittren haet,
 
Dien ieder Turnus droegh, aldus in dezen raet:538
 
Gy vraeght, genadighste heer koning, uw getrouwen
540
Om raet in eene zaeck, die niemant hoeft t'ontvouwen
 
Met zijne uitleggingen, en geensins duister is.
 
Zy weeten al te wel wat tot behoudenis
 
Der burgren wort vereischt, doch houden dit noch binnen.
 
Hy geve ons vryheit om te spreecken, dit t'ontginnen,
545
En laet' zijn hoovaerdy en opgeblazenheit
 
Eens vaeren, door wiens drift en jammerlijck beleit544-46
 
En zijdegangen, [ick zal 't zeggen onverlegen,547
 
Al dreight hy my den doot met zijnen trotsen degen,]
 
Wy zoo veel lichten van krijghsoversten gebluscht
550
En al de stadt in rou zien zitten, en ontrust:
 
Terwijl hy raet weet om met vlughten zich te bergen,
 
En niet ontziet het heir des Frygiaens te tergen,
 
Den hemel met geweer en wapenen braveert.
 
O allerbraefste vorst, die noch de Troischen eert,
555
Voegh liever noch een gaef by alle dees geschencken,
 
Waermê gy dien Dardaen wilt eeren, en bedencken,
 
Bestee, ô vader, nu uw pant, uw dochter vry,
 
Oock zonder vreeze voor gewelt en vyandy,558
 
Aen dezen braven zoon en schoonzoon uit ten echte,
560
Gelijck hy waerdigh is, en sterck, als een oprechte,560
 
Dien pais door een verdragh, en eeuwigh vreverbont.
 
Of zijn de harten en gemoeden dus gewont562
 
Van schrick voor Turnus, laet ons zelfs hem liever smeecken,563
 
Den noot vertoonen, 't hart van dien versteenden breecken.564
565
Hy geef' zijn eigen recht den koningk voor dees tijt,565
 
En schelde deze schult den vaderlande quijt.
tekstkritische noten

412 zaeck van alle dit jammer in Latium zijt, waerom jaeght ghy 413 d'ellendige burgers zoo dickwils in merckelijck gevaer? O Turnus,413 414 in oorloogh is geen heil, wy bidden u om vre, met een om 't eenige414-16 415 en onschenbare pant des vreeds. Ick die, zoo ghy u laet voor- 416 staen, u benijde (des ick my luttel bekreune) ben d'eerste, die u 417 ootmoedigh bidde: ontfarm u over uw onderzaten: legh uwen 418 hooghmoedt af, en dewijl ghy voorgejaeght wiert, zoo ga vry418-19 419 hene. Al dooden, al neerlaeghs genoegh: al lants genoegh ver- 420 woest: of zijt ghy om d'eere begaen; steeckt 'er zulck een hart420 421 in u, en gaet u de bruitschat van 't hof zoo ter harte; waegh het,421 422 en bejegen uwen vyant rustigh voor de vuist. Wy, quansuis een422 423 ongeachten hoop, een volck niet begravens nochte beklagens 424 waert, zullen op het velt neêrgehouwen worden, op dat Turnus 425 toch aen zijn Koningklijcke gemalin gerake. Hebt ghy zoo veel 426 harts, hebt ghy eenen druppel van uwe vaderlijcke vromicheit 427 in 't lijf, zoo zie hem, die u uitdaeght, eens onder d'oogen. Zulck 428 een rede terghde den oploopenden Turnus: hy zuchte, en borst428 429 uit met deze woorden: Drances, wanneer het tijt is om de handen+ 430 te reppen, dan weet ghy het altijt breet genoegh met woorden 431 uit te meten, en zijt d'eerste, daer de Vaders te rade geroepen431 432 zijn: maer men moet het hof met geen woorden stoffeeren, die432 433 u stofachtigh genoegh afgaen, daer ghy veiligh zit, terwijl de433 434 muren den vyant uitkeeren, en de graften nog niet van bloet434 435 overloopen. Weshalve, o Drances, donder met uwe welspreken- 436 heit, gelijck ghy wel gewoon zijt, en hael mijne bloohartigheit436 437 over, wanneer ghy met uwe vuist zoo vele hoopen Teukren437

 
O gy, die d'oirzaeck zijt, en 't hooft van alle plaegen,
 
En Latiums bederf, waertoe den burger jaegen,568
 
Die dus elendigh is, in merckelijck gevaer
570
Zoo bloedigh, reis op reis? ô Turnus, hoor ons maer:
 
In oorloge is geen heil: wy bidden u om vrede,
 
Om 't eene onschenbre pant van vre. dat's al ons bede.
 
Ick, die zoo gy u zelf laet voorstaen, u beny,
 
[Waeraen ick my niet stoor,] ben d'eerste uit deze ry,574
575
Die u ootmoedigh bidde: ontfarm der onderzaeten,575
 
Ontfarm u om uw volck. legh af den trots van staeten576
 
En stamme: en naerdemael gy dus wert voorgejaeght,
 
Zoo ga vry heene. al doôn en bloet genoegh beklaeght:
 
Al lant genoegh verwoest: of zoecktge d'eer door smarte,579
580
En steeckt dat hart in u: gaet u de bruit ter harte,
 
En bruitschat van het hof, zoo waegh het: tree in 't zant:
 
Bejegen uw party, den degen in de hant.
 
Wy, een verachte hoop, ja trouwen uwe slaven,583
 
Onwaerdigh 't lijckbeklagh, onwaerdiger begraven,584
585
Die zullen sneuvelen op 't velt, den haet ten buit,585
 
Om Turnus in het hof te helpen aen zijn bruit.
 
Maer hebtge zoo veel harts, een' druppel bloets, gekomen587
 
Van vaders bloet en deught, zoo zie, op 't spoor der vroomen,588
 
Hem onder d'oogen, die u uitdaeght in het velt.
590
Dees rede terghde dien verbolgen oorloghshelt.
 
Hy zuchte, en borst in 't endt dus uit, om lucht te scheppen:
 
Wanneer het tijt is om de handen flux te reppen,
 
Dan weet gy, Drances, breet te weiden met de tong,
 
Zijt d'eerste, daer de noot den raet te raede dwong
595
Te komen: doch men moet geen hof alleen stoffeeren595
 
Met klanck van woorden, die geen stoffery ontbeeren,596
 
Wanneer men veiligh zit, terwijl de muur en wal
 
De vyant keert, de graft, noch vry van stormgeschal,598
 
Niet overloopt van 't bloet der burgren en soldaeten:
600
Dies raes, ô Drances, raes, en donder, uitgelaeten
 
Met uw welspreeckenheit, gelijckge zijt gewoon:
 
Stel mijn bloohartigheit wel degelijck ten toon,602
 
Wanneerge met uw vuist de Troischen hebt by hoopen
tekstkritische noten

438 neêrgehouwen, en het velt overal met uwe zegetekenen gemerckt 439 hebt. Het staet u vry te proeven, wat een helt in 't velt vermagh:439 440 wy hoeven de vyanden niet verre te zoecken; zy staen aen alle 441 kanten rontom de vesten. Willenwe tegens hen aengaen? wat 442 sammeltghe? Of zult ghy altijt met den mont vechten, en uw442-43 443 hielen laten zien? Ick voorgejaeght? wie kan met recht my ver- 444 wijten, dat ick schandelijck voorgejaeght ben, die den gezwollen444 445 Tyber zagh wassen van het Trojaensche bloet; Evanders gansche445 446 huis met zijnen stam instorten, en d'Arkaders van hunne wapens446-47 447 berooven? Bitias en de vreesselijcke Pandarus bevonden my zoo-447 448 danigh niet, nochte duizent anderen, die ick zeeghaftige, binnen 449 's vyants muren en wallen besloten, op eenen dagh naer den Tarter449 450 zondt. Is 'er geen heil in den oorloogh? Uitzinnige mensch, zing+ 451 dat den Dardaen en uws gelijcken voor. Vaer derhalve vry voort,451 452 om het gansche lant te verbazen, en in roer te zetten; de maght452 453 van een tweewerf overwonnen volck te verheffen, en in het453 454 tegendeel Latinus wapens laegh te zetten. Nu sidderen oock de454 455 Myrmidonsche Oversten voor de Frygiaensche wapenen: nu455 456 sidderen Diomedes en Achilles van Larisse; en Aufidus vlught456 457 met zijnen stroom naer d'Adriatische zee te rugge. Of wanneer457 458 die doortrapte schelm zich veinst te bloode te zijn om tegens my+ 459 te krackeelen, dan blijckt zijn boosheit niet dan te klaerder: maer

 
Verslagen, en het velt in 's vyants bloet verzopen,
605
Met zegenrijcken roof getekent hebt als wy.605
 
De proeve wat een helt vermagh, die staet u vry:
 
Men zoeck' de vyanden niet verre uit dit geweste:
 
Zy staen rondom en langs en dicht voor deze veste.
 
Belieft het u dat wy uitvallen, nu terstont?
610
Wat sammeltge? of zult gy geduurigh met den mont610
 
En tonge vechten, en den Frijgh uw hielen toonen?
 
Ick voorgejaeght? wie kan met recht mijn vroomheit hoonen,
 
Verwijten, dat ick ben met schande voorgevloôn,613
 
Die den gezwollen stroom des Tybers noch vol doôn
615
Zal zien, en van het bloet der Troischen overvloeien,615
 
Evanders hof geheel instorten, onder 't bloeien
 
Van zijnen ouden stam, d'Arkaders van hun hooft616-17
 
Geweer en wapenen geplondert en berooft?
 
Zoo hebben Bitias noch Pander, daerze stonden
620
Ten schrick, noch duizenden van andren my bevonden,619-20
 
Die ick zeeghaftigh, in den kringk van 's vyants wal,
 
Op eenen dagh voor 's hants in 't leger broght ten val,622
 
En naer den Tarter zondt. is nu in 't oorelogen
 
Geen heil? kranckzinnige, verhef 't uitheemsch vermogen:624
625
Trompet dit den Dardaen en uws gelijcken voor,
 
En vaer vry voort, om 't lant op dit verbaesde spoor626
 
t'Ontrusten, en alom in rep en roer te zetten,
 
De maght des volcks, dat zich nu tweewerf liet verpletten,
 
In top te voeren, en, ten ondienst van 't gemeen,
630
Latinus wapens laegh te zetten by elck een.
 
Nu sidderen alree de Myrmidonsche heeren,
 
Voor 't Frygiaensche zwaert. nu siddren de geweeren
 
Van Diomedes en Achilles van Laris,
 
En d'Aufidus te rugh vlught van ontsteltenis
635
Voor 't Adriatisch meer, met zijnen stroom, en vloeden:
 
Oock als dees schelm, doortrapt in 't veinzen, de gemoeden
 
Der tegenwoordigen misleit met eenen glimp637
 
Van zijn bloohartigheit, als of ick 't hem ten schimp
 
Moght rekenen, zoo hy zich tegens my durf zetten,638-39
640
Dan wort zijn boosheit meer ontmomt door dit blancketten.640
tekstkritische noten

460 zijt niet eens bekommert: ick zal mijne handen aen u niet schenden,460 461 nochte u dat bloode hart uit den boezem rucken: leef vry lang461 462 genoegh. Nu keer ick my, o groote vader des Rijcks, tot u 463 en uwe voorslagen. Indien ghy langer geene hoop in onze463 464 wapenen stelt; indien wy zoo van hulp ontbloot zijn, en met eens464-65 465 den rugh te bieden in den gront leggen, zonder dat de kans 466 keeren kan; zoo laet ons de wapens nederleggen, en hen met 467 gevouwe handen om pais bidden. Hoewel (och! of'er noch iet 468 van die vorige vromigheit overschoot) ick hem braef boven an-468 469 deren, en geluckigh gestorven acht, die om het minste hier van469-70 470 niet te beleven, quam te sneuvelen, en eens het gras beet. Maer 471 schieten ons noch middelen, en jonge gasten, noit in 't velt ge-471 472 bezight, en hulp van Italiaensche steden en volck over; en staet472-73 473 den Trojanen hun eere oock dier genoegh, en op veel bloets 474 (want zy hebben oock hunne dooden, en de zelve storm waeide474 475 hun allen over 't hooft) waerom bezwijcken wy zoo schandelijck475 476 in den intre des oorlooghs? waerom schrickt ons hart in het lijf476 477 eer de trompet klincke? De langdurigheit en ongestadigheit477 478 des wisselbaren tijts keerde vele zaecken ten beste: De weife-478478-80 479 lende Fortuin bedroogh vele geluckigen, en holp d'ongeluckigen 480 weder op. Weigeren Etolie en Arpen ons de hant te bieden? 481 Messapus weigert het niet, nochte de maghtige Tolumnius, en481 482 zoo vele volcken, en Oversten ons van hun toegezonden: en geen482

 
Maer zijt niet eens bezorght: ick schende om deze smart
 
Mijn handen niet aen u, noch zal dat bloode hart,
 
[Leef lang genoegh,] zoo brusk u uit den boezem rucken.643
 
O vooght en vader, wien de rijckselenden drucken,
645
Nu keere ick my naer u, en uwen wijzen raet.
 
Indien gy geene hoop noch heil voor dezen staet
 
In onze wapens stelt: indienwe zoo verlegen,647
 
Van noothulp gansch ontbloot, en met des vyants degen648
 
Maer eens den rugh te biên, geplet zijn, man voor man,648-49
650
Oock zonder dat de kans des oorloghs keeren kan;650
 
Zoo laet ons vry van zelf de wapens nederleggen,
 
Om vrede bidden, en aen 's vyants eigen zeggen
 
't Geschil verblijven: schoon [och of onze oorloghsjeught652-53
 
Een luttel overschoot van onzer vadren deught,]654
655
Ick hem geluckigh acht, die eerlijck quam te sneven,655
 
En, om het minste van ons leet niet t'overleven,
 
Als een vroom krijghshelt, 't gras met zijne tanden beet.
 
Maer schieten middelen, en jonge gasten, reedt658
 
Te vechten, en noch noit in 't velt gebruickt tot heden,
660
Noch over, hulp en volck van d'Italjaensche steden,
 
En staet den Troischen oock hun eere dier genoegh,
 
En op veel bloets, [want hun verlies in 't slaen bedroegh662
 
Niet luttel, en de storm, die ons dees staetplaegh kraeide,663
 
Niet zachter over hunne als onze hoofden waeide;]
665
Waerom bezwijcken wy zoo schendigh in de poort
 
Des oorloghs? waerom schrickt ons hart, eer 't oorlogh hoort665-66
 
Trompetten? dickwijl keert de tijt ten lange leste
 
Door zijn verandering de zaecken noch ten beste.
 
Het weiflende avontuur bedroogh'er veel voorheen,
670
Holp ongeluckigen uit voetzant op de been.670
 
Ontzeggen Arpen en Etolischen onslieden
 
In dees gevaerlijckheên en noot de hant te bieden?
 
Dat weigren Messap, noch Tolumnius gebiet,673
 
Dat maghtigh is en sterck, noch zoo veel volcken niet,674
675
En oversten, ons van hun zijde toegezonden:
tekstkritische noten

483 kleine eere zal hen volgen, die in Latium en het Laurentijnsche483 484 lant geworven worden. Oock is 'er Kamille, die uit het brave484 485 geslacht der Volscen gesproten, eenen hoop ruiters aenvoert, en 486 benden die in de wapenen groeien. Indien de Teukren my alleen486 487 ten strijt uiteischen, en u dat behaeght, en ick het gemeene beste487 488 zoo grootelijcks in den wege ben; de zege is my noch zoo vreemt488-89 489 niet, dat mijn handen op zulck een groote hoop ietwes weigeren 490 te proeven. Ick zal 'er met moedt tegens aengaen, alwaer hy+490 491 schoon de groote Achilles, en schoot de wapens aen, die Vulkaen491 492 met zijn vuisten smeedde. Ick Turnus, die in vromicheit voor 493 niemant der oude helden zwichte, geef voor u, en Latinus, mijnen493 494 schoonvader, mijn lijf en leven ten beste. Eischt Eneas my alleen 495 uit? dat zoeck ick: spruit dit uit der Goden gramschap, Drances495-97 496 zal 't met den hals niet boeten; is hier roem en eere aen vast, hy 497 zal 'er geen eere uit strijcken.

498 Zylieden strijdigh over twijfelachtige zaken, verhandelden dit+498-99 499 onderling, terwijl trock Eneas met zijn heirleger vast op hen aen. 500 Ziet een bode komt met een geweldigh gerucht ten Koningklijcken500 501 hove instreven, en zet al de stadt van schrick overendt: dat de 502 Teukren, en Tyrrheensche maght in hun volle slaghorden, van 503 den Tyberstroom, al het velt over komen afzacken. Terstont wor-503 504 den alle gemoeden ontrust, en de harten der gemeente dapper504 505 tot gramschap aengeprickelt. Zy vatten in der yl de wapens aen:505

 
Oock zal geen kleinen prijs gebeuren, die verstonden676
 
Door 't Laurentijnsche lant en Latium met een
 
In 's konings eedt en in Latinus dienst te treên.
 
Nu is'er noch Kamille, een van de braefste loten
680
En telgen, uit den stam der Volscen voortgesproten,
 
Die brave ruiters voert, en benden, noit vermoeit681
 
Ten ooreloge, een volck dat in zijn harnas groeit.
 
Indien de Troischen my alleen in 't vechtperck daegen,
 
In 't strenge lijfgevecht, en is het uw behaegen,684
685
En sta ick dezen staet zoo haetigh in het licht:685
 
Noch is de zege my zoo vreemt niet, dat ick zwicht,
 
En weigere op die hoop een luttel te bezoecken.687
 
Ick zal'er oock met moedt op aentreên, my verkloecken,688
 
Al waert de groote Achil: al schoot hy 't harnas aen,
690
Gesmeet met d'eige vuist van wapengodt Vulkaen.
 
Ick Turnus, die in moedt voor geene aelouden wijcke,
 
Geef gansch gewilligh u, en voor 't Latijnsche rijcke,
 
En voor Latinus, dien ick mijn' schoonvader acht,
 
Mijn lijf en leven nu ten beste uit al mijn maght.
695
Eischt vorst Eneas my alleen uit door zijn boden:
 
Dat zoeck ick. spruit dit uit de gramschap van de Goden:
 
Geen Drances boet dit met den hals, noch draeght dien last.
 
Is aen dit lijfgevecht oock eer en voordeel vast:
 
Hy strijckt hier geenen prijs, noch lof noch eergeschencken.
700
Terwijl zy onderling, in zaecken van bedencken,700
 
Zich met elckanderen hierover vast beraên,
 
Ruckt vorst Eneas met zijn heirkracht op hen aen.
 
Een bode komt het hof des konings innestreven
 
Met een verbaest gerucht, en zet, daerze allen beven,704
705
De straeten overendt: dat al het Troisch gewelt,
 
En der Tyrreenen maght den Tyber af door 't velt
 
In haer slaghorden breet en moedigh neêr komt zacken.
 
De harten datelijck in onrust aen 't verzwacken,708
 
En 's volcks gemoeden, voort van gramschap aengeport,
710
Aen 't hollen. ieder grijpt, ten oorloge uitgestort,710
tekstkritische noten

506 de jeught raest om wapens: de bedruckten aen 't schreien; de+506-507 507 Heeren aen 't mompelen. Dit gaf van allen kanten een groot ge- 508 roep en luidtruchtigh geschil over de gansche stadt; niet anders 509 dan wanneer by geval in een hoogh woudt menigten van vogelen+509-10 510 by een zitten; of heesche zwanen by den vischrijcken vliet Paduse, 511 in de quaeckachtige meeren, geluit slaen. O burgers, zeit Turnus,511 512 (die gelegenheit waernemende) al recht, vergadert den Raet by512 513 een, en daer neêrgezeten, prijst hun den vrede aen: zy rucken513 514 vast gewapent ten Rijcke in: en zonder meer woorden, ruckt hy514-15 515 voort, en geeft zich haestigh ten hove uit. Ghy Volusus, zeit hy,+ 516 laet de Volscen zich wapenen, en voer de Rutulers aen: ghy516 517 Messapus en Koras, met uwen broeder, wapent de ruiters, en517 518 voort naer buiten toe. Een deel bezette de toegangen naer stadt 519 toe, en manne de wachttorens: de rest van 't volck trecke in zijn519-20 520 volle geweer met my derwaert, daer ick het belast. Terstont loopt 521 al de stadt naer de muren toe. Vader Latinus verlaet zelf den+521 522 Raet, en begonnen raetslagh, van zoo groot een belang, stelt522 523 beroert van zinnen dat werck uit, en beschuldight zich zelven523 524 dickwils, vermits hy, zonder iemant aen te zien, den Dardaen niet524 525 ten schoonzoon aennam, en Eneas in stadt ontfingk. Anderen525-26 526 graven vast voor de poorten, of voeren steenen en staken aen: 527 de schorre klaroen blaest den bloedigen oorloogh in: Joffers en527-28 528 jongers door een geschakeert, omringen den wal: d'uiterste noot

 
Terstont de wapens aen. bedruckten slaen aen 't weenen.
 
De heeren mompelen. dit gaf by groote, en kleenen,
 
En out en jong door al Latinus stadt, eerst stil,713
 
Een ysselijck geschrey, en ongelijck geschil:714
715
Gelijck men by geval in 't hooge woudt, vol blâren,715
 
Ontelbre vogels dicht te zamen ziet vergaêren:
 
Of heesche zwaenen, by den visscherijcken vliet
 
Paduse, en 't quaeckend meer, dat naer zijne oevers schiet,718
 
Een schor geluit hoort slaen. getrouwe burgeryen,
720
Zeght Turnus, wien dit dient, dit zijn de rechte tyen:720
 
Vergaêrt den raet by een, en, zittende in den raet,
 
Vermaent hen tot den vre, tot heil van dezen staet:
 
Zy rucken vast in 't rijck gewapent, van alle oorden.
 
Zoo spreeckt hy tegens hen, en, zonder langer woorden,
725
Ruckt voort, en geeft zich ras ten hove uit in de stadt.
 
Volusus, zeght hy, voort: gebie de Volscen dat
 
Zy flux zich wapenen: de Rutuliers geroepen,
 
En voerze rustigh aen: Messapus, gy uw troepen,728
 
Gy Koras, uwen broêr, en uwe ruitery
730
Gewapent: dat men voort om strijt naer buiten ty'.730
 
Een deel bezette flux de toepaên naer de vesten,
 
En mann' de torens ras. dat d'ovrige opgepresten732
 
In 't volle krijghsgeweer my volgen, en mijn' last,733
 
Daer ick hen voeren wil. de gansche stadt loopt vast
735
Naer d'oude muuren toe. Latinus laet de raeden735
 
En aengevangen raet, met 's rijx bewint beladen,736
 
En stelt, beroert van geest, dien zwaeren handel uit,737
 
Beschuldight menighmael zichzelven, die de bruit738
 
Den Trojer, zonder zijn party of haet te schroomen,739
740
Niet toestont, hem niet heeft ten schoonzoon aengenomen,
 
En vorst Eneas blijde onfangen in zijn hof.
 
Veele andren graven voor de poorten in het stof,742
 
Of voeren steenen aen, en afgehouwe staecken.743
 
De schorre krijghsklaeroen blaest nu met stijve kaecken744
745
Het bloedige oorlogh in. de joffers overal
 
En jonge knaep door een omringen poort, en wal.745-46
tekstkritische noten

529 roept het al te hoop. Oock wort de Koningin met een groote529-31 530 schaer van vrouwen naer den tempel, en het hooge slot van 531 Pallas gevoert, om haer offergaven te brengen, en de maeght 532 Lavinie, oirzaeck van zoo groot een jammer, gaet neffens haer 533 moeders zijde, en slaet haer schoone oogen neder. De vrouwen 534 volgen, bewierrooken den tempel, en storten een bedruckt gebedt534 535 in het hooge koor: o strijtbare maeght, Tritonie, ghy oorlooghs-535535-36 536 vooghdes, verbrijzel met uwe hant het geweer des Frygiaenschen 537 straetschenders: vel hem ter aerde, en legh hem voor de hooge537 538 poorten neder. De dolle Turnus zelf rust zich rustich ten oor-+538 539 loogh toe: en alree had hy het Rutulische pantser, ruigh van 540 kopere schubben, aengeschoten, en de schenen in gout gesloten,540 541 het hooft noch ongewapent, en het zwaert op de zijde gegort;+ 542 en van gout schitterende, quam het hooge slot afgeronnen, en542 543 randde alreede in zijn gemoedt den vyant aen: gelijck een543 544 paert na lang trecken van den halfter losbrekende, uit den stal 545 vry en vranck veldewaert in slaet; of in de weide naer eenen 546 hoop merrien toestreeft; of naer zijn gewoonte te wedt gaende 547 om zich te baden, luide briescht, den kop in de lucht steeckt, en 548 opsteigert, dat de mane over neck en schoft hene zwiert. Kamille, 549 met eenen troep Volscen vergezelschapt, bejegent hem; en de549 550 Koningin springt zelf in de poorte van haer paert, en al de bende550 551 gaet, gelijck zy, van de paerden afzitten: daer na sprack de 552 Koningin aldus: o Turnus, indien een heldin zich met recht+ 553 eenighzins op haer eige vromicheit magh betrouwen, zoo heb ick553 554 moedt en beloof Eneas ruiterye het hooft te bieden, en alleen554 555 tegens de Tyrrheensche ruiters aen te gaen: gun my d'eere, dat

 
De jongste noot verdaeght de stadt, en haer getrouwen.747
 
Oock wort de koningin, met eenen sleep van vrouwen,748
 
Naer d'oude kerck gevoert, Minerves hoogh gesticht,749
750
Om offergaven haer te wijden naer den plicht.
 
Lavinie, de maeght, de bron der zwaericheden,
 
Gaet aen haer moeders zijde, en slaet met zuivre zeden
 
Haer blaeckende gezicht en oogen naer beneên.753
 
De vrouwen volgen met een jammerlijck gesteen,
755
Bewieroocken de kerck, en storten haer gebeden
 
Ootmoedigh uit in 't koor, by trappen op te treden:756
 
O Pallas, strijtbre maeght, en ooreloghsvooghdin,
 
Verbryzel met uw hant, uit eenen straffen zin,758
 
Het Frygiaensch geweer, en vel, naer zijne waerde,759
760
Dien straeteschender voor ons hooge poort ter aerde.
 
De dolle Turnus rust zich trots ten oorloge uit.
 
't Rutulisch pansser, ruw van staele schubben, sluit
 
Om zijne borst. hy heeft de laerzen aengeschoten,763
 
Maer voert den helm noch niet. zoo quam hy aengestooten,
765
Van 't koningklijcke slot, en schitterde van gout,
 
Den degen op de zijde, en rant den vyant stout
 
In zijnen geest al aen: gelijck een paert, na'et recken,767
 
Den halfter quijt wort, en eens losbreeckt, na lang trecken,768
 
En vry en vranck en los, ten stalle uit, ruimte kiest,
770
En velt, en lucht, of in de weide streeft, en briescht
 
Naer een' hoop merriën; of, om zich weêr te baden,
 
Te wedt gaet, als het plagh, het hooft, nu onbeladen,772
 
Om hoogh steeckt in de lucht, en steigert, briescht, en tiert,
 
Dat over neck en schoft de mane heenezwiert.
775
Kamil, verzelschapt met de Volscen, haere bende,
 
Bejegent hem, daer hy haer vierigh tegenrende.
 
De koningin springt zelf van 't paert af in de poort,
 
En al de troep, die haer geleiden komt, stijght voort
 
Van 't paert af, als mêvrou, die dus heeft aengeheven:779
780
Indien een krijghsheldin, die vroom is en bedreven,
 
Zich op haer eige deught met recht betrouwen magh,
 
Zoo hebbe ick 't hart, beloof, ô Turnus, dezen dagh
 
Eneas ruitery in 't velt het hooft te bieden,
 
Alleen de ruiters der Tyrreenen te bespieden,784
785
t'Ontmoeten op het spits: vergunme heden d'eer

556 ick den eersten torn magh uitstaen: hou ghy u met het voetvolck556 557 onder de stevesten. Turnus hier op de manhaftige maeght eens 558 stijf aenziende, zeide: o Maeght, eere van Italie, hoe zal ick u+558 559 bedancken, of vergelden? Maer laet ons (naerdien uwe kloeck- 560 moedigheit voor geenerley gevaer zwicht) dit stuck gemeener-560-61 561 hant aengaen. De voortvarende Eneas heeft (zoo het gerucht en 562 d'uitgezonde bespieders ons verkuntschappen) lichtgewapende562 563 ruiters vooruitgezonden, om het lant af te loopen: hy komt zelf563 564 over den hoogen en woesten bergh naer de stadt toe trecken.564 565 Ick heb voorgenomen hem een laege te leggen, op het padt, dat565-66 566 door het bosch loopt, en den tweesprongk met gewapent krijghs- 567 volck te bezetten. Neem daer, met alle uwe benden by een, den567-68 568 Tyrrheenschen ruiter gewis: de dappere Messapus en Latijnsche 569 ruitery, en de troep des Tiburtijnschen Oversten zullen met u569 570 trecken: het beleit zal aen u staen. Zoo spreeckt hy, en vermaent+570 571 Messapus, en d'oversten, zijne mackers, oock tot den strijt, met571 572 diergelijcke rede, en spoet zich naer den vyant toe. Op eenen572-73 573 boghtigen omwegh leit een doncker dal, bequaem voor het krijghs- 574 volck om looze lagen te leggen, en het is van wederzijde dicht 575 met ruighte bezet: een smal padt, een enge wegh, en booze575-76 576 toegangen loopen derwaert. Om hoogh, boven op de kruin des 577 berghs, daer men uitziet, leit een onbekende vlackte, en veiligh577

 
Dat ick den eersten torn, tot heil en tegenweer,
 
Magh uitstaen met mijn volck. hou gy, den staet ten beste,
 
U met uw voetvolck voor de stadt, en ons steveste.
 
De koning Turnus ziet de dappre maeght eens aen,
790
En zeght: ô eere van d'Italische oorloghsvaen,
 
O maeght, hoe zal ick u bedancken, of vergelden?
 
Maer laet ons [naerdemael uw moedt, ô licht der helden,792
 
Voor geen gevaeren zwicht,] dit stuck gelijckerhant
 
Beginnen. de Trojaen Eneas heeft, om 't lant
795
Gansch af te loopen, eer wy schrap geraecken konden,795
 
De licht gewapenden te paert vooruit gezonden,
 
Naer zijn voortvaerenheit: gelijck de Faem, en spiên,797
 
Op kuntschap uitgestiert, ons mondeling bediên.798
 
Hy zelf komt met zijn volck, langs ongebaende plecken,
800
Den steilen bergh op, en naer deze muuren trecken.
 
Mijn wit is hem een laegh te leggen op het padt,
 
Dat door het bergbosch loopt; den tweesprongk, naer de stadt,
 
Met mijn gewapenden in 't heimlijck te bezetten.
 
Pas daer met alle uw maght te houden, scherp te letten,804
805
En neem de ruiters van Tyrreene daer gewis.
 
Messaep, de dappere en Latijnsche ruiter, is
 
Gereedt, met al den troep der Tiburtijnsche grooten
 
En oversten, om voort met u dat heen te stooten.808
 
Ick stel 't beleit aen u. zoo spreeckt hy op dees plaets,
810
Vermaent Messapus, en alle oversten zijn maets,
 
Tot dezen aenslagh aen met zulck een krijghsmans rede,810-11
 
En spoede naer de maght des vyants met zijn schrede.812
 
Op eenen onwegh, krom en boghtigh, leght een dal,813
 
Dat doncker is, bequaem om hier van overal,814
815
Gewapent en bedeckt, den vyant te belaegen.815
 
Het schuilt van wederzijde in ruighte en dichte haegen.
 
Een smalle voetwegh, al te naeu voor 's gangers treên,817
 
En quade toegangk loopt in schaduw derwaert heen.818
 
Om hoogh, en op de kruin des berghs, die, vry van hinder,819
820
Een open uitzicht heeft alom, van hier en ginder,820
 
Leght eene vlackte, noch by weinigen bekent,
tekstkritische noten

578 om te schuilen; het zy ghy van hier iemant, ter rechte of ter slincke578 579 hant, wilt aentornen, of van den bergh bestoken, en groote steenen579 580 afwentelen. De jongelingk begeeft zich door bekende wegen der-580 581 waert, neemt de plaets in, en legert zich in de ruighte van het bosch.581

582 Ondertusschen sprack Diane, Latonaes dochter, uit haer hooge+582-83 583 woonstede, de vlugge Opis, een van haer maeghdelijck gezel- 584 schap en heiligen stoet, weemoedigh aldus aen: o Maeght, Kamille, 585 die ons allerliefst is, wapent zich ter quader ure met ons geweer,585 586 en rijdt naer den bloedigen slagh, daer het haer gelden zal: deze 587 hartelijcke genegenheit tot haer is ons niet korts nochte haestigh587 588 aengekomen. Toen Metabus, door nijdigheit en een trotser maght588 589 ten rijcke uitgestooten, uit Privernus, zijn overoude stadt, wijcken589 590 most, nam hy, midden door het gevecht henevlughtende, het kint590 591 tot gezelschap in zijne ballingschap mede, en den naem zijner 592 moeder Kasmille wat verminckende, noemde het naer heur Ka-592 593 mille. Hy teegh, met het wicht in zijnen schoot, naer d'eenzame 594 bosschen, en verregelegene bergen toe. De Volscen vlogen met594-95 595 hunne soldaten hene en weder rontom, en schoten hem van alle 596 kanten fel met pijlen naer 't lijf. Zie midden in zijne vlught liep596 597 d'Amazeen over, dat zijn hooge oevers schuimden; zulck een 598 stortregen was uit de wolcken geborsten. Hy bereit om over te598 599 zwemmen, wort door liefde tot het kint te rugge gehouden, en 600 is met het lieve pack beladen en bekommert. Alles by zich zelven600

 
En veiligh om gerust te schuilen daer omtrent;
 
Het zy 't u lust van hier, ter rechte of slincke zijde,
 
Een' aen te tornen, eer hy 't ongeval vermyde;824
825
Of van den bergh een' op te komen, sterck en stijf,825
 
En steenen van om hoogh te wentelen op 't lijf.
 
De jongelingk begeeft, door hem bekende wegen,
 
Zich derwaert, en bezet de plaets, hem wel gelegen,828
 
En legert zich in 't bosch, dat naer is, tot den strijt.829
830
Diaen, Latonaes telgh en kroost, heeft midlertijt
 
Uit haeren hoogen kreits, toen Opis aengesproken,831
 
Weemoedigh, en bedruckt. zy was eerst opgeloocken,832
 
Een vlugge gezellin van haer' gewijden stoet,
 
En maeghdelijcken sleep. Diaen zeght, kleen van moedt:834
835
O maeght, Kamille, ons lief en waert uit haer natuure,835
 
Aenvaert ons krijghsgeweer, helaes, ter quader uure,
 
En rijdt naer dezen slagh, daer 't wis haer gelden zal.
 
De hartelijcke treek, waermede ick boven al838
 
Haer in mijn harte omhelze, is my niet aengekomen
840
Zoo korts, maer al van outs. toen Metabus most schroomen,840
 
Door nijt en stercker maght uit zijn gebiet gejaeght,
 
En overoude stadt Privern, nam hy dees maeght,
 
Noch kleen, en slechts een kint, in droeve ballingschappen,
 
Tot zijn gezelschap mede, en vloot met zuure stappen,844
845
Door 't barnen van 't gevecht, en hiet het kint Kamil,845
 
Haer moeders naem Kasmil verminckt. hy vlughte stil,846
 
Met dit onnozel wicht in zijnen schoot verlegen,
 
Heel verr' naer bosch, en bergh, langs onbewoonde wegen.
 
De Volscen vloogen met hun krijghsvolck heene en weêr,
850
Afgrijsselijck door 't velt, en schooten meer en meer850
 
Van alle kanten hem met pijlen naer de lenden.
 
Zie midden in zijn vlught liep toen, aen allen enden,852
 
De lantstroom d'Amazeen vast over, dat de kant
 
Des oevers schuimde, en spoelde alom op 't vlacke lant;
855
Met zulck een regen quam de hemel uit te bersten.
 
De man bereit zich, daer hem lijfsgevaeren persten,
 
Om naer den andren kant te zwemmen, snel en vlugh:
 
Maer och 't onnozel kint houdt hem een poos te rugh,
 
Om 't bergen van dit pack bekommert, en beladen.859
tekstkritische noten

601 overleggende, zoo schoot hem naulix dit ter vlught in den zin:601 602 de krijghsman droegh by geval in zijne stercke vuist eenen ge- 603 weldigen schicht, van dicht en quastigh eicken hout, wel hardt603 604 gedrooght: en knoopte en bondt de dochter (in ruigh korck met604-605 605 basten gewonden) midden aen deze speer vast, en zich met zijnen 606 arm schrap zettende, om haer met kracht over te zwaejen, sprack 607 aldus den hemel aen: o goedertiere Maeght, dochter van Latone, 608 en beminster der bosschen, de vader zelf geeft u tot een dienst- 609 maeght deze over, die eerst aen uwen schicht vast gehecht, en609 610 u aenschreiende, door de lucht den vyant ontvliedt. O Godin, ick610 611 neem u tot een getuige, datze u alleen eigen is: ontfang haer, 612 die nu gevaerlijck door de lucht geschoten wort. Zoo spreeckt612 613 hy, en zwenckt met zijnen arm de spiets over. D'ongeluckige613 614 Kamille vlieght met den snorrenden schicht over den snellen 615 stroom hene, dat het water ruischt. Maer overmits een groote615 616 troep Metabus alree dicht op de hielen zat, zoo gaf hy zich te 617 water, en geredt zijnde, trock de speer, met de maeght aen Diane 618 geschoncken, uit den grazigen oever. Hy quam noit onder dack,618-19 619 nochte binnen steden, of vesten; was te wildt van aert om te 620 bedaren, en broght op d'eenzame bergen den tijt, gelijck een620 621 herder, over. Hier voedde hy zijn dochter op, onder heggen, in621 622 afgrijsselijcke holen, aen de speen eener wilde merrie met paerde-622 623 melck, en molck den uier in den teeren mont. Zoo dra het kint 624 effen op zijn voeten gaen en staen kon, gaf hy het eenen scherpen 625 schicht in de hant, hing het kleentje den pijlkoker en boogh op

860
Hy raetslaeghde al zijn best, toen schoot, na kort beraeden,
 
Dees vont hem nauwelijx in zijn ontroert verstant.861
 
De krijghsman by geval droegh in zijn stercke hant
 
Een' vreesselijcken schicht van eicken hout, vol quasten,
 
Heel dicht, en hardt gewrocht. hy bint het kint in basten,864
865
Geknoopt om 't ruige korck, daer 't in gewonden lagh,
 
En hecht het midden aen de speer, zoo vast hy magh.
 
Toen schrap met zijnen arm gestaen, en, in het draeien,867
 
Gereet om over stroom dit pack en 't kint te zwaeien,
 
Riep hy den hemel aen: ô goedertiere maeght,
870
Diane, dochter van Latone, wien 't behaeght870
 
In 't bosch te jaegen, uit een lust tot boom en lover,
 
De vader geeft u dees tot eene dienstmaeght over,
 
Die, eerst aen uwen schicht gehecht, nu schreit en zucht,
 
En haeren vyant vliet door velt en ope lucht:
875
Ick neeme uw Godtheit tot getuige in duizent vreezen,
 
Dat zy van nu af u alleen zal eigen wezen.876
 
Ontfangze, die, door noot gedreven en geport,
 
Gevaerelijck door lucht en wint geschoten wort.
 
Zoo sprack hy, zwenckte met zijn' arm de speerschacht over.
880
d'Onzalige Kamil ontvlught den fellen rover,880
 
En snort met dezen schicht gezwint langs 't water heen,
 
En snellen waterstroom, die nu veel luider scheen
 
Te ruisschen. Metabus, ontziet geen waterwielen,883
 
Dewijl een groote troep hem dicht zit op de hielen,
885
Begeeft zich in den stroom, en, buiten lijfsgevaer,
 
Treckt spiets en maeght, gewijt Dianaes kuisch altaer,886
 
Uit 's oevers groenen rant. hy ruste noit zijn leden
 
In stadt, noch onder dack, noch quam ter veste intreden,
 
Te wuft en wilt van aert om aen de hant te gaen,889
890
En leet in eenzaemheit en bergh en bosch voortaen,
 
Gelijck een harder leeft, zijn leven, en zijn dagen.
 
Hier voedt hy 't kleene kint in ruighte, en scherpe haegen,892
 
En naere holen van gedierte, schuw voor elck.893
 
Hy melckt een merrispeen en wilde paerdemelck
895
In haeren teêren mont, en laeft d'onnoosle lippen.
 
Zoo dra het effen op zijn voeten, bang voor 't glippen,
 
Begon te staen, te gaen, gaf hy een' scherpen schicht
 
Het kleentje in zijne hant, behing den rugh van 't wicht
 
Met boogh en koker, sloegh een' tyger, schoon van vlecken,899
tekstkritische noten

626 den rugh, en een tygersvel op het hooft, over den nek, in ste van 627 gouden hairsnoer en langen sluier. Toen het noch een kint was627 628 kost het met de teere hant eenen schicht schieten, de lange slinger628 629 om het hooft zwaejen, en een Strimonische kraen of witte zwaen629 630 treffen. Menige vrouw in de Tyrrheensche steden wenschteze te 631 vergeefs tot een schoondochter te hebben: zy met Diane alleen 632 te vrede, houdt zich eeuwigh onbevleckt, door eenen treck tot 633 pijlen en maeghdelijcke kuischeit: ick wenschte wel dat zy, die633-35 634 de Teukren dorst uiteischen, zich in dien krijgh niet gesteecken 635 had: en zy zou my waert en nu een mijner gezellinnen zijn. Nu 636 welaen, mijn Nymf, naerdien het bittere nootlot haer perst, zoo636 637 stijgh van den hemel neder naer de Latijnsche palen, daer men637 638 zich, ter quaeder ure, tot eenen bloedigen slagh toerust. Neem dit+ 639 geweer: treck eenen wraeckgierigen pijl uit den koker, en schiet639 640 hier mede doot al wie dit gewijde lichaem wondt, het zy Trojaen,640 641 of Italiaen, zonder iemant aen te zien. Daer na zal ick uit een holle641-42 642 wolcke het lichaem der ellendige ongeplondert in haer vaderlant 643 ten grave bestellen. Zoo sprack de Godin, en de Nymf overtrock 644 haer lichaem met een zwarte wolcke, en daelde luchtigh door de644-45 645 ruisschende lucht naer beneden.

646 Het Trojaensche heir, en de Hetrurische Oversten, en de gan-+ 647 sche ruitery, in benden verdeelt, genaken ondertusschen de mu-647-48 648 ren: de weeldige rossen brieschen over het vlacke velt hene, 649 laten zich naulix intoomen, en keeren zich dan slincks dan rechts.649 650 D'ackers staen wijt en zijt spits van yzere speeren, en het veldt650-51

900
Om hooft en schouders heene, om hals en haer te dekken,
 
In stê van sluier, en een gouden snoer en lint.
 
Kamille was noch kleen, en meer niet dan een kint,
 
Als 't met zijn tangre hant een' schicht naer 't wit kon draeien,903
 
De lange slinger wist rondom het hooft te zwaeien,
905
En fix een witte zwaen, of een Strymonsche kraen
 
Ter neêr te worpen. zy stont veele vrouwen aen,
 
Die gansch Tyrreene door, doch ydel, met gebeden
 
Verlangden haere zoons ten huwlijck te besteden
 
Aen deze dochter. zy, geduurigh zonder vleck,909
910
Genoeght zich met Diane alleen, uit eenen treck910
 
Tot maeghdezuiverheit, en jaghtspriet, pijl, en boogen.
 
Wel wenschte ick datze, die, uit lust tot oorelogen,
 
De Troischen daegen dorst, te moedigh, en te prat,913
 
Zich niet in dit gevaer des krijghs gesteecken had:
915
Zy waer nu wydens waert, en eene van mijn reien.915
 
Welaen dan, mijne Nymf, nu 't nootlot ons wil scheien,
 
En haer dus bitter perst, stijgh neder uit de lucht
 
Naer 't Laurentijnsche lant, daer, onder krijghsgerucht,
 
Zich elck, ter quader uur, vast toerust in zijne orden,919
920
Tot eenen fellen slag, om hantgemeen te worden.
 
Neem dit geweer, en treck een' pijl, gespitst op wraeck,921
 
Uit dezen koker, schiet hier mede, dat het kraeck',922
 
Wie haer gewijde leên durf wonden, of doorstooten,
 
't Zy Troische, of Italjaen, zie kleenen aen, noch grooten:
925
Dan zal ick uit een' mist en holle wolck het lijck925
 
Der ongeluckige in het vaderlijcke rijck,
 
Noch ongeplondert, in haer eigen graf bestellen.
 
De Nymf, zoo dra Diaen nu ophoudt van vertellen,
 
Bekleet haer lichaem met een wolcke en zwarte lucht,
930
En daelt al ruisschende beneden met der vlught.
 
Het Frygiaensche heir, en d'oversten te zamen
 
Van al 't Hetrurisch volck, en al de ruiters quamen,
 
Gedeelt in benden, naer de muuren midlertijt.
 
Het krijgspaert briescht van weelde op 't vlacke, waer het rijdt,934
935
En laet zich nauwelijx betoomen, onder 't mennen,
 
Met heene en weder uit te weiden en te rennen:936
 
Het keert zich rechts en slinx. alle ackers staen nu spits
 
Van ysre speeren, wijt en zijt, in hunnen krits.938
tekstkritische noten

651 flickert van gewapenden te paerde. Messapus daerentegen, en+ 652 de snelle Latijnen, en Koras met zijnen broeder, en de vleugel 653 der Maeght Kamille verschijnen tegens hen te velde, drillen van 654 verre met hunne spietsen, zwaeien met hunne schichten; en aen- 655 treckende ruiters, en briesschende paerden worden hoe langer655-57 656 hoe heeter. Binnen scheuts gekomen, houdenze stant, bersten+ 657 haestigh uit met een veltgeschrey, hitsen hun dolle rossen aen, 658 en schieten gelijckerhant van alle kanten, gelijck of het schichten 659 hagelde, zoo dat 'er de lucht van beschaduwt wort. Terstont 660 rennen Tyrrhenus en de gestrenge Akonteus met hunne speeren660 661 elkandere fel op het lijf, en maecken d'eerste inbreuck, met eenen661 662 geweldigen slagh; en de paerden knacken borst tegens borst in662-63 663 stucken. Akonteus uitgeschockt, tuimelt een stuck weeghs hene, 664 gelijck een blixem of looden pijl uit een Blijde geschoten, en664 665 spreit zijn leven in de lucht. Terstont is het heir verbijstert, en665 666 de Latijnen zich omkeerende, worpen hun rondassen op den rugh,+666 667 en wenden de rossen naer de vesten toe. De Trojanen achter 668 hen her, en Vorst Asylas valt op de benden in. Nu genaeckenze668 669 de poorten, en de Latijnen steken weder een keel op, en wenden669-70 670 kort met hunne paerden: hier op vlieden de Trojanen eensloefs 671 met vollen ren te rugge: gelijck de vloet en de diepe zee t'elckens671-72 672 oploopende, nu tegens het lant aenzwalpt, de baren over de 673 rotsen wentelt, dat het schuimt, en de golven over haer hooghste673-74 674 paelen en de zandige duinen vloeien; nu het zeewater weder

 
De kampen flickren van gewapende opgezeten.939
940
Messaep daertegens, en zoo veel Latijnen zweeten,940
 
En Koras met zijn' broêr, en krijghsheldin Kamil
 
Met haeren vleugel, komt opdondren, om 't geschil
 
Te slechten in het velt, daer zy hun spietsen draeien
 
En drillen, en van verr' met hunne schichten zwaeien.943-44
945
't Aendravende gewelt der ruitren uitgestort,945
 
En 't brieschende oorloghspaert, dat brieschend heeter wort,946
 
Gekomen binnen scheuts, blijft stille staen. nu bersten
 
Zy met een veltgeschrey heel schichtigh uit. zy persten948
 
Hun dolle hengsten aen, en schoten algelijck949
950
Met speeren van alom, zoo speermilt en zoo rijck,950
 
Of 't schichten hagelde, en beschaduwden de lichten
 
Des hemels en de lucht met uitgeschote schichten.
 
De strenge Akonteus en Tyrrenus komen stijf
 
Elckandre met de speer wel fors en fel op 't lijf,
955
En breecken d'eerste in 't heir, met krachtigh in te rucken,955
 
En knacken paert op paert en borst op borst in stucken.
 
Akonteus uitgeschockt vlieght ginder onderwijl,
 
Gelijck een blixem, of een zwaere loode pijl,
 
Uit eenigh slingherschut op muur of wal geschoten,959
960
En heeft zijn leven in de lucht voort uitgegoten.
 
Nu staet het gansche heir verbystert, ieder vlugh,961
 
't Latijnsche volck gekeert, met schilden op den rugh,
 
De paerden omgewent, en, voort naer hunne veste
 
Geronnen, geven 't velt den vyanden ten beste.964
965
De Troischen volgen hen, en vorst Asylas valt
 
Op hunne benden in. in zulck een ongestalt966
 
Genaeckenze de poort. de Latynist bezweecken967
 
Begint van overal een keel luide op te steecken,
 
En went heel kort het snelle en afgerechte ros.
970
De Troischen vliên hierop, eens gangs, en licht, en los,970
 
Met vollen ren te rugh: gelijck de zoute vloeden
 
Des diepen Oceaens, oploopende onder 't woeden,
 
De baren wentelen en zwalpen over strant
 
En rotsen, dat het schuimt, de golven over 't zant
975
En allerhooghste peil der duinen heenevloeien,
tekstkritische noten

675 haestigh afloopt, al barnende de keien omwentelt en inslorpt, en675 676 met een vallende ebbe het strant ontzijght. De Tuskanen dreven676 677 de Rutulen tweemael naer de vesten te rugge; tweemael te rugge+ 678 geslagen, beschuttenze al vlughtende hunnen rugh met den schilt.678 679 Maer ten derdemaele elckandere aentastende geraeckten de gan- 680 sche heirlegers onderlinge vast aen een, en vochten man tegens 681 man. Toen gingk eerst het kermen der stervenden aen. Toen 682 gingk de strijt eerst dapper aen, en halfdoode paerden, gemengt 683 onder het nederhouwen der mannen, en wapens en lichamen, 684 wentelen diep in het bloet. Dewijl Orsilochus gruwde tegens684 685 Remulus zelf aen te gaen, zoo schoot hy zijn ros met een spiets, 686 dat het yzer onder het oor steken bleef. Het ros steigerde van 687 dien slagh, en baloorigh van die wonde, stack beenen en borst687 688 in de lucht, dat hy uitgeschockt ter aerde tuimelde. Katillus smeet688 689 Iölas neder, en Hermyn, die groflijvigh, en groothartigh in de689 690 wapenen was, en met zijn blont hair, blootshoofts, en met zijn 691 bloote borst aenquam, zonder voor wonden te schricken; zoo 692 durf hy zich bloot voor het spits geven. De speer gingk hem692 693 door zijn breedt schouderblat, datze trilde, en des mans weedom693-94 694 verdubbelde: het zwarte bloet sprong 'er overal uit. De vechters 695 baren lijcken met het stalen punt, en schroomen geene wonden,695 696 om eerlijck te sterven. Maer d'Amazoon Kamille, met den pijl-+696 697 koker op de schouders, en de borst bloot, schrap om te vechten,697 698 juicht vast midden onder het nederhouwen, en spreit nu met hare+698-99 699 hant een dichte hagelbuy van taeie schichten: nu grijptze onver- 700 moeit een stercke heirbijl in de vuist. De gouden boogh en 't

 
Dan weder in der yl zich naer de diepte spoeien,
 
De zee in 't barnen vast de kaien slorpt, en klinckt,977
 
En met een vallende eb het ryzend strant ontzinckt.978
 
De moedige Tuskaen drijft tweewerf de Rutuilen,
980
Dat zy van vreeze voor de vesten hem ontschuilen:980
 
Hy tweemael aengerant, aen 't wijcken, snel en vlugh,981
 
Beschutte met den schilt, van achter zijnen rugh.
 
Als zy ten derdemaele elckandre in 't velt aenrannen,
 
Geraecken heir aen heir, zoo veele dappre mannen
985
Met al hun maght aen een, en vechten hant voor hant,985
 
Als leeuwen, om den roof, en houden rustigh stant.986
 
't Gekerm der stervenden begon zich te verheffen.
 
Toen gingk de strijt eerst aen, op 't onderlinge treffen,
 
Dat paerden, hallef doot, en, ondereen verwart,989
990
In zulck een nederlaegh van mannen, hier benart,990
 
En lijcken, en geweer in bloet en plassen dreven.991
 
Orsilochus bevreest recht toe in 't spits te streven,
 
En tegens Remulus te kampen, schoot heel bits993
 
Het ros met zijne spiets van verre, dat het spits994
995
Bleef steecken onder 't oor. de hengst, hierop aen 't steigeren,
 
Om dezen fellen slagh, begint zijn' plicht te weigeren,
 
En worpt baloorigh van die wonde met der vlught997
 
Zijn borst en alle vier de voeten in de lucht,998
 
Waer door hy uitgeschockt ter aerde komt te rollen.999
1000
Katillus smeet Iöol ter neder met een' vollen
 
En vreesselijcken slagh, en na Iöol Hermijn,
 
Die, trots in 't harrenas, en grof van leên, met zijn
 
Gekrulde en blonde lock, bloots hoofts, den boezem open,
 
Dus, zonder schrick voor wonde, op 't spits hier aen durf lopen.1004
1005
De speer ging regelrecht door 't breede schouderbladt,
 
En trilde een poos, dat hem, van dubbel weedom mat,1006
 
Het zwarte en warme bloet alom komt uitgesprongen.
 
De vechters baren doôn, van yver aengedrongen,1008
 
Ontzien geen wonde, uit lust tot eene schoone doot.1009
1010
Maer d'Amazoon Kamil, met haeren boezem bloot,1010
 
Den koker aen den hals, en schrap om vroom te kampen,1011
 
Juicht onder al de doôn, in 't midden van de rampen,
 
En spreit met haere hant een dichte hagelvlaegh
 
Van taie schichten. nu grijptze onvermoeit en graêgh1014
1015
Een stercke heirbijl in de vuist, en streeft niet zachter.1015
tekstkritische noten

701 geweer van Diane rammelt op haren rugh. Wanneerze gejaeght701701-702 702 zijnde den rugh biet, dan schietse oock met omgekeerden boogh 703 de flitsen achter uit. Haer uitgeleze gezellinnen zwermen rontom703 704 haer, de maeght Larine, en Tulle, en Tarpeie, die de staele bijl 705 voert; alle Italiaensche dochters, van de goddelijcke Kamille zelf+ 706 uitgekoren tot haren stoet, en bedienaerinnen in oorloge en ge-706 707 rusten vrede. Hoedanigh d'Amazonen, wanneerze over den Thra-+707 708 cischen Thermodoön loopen, en met hare beschilderde wapenen708 709 oorlogen; of rontom Hippolyte vechten; of wanneer de strijtbare709-10 710 Penthesilea met haren wagen wederkeert, en de vrouwelijcke710-11 711 troepen op het luitruchtigh geschrey met hare halvemaenronde 712 schilden braveeren. O straffe Maeght, wien velt ghy eerst, wien712 713 lest met uwen schicht ter neder? Of hoe vele mannen smijt ghy 714 doot ter aerde? Eerst klincktze Klytius zoon, Eumeen, recht van 715 vore, een lange denne stang door de borst. Hy valt, braeckt715 716 beken bloets, bijt het bloedigh gras, en wentelt al stervende zich 717 in zijn bloet. Daer na leit zy 'er Liris en Pegasus boven op; terwijl717 718 d'een van zijn doorsteken paert tuimelende, den teugel grijpt; 719 terwijl d'ander zich oprechtende, den gesneuvelden zijn maghte-719-20 720 looze hant toereickt; en zy storten schichtigh te gelijck neder. 721 Zy leit 'er Amaster, Hippotas zoon, noch by, en van verre inval-721-22 722 lende, volght met hare speer Tereus, en Harpalykus, en Demo- 723 foön, en Chromis; en zoo menigen schicht de maeght worpt, zoo723 724 menige Frygiaen moet 'er sneuvelen. De jager Orfitus rijdt met724-25

 
De goude boogh, 't geweer van 't jaegen, rammelt achter1016
 
Op haeren rugh. wanneerze in 't velt wort voorgejaeght,
 
De doot den rug biet, schietze, al even onversaeght,
 
De flitsen achteruit, met omgekeerden booge.
1020
Haer eedle jaghtsleep houdt de krijgsmeestres in 't ooge,
 
En zwermt rondom haer lijf, Laryn, de wackre maeght,1021
 
Tarpeie, die de bijl van stael en yzer draeght,
 
En Tulle, al dochters in Italië geboren,
 
En van de hemelsche Kamille alleen gekoren1024
1025
Tot haeren sleep en stoet, en dienaerinnen mê,
 
Die haer ten dienste staen, in ooreloge en vrê:
 
Gelijck d'Amazones, wanneerze nu by hoopen1027
 
Den stroom Thermodoön in Thracie overloopen,1027-28
 
En met bemaelt geweer zich wapenen ten strijt;
1030
Of, vechtende om de kroon, omringen Hippolijt;1030
 
Of als de strijtbre maeght Penthesilee alreede,
 
Wanneerze te karros, naer d'Amazoonsche zede,
 
Nu t'huis keert, onder 't heir der vrouwen, dat zoo breet
 
De halve maen des schilts laet flickren op den kreet
1035
En vrolijck veltgeschrey, en schittren heene en weder.1035
 
O straffe en strenge maeght, wien schiet gy eerst ter neder,
 
Wien lest, met uwen schicht? of hoe veel mannen velt
 
Gy doot ter aerde neêr? eerst klincktze met gewelt,
 
Den zoon van Klytius, Eumeen een stang van dennen1039
1040
Van voore in zijne borst. hy valt, vergeet te rennen,1040
 
Braeckt heele beecken bloets, en bijt het bloedigh gras,
 
En wentelt stervende zich in dien rooden plas
 
Van bloet, dat hem ontloopt. zy, d'eer van haeren stander,1043
 
Leght Liris en Pegaes noch neder boven d'ander;
1045
Terwijl dees tuimlende van 't paert den teugel vat,1045
 
En d'ander rijzende den neêrgevallen wat1046
 
Wil stutten met zijn hant, nu maghteloos en teder:1047
 
En schichtigh storten zy gelijcker hant ter neder.
 
Zy ploft, Hippotas zoon, Amaster noch hier by,
1050
En, vliegende van verre in 't hondert, volleght zy1050
 
Noch Tereus, Chromis, en Harpalikus gestrenge,1051
 
En zoeckt Demofoön, met d'eene op d'andere stenge.1052
 
Zoo veele schichten als de maeght schiet met haer hant,
 
Zoo menigh Frygiaen moet sneuvelen in 't zant.
1055
De jaeger Ornitus rijdt, met uitheemsche draghten
tekstkritische noten

725 uitheemsche wapenen van verre op een Apulisch paert, is op 726 zijn krijgsmans met een kalfsvel om 't lijf gedost, en voert op het726 727 hooft eenen wijtopgesperden wolfsmuil, die vreesselijck zijne 728 tanden laet zien: hy rept zich midden onder de scharen, met een 729 ruwe kolf in de vuist, en steeckt met hals en hooft boven anderen729 730 uit. Zy dezen uitpickende [want toen de troep gekeert was, koste730 731 dit geen moeite] doorschiet hem, en bijt hem dit toe: o Tyrrhener, 732 docht u dat ghy het wilt in de bosschen voorjoeght? De dagh is732 733 gekomen, die uwe trotse woorden met vrouwewapenen zal weder-733 734 leggen: evenwel leght ghy hier mede by de schimmen geen kleine734 735 eere in, dat Kamille u met haren schicht ter aerde veldt. Stracks735 736 hier na treft zy Orsilochus, en Buten, de groflijvighste Teukren:736 737 doch Buten priemdeze recht van vore, met het punt, tusschen737 738 helm en pantser, daer de neck des Ridders bloot was, en de738-39 739 rondas aen den slincken arm hing. Zy drijft Orsilochus om en 740 wederom in eenen grooten ringk, en korter omzwaeiende, be- 741 drieght hem, en volght den volger. Daer na houwtze van boven741 742 den smeeckenden en deerlijck biddenden man met de zware bijl 743 tweemael door helm en beckeneel, dat de warme harssens in zijn743 744 aenzicht sprongen. Aunus, die op den Appenijn woont, zijn zoon,744 745 een krijghsman, niet de minste onder de Ligurianen, zoo lang745-46 746 het nootlot hun bedriegery door de vingers zagh, geraeckte onder746-47 747 haer handen, en stont verschrickt, zoo dra hy onder haer oogen 748 quam: en merckende, dat men nu met loopen den strijt niet ont-

 
Van wapenen, noch verr', waerop alle oogen wachten,1055-56
 
Op zijn Apulisch paert, gelijck een oorloghspost,1057
 
En krijghsman, met een kalf heel taey om 't lijf gedost,1058
 
En voert een' wollefsmuil, vervaerlijck wijt in 't gaepen,
1060
Op 't hooft voor eenen helm; een' wolfsmuil, die rechtschapen1060
 
De tanden elck laet zien. hy rept zich, als een wolf,
 
In 't midden van het heir, met eene ruwe kolf
 
In zijne harde vuist, en steeckt in d'ommestanderen1063
 
Met hals en hooft om hoogh heel hoogh uit boven anderen.
1065
Zy pickt dien vechter uit, [want als de troep zich keert,1065
 
Kost dit geen moeite, nu haer niemant schut noch deert,]1066
 
Doorschiet dees, dat het kraeckt, en bijt hem dit in d'ooren:1067
 
Tyrreener, docht u dat gy 't wilt noch op gingt spooren,
 
En in de bosschen joeght. de dagh en uur is hier,1069
1070
Die uwe stoffery met vrouwewapens fier
 
Zal wederleggen: noch zult gy in Plutoos dalen,1071
 
Hierin geen' kleinen prijs inleggen, en behaelen,
 
Dat u Kamille met haer' schicht ter aerde smijt.
 
Zy treft Orsilochus, en Butes in dien strijt,
1075
De grootste en zwaerste beide in 't gansche heir der Frygen:
 
Doch Butes priemde zy van voore, in 't heftigh krijgen,
 
Daer helm en pansser scheit, de hals des ridders bloot1077
 
Gezien wort, zijn rondas den slincken arm voor schoot
 
En steeck beschut. zy drijft Orsilochus, in 't draeien,1079
1080
In eenen ronden ring: en, korter om in 't zwaeien,
 
Bedrieght hem dus, en volght dien vyant korter in.1079-81
 
Ten leste hieuze dien de wackere heldin1082
 
Nu deerlijck smeeckte en badt, de heirbijl, scherp van snede,
 
En zwaer, door beckeneel en helm, dat, daer ter stede,
1085
Het warme brein en bloet hem in zijn aenzicht sprongk.
 
De zoon van Aunus, die den Apenijn bouwt, jongk1086
 
En flux te wapen, niet de minste in Liguryen,1087
 
Zoo lang het nootlot zijn bedrogh verdroegh in 't stryen,
 
En door de vingers zagh, geraeckt in haer gewelt,
1090
En staet verbaest, zoo dra hy haer gemoet op 't velt.
 
Nu ziende dezen slagh geensins t'ontvliên met loopen,1091
tekstkritische noten

749 gaen, nochte de Koningin, die op hem toereedt, afzetten kon,749 750 zoo gingk hy toe om met kloeckheit en schalckheit haer te be-750 751 driegen, en hief aldus aen: staet dit zoo braef, dat zulck een751 752 heldin zich op een sterck paert verlaet? Staeck dat rennen, en 753 stijgh af om tegens my voor 's hands te voet te vechten: nu zult753 754 ghy vernemen wien dat wintbreken tot roem gedyen zal. Zoo754 755 sprack hy: maer zy van vinnige spijt tot razens toe ontsteken, gaf755 756 haer paert de gezellinne over, en zette zich te voet tegens hem 757 onversaeghdelijck schrap, met gelijck geweer, den blooten degen, 758 en noch onbeschilderde rondas. Maer de jongeling meenende dat758 759 hy het door bedrogh gewonnen heeft, went den teugel, noopt 760 het snelle paert met sporen, en vlught en vlieght hene zonder760 761 omzien. Lichtvaerdige hoovaerdige Liguriaen, te vergeefs stoft761 762 ghy: te vergeefs zoeckt ghy door uw lantstreken t'ontglippen:762 763 het bedrogh zal u niet behouden by Aunus, den bedrieger, bren- 764 gen. Zoo spreeckt de Maeght, en rent vierigh met haer vlugge+764-65 765 zolen het ros voorby, grijpt het van vore by den toom, treet toe, 766 en wreeckt zich aen haer vyants bloet: zoo gemackelijck, als een 767 havick, een vervloekte vogel, uit een hooge steenrotse, boven767 768 in de lucht, met zijne pennen, een duif vervolght, achterhaelt, 769 en oppackt, en met zijn kromme klaeuwen ontweit, dat bloet en769 770 uitgepluckte pluimen uit de lucht komen neervallen.

771 Maer de vader en oirsprongk der menschen en Goden om+ 772 hoogh in top van den Olymp gezeten, ziet alle deze dingen vast 773 aen, en hitst Tarchon, den Tyrrhener, op, om wacker aen den man773-74

 
Noch deze koningin, die naer hem reedt in 't open
 
En vlacke vechtperk, op te houden, quam hy voort1093
 
Met looze treken schalck en listigh haer aen boort,1094
1095
Om zoo het mooghlijck waer de dappre te bedriegen,
 
En hief erghlistigh aen: wat dunckt u, staet dit vliegen
 
Te paert zoo braef, dat een heldin, een stijl van staet,
 
Zich op een sterreck paert en moedigh dier verlaet?
 
Ay, staeck dit rennen: stijgh vry af, als helden pleghten,1099
1100
Om rustigh tegens my voor 's hants te voet te vechten.1100
 
Nu zultge weeten wien, uit zulck een groot getal,1101
 
Die stoffery tot prijs en eer gedyen zal.
 
Zoo sprack hy: zy, van spijt tot razens toe ontsteecken,
 
Gaf 't paert haer lijfknaepin, steegh af om zich te wreecken1104
1105
Te voet, heel fors, en schrap met eenerley geweer,
 
Den blooten degen, en rondas, met wapeneer
 
Noch tekenen bemaelt. de jonglingk, die door treken1105-1107
 
Nu waent dat hy haer dus de kans heeft afgekeecken,1108
 
Went flux den teugel, noopt het paert met spooren voort,
1110
Vlught zonder omzien heen. zy zeght, hier door gestoort:1110
 
Liguriaen, die schalck en licht zijt, en hoovaerdigh,1111
 
Gy stoft al t'ydel, pooght al t'ydel en onaerdigh1112
 
Door uwe treken ons t'ontglippen. het bedrogh
 
Zal u by Aunus den bedrieger veiligh noch
1115
Behouden brengen: en zy rent met vlugge voeten1114-15
 
Het paert gezwint voorby, en grijpt het in 't gemoeten1116
 
Van voore by den toom, treet toe met euvlen moedt,
 
En wreeckt rechtvaerdighlijck zich aen haer vyants bloet,
 
Zoo mackelijck gelijck een havick, snel van vlogel,1119
1120
Een roofzieck dier, en een van elck gevloeckte vogel,
 
Uit eene steile rots, daer boven in de lucht,
 
Met zijne penne een duif vervolght in haere vlught,
 
En achterhaelt, en grijpt, en oppackt, weet de flaeuwe1123
 
t'Ontweiden met zijn kromme en al te scherp een klaeuwe,
1125
Dat d'uitgepluckte pluim, terwijlze steent en zucht,
 
En laeuwe druppels bloets neêrstorten uit de lucht.
 
Maer ondertusschen ziet de vader van de Goden
 
En menschen, daer hy zit in top, om zijn geboden
 
Te stercken, op den bergh al deze dingen aen,1129
1130
Hitst Tarchon van Tyrreene, om aen den man te gaen,
tekstkritische noten

774 te gaen, en noopt zijne gramschap met scherpe sporen: weshalve 775 Tarchon te paerde, onder het nederhouwen, en de deizende775 776 benden rijdt, hitst de vleugels met vele woorden aen, noemt elck776 777 by zijnen naem, en moedight de verjaeghden om den strijt te+777 778 hervatten. O nimmer rechtschape, o altijt suffende Tyrrheners,778 779 wat vrees, wat suffery gaet u over? Breeckt een wijf deze slag-779 780 hordens, en jaeghtze deze heirspitsen op de vlught? Waer toe 781 dragen wy het zwaert? Waer toe voeren wy dit geweer in de 782 vuist? doch ghy zijt niet traegh om Venus in haer nachtgevecht782-83 783 by te komen; of wanneer de kromhoren u ontbiet ten reie van 784 Bacchus, om op bancketten en volle bekers aen den disch te 785 passen. Hier toe streckt uwe liefde, uw yver; terwijl de gezegende785 786 Offervinder u d'offerfeesten aendient, de vette offerhande u in de 787 hooge wouden noodight. Dit zeggende, ruckt hy zelf met zijn 788 ros midden onder de drommen, zonder op zijn leven te passen,788 789 en vaert onstelt tegens Venulus in; en zijnen vyant van den paerde+789 790 ruckende, schort en schudt en druckt hem met zijnen rechten790 791 arm tegens zijn heup, en gaet 'er zoo me deur. Daer verheft zich 792 een hemelhoogh geschrey, en alle Latijnen wenden hun oogen 793 derwaert. De vierige Tarchon vlieght over het vlacke velt, en 794 sleept man en wapens met zich: toen brack hy het scherp van zijne794-95 795 speer af, en zocht waer Venulus ongewapent en bloot was, om 796 hem den dootsteeck te geven: d'ander hier tegens worstelende, 797 keert zijn vyants hant van den strot af, om gewelt met gewelt te

 
Door hemelsche aendrift op, en noopt zijn wraeck met sporen:1131
 
Dies Tarchon snel te paerde, op 't blazen van den horen,
 
In 't nederhouwen en het deinzen van de maght
 
Der benden rijdt, en stuift, haer vleugels nu met kracht1133-34
1135
Van woorden aenhitst, noemt met naemen die op 't spatten
 
Gereedt staen, moedight dus den aenval te hervatten1135-36
 
Die deerlijck zijn verjaeght: Tyrreeners, al te slap,1137
 
Rechtschape suffende en verbaesde ridderschap,1138
 
Wat suffery is 't, die u aenkomt? wat wil 't worden?1139
1140
Hoe dus? breeckt nu een wijf uw heirspits en slaghorden?
 
Waer toe den degen dan op zy gegort dus stout?
 
Waertoe het krijghsgeweer uw rechte hant betrout?1142
 
Maer nimmer zijtge traegh om Venus by te koomen,
 
In duister nachtgevecht, noch weet u in te toomen,
1145
Als Bacchus horen u ten reie noot, zoo frisch,1145
 
Om op zijn wijnbancket en vollen kroes en disch
 
Te passen. hier toe streckt alleen uw lust, en yver;
 
Als d'offervinder, die elck zegent, luide en stijver1148
 
U roept op 't offerfeest, en d'offermaeltijt u
1150
In hooge wouden noodt, van geene blyschap schuw.1150
 
Zoo spreeckt hy, en ruckt zelf, vol viers te paert geklommen,
 
Met eenen vollen ren, in 't midden van de drommen,
 
Ziet doot noch leven aen, en met een' forssen zin1153
 
Vaert tegens Venulus ontstelt en toornigh in.
1155
Hy ruckt dien vyant van zijn paert, verhit en warrem,1155
 
En schort, en schud, en druckt hem met den rechten arrem
 
Met kracht op zijne heup, en gaet'er flux mê door.1157
 
Een hemelhoogh geschrey, van achter en van voor,
 
Verheft zich onder 't heir, en alle dees Latijnen
1160
Zien derwaert. Tarchon vlieght, vol vier en gloet, met zijnen
 
Gevatten roof, langs 't velt, sleept man en wapen mê.
 
Toen brack hy 't bladt af van zijn speer, gezint hem ree,1162
 
Daer 't lichaem bloot was en ontwapent, onder 't beven
 
En siddren, eens voor al den wissen steeck te geven.1164
1165
Maer d'ander worstelt vast hier tegens, fel en straf,1165
 
En keert des vyants hant van zijnen strot noch af,
 
Om met gewelt en kracht gewelt en kracht te stuiten.
tekstkritische noten

798 stuiten: en gelijck de rosse arent zijn krauwels en klaeuwen in+ 799 de huit van eenen draeck slaet, hem oppackt, en omhoogh voe-799 800 rende, zich in de lucht met zijne vleugelen ophoudt, en te gelijck 801 met zijnen krommen beck tegens de gewonde slang aenpickt, die 802 vast wringt en worstelt, zich in vele krullen omkrult, en kop en 803 schubben vreesselijck en steil opstekende, vast sist en schuifelt:803 804 eveneens voert Tarchon al huppelende den Tyburtijner, zijnen+804 805 roof, buiten den drang der bende. De Meonische Tyrrheners, het805 806 voorbeelt en de geluckige uitkomst van hunnen veltoverste na-806 807 volgende, loopen hier op toe. Daer na volght Aruns, die by nootlot807-808 808 veegh was, de snelle Kamille met zijnen schicht, en let eerst ergh-+808-809 809 listigh, waer hy best zijn geluck aen haer magh verzoecken. Overal 810 waer de dolle maeght midden onder den troep zwierde, daer quam 811 Aruns, een jongelingk, voor den dagh, en heimelijck bespiende811 812 waerze henegingk, waerze zeeghaftigh wederkeerde, en den voet 813 buiten des vyants troepen zette, wendde gezwint en ter sluick den 814 teugel derwaert. Hy vlieght van alle kanten rontom den heelen814-15 815 kringk, dan herwaert, dan derwaert, zonder ophouden, en past met 816 zijne spiets te raecken. Chloreus, eertijts een uitmuntende Priester,+816-17 817 en Cybele toegeheilight, flickerde by geval van verre, met zijn 818 Frygiaensche wapenen, en bereet een schuimbeckende paert, 819 gewapent met schubben van koper en gout, pluimsgewijze ge-819-20 820 wrocht. Dees waerzegger, uitnemende braef in uitheemsch yzer- 821 roest en purper gekleet, schoot Gortijnsche pijlen, van Lycisch821-22

 
De rosverfde adelaer, om eenen draeck te buiten,1168
 
Slaet klaeu en krauwel in de huit van 't bits serpent,
1170
En packt het op, en voert het op naer 's hemels tent.
 
Hy weet zich in de lucht te weegen op zijn schachten,1171
 
En met den krommen beck in 't picken zich te wachten
 
Voor 't wreet gewonde dier, dat worstelt, draeit, en wringt,
 
Zich in veel krullen krult, en hooft en schubben dringt
1175
En opsteeckt in de lucht met schuifelen en sissen:
 
Alleens voert Tarchon, niet gezint zijn' roof te missen,1176
 
Den Tiburtyner snel al juichende uit den drang1177
 
Der bende. op zulck een baeck en blijden oorloghsgang1178
 
Van zijnen veltheer, valt al 't Lydisch volck aen 't kerven.1179
1180
Hierna volght Aruns, die by nootlot nu moet sterven,
 
De rennende Kamil, met zijnen scherpen schicht,
 
En let eerst listigh waer hy allerbest en licht
 
De kans haer af kan zien. waer deze maeght, gedreven1183
 
Van dolheit, midden in de troepen aen quam streven,1184
1185
Quam daetlijck Aruns, jongk van jaeren, voor den dagh,
 
Bespiede in 't heimelijck waer hy haer vechten zagh,
 
Nu heenegaen, en dan met zege wederkeeren,
 
Zich geven uit den drang van 's vyants troep en speeren.1188
 
Hy went gezwint ter sluick den teugel derrewaert.
1190
Hy vlieght van overal rondom haer met zijn paert,
 
Dan hier, dan gins, en past met zijne speer te raecken.
 
De krijghsman Chloreus, die, als priester, plagh te blaecken,1192
 
Den dienst van Cybele met eere toegewijt,
 
Gaf by geval een' glans van verre in dezen strijt,
1195
Met Frygiaensch geweer, bereet een paert, dat moedigh,
 
Vast schuimbeckte, en gedeckt voor aenstoot, fel en bloedigh,1196
 
Met schubben van fijn gout en koper, pluimsgewijs
 
Gewrocht, gewapent was. dees, niet misdeelt van prijs
 
In 't wichlen, overbraef in uitheemsche yzerverven1198-99
1200
En purper braef gekleet, schoot, onder dit bederven,1200
 
Gortijnsche pijlen, en met hardt kornoeljenhout1201

822 kornoeljen hout. De gulde boogh rammelt op zijnen rugh; hy 823 heeft eenen gulden helm op, en eenen oranjen lijfrock aen; en de823 824 linne slippen, die van borduurssel kraken, zijn met een gouden824 825 snoer opgestrickt; het onderkleet is met de naelde gestickt, en825 826 hy draeght Oostersche laerzen aen de beenen. De maeghdelijcke826 827 jagerin, volgens den aert der vrouwen, begeerigh naer buit, en+827 828 verblint van roofgierigheit, volghde reuckeloos dezen eenigen,828 829 onder al het gewoel des strijts, en door al de bende; het zy om 830 de Trojaensche wapens in de kercken op te hangen, of om zich830 831 met de plonderaedje van het gouden gewaet te vercieren: wanneer+831 832 Aruns zijnen slagh waernemende, naer heur, die vast sammelde,832 833 heimelijck met eenen schicht schiet, en aldus de Goden aenroept:833 834 o opperste der Goden, schutsheer over den heiligen Soraktis;834-38 835 Apollo, dien wy inzonderheit eeren, en om wiens wil wy de vlam 836 des pijnboomen houtstapels ontsteken, en als offeraers, op onze 837 godtvrughtigheit steunende, midden door het vier over gloeiende 838 kolen loopen: almaghtige vader, gun ons, dat wy dit schandael 839 met ons geweer vernietigen. Ick eisch zegeteken, nochte buit,839-40 840 nochte eenigen roof der verslage maeght: laet mijn andere daden840-41 841 my ten roem gedyen; indien slechts deze heilooze pest dootlijck 842 van my getroffen, sneuvele, zoo zal ick, zonder hier roem van 843 te dragen, in mijn vaderlijcke stadt wederkeeren. Febus hoorde 844 dit gebedt, en stont hem een deel zijner bede toe, en liet een+844-45 845 deel in den wint henevliegen. Hy willighde den bidder in, de 846 verbaesde Kamille terstont in den slagh neder te vellen: dat het846

 
Van Lycien in 't heir. de gulde boogh hangt stout
 
En rammelt op den rugh. een helm, met gout betrocken,
 
Beschut zijn hooft, en haer, en opgekrulde locken.
1205
d'Oranje lijfrock deckt zijn lenden, en de slip
 
Van linnen stijf gestickt, is boven by den tip1206
 
Met gout om hoogh geknoopt. het onderkrijghskleet praelde
 
Met fijn borduurssel, rijck doorschildert met de naelde,
 
En d'oosterlantsche draght hangt neder op de scheen.
1210
De jaghtmaeght, naer den aert der vrouwen in 't gemeen,
 
Begeerigh naer dien buit, verblint van lust tot rooven,
 
Volght reuckloos hem alleen, en waer de benden stoven1212
 
En woelden in den slagh: het zy om tot haere eer
 
Te praelen in de kerck met dit Trojaensch geweer,
1215
Om hoogh aen Godts pylaer; of om, tot elx verwonderen,1213-15
 
Te proncken met dit gout, dat zy gedacht te plonderen;1216
 
Als Aruns zijnen slagh vast waernam, en naer dees,
 
Die sammelt, heimelijck een' schicht schiet, en uit vrees1218
 
Aldus de Goden bidt: ô opperste der Goden,
1220
O schutsheer van Sorackt, gewijt naer uw geboden,1220
 
Apollo, die by ons godtvruchtigh wort ge-eert,
 
Om wien wy 't pijnhout, dat uw' offerlof vermeert,
 
Ontsteecken, en gelijck godtvruchtige offeraeren,1223
 
Gegront op onzen plicht, door vier en vlammen vaeren,1224
1225
En rennen door den gloet der gloênde koolen heen;
 
Almaghtige, vergun dat wy door u alleen,
 
Met ons geweer dees smet, en dit schandael verjaegen.
 
Ick eisch geen zegeprael, noch roof noch buit te draegen1228
 
Van dees verslage maeght: laet andre daeden my
1230
Ten prijs gedyen, zoo ick slechts dees razerny,
 
Dees doodelijcke pest magh treffen datze sneve.
 
Dus wensch ick, zonder dat een mensch my d'eere geve,
 
Naer huis te keeren, in mijn vaderlijcke stê.
 
Apollo hoort dit, stemt ten deele zijne bê
1235
Hem toe, en laet een deel den lichten wint ten wille.
 
Hy gunt den bidder dees verbysterde Kamille1236
 
Te vellen in den slagh: maer in zijn vaders staet
tekstkritische noten

847 beroemde vaderlant hem weder zou zien t'huis komen, bewillighde847 848 hy niet, en sloegh het in den wint: weshalve alle Volscen hun848 849 gezicht en oogen naer de Koningin toewendden, zoo dra de speer 850 ter hant uitgeschoten, door de lucht snorde. Zy zelf was niet 851 verdocht op den pijl, die uit de lucht quam snorren, tot dat die+ 852 toedragende, onder den uitpuilenden tepel heel diep steken bleef,852 853 en het maeghdelijcke bloet dronck. Haer gezellinnen schieten 854 haestigh toe, en onderstutten haer vallende vrouw. Aruns al zijn854 855 best aen 't loopen; en t'effens verblijt en beangst, durf zich nu+855 856 niet langer op zijne speer betrouwen, nochte de schichten der 857 maeght verwachten: en gelijck een wolf, die den herder of een+857 858 groot kalf verbeten heeft, van zijn stout stuck bewust, eer de858 859 huislieden hem met hun geweer involgen, zich terstont, bezijde859 860 's weeghs, op de hooge bergen verschuilt, en zijnen bevenden 861 staert lickende, dien van angst tusschen de beenen inhaelt, en861 862 boschwaert in vlught: eveneens gingk Aruns verbaesdelijck uit862 863 hun oogen strijcken, en blijde dat hy ontkomen was, verstack863 864 zich midden onder de gewapenden. Zy treckt al stervende den+864 865 schicht met de hant uit, doch het stalen punt steeckt tusschen 866 het been in, en wont haer diep in de ribben. Zy zijght van al het866-67 867 bloeden neder, wordt koudt, het gezicht breeckt, en haer aen- 868 schijn, stracks noch zoo blozende, verliest zijn kleur. Toen sprackze, 869 op haer verscheiden leggende, Akka, een van hare megenooten+ 870 aen, die, boven alle anderen, Kamille alleen getrouw was, en wist870 871 wat haer op het hart lagh; en zy zeide: Akka zuster, dus lang 872 kost ick noch: nu verzwackt my een dootlijcke wonde, en het872 873 wort zwart en doncker voor mijn oogen. Ras hene, en draegh873 874 Turnus dit mijn uiterste bevel over: dat hy zich in den slagh 875 begeve, en de Trojanen buiten de stadt keere: en nu vaerwel.

 
Te keeren uit den strijt, ontzeght hy hem, en slaet
 
Dat bidden in den wint: waerop der Volscen oogen,
1240
[Zoo dra de fixe speer ter hant is uitgevlogen,
 
En door de lucht snort naer hun dappre koningin,]
 
Gekeert staen: en zy zelf is minst in haeren zin1239-42
 
Op deze speer verdocht, die fel de lucht quam breecken,
 
Tot datze toedroegh, en ten leste diep bleef steecken,
1245
Beneên den tepel, daer die uitpuilt op de borst.
 
Zoo wert het staele punt van't maeghdebloet bemorst.
 
De stoet schiet toe, en stut mevrou in 't nedervallen,1247
 
En Aruns al zijn best aen 't loopen voor haer allen,
 
En teffens bly en bang, durf zich niet langer meer
1250
Betrouwen op zijn spits, noch 't maeghdelijck geweer
 
Verwachten: en gelijck de wolf, die zelf den herder,1251
 
Of jongen stier verbeet, bewust van moort, zich verder
 
Verpackt, eer 't lantvolck hem vervolght met kloet en boogh,1253
 
Zich flux bezijden 's weeghs, op steil geberghte om hoogh
1255
Verschuilt, en lickt den staert, uit angst voor 's vyants wrocken,1255
 
Al bevende onder 't lijf van achter ingetrocken,
 
Terwijl hy boschwaert vlught: alleens ging Aruns ras
 
Verbaest uit haer gezicht, en, vrolijck dat hy 't was1258
 
Ontslopen, onder 't heir zich heimelijck versteecken.
1260
Zy treckt al stervende den pijl uit, heel bezweecken:1260
 
Doch 't punt van stael, dat in het lichaem drong en liep,
 
En tusschen 't been in, wont de ribben al te diep.
 
Zy zijght van 't bloeden neêr, wort koudt, 't gezicht gebroken,
 
En 't aenschijn, strax noch blijde en bloozende opgeloocken,1264
1265
Verliest zijn kleur. zy sprack, daerze op haer sterven lagh,
 
Dus Akka toe, die haer getroust naer d'oogen zagh,
 
En boven d'andren droegh den sleutel van haer harte:1266-67
 
Och, Akka zuster, dus lang kon ick, zonder smerte:
 
Nu mat de dootquetsuur mijn krachten, en mijn' plicht.1269
1270
Al wat ick zie wort zwart en droef voor mijn gezicht.1270
 
Ras heen: zegh Turnus, voor het leste dat ick leve,
 
Dat hy terstont terstont zich in den slagh begeve,
 
De Troischen van de stadt en 't hof keer'. nu vaer wel.1273
tekstkritische noten

876 Zy liet te gelijck met deze woorden den toom glijden, en zeegh 877 maghteloos ter aerde. Toen allengs kout en slap over al haer 878 lichaem, en uit den oorloogh scheidende, en verscheidende, laet878 879 hals en hooft achterover in den neck hangen, en haer geest vaert 880 met eenen snick gestoort ter zielen. Toen ging 'er een onmatigh+880 881 geschrey naer de goude starren op: de veltslagh gingk om 't ver- 882 lies van Kamille noch scherper aen. Al de maght der Teukren, en+882 883 de Tyrrheensche Oversten, en de vleugels van den Arkadischen883 884 Evander rennen te gelijck dick en dicht op elckanderen in.884

885 Maer Opis, kamenier van Diane, zat al een poos boven op het+885 886 hoogh geberghte, en keeck vast onversaeght den veltslagh aen; 887 en toenze van verre Kamille, midden onder het veltgeschrey der 888 verwoede maeghden, met een droevige doot gestraft zagh, ver- 889 zuchteze, en sprack uit het binnenste van haer hart aldus: och 890 dochter, ghy, die u onderwont de Trojanen ten oorloogh uit te890 891 daegen, most het al te wreet, al te wreet boeten; en het baete u 892 niet, dat ghy Diane tusschen de heggen der wildernisse met uw 893 eenzaem leven eerde, of onze pijlkokers op den rugh droeght: 894 evenwel zal uwe Koningin u, nu in het uiterste van uw overlijden,894 895 niet onge-eert laten, en dees doot zal niet onvermaert onder de 896 volcken, nochte uwe naemhaftigheit ongewroken blijven: want896 897 die u den doot dede, zal het met den hals naer zijn verdienste 898 boeten. Onder eenen hoogen bergh stont het graf van Dercennus,898 899 Koningk der overoude Laurentijnsche stede, en met aerde opge-899 900 hoopt, wort van eicke lommer bedeckt: Hier zette zich d'over-+ 901 schoone Godin eerst in der yl neder, en bespiedde Aruns van 902 den hoogen heuvel. Zoo ras zy hem in de wapenen blincken en902 903 lichtvaerdigh stoffen zagh, sprackze: waerom loopt ghy hene en903-904

 
Met deze rede ontgle de breidel. zy zeegh snel
1275
En maghteloos ter neêr: toen meer en meer al slapper
 
En koudt door al haer lijf, en uit den krijgh dus dapper
 
Gescheiden, en nu doodt, in 't uiterste, zy knap1277
 
Haer' hals en hooft op 't lest liet hangen los en slap.
 
De geest voer, zuchtende en gestoort, om laegh ter zielen.
1280
Een maeteloos geschrey verhief zich, onder 't krielen
 
Der benden, in de lucht. op 't sterven van Kamil
 
Ging 't vechten feller aen met doodelijck geschil.1282
 
De maght der Frygen en Tyrrenische oorloghsbenden
 
Van den Arkadischen Evander stieten, renden
1285
Al teffens dicht en dick nu tot elckandere in.
 
Maer Opis, kamenier der droeve Jaghtgodin,
 
Zat al een poos op 't hoogh geberghte, en keeck van boven
 
Den slagh aen onvertsaeght, en hoe de benden stoven.
 
Als deze, in 't midden van 't geschrey en krijghsgeklagh
1290
Der droeve maeghden, nu van verr' Kamille zagh
 
Gestraft, en sneuvelen met zulck een bittre smerte,
 
Verzuchte zy, en sprack uit een medoogend harte:
 
O strijtbre maeght, gy die te stout u onderwont
 
Te daegen den Trojaen ten oorloge op dien gront,
1295
Most dit met uwen hals te hardt te wreet bezuuren,
 
En 't baete u niet, dat gy dus eenzaem 's levens uuren
 
In hegge en wildernis verslijt, en eeuwigh maeght,
 
Diane dient en eert, of onze kokers draeght,
 
En pijlen op den rugh: uw koningin en vrouwe1299
1300
Zal evenwel geensins, in 't uiterste en den rouwe
 
Van uw verscheiden, u verlaeten onge-eert
 
By 't volck, daer zulck een doot geen' naem en faem ontbeert,
 
En uw naemhaftigheit blijft nimmer ongewroken:1303
 
Want die u dootlijck wonde, al schijnt hy noch gedoken,1304
1305
Zal 't boeten met den hals. beneden en omtrent
 
Een' hoogen steenbergh lagh de koning van Laurent,
 
Zijn overoude stadt, Dercennus, buiten kommer,1307
 
Bestulpt met aerde, in 't graf, bedekt met eicke lommer.
 
De schoone jaghtmaeght zet zich hier in aller yl,
1310
Bespiedende Aruns van dien heuvel eene wijl.
 
Zy sprack, zoo dra zy hem in 't harnas triomfeeren,
 
En reuckloos stoffen zagh, en ydelijck braveeren:
 
Waer looptge van my wech? koom herwaert, herwaert aen.
tekstkritische noten

904 weder: zet uwen tret herwaert aen: kom herwaert, vege mensch, 905 om Kamilles halve loon naer uw werck t'ontfangen. Zult ghy905905-906 906 oock van Dianaes geweer sterven? Zoo sprack de Thracische 907 Nymf, en trock gestoort eenen vluggen pijl uit den gulden pijl-907 908 koker, en spande den boogh wel stijf, tot dat de horens aen908-909 909 elckandere bogen, en te gelijck de slincke het stalen punt, en de 910 rechte hant met de pees den tepel raeckte. Aruns hoorde zoo+ 911 dra niet den pijl door de lucht snorren en suisen, of het yzer bleef 912 in zijn lijf steecken. Hy geeft zijnen geest en den lesten snick, 913 en wort van zijn mackers vergeten, die hem, op het velt en onbe-913 914 kent in het stof, laten leggen. Opis vaert met hare vederen naer+914 915 den hemelschen Olymp.

916 Zoo ras Mevrouw gemist wort, geeft zich de lichte vleugel van+916 917 Kamille allereerst op de vlught: de verbaesde Rutulen vlughten: 918 de gestrenge Atinas vlught: de verstroide oversten en verlate918-19 919 rotten bergen zich, en wenden hunne paerden naer de vesten 920 toe: en niemant is maghtigh de Teukren, die hen op de hielen 921 zitten, en vast toehouwen, en moorden, met geweer te stuiten, 922 of tegens hen stant te houden: maer zy komen weder met afge-922-23 923 schote bogen, die over hun slappe lendens hangen: de vlughtige 924 hoef van den viervoetigen snelriem trappelt over het morwe velt,924 925 dat het davert. De donckere nevel van 't omgewroete stof drijft 926 naer de muren toe, en de vrouwen voor haer borsten slaende, 927 heffen van de tinnen een vrouwelijck geschrey aen, dat het aen927 928 den hemel en de starren klinckt. De troep des vyants is over-+928-29 929 hoop achter hen her, die de voorsten op de vlught, door d'opge- 930 zette poorten inbrekende, d'ellendige doot niet ontvlughten, maer

 
Koom herwaert, veege mensch, om loon naer werck t'ontfaên,
1315
Voor 't schieten van Kamil. gy moet dien prijs niet derven.
 
Zult gy oock door het spits der jaghtgodinne sterven?
 
Zoo spreeckt de Thracer Nymf, en treckt, gestoort en bits,1317
 
Uit haeren koker, die van gout blonck, eenen flits,1318
 
Wel vlug en scherp, en spant den boogh, naer heur vermogen,
1320
Tot dat de horens dicht aen een te zamen boogen,
 
De slincke hant het punt van stael, de rechte hant
 
Den tepel met de pees geraeckt, terwijlze spant.
 
Zoo ras hoorde Aruns niet den pijl den hemel breecken,
 
En snorren door de lucht, of 't ysre punt bleef steecken
1325
In 't lichaem. hy geeft voort den allerlesten snick,
 
En zijnen geest, en wort in eenen oogenblick1326
 
Vergeeten van zijn maets, die hem het graf ontzeggen,
 
En onbekent in 't stof op d'aerde laeten leggen.
 
Nymf Opis met haer vlerck kiest 's hemels vrye lucht.
1330
De lichte vleugel van Kamille neemt de vlught,
 
Zoo dra mevrou vergeet den ruitertroep te mennen,1331
 
Verlaet de Rutuliers, aen 't vlughten, en aen 't rennen,1332
 
De dappre Atinas voort aen 't vlughten, niemant staet.1333
 
Alle oversten verstroit, de troep, van toeverlaet
1335
Versteecken, berghen zich, en wenden alle eendraghtigh
 
Hun paerden naer de stadt, en niemant is hier maghtigh
 
Den Trojer, die hun op de hielen zit, en moort
 
En toehouwt, met geweer te stuiten in dien oort,
 
Of hem te wederstaen: maer elck komt aengevlogen,
1340
Verbystert, en verbaest, met afgeschote boogen,
 
Die op den slappen rugh noch wappren, zonder moedt.1341
 
De vlugge hoeven van den snelriem, snel te voet,
 
Zoo veel viervoetigen, 't gerit der oorloghsdraveren
 
Vertrapplen 't murwe velt, dat d'ackerlanden daveren.1343-44
1345
De donckre nevel van het omgewroete stof
 
Drijft naer de muuren toe, Latinus stadt en hof.
 
De vrouwen slaen de borst met vuisten, heffen binnen1347
 
Een jammerlijck geschrey gehuil aen van de tinnen,
 
Zoo luide dat de lucht gewaeght van veel geschals.
1350
De troep der vyanden zit over hooft en hals1350
 
Hun achter na, die, d'eerste in 't vliên, den strijt ontweecken,
 
Ter opgezette poort verlegen innebreecken,1352
 
En daer de jammeren des doots noch niet ontvliên,
tekstkritische noten

931 in de poorte zelf, binnen de vaderlijcke vesten, en hun eige hui- 932 zen, doorsteken worden, en den geest geven. Zommigen sluiten 933 de poorten, en durvenze voor hunne mackeren niet open houden, 934 nochte hen (hoe deerlijck zy oock kermen) binnen de vesten 935 inlaten. Het gaet 'er deerlijck op een vermoorden der genen, die+935-37 936 met hun geweer de poort beschermen, en in het spits van 't ge- 937 weer rennen. Die voor d'oogen en het aenschijn hunner schreiende 938 ouderen door den hooghdringenden noot uitgesloten blijven, tui-938 939 melen ten deel in de diepe graften; rammeien ten deele blindeling 940 en met vollen ren de poorten, en harde posten, en boomen. Zelfs940 941 de vrouwen volgen, in 't benaeutste van den strijt, door liefde 942 des vaderlants aengeport, haestigh Kamilles dapperheit na, ge-942 943 lijckze haer noch flus zagen vechten; en verweeren zich met943 944 schichten, eicke stangen, en hardt gebrande spietsen, en durven944 945 d'eerste voor de behoudenisse der stede het leven opzetten.

946 Ondertusschen komt Turnus in het bosch een zeer harde tijding+ 947 ter ooren, en Akka bootschapt den jongelingk de geweldige be-947-48 948 roerte; dat de slaghordens der Volscen neêrgeleit, Kamille gesneu- 949 velt zy, de verbolge vyanden maghtigh aendringen, alles aen-949-50 950 randen, en de vesten alreede schrick aengejaeght wort. Hy scheit 951 al razende (want het wreede nootlot van Jupijn broght dit mede)951 952 van de bezette heuvels, en treckt uit het wilde bosch. Naulix was 953 hy uit het gezicht dezer plaetse getrocken, en op het velt geko-+953 954 men, wanneer vader Eneas ten ontsloten bossche ingetrocken,954 955 den heuvel beklom, en buiten het beschaduwde bosch geraeckte.

 
Maer in de poorte zelf, en, zonder weêr te biên,
1355
In hunner vadren stadt en huizen, zonder orden,1355
 
Den geest opgeven, en van 't zwaert doorstooten worden.
 
Een deel aen 't sluiten van de poorten, en belaên
 
Ontziet nu datze voor zijn mackren openstaen,1357-58
 
Noch durf, hoe deerlijck zy oock kermen, watze vergen,1359
1360
Hen, in de vesten en hun stadt, het leven bergen.
 
Het gaet'er deerlijck op een moorden, daer elck kermt,
 
En omkomt, die met zijn geweer de poort beschermt,
 
En die verbaest in 't spits van buiten aenkomt rennen;1362-63
 
Die, voor hunne ouderen, en d'oogen, die hen kennen,
1365
En schreien, blijven, door het dringen van den noot
 
Gesloten voor de poorte, ontgaen geensins de doot.1364-66
 
Zy tuimelen ten deele in diepe watergrachten:
 
Ten deel' rammeien zy, met blinde en domme krachten,
 
En vollen ren, de poort, en harden post, en boom.
1370
De vrouwen volgen zelfs in dezen strijt, van schroom
 
Benaeut, genoopt van lust het vaderlant ten beste,1370-71
 
Kamilles vroomheit na; gelijckze voor de veste,1372
 
In 't felste van den slagh, haer flus noch vechten zien.1373
 
Elck zoeckt met eicke stange en schichten weer te biên,
1375
En hardt gebrande spietse, in stê van zwaert en snede.1375
 
Elck offert zich om 't eerst voor 't heil van hof en stede.1376
 
Terwijl kreeg Turnus in het bosch dees droeve lucht,1377
 
En Akka bootschapt hem de vreesselijcke vlught,
 
Hoe schier der Volscen troep en hun slaghordens bleven,1379
1380
Kamille om hals geraeckt, de Troischen binnenstreven,
 
Geweldigh dringen, elck aenranden, 't hof vertsaeght,
 
Den muuren reede een schrick en koorts wort aengejaeght.
 
Hy scheit al razende van zijne legerstede,1383
 
[Want Jovis nootlot en zijn strengheit broght dit mede,]1384
1385
Verlaet de heuvels, en zijn laegen, snel en los,1385
 
En komt, zoo ras hy kan, getrocken uit het bosch.
 
Hy was noch naulijx uit het oogh van 't bosch gevlogen,
 
En quam op 't vlacke, of vorst Eneas aengetogen
 
Beklom den heuvel, en geraeckte, fors en stout,
1390
In d'ope lucht, en uit het schaduwachtigh woudt.
 
Zy rucken schichtigh bey, met alle hunne standeren,
 
Naer stadt, geraecken niet veel schreden van elckanderen.
 
Zoo ras Eneas zagh van verr' het stof in 't velt
 
Oproocken naer de lucht, en 't Laurentijnsch gewelt1394
1395
Vernam, en Turnus hem aen zijne wapens kende,
 
Het voetgetrappel en het brieschen van de bende
 
En paerden hoorde, waer de strijt voort aengegaen,
 
De slagh gewaeght, ten waer de zon den Oceaen
 
Van Spanje zocht, en voort zijne afgematte rossen
1400
En hun roosverwigh juck te wedt dreef, achter bossen1399-1400
 
En duin, en voerde met den ondergaenden dagh
 
Den avont aen, waerop de nacht te volgen plagh;1402
 
Dies zich de legers voor de stadt in stilte gaven,
 
En elck zich voor de poort ging stercken, en begraven.

956 Aldus treckenze schichtigh alle beide, en met alle hunne troepen956 957 naer de muren toe, en zijn weinige schreden van elckandere: en 958 zoo dra Eneas van verre het stof op het velt zagh oproocken, en 959 de Laurentijnsche benden vernam, en Turnus Eneas, zijnen vyant, 960 in de wapenen kende, en het getrappel der voeten en het pruissen960 961 der paerden hoorde; zoo zoudenze stracks den strijt aengegaen+961 962 en slagh gewaeght hebben, 't en ware de roosverwige Febus962 963 alree zijn vermoeide rossen in de Spaensche zee te wedt dreef, 964 en met het vallen van den avont den nacht weder aenvoerde:964 965 waerom zy elck hun leger voor de stadt nederslaen, en zich voor965-66 966 de vesten begraven.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs