De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Eenzaeme Aendacht
In de Vastenaant.^*

Secura quies, & nescia sallere vita.

Een eenzaem Kluizenaer
Nam zijn getijden waer,^{vs. 2}
Daer 't beeckje spiegelklaer

Langs 't kluisje vloeit,

De klaverweide schaeft,⁵
Zijn dorre lippen laeft,
Geboomt met vocht begaeft,⁷

En milt besproeit.

Hy docht om geen verdriet.⁹
Dan zagh hy, in 't verschiet,
By wijle een spits, of iet,¹¹

Gelijck een kerck.

Zijn aendacht, als een boogh,¹³
Gespannen, voert zijn oogh

* Van 1654. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano (Unger: Bibliographie, nr. 544).
Het motto, ontleend aan Verg. Georgica II, 467, betekent: Een veilige rust en een levenswandel, die van geen bedrog weet. Dit gedicht schijnt wel geinspireerd te zijn door een schilderij of een prent met dit onderwerp.

vs. 2 Nam zijn getijden waer: las zijn gebeden (Ned. Wdb. IV, 1841).

5 schaeft: schuurt, vloeit langs.

7 begaeft: voorziet van.

9 docht: dacht.

11 iet: iets.

13 aendacht: vrome bespiegeling.

[p. 824]

15

En zinnen steil om hoogh,

 

Ia boven 't zwerck;

 

Daer d'Engelen zingen,

 

Krieoelen, en klingen,¹⁸

 

En danssen, en springen

20

Om Godt, hun lot, hun eenighste wit.^10-2020

 

O jeught, ô vreught, wat leven is dit!

 

 

2.

 

Dan zat, dan sprong hy wat.

 

Dan badt dan zong hy dat.

 

Of schreef, of las een bladt.

25

Dan prees zijn tong,

 

In aengename stilt',

 

Zijn' Godt, zijn hoop, zijn' schilt!

 

Daer d'afgront vier op spilt,²⁸

 

Die hem besprong.

30

Toen sprack hy onbevreest:

 

Ghy zijt dat spoock geweest,³¹

 

De zelve tuimelgeest,³²

 

Die met Godts Schrift³³

 

Het afgevaste Woort,³⁴

35

Mijn' Kruisheer, klampt aen boort,

 

Met Staet en eer bekoort,³⁶

 

En helsche drift:

 

Maer hoe ghy dit mengelt,

 

Uw doolhoven strengelt,³⁹

40

Uw troni verengelt;⁴⁰

 

Ghy zijt de Nijdt, de baerlijcke Droes.⁴¹

 

Hou rust: my lust geen giftige kroes.⁴²

 

 

3.

 

Ick ken uw nucken wel,⁴³

 

Tooneel- en guighelspel.⁴⁴

45

Uw hemel is een hel,

 

Vol druck, vol ween.

 

Hoe schoon ghy u vergult,

 

En oefent mijn gedult,⁴⁸

18 klingen: muziek maken.

10-20 Dit visioen is, gelijk later blijkt (vs. 55, 101), een valse voorspiegeling van de duivel om hem te verleiden.

20 hun lot: wiens aanschouwing hun ten deel gevallen is; wit: doel.

28 Waar de hel vergeefs zijn vuur tegen richt, vergeefs aanvalt. Daer op heeft betrekking op zijn gebed (zijn tong, vs. 25).

31 spoock: duivelse verschijning.

32 tuimelgeest: oproerige geest (nl. tegen God).

33 met Godts Schrift met het bijbelwoord, nl.: ‘daar is geschreven, dat hij zijne engelen van u bevelen zal, dat zij u bewaren zullen’ (Lucas 4, 10).

34 Het afgevaste Woort: de door vasten uitgeputte Christus (Mijn' Kruisheer, vs. 35). Vergelijk Lucas 4, 2.

36 Staet: hoge positie; bekoort: tracht te verleiden.

39 strengelt: de paden van de doolhof verward dooreen laat lopen.

40 Uw troni verengelt: uw gelaat de uitdrukking geeft van een engel, dus: de gedaante aanneemt van een engel.

41 de baerlijcke Droes: de duivel in eigen persoon.

42 Hou rust: houd uw gemak, laat mij met rust.

43 nucken: streken.

44 guighelspel: bedrog.

48 oefent mijn gedult: mijn lijdzaamheid op de proef stelt.

[p. 825]

 

Schoon ieder brast, en smult,

50

My lust geen steen;⁵⁰

 

Die kost is veel te raeu.

 

Al wort het lichaem flaeu,⁵²

 

Ick leef by manne en daeu.⁵³

 

O plompe vont!⁵⁴

55

Ghy spant vergeefs dit net.⁵⁵

 

Een kay is geen bancket:⁵⁶

 

Maer lecker aes besmet⁵⁷

 

En lockt den mont.

 

Uw aenslagen stincken.

60

Loop elders rinkincken.⁶⁰

 

Laet anderen hincken.⁶¹

 

Godts knecht houdt recht, en simpel, en slecht,⁶²

 

Het padt naer stadt, daer IESUS voor vecht.⁶³

 

 

4.

 

Wat smaeckt zoo zoet, als spijs

65

En vrucht van 't paradijs,

 

Genut met lof en prijs!⁶⁶

 

Dees voedt mijn ziel.

 

Dit heiligh hemelsch broot,

 

Een troost in druck en noot,

70

Uit den genadeschoot

 

Des Vaders viel.

 

Geen winter schent Godts palm.

 

En waerom spreuck en galm

 

Van Koning Davids Psalm

75

Dus loos misduit,⁷⁵

 

Op dien verkeerden zin?

 

Hier schuilen slangen in.⁷⁷

 

Ick stortme van geen tin,⁷⁸

 

Op zulck een fluit.⁷⁹

80

Mijn ooren verduren

 

Dat zoet tureluren.

 

Zy kennen uw kuren.

50 Zie Lucas IV, 3: ‘Indien gij Gods Zoon zijt, zeg tot dezen steen dat hij brood worde’.

52 flaeu: verzwakt.

53 manne: manna, hemels voedsel.

54 vont: list.

55 dit net: nl. deze voorspiegeling (vs. 10-20).

56 kay: de steen van vs. 50; bancket: lekkernij.

57 aes: spijs.

60 rinkincken: onheilspellend rondwaren (Ned. Wdb. XIII, 569).

61 hincken: mank gaan, d.i. tot zonde vervallen.

62 slecht: eenvoudig, oprecht.

63 stadt: het hemelse Jerusalem.

66 Genut: genuttigd.

75 Dus loos misduit: zo listig verkeerd uitgelegd. Dit slaat op Matth. 4, 6: ‘want er is geschreven dat hij zijn engelen van u bevelen zal, en dat zij u op de handen zullen nemen’.

77 Hier schuilt een adder onder het gras.

78 Ik laat mij niet door de duivel verleiden, evenmin als Jezus zich van de tinnen des tempels wilde storten (zie Matth. 4, 6; Lucas 4, 9).

79 fluit: verleidelike muziek, het zoet tureluren van vs. 81.

[p. 826]

 

Uw spoock is roock, en nevel, en wint.⁸³

 

Wie wijckt, en strijckt, is razende blint.⁸⁴

 

 

5.

85

Al bietghe noch zoo veel,

 

En toontme, op 't berghtooneel,⁸⁶

 

Wat in dat lustprieel⁸⁷

 

De zon beschijnt;

 

Ick luister naer geen' eisch

90

Van 't wulpsch en weeligh vleisch,

 

Noch eer van 't aerdtsch palais,

 

Die snel verdwijnt.

 

Mijn wellust is mijn boeck,⁹³

 

In een' vergeten hoeck.

95

Dees stomme leertme kloeck,⁹⁵

 

En spreeckt met my.

 

Daer val ick Godt te voet.

 

Zijn Geest, het hooghste goet,

 

Mijn' geest ontvonckt door gloet

100

Van Poëzy.

 

Schuif toe uw vertooning.¹⁰¹

 

Mijn IESUS, mijn Koning,

 

Is al mijn belooning.

 

Ick eer den Heer van 't kruis, in mijn kluis.

105

Dat zwaert vervaert het logengespuis.¹⁰⁵

 

 

I.v. Vondel.

Te HOORN, Gedruckt voor Pieter Zachariassz. Hartevelt, Boeck-verkooper woonende aen de Marckt, 1654.

83 spoock: vgl. 31.

84 strijckt: toegeeft (beeld van de vlag of van het zeil).

86 't berghtooneel: de hoge berg, vanwaar de duivel Jezus 'al de koninkrijken der wereld en hunne heerlijkheid' toonde (Matth. 4, 8).

87 lustprieel: lusthof.

93 wellust: genot; boeck: gedenkboek.

95 Dees stomme: namelik het boek.

101 Dit slaat weer op vs. 10-20.

105 logengespuis: de bedrieglike duivelen.