De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 503]

De Zerck Van Henrick Goltzius.
Aen Diedrick Matham.aant.^*

Wie helptme nu een Grafstê bouwen,
En kunstigh op het marmer houwen
Uw Grootvaêrs heerlijckheit en kunst,
Die naer zich treckt een ieders gunst,^{vs. 4}
Ja teffens oogh en hart der Grooten⁵
Uit hun doorluchte en hooge sloten.
Het doet van verre d'Afgunst wee
Dat Bajervorst en Borromé,⁸
Ten roem van Henricks duim en vingeren
Medalje en goude ketens slingeren
Om zijnen hals. Zy knaeght uit spijt¹¹
Des Helts graefyzer, pen, en krijt,¹²
En ziet, vol drucks (hoe kan het erger?)¹³
In eene schael den Nurenberger¹⁴
En Gulicker, voor haer gezicht,¹⁵
Gelijck staen, en in evenwight.
Zy moet gedwongen hier bekennen
Hoe twee in 't kunstperck t'zamenrennen
Naer eenen palm, al even stout.¹⁹
Zy leest'er elders: EER VOOR GOUT,²⁰
En ziet, om print op print verbolgen,²¹
Hem d'Italjaensche geesten volgen,²²

* Van of vóór 1650. Afgedrukt volgens de tekst van Poëzy 1650, blz. 326.
Henrick Goltzius, Nederlands schilder en beroemd kopersnijder, geb. 1558 te Mühlbrecht in Gulik, gestorven 1617 te Haarlem.
De kopersnijder Jacob Matham, geb. 1571 en gestorven 1631 te Haarlem, heeft zijn stiefvader en leermeester Henrick Goltzius, aan wie hij de grootste verplichting had, uit dankbaarheid tweemaal in koper gesneden en gegraveerd. Het eerste portret, met randschrift, gedagtekend 1617 (Goltzius' sterfjaar), is gehangen in een, door een versierde lijst omgeven, architecturaal opgebouwd wandmonument met symboliese figuren. Op het voetstuk is in een cartouche aangebracht een Latijns gedicht van T. Schrevelius. Het tweede portret, gedagtekend 1620, herdrukt in 1630, is in hoofdzaak een copie in spiegelbeeld van het eerste. - Diedrick Matham, de bekendste van de Haarlemse graveurs-familie (1605-1676), was een kleinzoon van Jacob.

vs. 4 naer: tot.

5 teffens: tegelijk.

8 Bajervorst en Borromé: Willem V, Keurvorst van Beieren, en de Kardinaal Borromeüs, die beiden de kunstenaar met gunstbewijzen overlaadden (vgl. vs. 10-11).

11 Zy: de Nijd (vs. 7).

12 graefyzer: graveernaald (vgl. vs. 35).

13 vol drucks: verdrietig.

14 den Nurenberger: Albrecht Dürer.

15 Gulicker: Goltzius, in Gulik geboren.

19 stout: stoutmoedig, dapper.

20 Eer Voor Gout was het devies van H. Goltzius.

21 Verontwaardigd over het lage peil van de toenmalige prentkunst.

22 geesten: kunstenaars.

[p. 504]

 

En Lukas steken naer de kroon;²³

 

Het zy men 't Vrouweleven toon',

25

Of haer den bitt'ren Kruisgangk wijze

 

Tot daer 't begraven licht verrijze,²⁶

 

En zy, verbijstert van gelaet,²⁷

 

Verbaesder dan de grafwacht staet,²⁸

 

Vermits geen zerck de Fenixstucken²⁹

30

Van Goltzius kan onderdrucken.

 

O oppertekenaer, o Licht

 

Van uwen tijt! ghy heelt en sticht

 

Het scheemrende oogh der Kriste Leken

 

Met levendige verwe en streken.

35

Uw heiligh yzer en uw hant³⁵

 

Breeckt harten, hardt als diamant.

 

Wy voelen hoe Godts dorens pramen,³⁷

 

Oock d'ope wonde en diepe stramen³⁸

 

Van speere en spijcker, en de roên,

40

Gesleten op der menschen Zoen,⁴⁰

 

En zijn onnoosle borst en ribbe.⁴¹

 

Geen mensch vergolt u Kruis en Kribbe,⁴²

 

Zoo rijckelijck en net gesneên,

 

Gezielt in koper, hier beneen;⁴⁴

45

Maer d'Allerhooghste zelf, daer boven.

 

Nu zietge God niet meer verschoven⁴⁶

 

In eenen stal, maer in een' glans.

 

Zijn moeder eert u met een' krans.

 

De zelve, die haer Nicht gemoete,

50

En hoorde des Aertsengels groete

 

In uwe plaet, ontfangt geen eer^49-51

 

Of haere vrucht beloontze weêr⁵²

 

Tien duizentvout in 't ander leven.

 

Zoo wort uw Kunst in 't endt verheven.

23 Lukas: Lucas van Leiden (1494-1533), schilder en kopersnijder, in renaissance-trant. Na zijn reis naar Italië (1590-91) stak Goltzius naar Italiaanse voorbeelden en trachtte Dürer en Lucas van Leiden in hun eigen wijze van uitdrukking te overtreffen. Het hoogtepunt van zijn techniese ontwikkeling zijn de zes voorstellingen uit Maria's leven, die hij uit Italië meebracht: in de Verkondiging volgde hij Raffaël, in het bezoek van Elisabeth Parmegiano.

26 't begraven licht: Jezus.

27 verbijstert van gelaet: in verschrikte houding.

28 Verbaesder: heviger ontsteld.

29 Fenixstucken: eeuwig jonge kunststukken (vgl. Op Diedrick Zweling, hiervóór blz. 500, vs. 2).

35 Uw heiligh yzer: het graefyzer van vs. 12.

37 pramen: knellen.

38 stramen: Brabantse vorm naast striemen.

40 der menschen Zoen: de Verlosser der wereld.

41 onnoosle: onschuldige.

42 vergolt: zou kunnen belonen.

44 Gezielt: bezield voorgesteld, tot leven gewekt.

46 verschoven: verworpen.

49-51 De ontmoeting van Maria en Elisabeth behoorde tot bovengenoemde prentenreeks.

52 haere vrucht: haar zoon.