De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 493]

Graf-naeldt van Montrosse.aant.^*

Justissimus unus
Qui fuit in Teucris, & servantissimus aequi.

Oprechte deugt vol viers en moedigh
Int vechten sneuvelt al te bloedigh^{vs. 2}

Door ramp-spoet, niet door vroom geweer.³

Britanje had nu schaemt en eer

Gantsch uyt, en 't Harnasch aengetogen,⁵
Zich sadt aen 's Konincks hals gesogen,⁶

En, na'et vertreen van d'oude Kroon,

Sijn Vaders al t' onnooslen Zoon⁸

Geschopt; wanneer Montros te Paerde⁹
Geseten, met gerechten Swaerde¹⁰

Besloot op nieuw 't verdruckte Bloet¹¹

Te setten in het wettigh goet,

Hun aengestorven door de ryen¹³
Van grooten Alexanders tijen:¹⁴

Want nimmer swigt een dapper Helt,

Schoon recht moet swigten voor gewelt:

Hy hanthaeft 't heylich recht der volcken;
Al storten hem de donckre Wolcken

Der Krijghs-ellenden op het hooft.

Geen Water heeft dien gloet gedooft.

Montros getroost sich dan het muyten
Der schelmen op sijn borst te stuyten,²²

* Van 1650. Afgedrukt volgens de tekst in Verscheyde Nederduytsche Gedichten II, 1653, blz. 169.
James Graham, uit een adellik Schots geslacht in 1612 te Edinburg geboren, bood, toen de Schotten tegen Karel I partij kozen, de Koning zijn diensten aan. Deze benoemde hem in 1644 tot generaal van het Koninklike leger in Schotland en verhief hem tot Markies van Montrose. Na Karel's dood streed hij onder Karel II, maar werd 27 April 1650 in Schotland verslagen, vervolgens uitgeleverd, en op 21 Mei 1650 ter dood gebracht.
Het motto (uit Aeneïs II, 425-26) betekent: de rechtvaardigste en billikste onder de Trojanen.

vs. 2 al te: zeer (ook in vs. 8).

3 vroom geweer: dappere wapenen, eerlike strijd.

5 uyt: te verbinden met getogen.

6 Vergelijking met een roofdier.

8 onnooslen: onschuldige.

9 geschopt: verdreven.

10 gerechten: voor een rechtvaardige zaak strijdende (Ned. Wdb. IV, 1633); of: opgeheven?

11 Bloet: geslacht.

13 aengestorven: overgeërfd.

14 Van grooten Alexanders tijen: de Schotse koningen leidden hun geslacht af van Alexander de Grote (vgl. Opdracbt van Maria Stuart).

22 op sijn borst: door zich aan 't hoofd van de troepen te stellen; stuyten: af te weren.

[p. 494]

 

En stelt sich als een vaste Wijck²³

 

Der Sceptren, tegen 't hollendt Rijck;²⁴

25

Doch valt in Handen des Verraders,

 

Die reê 's Gesalfden Hooft en Aders

 

Had op een snooden prijs geset,^25-27

 

En met dees onuytwisbre smet

 

Het Rijck bevleckt. Wie durf sich mengen²⁹

30

In 't geen de Hemel wil gehengen!³⁰

 

De deugt om hoogh altijt geëert,

 

Raeckt onder: Judas triomfeert:

 

Die self den strop verdient te dragen,³³

 

Verstickt de Blom van 's Konincks magen,³⁴

35

En trapt op 't Hart van Stuarts huys.

 

Doorlugte BERGHROOS, uyt Ferguis,³⁶

 

Den Konincklijcken stam, gesprooten,

 

Uw Bloet, voor tVaderlant vergoten,

 

Sal al de volgende eeuwen deur

40

Verspreyden sijnen edlen geur;

 

De bloessem van uw brave daden⁴¹

 

Herleven, waer de Son haer raden⁴²

 

Van 't Oosten in het Westen drijf'.

 

De helscheyt koel' haer moedt aen 't lijf:⁴⁴

45

De Moort en 't oproer drijve boven,⁴⁵

 

En stelle wetten aen drie Hoven,

 

Dat al de Werelt schrick', en ys';⁴⁷

 

De trouw behout haer waerd' en prijs.

 

 

Sat. Patriae, Priamoque datum.

 

 

J.V. VONDEL.

23 Wijck: toevlucht.

24 hollendt: oproerig geworden.

25-27 des Verraders: van de Schotten, die reeds hun gezalfde koning voor een schandelik bloedgeld hadden uitgeleverd. Zij worden gelijk gesteld met Judas (vs. 32).

29 durf: durft.

30 wil gehengen: zal gedogen.

33 De verraders verdienden de strop waaraan Montrose opgehangen werd.

34 de Blom: het puik, de allerbeste.

36 Berghroos: vertaling van Montrose; Ferguis: de Schotse voorvader van zijn geslacht.

41 brave: dappere.

42 raden: de raderen van de zonnewagen.

44 koel' haer moedt: moge zich wreken.

45 De Moort en 't oproer: hier beschouwd als één begrip: moorddadige opstand.

47 Dat: zodat.
De aanhaling aan het slot, uit Aeneïs II, 290, betekent: Genoeg voor het Vaderland en de Koning (Priamus) gestreden. Dit zegt de schim van Hector, als hij Aeneas tot de vlucht aanspoort.