De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 473]

Op de Neerlaegh Der Turcksche Vlote.
Aen Venetie.aant.^*

Hor.
Vix una sospes navis ab ignibus.

De Leeuw van Hollant, niet gezint

Meer Kristensch bloet te storten,^{vs. 1-2}

Loopt met sint Markus Leeuw voor wint³

Den Turck zijn vleugels korten,

En geeft hem, onder Uwe vlagh,⁵
By Smirne trots den Koningsslagh.⁶
Daer leit d'Erfvyant anckervast,⁷

En hobbelt op de baren,

Terwijl zijn Maen van hooghmoedt wast,⁹

Die niemant denckt te sparen.

Alree heeft Ottoman zijn hooft¹¹
De Kroon van Kandie belooft.
De Tarter, stout op deze vloot,

Komt draven recht op Polen.^13-14

Hy dreight ons hier met hongersnoot,

* Van 1649. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in folio (Unger: Bibliographie, nr. 466). Het motto uit Horatius (Carm. I, XXXVII, 13) betekent: Nauweliks bleef een enkel schip van de vlammen bevrijd.
De vrede van Munster verbrak het verbond van onze republiek met Venetië. Doch Venetië ging voort met het in dienst nemen van Nederlandse gewapende koopvaardijschepen, die aan hun geregelde zeeslagen plachten deel te nemen en onze oude roem van dapperheid handhaafden. Gedurende de winter van 1648-1649 had de Venetiaanse vloot, versterkt met Nederlandse koopvaarders, zich onder aanvoering van Giacomo Riva, bij de Dardanellen opgehouden om de Turkse vloot de doortocht naar Kandia te beletten. In het voorjaar maakte de Turkse Bassa gebruik van een gunstige wind en van de tijdelike afwezigheid van verscheidene Venetiaanse schepen die water haalden, om recht op de baai van Fouques of Foja, 27 mijlen ten N. van Smyrna, aan te zeilen, die hij bereikte. Onmiddellik vervolgde Riva de vijand en zeilde met 19 schepen de baai binnen. In een hevig gevecht gelukte het aan Venetianen en Nederlanders 3 Turkse schepen te veroveren, 12 andere en een galei te verbranden, vele zwaar te beschadigen, 500 Christenslaven te verlossen, enige duizenden Turken te verlossen; en ware de wind niet veranderd, geen enkel schip zou zijn gespaard gebleven. Zie Mr. J.C. de Jonge, Nederland en Venetië, 's Gravenhage 1852, blz. 245-247.

vs. 1-2 De vrede van Munster was kort te voren gesloten.

3 sint Markus Leeuw: Venetië.

5 Uwe: nl. van Venetië.

6 den Koningsslagh: de beslissende slag, de genadeslag.

7 d'Erfvyant: de Turken.

9 zijn Maen: de Turkse halve maan, als symbool.

11 Ottoman: de Turk, evenals de Tarter in vs. 13.

13-14 Bij een opstand van Kozakken en Tataren veroverden de eersten in 1649 geheel Polen.

[p. 474]

 

Vermeet dat lant in kolen

 

Te zetten, en eerlang zijn' moedt

 

Te koelen aen 't Sarmaetsche bloet.^16-18

 

Maer Godt, die d'eer van 't Kristendom

20

Noch hanthaeft onder 't schreien,

 

Sloegh zelf in 't Hollantsch hart de trom,²¹

 

Om tegens hondert glaien²²

 

En galeassen wel getroost,²³

 

Een kans te waegen in het Oost.²⁴

25

De Batavier, van outs gewoon

 

't Romainsch Gebiet te stercken,²⁶

 

Treckt weder op, en spant de kroon

 

Te water met zijn vlercken,

 

Tot afbreuck van het Turcksch gewest,

30

En voorstant van 't Gemeene Best.³⁰

 

De Bassa schimpt op 't kleen getal³¹

 

Op vijftien oorloghsschepen,

 

En stoft: wy zullenze in de val

 

Des inhams zien benepen.³⁴

35

Zy komen echter voor den dagh,

 

En RIVA voertze naer den slagh.

 

De Sultan dondert zonder nut

 

Met zwangere kortouwen.³⁸

 

De blixem van ons grof geschut

40

Geschoten, met betrouwen

 

Op een gezegende overhant,⁴¹

 

Zet schip by schip in lichten brant.

 

Zy kappen d'anckers buiten hoop,⁴³

 

En dryven d'een op d'ander.

45

O dreigementen van Euroop,⁴⁵

 

Hoe blaecktghe nu elckander!⁴⁶

 

Hoe druipt uw peck in d'oogen van

 

Den lantverslindenden Tiran!^47-48

 

De snelle wint komt zelf de Faem⁴⁹

16-18 in kolen te zetten: plat te branden; zijn' moedt te koelen: zijn haat te bevredigen; Sarmaetsche: Poolse.

21 Sloegh de trom: maakte alarm, wekte ten strijde.

22 glaien: samentrekking van: galeien.

23 galeassen: grote oorlogsvaartuigen (oorspr. een Venetiaanse driemaster; zie Ned. Wdb. IV, 160); wel getroost: moedig.

24 in het Oost: het Oosten van de Middellandse zee.

26 't Romainsch Gebiet: de heerschappij van de Romeinen. De Batavieren dienden in de Romeinse legers.

30 voorstant: steun; 't Gemeene Best: de republiek Venetië.

31 De Bassa: de Turkse aanvoerder.

34 benepen: in 't nauw gebracht.

38 zwangere kortouwen: geladen scheepsgeschut.

41 overhant: overwinning.

43 buiten hoop: de hoop opgevende.

45 dreigementen: bedreigers (dit slaat op de schepen).

46 blaeckt: steekt in brand.

47-48 Het druipende pek van de brandende schepen is een kwelling en straf voor de Turkse geweldenaar.

49 zelf de Faem: zelfs de tijding, d.w.z. de vonken en het stof van de brandende schepen melden te Konstantinopel de nederlaag sneller dan een bode zou kunnen doen.

[p. 475]

50

Met vier en stof verrasschen.

 

Konstantinopel ziet zijn' naem

 

En hof en stroom met asschen

 

Met voncken roock en smoock bedeckt,

 

En dat de Maen van 't Rijck betreckt.⁵⁴

55

Nu schrick niet meer voor Mahomet,

 

Noch Agars Vorstendommen:⁵⁶

 

Als d'Opperste den Leeuwsklaeuw wet,⁵⁷

 

Is 't met hun omgekomen.⁵⁸

 

Ghy ziet hoe Faroos heir verdrenckt,⁵⁹

60

Nu d'Opperste U de zege schenckt.

 

 

J.V. VONDEL.

t'Amsterdam, Gedruckt by NIKOLAES van RAVESTEYN,

Voor Abraham de Wees, Boeckverkooper op den Middeldam, in den jare 1649.

54 de Maen: vgl. vs. 9. Het betrekken van de maan is hier figuurlik: de vernietiging van de Turkse macht.

56 Agars: van Hagar, de verdreven vrouw van Abraham, die als moeder van Ismaël de stammoeder werd van de Mahomedaanse volken.

57 d'Opperste: God.

58 Is 't omgekomen: is het gedaan.

59 Faroos heir: zinspeling op het verdrinken van het Egyptiese leger in de Rode Zee, bij de vervolging van de Israëlieten, door God beschermd; verdrenckt (oorspr. causatief): verdrinkt.