De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 142]

Danckoffer aen Jakob, Aertsbisschop van Mechele;aant.^*

Toen het zyn Doorluchtigheit beliefde
myne Altaergeheimenissen te erkennen.

HAVD EQVIDEM TALI ME DIGNOR HONORE.

Zoo wyt d'Aertsbisschoplycke staet^{vs. 1}

Het keizerdom te boven gaet;

Het koningspurper stryckt alom³

Ter eere van 't Aertspriesterdom;

De hooge myter kan verdooven⁵
Der kroonen luister in de hoven;

Zoo wyt verdooft, met haren glans,

Dees doornekroon den eiloofkrans⁸

En 't loof, dat Flaccus hair bedeckt;⁹

Nu JAKOB myn Mecenas streckt,^l0

En neêrdaelt met penseel en pennen,
Om myn Altaergedicht t'erkennen.^11-12

Hooghwaertste Vader, wat verbant¹³

Verdient myn zangk van uwe hant

Noch meer t'ontfangen; naerdemael

Ghy zelf myn afkomst met den strael¹⁶

Der Godtheit op het voorhooft merckte,
Haer zalfde, en in den stryt versterckte?

Had uw godtvruchtigheit myn dicht

En lagen styl op 't hooghst verplicht;^19-20

* Van Nov. 1645. Afgedrukt volgens de tekst in de Hollantsche Parnas, Amsterdam 1660, blz. 375.
Het Latijnse motto, ontleend aan Virgilius' Aeneïs I, 335, betekent: ‘Ik acht mij een dergelijke eer volstrekt niet waardig’. De aartsbisschop Jacob Boonen (1573-1655) had Vondel voor zijn Altaergeheimenissen een dankbrief en een schilderij ten geschenke gezonden. Uit vs. 8 is op te maken dat dit altaarstuk de lijdende Christus met de doornenkroon voorstelde. Volgens Brandt werd Vondels vreugde getemperd, toen dit schilderstuk een slechte kopie bleek te zijn, zodat hij ‘die haatelijke gedachtenis der armelyke vergeldinge’ niet langer wilde zien en aan zijn zuster te Hoorn zond.

vs. 1 d'Aertsbisschoplycke staet: het Pausdom.

3 stryckt: moet onderdoen voor.

5 verdooven: overstralen. De gedachte van 1-2 (de geestelike macht staat boven de wereldlike) wordt dus tweemaal als voorzin herhaald.

8 Dees doornekroon: op het bisschoppelik geschenk; eiloofkrans: krans van klimopbladen.

9 Flaccus: Horatius.

l0 streckt: is.

11-12 zich verwaardigt om met een schilderij en een brief zijn erkentelikheid te tonen voor mijn opdracht.

13 verbant: bewijs van dank (van zich verplicht gevoelen).

16 myn afkomst: mijn dochter Anna, die in 1643 van de aartsbisschop het sacrament van het Vormsel ontvangen had.

19-20 myn dicht en lagen styl: mijn beneden de waardigheid van de stof gebleven gedicht.

[p. 143]

 

Hoe kon dan rym en ruwe kunst

 

Verdienen danckbrief, gaef, of gunst?

 

Doch Grooten, die de Godtheit eeren,

 

Aldus in ootmoedt triomfeeren.^23-24

25

Alreede ontvonckt uw vier myn mergh

 

En bloet, om naer den Dootshooftbergh,^25-26

 

Den onverzierden Helikon,²⁷

 

En d'allerlevendighste bron

 

Te rennen, en met duizent klancken

30

Den Vader in den Zoon te dancken.

 

Daer gaen de hemel, aerde en zee

 

In arrebeit, van wee op wee:^31-32

 

De zon bedeckt haer aengezicht

 

Met rouw, om 't noit geschapen licht,

35

Wiens stralen, die zoo heiligh bloncken,³⁵

 

Nu dryven, in hun bloet verdroncken.

 

Al borst myn ader, als een sluis,

 

Om 't heiligh bitter van Godts Kruis,³⁸

 

Des Alverzoeners liefde en trouw,

40

Zyn zuchten, dootzweet, bloet, en rouw

 

Hun' volle verf en zwier te geven;⁴¹

 

Onmooglyck waer 't hier door te streven.⁴²

 

Hier schieten verf en inckt te kort.

 

Het bloeiend Kruis, dat niet verdort,⁴⁴

45

En uw gehoor, zoo luisterscherp,⁴⁵

 

Vereischen David, en zyn harp:⁴⁶

 

In zulcke worstelpercken zweeten⁴⁷

 

Zoo veele orakels, en Profeeten.⁴⁸

 

O licht der Nederlanden, laet

50

(Nu myne Nederduitsche maet

 

Uw oor beheght) my dan volstaen

 

Met dezen wensch, dat ick, voortaen

 

Gerekent by uw minste leden,⁵³

 

Geniet' de kracht van uw gebeden.

 

 

J.V. VONDEL.

23-24 Zij die in godsvrucht het meest uitblinken, tonen hun grootheid juist door hun nederigheid.

25-26 uw vier: uw godsdienstijver; myn mergh en bloet: mijn innerlik, mijn ziel; den Dootshooftbergh: Golgotha.

27 onverzierden Helikon: ware (niet verzonnen) zangberg, waar de Christelike dichter zijn bezieling zoekt.

31-32 gaen in arrebeit: beginnen te baren.

35 Wiens: bij Vondel ook terugslaande op een onz. substantief.

38 't heiligh bitter: de bittere, smartelike heiligheid.

41 verf: kleur; dus: naar waarheid te schilderen.

42 hier door te streven: de moeielikheden te overwinnen.

44 Het bloeiend Kruis: men denke aan het bekende embleem van de Kamer ‘In Liefde Bloeiende’.

45 luisterscherp: met scherp oordeel luisterend.

46 Zouden alleen door de psalmdichter David bevredigd kunnen worden.

47 zweeten: spannen zich in, wedijveren.

48 orakels en Profeeten: orakeltaal sprekende profeten.

53 Gerekent by: geteld onder; leden: nl. van uw diocees.