De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Spore aen den heer Hooft,
Tot voltrekking sijner aengevange Nederlantsche Historie.aant.aant.^*

Als 't Roomsche nonnevier, zoo blaek uw heilige yver.^{vs. 1}
Vaer onverdrietigh voort, gewijde Storischrijver²
Van onzer eeuwen ramp, en flakkerend geluk:³
't Welk somtijds gaf een' blik, in oorloghsdamp en druk:⁴
Sprak Neêrland, doen zy Hooft al bevend aen zagh vatten⁵
Zijn' pen, tot waering van verwaereloosde schatten:⁶
Na datze, in Poëzy gemat en afgeslooft,⁷
Voltrekken ging 't geen ons van 't noodlot was belooft:⁸
Dat aen den Amstelstroom verrijzen zou, de wreeker⁹

* Van 1642? Afgedrukt volgens de tekst in Vondels Poëzy 1682 II, blz. 239.

vs. 1 't Roomsche nonnevier: het vuur in de tempel van Vesta, dat, door de Vestaalse maagden onderhouden, nooit gedoofd werd.

2 onverdrietigh: onverdroten; Stori: historie.

3 flakkerend geluk: wisselvallig lot. Flakkeren wordt gezegd van een vlam die onrustig door de wind bewogen wordt, in dit verband: die dreigt uitgedoofd te worden.

4 blik: opflikkering (Ned. Wdb. II, 2844).

5 al bevend: schroomvallig, bij de gedachte aan de zware taak die hij op zich nam.

6 waering: oorspronkelik waarborg, garantie (Mnl. Wdb. IX, 1765), dus in dit verband: om de volle waarde te doen erkennen.

7 gemat en afgeslooft: vermoeid en uitgeput.

8 Voltrekken ging: tot stand ging brengen, tot werkelikheid maken; van: door.

9 wreeker: hij die beschermen zou.

[p. 536]

10

Van onze sloffigheid, en Duitsch en duidlijk spreker:¹⁰

 

Die zelf den Zwijger^* van den ouden Tibervliet

 

Zou tarten, met ons' tael, en toonen, dat'er niet

 

Geredent is, zoo rijp, van deftige Latijnen,¹³

 

Of 't licht van Holland dar wel tegens Rome schijnen.¹⁴

15

Dit werrek eischt een Godt, die schiklijk scheiden zal¹⁵

 

Dien bayerd, zoo verwart, door allerly geval:¹⁶

 

Een' Godt, dit gantsch volmaekt, en zonder sijd' te draegen¹⁷

 

Aenschout van 's hemels top der sterffelijken plaegen:¹⁸

 

Zoo veel vermaerde steên, bedolven in haer' asch,

20

Berooft van schat en pracht, de kampen van 't gewas.²⁰

 

Heirlegers tegens een gevoert, door razerye:²¹

 

De Vrijheit hier aen 't woên, en daer de tyrannye:

 

De Koning tegens 't volk: de burgers onderling

 

In 't harrenas, vermengt met busse, spies, en kling:²⁴

25

De Graeven op 't schavot, en d'Edelliên aen 't vlughten:

 

Hier 't vier des Martelaers: de wetten daer aen 't zuchten:²⁶

 

De Kerken gins in last, geplondert van cieraet:

 

Geloof en brein gesplist: gedeelden raedt en Staet.²⁸

 

't Verbond beswooren, en lichtveerdigh weêr gebroken:²⁹

30

Hier quaed berokkent: daer gesponnen: gins gewroken:³⁰

 

Verkrachte kuischheid, en vermoorde onnozelheit:³¹

 

Verraed en oproer: 't juk de steden opgeleit.

 

Maer wat verpijn ik my u all' d'ellend te noemen:³³

 

Eer tel ick 't oeverzand, en al de lentsche bloemen.³⁴

35

Ook is mijn wit alleen te noopen uwen geest,³⁵

 

Die op dees heirbaen draeft, en nijd noch opspraek vreest:

 

Een' heirbaen die u zal geleiden na de starren:

 

Terwijl, om snood gewin, hier snoode zielen marren:³⁸

 

Die, als het domme vee, slaen d'oogen na beneên,

40

En hebben 't leven noch met mensch noch Godt gemeen.

10 sloffigheid: nalatigheid, achterlikheid; Duitsch: Nederlands; spreker: schrijver; woordspeling met Zwijger in vs. 11, waarmee de Romeinse geschiedschrijver Tacitus bedoeld is (Lat. tacere: zwijgen).

* [Randschrift:]Tacitus

13 Geredent: gesproken; van deftige Latijnen: door voorname, vooraanstaande Romeinen.

14 dar: durft.

15 schiklijk: behoorlik.

16 Dien bayerd: die warreling van gebeurtenissen; geval: lotswisseling.

17 zonder sijd' te draegen: zonder partij te kiezen.

18 der sterffelijken: van de stervelingen.

20 de kampen (landerijen) van 't gewas nl. beroofd. Men lette in deze en de volgende verzen op de kortheid van zegging en het krachtige ritme, geïnspireerd door de stijl van Hooft's Historiën, waarmee aan dit werk hulde bewezen wordt.

21 tegens een: tegen elkaar.

24 vermengt: in het strijdgewoel.

26 't vier: de brandstapel; aen 't zuchten: wegens de verkrachting van de wetten en privileges.

28 Geloof en brein gesplist: geloofsverschil en afwijkend inzicht onder landgenoten; gedeelden raedt en Staet: onenigheid in stad en gewest.

29 't Verbond der edelen.

30 berokkent: beraamd. Het beeld wordt voortgezet in gesponnen: uitgevoerd.

31 Zinspeling op de gruwelen van Zutfen en Naarden.

33 verpijn ik my: geef ik mij moeite.

34 lentsche (een woord uit Vondels vroegste periode).

35 wit: doel; noopen: aansporen.

38 snoode zielen: lage, alledaagse geesten; marren: dralen, hun tijd verbeuzelen.