De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

[p. 61]

De Roomsche lier
aen Daniel Mostert, Secretaris van Amsterdam.aant.aant.^*

Wie Flakkus pooght te steecken naer syn kroon,^{vs. 1}
Die tart als Pan Apolloos hoogen toon,²
En krijght in 't end den welverdienden loon

Van Midas ooren.

De Venusynsche vogel blanck van pluym⁵
Gaet bruysen, als een schip voor wind, door 't schuym;
Of schept syn' adem op het luchtigh ruym,⁷

En laet sich hooren.

Ghy, Mostert, saus van onse Poësy,⁹
Bestemde dit niet reuckeloos, doen wy¹⁰
Versopen in Latynsche leckerny¹¹

Hem singen hoorden.

Hy mengelt onverdrietigh hoogh en laegh;¹³
En maeckt de doffe en laffe geesten graegh,¹⁴
Door sonneschijntjes, of een guure vlaegh

Verweckt van 't Noorden.

Syn maete is uytgeleert, wanneerse vryt:¹⁷
Se janckt van hartepijn, of kropt haer' spijt:¹⁸
Of pracht om 't mondekijn, of walght, of bijt

Verslete boelen:^19-20

* Van omstreeks 1640? Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitg. in plano. Unger: Bibliographie nr. 732.
Vondel gebruikte deze Horatiaanse strofe het eerst in de Inwying der Doorluchtige Schoole. In deze lofzang volgt hij het voorbeeld van Horatius (2e Ode van Liber IV), als deze de lof van Pindarus bezingt. Hij heeft deze Ode in dezelfde strofenvorm, waarschijnlik dus als vooroefening, vertaald. Men vergelijke deze tekst, hierna afgedrukt. - Daniel Mostert: vgl. Dl. 3, blz. 425.

vs. 1 Flaccus: bijnaam van Horatius.

2 Zinspeling op de bekende wedstrijd van Pan en Apollo, waarbij koning Midas de scheidsrechter was, die als straf voor zijn weinig kunstzinnige uitspraak ezelsoren kreeg (vgl. Vondel's liedje: Speelstrijd tusschen Apollo en Pan (1654).

5 De Venusynsche vogel: Horatius, geboren te Venusia; pluym: veren.

7 het luchtigh ruym: het luchtruim.

9 saus: deze woordspeling gebruikt Vondel reeds in zijn gedichtje op de puntdichten van J. Donne (Dl. 3, blz. 416). Evenzo Hooft in een brief van 5 Aug. 1636: ‘Alle spijs zal te beter smaek hebben met die saus’. De aardigheid zal dus uit de Muiderkring afkomstig zijn.

10 Stemde dit niet toe zonder grond.

11 Versopen in: verdiept in. Blijkbaar las hij dus Horatius met Mostaert samen.

13 onverdrietigh: onverdroten.

14 laffe: verslapte; graegh: hongerig, begerig.

17 maete: gedicht; uytgeleert: volmaakt (als vrucht van grondige studie); vryt: liefde uit.

18 janckt: jammert. Zie Lib. I Od. 16, 22, 23; kropt haer' spijt: verkropt haar verdriet. Zie b.v. Lib. I Od. 13.

19-20 pracht om 't mondekijn: bedelt om kusjes (Lib. I Od. 18; Lib. III Od. 10); bijt verslete boelen: schimpt op afgeleefde vrijsters (Lib. IV Od. 13).

[p. 62]

 

Of stoeyend op 't onbloedigh veld van Mars,²¹

 

Verslijt den spaden avend met geschars:²²

 

Of d' oudheyd koomt het bloed van minne wars

 

En vier verkoelen.^23-24

25

Nu levert hem de milde Klio stof²⁵

 

Om op te stygen in het hemelsch hof,

 

En uyt te meeten aller Goden lof

 

En heerlyckheden.

 

De Vader, die door winter somer lent²⁹

30

En herfst der dingen beurten stadigh ment³⁰

 

En wyslyck maetight, is begin en end

 

Van 's dichters beden.

 

Tyrannenvlegels oorlooghshelden Gods³³

 

Gewassen tegens stormen als een rots,

35

En dapper in de weer met swaerd en knods

 

En scharpe schichten,³⁶

 

Die vaeren op dien klanck de starren in;³⁷

 

Gewelkoomt van 't onsterflijck hofgesin,³⁸

 

Vooruyt gespoeyt met uytgesteecke kin³⁹

40

En aengesichten.

 

Indien het voorhoofd set een wyse kreuck,⁴¹

 

Men leest'er in een goude Godenspreuck,

 

Die Delfis voeght, en overtreft in reuck⁴³

 

De roosenhoeden,⁴⁴

45

Daer, op haer feest, de liefelycke May

 

De pruyck meê ciert; wanneerse gaet ten rey,⁴⁶

 

Om, in het veld met dartel veldgeschrey,

 

Haer vreughd te voeden.

 

Hy schuurt der feylen kanckerigen roest,⁴⁹

50

Die staele glanssen opvreet en verwoest;

 

En saeyt en maeyt een' deughdelijcken oegst⁵¹

 

Van jongelingen,

 

Die met hun schoudren stutten 't Roomsche ryck,

 

Den quaên tot schrick, den vromen tot een wyck;⁵⁴

21 't onbloedigh veld van Mars: zinspeling op de vrijage van Mars en Venus.

22 geschars: gescherts (Ned. Wdb. IV, 1716 en XIV, 521: ‘scharssende Minnegodekens’).

23-24 van minne wars en vier: afkerig van het liefdevuur.

25 Klio: de Muze der Geschiedenis. Zie o.a. de lof van Augustus in Lib. I Od. 12.

29 Juppiter wordt o.a. geëerd in Lib. I Od. 2, 12 en 34; in Ode 12 wordt gezegd dat hij ‘de weerelt door verscheide Jaertijden bestiert’.

30 der dingen beurten ment: de lotswisseling bestuurt.

33 Tyrannenvlegels: die de tyrannen hun verdiende straf gaven.

36 schichten: pijlen.

37 de starren in: ten hemel.

38 van 't onsterflijck hofgesin: door de onsterfelike goden, die Juppiter omringen.

39 gespoeyt: gesneld; met uytgesteecke kin: verlangend het hoofd vooruit stekende.

41 set een wyse kreuck: ernstige rimpels trekt.

43 Die Delfis voeght: die de waarde heeft van een orakelspreuk van Delphi.

44 roosenhoeden: rozekransen.

46 pruyck: haardos.

49 kanckerigen: invretende. Zie o.a. Lib. I Od. 8 en III, 6.

51 oegst: (zonder g), rijmende op: verwoest.

54 vromen: rechtschapenen; wyck: toevlucht.

[p. 63]

55

Geneyght tot Recht, verhit om 't ongelyck⁵⁵

 

Den roof t' ontwringen.⁵⁶

 

Syn schatrend gastmael, wel vernoeght in 't kleen,⁵⁷

 

Onthaelt met sang den maghtigen Meceen,

 

Die sich ontslaet de sorgen van 't gemeen,⁵⁹

60

In koele lommer:

 

Hier schaft de boeredisch geen hoofsch bancket,⁶¹

 

Met slangenspogh en blaeu vergift besmet;⁶²

 

Maer veldgerechten, naer Pytagors wet,⁶³

 

Bevryt van kommer.

65

Wie treurt niet wanneer dees Melpomen treurt;⁶⁵

 

't Zy datse de Trojaensche weelde steurt:⁶⁶

 

Of 't hayr om Varus bloende neerlaegh scheurt:⁶⁷

 

Of deerlijck schreye

 

Op 't natte lyck, noch laeu en versch gestrand,⁶⁹

70

Na wreede schipbreuck, op den oeverkant

 

Daer 't aenhoud, datmen 't doch in 't soute sand⁷¹

 

Een graf bereye.

 

Onnutte sorgen spoelt hy rustigh af⁷³

 

Met vernen wijn, dien d'eelste wijnstock gaf;⁷⁴

75

En boet en besight tusschen wiegh en graf⁷⁵

 

Syn lieve lusten.

 

Vermaeckt met frisschen geur en bloeyend veyl,⁷⁷

 

Mishaeght hem 't geen verdrietigh valt en steyl.

 

Syn hoop en droomt na 's levens licht geen heyl⁷⁹

80

Als 't eeuwigh rusten.

 

Op dit geluyd vaert Cesar als een God

 

Ter poorten in, op 't hoogh verheven slot;⁸²

 

En voert voor sich de streng geboeyde rot⁸³

 

Der trotse necken,

85

Getuchtight door syn' schitterenden dolck:

 

Soo word hy opgenomen in de wolck

55 verhit: vurig verlangende; ongelyck: onrecht.

56 roof: buit.

57 schatrend: vervuld van vrolike stemmen. Zie Lib. III Od. 29-vgl., Lib. I Od. 1, Lib. II Od. 18.

59 van 't gemeen: voor 't gemenebest.

61 bancket: lekkernij.

62 blaeu: een vast epitheton bij vergift; besmet: nml. door heimelike vijanden.

63 naer Pytagors wet. De soberheid van deze Griekse wijsgeer prijst Vondel in Den Gulden Winckel XXXII (Dl. 1, blz. 339).

65 Melpomen: Melpomene, de Muze van het treurspel.

66 de Trojaensche weelde steurt: een eind maakt aan het geluk van Troje, d.w.z. de ondergang van Troje in herinnering brengt.

67 Varus neerlaegh wordt bezongen in Lib. I Od. 24.

69 't natte lyck: van Archytas, wiens geest kwam smeken, zijn lijk niet onbegraven te laten (Lib. I Od. 28); versch: onlangs overleden.

71 aenhoud: er op aandringt.

73 rustigh: flink.

74 vernen wijn: oude wijn (Mnl. Wdb. VIII, 2178).

75 boet en besight: bevredigt en geniet. Zie Lib. I, Od. 9.

77 Vermaeckt met: genietende van; veyl: klimop. Vgl. Lib. II Od. 9 en 11.

79 geen heyl nl. geen ander, hoger heil. Hij mist, bedoelt Vondel, de troost van de Christen.

82 slot: het Kapitool.

83 voert voor sich: voor zich uit, als krijgsgevangenen op zijn triomftocht (vgl. de volgende vertaling, vs. 51). Vgl. Lib I Od. 2, 35; III, 5, 14; rot: bende.

[p. 64]

 

Des wysen Raeds en van 't ontelbaer volck,

 

Vermoeyt van trecken.⁸⁸

 

Hy smaeckt al singend, hoe hem is bereyt⁸⁹

90

Om syner vaersen heylge majesteyt

 

Een setel midden in d'onsterflyckheyd.

 

Hy klapt syn wiecken,

 

En boven 't wisselbare licht der maen

 

Opstygend, durf den jammerpoel versmaen;⁹⁴

95

En set sich neffens de Dirceesche swaen,⁹⁵

 

Den roem van Griecken.⁹⁶

 

Verheft die goddelycke luytesnaer⁹⁷

 

Het leven der geruste boereschaer,

 

Soo saemelt Alf de felle woeckeraer⁹⁹

100

Syn lomberdgelden,¹⁰⁰

 

En kryght een' treck tot hofsteên en tot lucht,

 

Tot son en bron en beeck en vee en vrucht,

 

Gesonden ackerbou, en jaght en vlught¹⁰³

 

Door bosch en velden.

105

De hooren toet afgryslyck, wan hy quist¹⁰⁵

 

In dien beschreyelycken burgertwist¹⁰⁶

 

Het burgerbloed, tot moorden aengehist

 

Van Raseryen.¹⁰⁸

 

Terwyle Rome dus de Romers kruyst,¹⁰⁹

110

Soo lachen Meed en Parten in hun vuyst.¹¹⁰

 

De trony is van stof en bloed begruyst¹¹¹

 

Door 't heyloos stryen.¹¹²

 

Soo menigh lied, soo veelerhande slagh¹¹³

 

Van stof van wysen, midden in 't gelagh,¹¹⁴

115

Op vriendenwelkoomst of geboortedagh,

 

Op Godenfeesten,

 

Op segestacy en gemeene vreughd.¹¹⁷

 

't Gebreck is hier mismaeckt' er by de deughd.¹¹⁸

 

Hier steent de grysert: hier krioelt de jeughd,

120

Gepropt van geesten.¹²⁰

88 trecken: veldtochten.

89 smaeckt: ervaart. Zie Lib. IV Od. 3.

94 durf: durft; den jammerpoel: de aardse ellende.

95 de Dirceesche swaen: Amfion, zo genoemd naar de bron Dirce.

96 Griecken: Griekenland.

97 Zinspeling op de bekende Epode 2: Beatus ille enz.

99 Alf: Alfius, die daar sprekende ingevoerd wordt; felle: hardvochtige.

100 Syn lomberdgelden: zijn op pand uitgezette gelden.

103 vlught: snelle ritten.

105 Vgl. Epode 7 en 16, over de burgeroorlogen; wan: wanneer; quist: vergiet.

106 beschreyelycken: betreurenswaardige.

108 Van Raseryen: door de Furiën.

109 kruyst: kwelt.

110 Meed en Parten, als vijanden van Rome (zie Lib. II Od. 1, Lib. III Od. 6).

111 begruyst: bezoedeld.

112 heyloos: spelling voor: heilloos.

113 slagh: soort.

114 gelagh: feestmaal.

117 segestacy: triomftocht (vgl. vs. 83); gemeene vreughd: volksfeest.

118 De gebreken komen te scherper uit, als men ze vergelijkt met de deugden.

120 Gepropt van geesten: rijk voorzien van vernuften.

[p. 65]

 

Hoe dunckt u, Daniel? hoe klinckt die klanck?

 

Ick wed ghy weet uw gantse leven langk

 

De vriendelycke ringelduyven danck,¹²³

 

Die 't wichtje deckten

125

Met aengedraegen myrt en lauwerier,

 

Daer 't sachtjes sliep, belaeght van menigh dier;

 

Op dat de deuntjes der Tuskaensche lier

 

Ons kortswyl streckten.¹²⁸

 

 

Iuste.

123 ringelduyven: bosduiven (Ned. Wdb. XIII, 528). Deze verzen slaan op Horatius' vierde Ode van het derde Boek (vs. 12-vlg.), in Vondel's vertaling luidende: ‘Ringelduiven, waer van men veel vertelt, hebben my, in mijne kintsheit, vermoeit van slaep en spel, met frisch loof bedeckt op den Apulischen Vultur.... hoe ick lagh en sliep, zonder dat mijn lichaem van zwarte adders en beeren beschadight wiert’.

128 kortswyl streckten: tot tijdverdrijf dienden.