De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 315]

Medaellie
Voor de Gommariste Kettermeester en Inquisiteur te Dordrecht.aant.aant.^*

Bijtschaep in het geuse Trenten,^{vs. 1}
Moeyt u met u sacramenten,
Die geknaeght sijn van de Muys,^2-3
Grooten lantsdief, Hollants kruys.⁴
Wilje wat van hangen kouten,⁵
Hangt de jong en ouwe Smouten,⁶
Hangt haer aen u rechte leer,⁷
Datse rusten in den Heer.
Hangt een van u ledematen,⁹
Die tot nadeel vande Staten
Voor den duyvel heenen seylt,¹¹
En het lant aen Vranckrijck veylt,¹²
Die veel schatten heeft verswolgen,
En staech toeleyt op vervolgen.
Hangt de paep die d'ondersaet¹⁵
Eerloos van stadts eedt ontslaet.¹⁶
Vraechje na de narren-stoelen,
Soeckt die op de Dortse doelen,¹⁸
Daermen van een papeveest
Maeckt den wissen heylgen geest.^19-20

* Van 1630. Afgedrukt volgens de eerste uitgave in plano (hg. 274 mM., br. 147 mM.). Unger: Bibliographie, nr. 187. Gedrukt met Gotiese letter; de komma's van onze tekst zijn in het origineel streepjes.
Opschrift: de Gommariste Kettermeester: ‘zeker predikant te Dordrecht’, volgens de Amerfoortse uitgave. Daar de aanleiding tot dit hekeldicht niet bekend is, zal Unger's gissing dat Ds. Gosewinus van Buytendijk bedoeld is, moeielik te bewijzen zijn.

vs. 1 Bijtschaep: wolf; de schapen zijn de weerloos vervolgde Arminianen; het geuse Trenten: Dordrecht. De synode wordt beschouwd als een Protestantse tegenhanger van het Concilie van Trente.

2-3 Deze regel zal betekenen: bemoei u alleen met uw kerkelike plichten, onthoud u van politiek. Maar dan blijft het verband met de volgende regel duister. Of had de beruchte Dordtse regent Hugo Muys van Holy (vgl. Roskam, vs. 166), zich ook ten koste van de kerk verrijkt?

4 Dit slaat op de malversaties, in het bekende pamflet aan de kaak gesteld.

5 Waarschijnlik had de bewuste predikant gezegd of geschreven dat de Contraremonstrantse leiders maar opgehangen moesten worden.

6 de jonge Smout: ‘Men zeide, daer ik geen zekerheit van heb, dat er een bastaert van C. Smout te Dordrecht was gehangen’ (A.). Vgl. het gedichtje op de jonge Smout in de Aant. achter dit deel.

7 u rechte leer: woordspeling met leer: ladder van de galg, en de rechtzinnige leer.

9 een van u ledematen (lidmaten van uw Kerk): ‘François van Aerssen, een wrek en gierig man, die zich tot alles met geschenken liet omkoopen, een bitter vijant van Barnevelt en de Remonstranten’ (A.). Hij is de Ulysses in Vondels Palamedes (zie vs. 1132).

11 Voor den duyvel heenen seylt: zelfs voor de duivel niet bang is?

12 veylt: te koop biedt, voor geld verraadt.

15 de paep: de predikant; nml. Cloppenburg, die het verzoekschrift aan de Synode opgesteld had, en zijn geestverwanten.

16 Dit slaat weer op de eed van de Amsterdamse schutters.

18 de Dortse doelen: de plaats waar de Synode gehouden werd.

19-20 papeveest: grove spotternij; vgl. de donderveest in het gedicht op blz. 180, vs. 2.

[p. 316]

 

Kanmen beter kroegen vijnen²¹

 

Als de stapel vande wijnen,

 

In broer Gommers paradijs,

 

Om te leppen sonder cijs.^23-24

25

Rijnsche vocht in 't lijf te slorpen

 

Is verkiesen en verworpen.²⁶

 

Gommer is 't verkoren kint,²⁷

 

Wy sijn negen dagen blint,²⁸

 

Even als de jonge honden.

30

Sijnt geen fraeye pape-vonden,³⁰

 

Daermen dus om steent en sucht?

 

'K stop mijn neus voor dese lucht,³²

 

Die ons stont veel duysent gulden,³³

 

Doen al Gommers priesters brulden

35

Recht als tigers in het wout,

 

Doenmen dreck woegh tegen goudt,³⁶

 

Doen mijn heer in 't prekers net sat.³⁷

 

'K nam geen paep voor een civet-kat,³⁸

 

Daermen noch wat hoofs van ruyckt³⁹

40

'T elckens sy haer poort opluyckt.⁴⁰

 

Nu stinkt Gommer als een ander,

 

Die 't niet ruyckt die is niet schrander.⁴²

 

'K hoor nu dat de Dortse maecht

 

Gommers dreck van 't raethuys vaecht:⁴⁴

45

Maer wat raet om hem te sussen,

 

Want hy yvert weer om 't kussen,

 

Hy wil met een vuylen beck

 

Treen sijn meester op de neck,

 

En dit heet hy 't werreck Godes,

50

Daerom janckt hy om 't Sinodes.⁵⁰

 

Maer ghy vorsten van ons landt⁵¹

 

Hout den rekel kort aen bandt,

 

Of hy bijt u in de hielen.

21 vijnen: vinden.

23-24 broer Gommers paradijs: men lasterde dat de vergaderden ter Synode zich aan wijn te buiten gingen, die te Dordrecht, de stapelplaats van wijnen, goedkoop, zonder belasting (cijs) te krijgen was; leppen: drinken.

26 verkiesen en verworpen (verwerpen): zinspeling op de te Dordrecht gehandhaafde praedestinatieleer. Het verband met het drinkgelag moet bedoeld zijn als een hatelikheid die mij ontgaat.

27 't verkoren kint: de uitverkorene.

28 Waarop Vondel in dit vers zinspeelt is mij niet duidelik.

30 vonden: vondsten, bedenksels.

32 dese lucht: de papeveest (vs. 19).

33 stont: te staan kwam op. Dit slaat op de kosten van de Synode.

36 dreck tegen goudt: de verderfelike praedestinatieleer tegen de Remonstrantse beschouwing; woegh met oe-klank.

37 Toen Oldenbarnevelt gevangen zat.

38 'K nam...: ik zou geen predikant willen ruilen tegen.

39 wat hoofs: een fijne geur, nl. het reukwerk, dat de civet-kat levert.

40 poort: gat; opluyckt: open doet.

42 schrander: fijngevoelig.

44 Gommers dreck: vgl. vs. 36.

50 't Sinodes: de Synode (het onz. geslacht ook elders); uit Synodos.

51 vorsten van ons landt: de regenten.

[p. 317]

 

Wacht u van die truggel-fielen,⁵⁴

55

Want sy knorren staech om meer

 

En verslinden hunnen heer.

 

Sonder knorren sonder klaegen

 

Kunnen sy een been niet knaegen.

 

Elck die hapt om 't grootste deel,

60

D'een siet boven d'ander scheel.⁶⁰

 

Drincken, plengen, swelgen, brassen,

 

Op Synoden en in klassen,⁶²

 

Met een wel gebaeckert lijf,⁶³

 

Dat is al hun tijdt-verdrijf.

65

Veel van suyverheyt te roemen⁶⁵

 

Vrome luyden te verdoemen

 

Is by hun het reetste werck.⁶⁷

 

Lijckt dat oock een Christen kerck?

Gedicht door een vyant vande Loevesteynsche Inquisiti.^*

54 truggel-fielen: schooiers (truggelen: bedelen).

60 De een ziet afgunstig naar de ander.

62 klassen: meerv. van classis, in kerkelike betekenis.

63 gebaeckert: gekoesterd, vertroeteld.

65 roemen van: zich beroemen op.

67 reetste: het meest voor de hand liggende, het meest beoefende.

* Loevesteynsche Inquisiti: de inquisitie, gericht tegen de aanhangers van de Loevesteinse gevangenen.