De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 307]

Harpoen aen Ionckheer Landeslot, Heer van Vrybvrgh.aant.aant.

LVCRETIVS.

Tantum Relligio potuit suadere malorum!

VIRGILIVS.

Heu vatum ignare mentes! quid vota furentem,
Quid delubra juvant?

IVVENALIS.

Inde furor vulgo, quod Numina vicinorum
Odit uterque locus.

Gedruckt in Vrystadt M D C XXX.

[p. 308]

VAN 1630. AFGEDRUKT NAAR DE TEKST VAN DE eerste uitgave in folio (Gedruckt in Vrystadt 1630), waarvan 't titelblad hiervoor typografies is nagevolgd, behalve dat de Latijnse motto's in de oude uitgave aan de keerzijde van het eerste blad staan. Unger: Bibliographie, nr. 186.

De vertaling van deze aanhalingen luidt:

Zoveel rampen heeft de Godsdienst kunnen teweegbrengen. (Lucretius De rerum natura I, 101).

Ach, wat zijn de geesten van de priesters onwetend! Wat baten geloften en heiligdommen de in razernij verkerende? (Virgilius' Aeneis IV, 65).

De woede van het gemene volk komt daaruit voort, dat iedere streek de goden van zijn naburen haat (Juvenalis XV, 36).

[p. 309]

Harpoen aen Ionckheer Landeslot, Heer van Vryburgh.

Ick heb, heer Landeslot, doorreysend uw gebied,^{vs. 1}
Daer menighmael vernacht, en veel van Godefried,²
Den preker van uw vleck, de boeren hooren roemen,³
Wiens lof sy met geen' kunst behoefden te verbloemen.⁴
Wie vond in deeghlijckheyd oyt sijns gelijcken meer?
Gode offerde hy sijn' dienst', sijn' trou aen sijn' landsheer,
En bragt dat woeste volck tot deughdige bekeering,⁷
Door voorgang eer dan door sijn' ongetoyde leering.⁸
Sijn woord was eveneens als een gesegend saed.⁹
Hy was der sielen sout. noyt moeyde hy sich met staet¹⁰
Of weerlijcke heerschappy. het licht blonck wt sijn leven.¹¹
Al wat de bybel leert stond in sijn hart geschreven:
Ia sijn godvruchtigh hart, dat was der deughden kerck.¹³
Wat drempel hy betrad, daer bleef een heyligh merck.¹⁴
Sijn mond was troostelijck den aengevochten bedde.¹⁵
Wat onlust reesser, dien hy niet met wijsheyd redde?¹⁶
Baldadigheyd nam af, soo ras hy trad op stoel,¹⁷
Gereghtigheyd die groeyde, en pleyters werden koel.¹⁸
De kroegen stonden leêg. geen mes werd wtgetrocken.
d'Opreghtigheyd des mans klonck luyder als de klocken.²⁰
Hy was vernoeght in 't kleen, gewilt by arm en rijck,²¹
En stondse bey ten dienst. sy golden hem gelijck.

vs. 1 In Landeslot is de Overheid van het land verpersoonlikt; Vryburgh is dus de naam van de Republiek.

2 vernachten: overnachten; Godefried is, volgens zijn naam, de predikant die vrede bewaart bij de dienst van God, die - zoals Brandt het uitdrukt - ‘met zyn leere en leven goede Christenen en goede burgers maakte’.

3 vleck: gehucht, dorp.

4 verbloemen: opsieren. Zijn lof behoefde niet kunstmatig opgeschroefd te worden.

7 deughdige bekeering: bekering tot deugd.

8 ongetoyd: onopgesmukt.

9 eveneens als: juist zo als.

10 der sielen sout: Vgl. Matth. V vs. 13; staet: te verbinden met heerschappy.

11 Zijn vrome levenswandel bewees dat hij door het licht van het Evangelie bestraald werd.

13 Latere redaktie: was aller deughden kerck: daarin huisden alle deugden.

14 Daar liet hij een stichtende indruk achter.

15 was troostelijck: troostte; den aengevochten bedde: het ziekbed, waar de zieke of de stervende door zelfverwijt, door wroeging werd gekweld (aengevochten).

16 onlust: onenigheid; redden: in orde brengen, beslechten.

17 Baldadigheyd: kwaadwilligheid, gewelddadig optreden; trad op stoel: als predikant optrad (letterlik: de predikstoel besteeg).

18 pleyters: zij die met elkaar procedeerden.

20 opreghtigheyd: rechtschapenheid (vgl. Roskam, vs. 19).

21 in 't kleen: met het geringe, hij stelde geen hoge eisen aan het leven; gewilt: geliefd.

[p. 310]

 

Men sagh hem selden aen der rijcke lieden disschen:

 

Wel moght hy wit sien, maer vermyde d'argernissen.²⁴

25

Soo lang sijn leven duurde hing 's vollecx hart aen God,

 

En 't was gehoorsaem sijnen vryheer Landeslot.²⁶

 

Hoe wenschelijck sou 't sijn voor landen ende steden,

 

Indienmen nu 't geloof niet na spitsvondigheden,

 

Die luttel stichten, ging waerdeeren al te bot,²⁹

30

(Verkeertheyd is 't van 't minst te maecken 't hooghste lot)³⁰

 

Maer na'et beleven: daer soo veel is aen gelegen,³¹

 

Dat niemand sonder dit kan erven Christus segen.³²

 

Gewis had Godefried de waerheyd soo gevat,

 

En hierom woeckerde hy met yver om dien schat.³⁴

35

't Getal dat socht hy min, met bidden en met wenschen,³⁵

 

Als 't pit en merreg van ter deughdgesinde menschen,³⁶

 

En drong op 't weeten niet soo vierigh, als op 't doen.³⁷

 

Dat was de rechte melck om heylgen op te voen.

 

Waer sulcke voesters sijn, daer bloeyen d'ondersaeten:

40

Daer hoeft de grootste stad geen wachthuys vol soldaeten,⁴⁰

 

Om huysbreck, plondring, moord, en stokebrandery⁴¹

 

Te blusschen binnen muurs, of sielentyranny:⁴²

 

Daer word de Godsdienst niet gevordert, met luyd krijten,⁴³

 

Om 't arm eenvoudigh volck in rotten te doen rijten:⁴⁴

45

Daer waecken, om een' tong soo veele spiessen niet:⁴⁵

 

Maer yeder burger wacht op 't geen sijn heer gebied,⁴⁶

 

En voor 't gemeene best quijt sich een yeglijck Christen:

 

Als in d'Aposteleeu, die laegen kent noch listen.

 

De kerck is als een' koy vol lamren, als een korf

50

Vol tortelduyven, daer d'onnooselheyd om storf.⁵⁰

 

Maer zedert Wolfaerd sloegh sijn' klaeu in d'oeghst des heeren,⁵¹

 

Veraerden de gemoên in baerelijcke beeren:⁵²

24 Wel kon hij vrolikheid (van anderen) zien, verdragen. (Vgl.: ‘De felle doot die nu geen wit magh zien’); argernissen: al wat aanstoot gaf.

26 vryheer: edelman; hier: landsheer.

29 bot: dom, onverstandig.

30 Verkeertheyd: domheid; vgl. voor de betekenis van deze tussenzin de vss. 117-119 en 124: 't is dom, een theologies verschilpunt van ondergeschikt belang op te blazen tot een fundamentele kwestie, waar de zaligheid bij te pas komt; 't hooghste lot: wellicht met bijgedachte aan hoogste lotsbestemming.

31 beleven: de leer in praktijk brengen.

32 erven: verkrijgen.

34 Zinspeling op de gelijkenis van de talenten.

35 't Getal: nl. van toehoorders, aanhangers; bidden: verzoeken, aandrang tot kerk bezoek.

36 pit en merreg: het beste, de keur.

37 't weeten: kennis van de godsdienstleer.

40 Zinspeling op de Amsterdamse onlusten van 1628 en 1629.

41 huysbreck: is het oud-Amsterdamse woord voor inbraak in een huis (zie Mnl. Wdb. op huusbrec); later veranderd in huysbraeck (Mnl. huusbrake); stokebrandery: opruiïng.

42 sielentyranny: geloofsvervolging.

43 gevordert: vooruitgebracht, bevorderd.

44 in rotten rijten: in godsdienstige partijschappen scheuren (rotten: afdelingen, partijen).

45 om een' tong: om een oproerpreker.

46 wachten op: acht geven op.

50 d'onnooselheyd: de Onschuldige, Christus.

51 Wolfaerd is het type van ‘alle heerschzuchtige, onrustige, scheur- en muitzieke Leeraars, die zich kanten tegens hunne Overheit’ (Brandt); d'oeghst des heeren: Gods gemeente.

52 Veraerden: ontaarden; gemoên uit gemoeden, het oude meervoud; baerelijck: wezenlik (vgl. de baarlike duivel).

[p. 311]

 

Dat heught heer Landeslot noch heden desen dagh.⁵³

 

Wat dagh verlieper, dat hy niet sijn hartseer sagh?

55

De landlie maeckten van hun' heerschappen tyrannen,⁵⁵

 

En tegens 't overhoofd was 't lichaem ingespannen,⁵⁶

 

De leden onderling te jammerlijck verdeelt,⁵⁷

 

En wtgewischt, in 't hart, Gods heerlijck evenbeeld:

 

Dat Godefried, met smart en arbeyd, daer in druckte.⁵⁹

60

Elck riep: dat 's u: dat 's mijn. elck grabbelde en elck pluckte:

 

Dies oude Karsten, die hierom sijne handen wrong,⁶¹

 

Kreet: wat al boos vergif verspreyt een' paepetong!⁶²

 

En 't was waerachtigh waer. wie kan de waerheyd laecken?

 

Dat allerkleenste lidt beschickt wel groote saecken:⁶⁴

65

Gelijck de slimme slang, in 't heyligh Paradijs.

 

Wie 't in den wind slaet, word het t'sijner schade wijs:⁶⁶

 

Dies loven wy met recht den wackren heer van Schagen,⁶⁷

 

Die toomt den voerman, voor het hollen van den wagen,⁶⁸

 

En maeckt hy 't hem te grof, hy besight self de sweep,

70

En graeut eens: bengel hou! flus krijghje van de leep.⁷⁰

 

Hy leert den leeraer wt een ceêl sijn' schuld bekennen,⁷¹

 

Soo word hy handelbaer, en kan de paerden mennen

 

Op 't Euangelisch spoor. wat schiet den man te kort,⁷³

 

Die soo demoedigh, en ten lesten saligh word?⁷⁴

75

Hy leert hem, na sijn staf is, springen, en niet verder:⁷⁵

 

Dus is de Schager heer sijn eygen prekers harder.

 

Rechtschapen edelman, hoe edel is uw' siel!

 

Hoe luysterscharp uw oor, op 't rollen van het wiel.⁷⁸

 

Al wordmen wtgeluyd voor godeloosen schellem:⁷⁹

80

Soo schold Datheen wel eer den wijsen held prins Welhem.⁸⁰

 

De lasterkunst valt licht: de botste kanse best.

53 heden desen dagh: heden ten dage.

55 maeckten van: begonnen te beschouwen als.

56 Zinspeling op de bekende fabel van het hoofd en de ledematen, die twistten, maar elkaar niet kunnen ontberen; overhoofd: opperhoofd; ingespannen tegens: zich aangordend tegen, vijandig aan, in strijd met.

57 te: zeer.

59 smart en arbeyd: pijnlike inspanning.

61 Karsten: een boerenaam, maar hier gekozen om de gelijkheid met Kersten = kristen.

62 paepetong: paep (predikant) heeft hier reeds minachtende betekenis.

64 Dat allerkleenste lidt: de tong (vgl. Jacob. III, vs. 5-6); beschicken: macht hebben over.

66 wort het wijs: ervaart het.

67 den heer van Schagen: Joan van Schagen, een aanhanger van Oldenbarnevelt. Uit een brief van Hooft aan zijn zwager Joost Baeck (3 Junie 1630, ed. Van Vloten II, 33) blijkt dat deze edelman allesbehalve ingenomen was met de hem toegezwaaide lof!

68 vóór het hollen: voordat de wagen op hol gaat.

70 graeuwen: toesnauwen (vgl. Roskam, vs. 76); flus: zo dadelik; van de leep krijghen: slaag krijgen (Ned. Wdb.: wat leep in deze uitdrukking oorspronkelik betekende, is nog niet opgehelderd).

71 ceêl uit cedel: schriftelik bewijsstuk. Volgens de verklaring van Van Lennep, overgenomen in het Ned. Wdb., is hier bedoeld: zijn instructie, door hem zelf ondergetekend; maar dan blijft een vreemd. Mogelik is ook dat hij een schriftelike verklaring van berouw en belofte van beterschap eist.

73 Welk onrecht wordt de man aangedaan? (Vgl. Mnl. te cort ghescien).

74 demoedigh: onderworpen, nederig.

75 na sijn staf is: niet verder dan zijn stok lang is, d.w.z. dan zijn bevoegdheid reikt.

78 Dit slaat terug op het beeld van vs. 68.

79 uitluien is oorspr.: onder klokgelui uitbannen; hier: uitschelden voor.

80 De Calvinistiese ijveraar Petrus Datheen was vertoornd op Prins Willem, omdat deze de geloofsvrede wilde invoeren.

[p. 312]

 

Doen weeldigh Vlaendren was beseten van die pest,⁸²

 

Ontsteecken door den stanck van weynigh' boose prijen,⁸³

 

Verstorf de welvaert, en de staet geraeckte aen 't glijen:⁸⁴

85

Tot dat de graeflijckheyd sat deerelijck gestrand.⁸⁵

 

Dit streckt een' heldre baeck, gelijck een schip op 't sand.⁸⁶

 

Dies laet, heer Landeslot, den breydel niet meer glippen:

 

Maer muylband Wolfaerds al te lasterlijcke lippen.

 

Want soo hy u niet vreest, soo ziddert ghy voor hem.

90

Wanneer uw blixem suft, soo dondert sijne stem,⁹⁰

 

En weckt een onweer, eer het plompe sinnen mercken,⁹¹

 

Dat op het land een' zee gaet boven alle kercken,⁹²

 

En ghy verlaeten en vermeestert sit aen 'troer,

 

Dit wist de Stuurman, die met jonckheer Robert voer,⁹⁴

95

En met sijn' meestren doen waer over boord gesprongen,⁹⁵

 

Had hy niet ree geweest voor putger en kocxjongen.⁹⁶

 

Men berreght schip en goed, door oeffening van tucht:⁹⁷

 

Want d'ongebondenheyd is wonder nau van lucht,⁹⁸

 

En scharp van snof en reuck, als sommigh slagh van dieren,

100

En weet haer' moed hier na te stracken en te vieren.¹⁰⁰

 

Veel' dingen sijn wel nut, maer al en is 't niet fraey.¹⁰¹

 

Een huys verciert is met een' schoonen papegaey,

 

Maer snatert hy te veel, hy is gelijck eene aecxter,

 

En moeylijck voor 't gesin, gelijck een' vuyle kaecxster.¹⁰⁴

105

Een woord te sijner tijd geuyt, in suyvre tael,

 

Een gulden appel is, in eene silvre schael.

 

De wijse weeghtse als goud. qua klap bederft goe seden.

 

Dit treft vernaemlijck, die in 't openbaer sal reden,¹⁰⁸

 

En rekent dat hy sal den reghter rekning doen¹⁰⁹

110

Van elck ontuchtigh woord. nu braecktmen rijp en groen,¹¹⁰

 

Op wettige overheen, ja selfs op alle grooten,

 

Op nabuurkoningen, 's lands trouwe bondgenooten:¹¹²

82 weeldigh: welvarend; beseten: als 't ware door een duivel; die pest: Dathenus. Ook in het Latijn wordt pestis gebruikt voor een verderfelik persoon.

83 prij: kreng.

84 Verstorf: stierf uit.

85 graeflijckheyd: het grafelik, landsheerlik gezag; sat deerelijck gestrand: in treurige toestand, in verval geraakte.

86 streckt: is; baeck: baken. Zinsp. op het bekende spreekw.: een schip op strand, een baken in zee.

90 suffen: verslappen, verzwakken.

91 onweer: stormweer.

92 Dat: zodat.

94 de Stuurman: Oldenbarnevelt; jonckheer Robert: de graaf van Leycester.

95 met sijn' meestren: tegelijk met zijn meesters, de Staten; gesprongen: gesmeten.

96 ree (uit: reede): gereed, vaardig; putger: scheepsofficier van lagere rang. De bedoeling zal zijn: als hij niet alle diensten aan boord (van het schip van Staat) door en door gekend had, zodat hij Leycester kon weerstaan en dwarsbomen.

97 berghen: in veilige haven brengen.

98 wonder nau: zeer scherp; lucht: reuk; dus synoniem met het volgende: snof en reuck.

100 moed: vermetele gezindheid; stracken: strak aanhalen, intomen.

101 al en is 't niet: niet alles is.

104 moeylijck: lastig; kaecxster: babbelaarster, van het w.w. kaken: babbelen, in de 17de eeuw nog gebruikelik (snappen en kaken).

108 reden: spreken (vgl. redenaar).

109 rekent: berekent, beseft; sal rekning doen: moet rekenschap geven.

110 ontuchtigh: losbandig, oproerig.

112 nabuurkoningen: dit slaat op Smout's strafreden tegen de Franse koning Lodewijk XIII (vgl. de negende strofe van Vondels Rommelpot).

[p. 313]

 

Een' lastering soo dier den Christen mond verboôn.¹¹³

 

Hoe gortigh 't varcken sy, men roept: al schoon, al schoon,¹¹⁴

115

Al suyver Christendom, met heyligheyd behangen:

 

En 't hart een stinckpoel is, vol padden en vol slangen.

 

Men dringt sijn' naesten van den oever, om een punt,¹¹⁷

 

En elck sijn' medechrist de saligheyd misgunt.¹¹⁸

 

't Geschil wort groot geschat, 't is menighmael een kleentje.

120

In 't ydel beckeneel daer rammelt steentje beentje.¹²⁰

 

En hierom sluytmen voor een' andren 's hemels poort,¹²¹

 

En die in eer wil staen moet trecken aen die koord.¹²²

 

De schemeringen sijn verlegen met de klaerheyd.¹²³

 

Het minste stipken heet noodsaeckelijcke waerheyd.¹²⁴

125

Geveynstheyd speelt haer' rol op 't geestelijck tooneel.

 

Het weerlijck dooptmen met den naem van Gods krackeel.¹²⁶

 

Wat kan de lamren rock al huychelaers verschuylen!

 

Maer datter wolven sijn, barst wt wanneer sy huylen,¹²⁸

 

En jancken over kruys en misselijcke pijn,¹²⁹

130

Om dat tot 's andren rust sy wat geteugelt sijn,

 

En volgens hunnen aerd geen' wreedheyd kunnen plegen.

 

De naemen van party wt 's levens boeck te veegen¹³²

 

(Indien hun deese maght van boven is vertrout)

 

Waer billijck hun genoegh. nu maeckt die waen hen stout,¹³⁴

135

Om sulck een' balling van den aerdboôm noch te weeren,

 

Dien 't onvervalschte boeck de voetbanck noemt des Heeren.¹³⁶

 

Wie schreyt niet die dit hoort, of lacht sich slap en moe?

 

't Is seker, roept 'er een, 't behoort ons alles toe.

 

't Geloof is erfgenaem van weereldlijck en geestlijck,¹³⁹

140

En wie dit niet begrijpt, leeft luttel min als beestlijck.

113 dier: nadrukkelik.

114 gortigh: (garstig) is een varken dat aan een ziekte lijdt, waarbij harde korrels in het vet komen (Ned. Wdb.); schoon te verbinden met Christendom.

117 punt: geloofspunt.

118 christ: kristen.

120 ydel beckeneel: lege schedel; steentje beentje: collectieve benaming voor allerlei snuisterijen en rariteiten. Zie de aantekening bij Asselijn's Jan Klaaz, vs. 779, in de Zwolse herdrukken, waar gesproken wordt van het ‘kwanzelen van steentje beentje’, en Coster's Tiisken van der Schilden, vs. 999, waar een ‘hoorngeck’ zich met ‘stientje bientje’ bezig houdt. In dit verband is dus de bedoeling, dat zulke leeghoofdige ijveraars zich voor de onbeduidendste geschilpunten interesseren, gelijk ‘hoorngecken’ voor hun onnozele liefhebberij.

121 voor een' andren: voor elkander.

122 aen die koord trecken: daaraan meedoen.

123 verlegen met: bang voor. De zin is: in hun bekrompenheid blijven ze blind voor het heldere van het evangelie. Zinspeling op Joh. I, vs. 5: ‘het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet begrepen’.

124 Het minste stipken: vgl. het bijbelse: geen tittel of jota.

126 Het weerlijck: wereldlik, nl. krackeel.

128 datter wolven sijn: dat er wolven aanwezig zijn, onder schuilen; barst wt: blijkt plotseling.

129 kruys: druk, verdrukking; misselijck: jammerlik, deerlik.

132 party: de tegenpartij (Ned. Wdb. XII, 571); 's levens boeck: het geheel van iemands goede en slechte daden (Ned. Wdb. III, 100; vgl. dezelfde uitdrukking in Palamedes, vs. 1002).

134 Waer billijck hun genoegh: daarmee zouden zij billikerwijze voldaan moeten zijn, maar ze gaan verder!

136 't onvervalschte boeck: de niet door menselike uitleg vervalste bijbel; de voetbanck des Heeren: zie Jez. LXVI, 1 en Matth. V, 35: die (naar hun mening), volgens het bijbelwoord als een vijand Gods te beschouwen is.

139 Ter toelichting wijst de Amersfoortse uitgave op een plaats van Petrus Molinaeus, in het 3e boek van zijn Anatomia Arminianismi: ‘die in Christus niet gelooft, is Gods zone niet, en derhalven kan hij geen erfgenaam, nog rechtveerdig bezitter der aerdsche goederen zyn, hec zeer hij ook mogt uitmunten in burgerlijke deugden.’

[p. 314]

 

Ick ken de Pausen wel, die Vranckrijck deelden wt,¹⁴¹

 

En schatten 's Konings erf op predikantenbuyt:¹⁴²

 

Maer 't is Rochel in 't end vry bitter opgebroken.¹⁴³

 

Niet datwe met haer' val de tanden willen stoken:¹⁴⁴

145

Maer toonen, hoemen door verblindheyd steygren dar¹⁴⁵

 

In top, om bet vermaert te sijn als Lucifer,¹⁴⁶

 

Die, van des hemels trans, tot in den afgrond storte,

 

Doen God de dartelheyd van sijne wiecken korte.¹⁴⁸

 

Noch heeten 't yveraers, en die 't wel gade slaen,¹⁴⁹

150

Sien vorstendommen door dien yver ondergaen.

 

Al hun betrouwen is een' hollende gemeente,¹⁵¹

 

Wiens oproer sit in 't bloed, in 't merregh van 't gebeente.¹⁵²

 

Van haer was d'oirsprong, en van haer beduchtmen 't end,¹⁵³

 

't En sy een wijs geval de saeck ten besten wend:¹⁵⁴

155

't En sy dees' barsse stof gemengt werd met yet smedighs,¹⁵⁵

 

Om die te vlyen tot wat dienstighs en wat vredigs.¹⁵⁶

 

 

O.M.P.

141 deelden wt: eigenmachtig beschikten over, de baas speelden over.

142 schatten op: rekenen voor, beschouwen als; erf: bezit.

143 Rochel: in La Rochelle trokken zich de Protestanten, wier leiders Vondel pausen noemt (vs. 141) terug, totdat de vesting in 1628 ingenomen werd.

144 de tanden willen stoken: deze uitdrukking moet betekenen: de spot drijven met, blijkens een puntdicht van Huygens (ed. Worp VI, 8), waarvan een zekere Jan, die geen tanden meer bezit, maar doet alsof hij een tandestoker nodig heeft, gezegd wordt: ‘Is 't wonder dat elck een sijn' tanden stoockt met Jan?’

145 Maar wij willen tonen....; dar: durft.

146 bet vermaert: beroemder; het rijm van Lucifer: dar (vgl. ook verder, harder vs. 75-76) bewijst dat de klank van er en ar bij Vondel minder verschilde dan nu.

148 dartelheyd: overmoed.

149 Noch: en dan heten ze nog.

151 een' hollende gemeente: hun doldriftige volgelingen.

152 Wiens wordt door Vondel voor alle geslachten gebruikt (Van Helten, Vondels Taal § 126) en slaat hier dus op gemeente.

153 haer: hen (die yveraers).

154 geval: noodlot; hier: goddelike beschikking.

155 bars: hard, ruw, weerbarstig; smedigh: zacht, week.

156 vlyen: schikken; hier: samenvoegen. - De letters O.M.P. blijven een rebus. Bergsma zoekt er de beginletters in van een Latijnse spreuk. Zijn gissing Omnium Maxima Pax klinkt niet onaannemelik.