De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 257]

De Boeren Categismvs.aant.aant.^*

Gespreck tusschen Boer en Student.

B. Ick bid u onderwijst mijn botheyt.^{vs. 1}
Wat is de faculteyt der godtheyt?²
S. Vier esels sotter als de sotheyt.³
B. Wel sijnse aen de blaeuwe steen⁴
Niet van de leuterkay gesneen?⁵
S. Al diese kennen seggen neen.
B. Hoe maeckt de muts dan geen docktooren?⁷
S. Ia somtijts wijsen, somtijts dooren.⁸
B. Hoe kentmen esels? S. Aen haer ooren.
B. Wie siet haer dan voor menschen aen?
S. Die waent een beest voor mensch mach gaen¹¹
Alst kan op achter pooten staen.
B. Sijn dan dees esels sonder reden?
S. t'Blijckt als sy t'volck ontslaen van eeden¹⁴
Geswooren aen haer overheden.
B. Dat dient als onkruyt wtgewiedt:
Ons salichmaecker leert dit niet,
Die 't volck gehoorsaemheyt gebiet.
Wie port haer aen tot sulcke rancken?¹⁹
S. De boden van Synodes bancken.²⁰
B. Tis tijt die boeven af te dancken,
Sy grijpen na der staeten staf.²²

* Van 1629. Afgedrukt volgens de eerste uitgave in plano (hg. 196 mM., br. 110 mM.). Unger: Bibliographie, nr. 168.
Uit spelling en interpunctie, beide slordig, blijkt dat Vondel deze tekst niet zelf verzorgde. In het origineel staan geen komma's, maar schuine streepjes, die ook wel eens de waarde van een punt-komma kunnen hebben.

vs. 1 mijn botheyt: schertsend gevormd naar: Uw Hoogheid e.d.

2 de faculteyt der godtheyt: de theologiese faculteit.

3 Vier esels: de hoogleraren Polyander, Rivetus, Walaeus en Thysius.

4 de blaeuwe steen: plaats bij het Leidse stadhuis, waar de terechtstellingen plaats vonden.

5 van de leuterkay gesneen: bekend was de uitdrukking: ‘de kei leutert hem’ (rammelt in zijn hoofd) d.i. hij is gek. Men kon daarvan genezen worden door zich te laten schrapen achter 't oor, of te laten snijden. Misschien kende Vondel al het spreekwoord: Vaer te Leyden ende laet u scrapen! (Ned. Wdb. VII, 2051).

7 Achter Hoe denke men een vraagteken; de muts was het onderscheidingsteken van de gepromoveerde.

8 dooren: dwazen.

11 voor mensch mach gaen: kan doorgaan voor een mens.

14 De eerste vraag was of een lidmaat der gereformeerde kerk een eed mocht doen, strekkende tot nadeel der ware gereformeerde Religie.

19 rancken: streken.

20 De gedeputeerden van de beide synoden.

22 Zij matigen zich het gezag aan, dat alleen aan de Staten toekomt.

[p. 258]

 

Best maecktmer verckens-drijvers af

 

Gemest met spoeling en met draf.

25

S. Tsou Kloppenborch te byster passen,²⁵

 

Stadts-beedlaer die nu op gewassen,²⁶

 

Sijn voester-heeren wil verbassen.²⁷

 

B. Al was t'ondanckbaer kreng gestroopt,

 

Gebraden en met Smout gedroopt²⁹

30

'k Wedt sich geen hont om 't aes verloopt.³⁰

 

 

Geapprobeert inde consistori van de poêetsche Faculteyt.

25 te byster passen: dat zou biezonder geschikt zijn voor K.

26 Stadts-beedlaer: Cloppenburg had op kosten van de stad Amsterdam gestudeerd; de regenten waren dus zijn ‘voester-heeren’.

27 verbassen: aanblaffen.

29 Smout (vet): blijkens de hoofdletter een woordspeling met de naam van de bekende predikant.

30 sich verloopt: zich te buiten gaat; hier: zich biezondere moeite getroost.