De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 486]

Stryd of Kamp Tusschen Kvyscheyd En Geylheyd.aant.aant. 't Amsterdam, Ghedruckt by Iacob Aertsz. Kalom, Boeckverkooper, woonende aen de Nieuwe-Brugge, in de vyerige Kalom. 1624.

[pagina 487]
Opdraght.Ga naar voetnoot* Ionfers, op wiens kaecxkens blosen,Ga naar voetnoot1 Niet naturelijcke rosen, Maer die Zedigheyd, en SchaemtGa naar voetnoot2-3 Daer op dopte, soo't betaemt: 5[regelnummer] Die, soo langh uw jaren recken,Ga naar voetnoot4-5 BAECKENS sult ter Deughde strecken: Neemt in 't goede Kuyscheyds Kamp:Ga naar voetnoot7 Als de roockerige lamp Van mijn geest meer lichts wil jonnen,Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] Sal ick bet vernoegen konnen.Ga naar voetnoot10 uw verplichte I.V. Vondelen.
[pagina 488]
Scheybeek, hofstede van de famielie Baeck in Beverwijk. Gravure ontleend aan de 2e uitgave van ‘Stryd of Kamp, Tusschen Kuyscheyd En Geylheyd. 't Amsterdam, Ghedruckt by Iacob Aertsz. Calom. Boeckvercooper, woonende op 't water in de vyerige Kalom. 1625, blz. 105; deze uitgave is 'n onderdeel van Minne-plicht. ende Kvysheyts-Kamp. als mede Verscheyden Aardighe en Geestige Nieuwe Liedekens en Sonnetten. T'Amsterdam, Bij Iacob Aertsz. Calom. A^o CIƆIƆCXXVI’ [1626].

[pagina 489]
Stryd of kamp Tusschen Kvyscheyd En Geylheyd. Geheylight aen de eerwaerdige, en aerdige Ionckvrouwen Catharina Ende Dianira Baeck.Ga naar voetnoot* Aen het Beeckjen datter dwersGa naar voetnoot1 Leckt door 't bosjen altijd versch,Ga naar voetnoot2 En in 't vyvertje terstond Sinckt de Viskens in den mond: 5[regelnummer] Aen het Beeckje dat steeds ebt,Ga naar voetnoot5 En in duyn sijn leven schept: Op wiens oever goedes moedsGa naar voetnoot7 Nymphjes lobbren barrevoets:Ga naar voetnoot8 In wiens kil Natuur verleentGa naar voetnoot9 10[regelnummer] Keytjes, die men met 'tgesteent Van een welgeboren vrou Nimmermeer verwisslen sou.Ga naar voetnoot10-12
[pagina 490]
Op dit Beeckjen heeft op 't lestGa naar voetnoot13 Kuyscheyd sich een Burgh gevest, 15[regelnummer] En daer, uyt sorghvuldigheyd,Ga naar voetnoot15 't Water drie mael om geleyd.Ga naar voetnoot16 Wit Albast de vesten zijn, Dieme best by sonneschijnGa naar voetnoot18 Wt de toppen blincken sietGa naar voetnoot19 20[regelnummer] Van Rieboordetjes en Riet.Ga naar voetnoot20 Op dit Slot staet een Kappel, Daer met wind, en snarenspel,Ga naar voetnoot22 Een spierwitte Maeghdenrey Menght een Goddelijck geschrey.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] 'tLicht, dat door het heyligh glas Blickert, word van MaeghdewasGa naar voetnoot26 Nacht en dagh steeds aengevoed. 't Wieroock ruyckter wonder soet. Maer der kunstenaren geest 30[regelnummer] Sweeft en leefter aldermeest: Hier de naeld, en daer 't pinceel, In tapijt, en op 't panneel. By een kristalijne bron, Schijnt Susanne, kuyscheyds son, 35[regelnummer] Te beschreyen 'slevens licht, En verwenscht het geyl gesicht Van twee gryserts, die, vol brand, Dingen na het heyligh pand, Datse haer man heeft toegewijt. 40[regelnummer] Siet eens hoe de schaemte strijd. Hoese worstelt met de dood;
[pagina 491]
Om soo dierbaren kleynood Te bewaren ongeschent Voor den Bruygom diese erkent. 45[regelnummer] Elders als een Morgenstar Blinckt de Bruyd van Potiphar,Ga naar voetnoot46 En, aentreckelijcke pop,Ga naar voetnoot47 Ruckt verlieft voor Ioseph opGa naar voetnoot48 Haren boesem: daer het beeld 50[regelnummer] Van yet weeldighs inne speelt.Ga naar voetnoot49-50 Boesem, die nau aengeraeckt Hand en vingers salich maeckt. Boesem, daer een Afgods vrient, Die op Isis feesten dient,Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] Om het offer sou versmaen,Ga naar voetnoot53-55 En voor 't Outer sich ontgaen,Ga naar voetnoot56 Maer siet ginder hoe d'HebreeuGa naar voetnoot57 Vlied van 't lichaem blanck als sneeu, En sijn mantel onbesmetGa naar voetnoot59 60[regelnummer] Laet aen 't overspeligh bed. Elders sietmen hoe Lucrees, Als een doodshoofd bleeck van vrees, Als het anders niet magh sijn,Ga naar voetnoot63 Word ontheylight van Tarquijn. 65[regelnummer] Wederom hoe sy terstondGa naar voetnoot65 Mettet stael haer selven wond,Ga naar voetnoot66 En betuyght het kuysch gemoedGa naar voetnoot67 Met de sprenckels van haer bloed. Elders Daphne lauwerboomGa naar voetnoot69
[pagina 492]
70[regelnummer] Schaduw jont den waterstroom, En haer voeten allebey Stronckelen in slibbrigh kley.Ga naar voetnoot72 Meer van diergelijcke stof Mercktmen hier de Deuchd tot lof.Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Wie voor Kuyscheyd heeft gestreen Leeft door 'sweerelds eeuwen heen.Ga naar voetnoot33-76 Venus, die te Paphus heerst,Ga naar voetnoot77 Was de geen, die d'aldereerstGa naar voetnoot78 Dempen wou vrou Kuyscheyds stam,Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] En het Slot berennen quam:Ga naar voetnoot80 Quam 't bestoken met haer speyr, Met een groot ontallijck heyr. 't Aterlinghse Dwerghjen loosGa naar voetnoot83 Sy tot 'slegers Maerschalck koos. 85[regelnummer] Dese toegerust met boogh, Tros, en pijlen, moedich tooghGa naar voetnoot86 Als Veldhoofdman trots voor aen, Wel gemoedight om te slaen.Ga naar voetnoot88 Iock, en Lach, en Boevery,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Lusjes, Kusjes, Sotterny,Ga naar voetnoot90 Steeckjes, Treeckjes, en Gevley,Ga naar voetnoot91 Pronckten met sijn leverey.Ga naar voetnoot92 Kuyscheyd van haer tinne sagh Met het kriecken van den dagh, 95[regelnummer] Hoese werd becingelt dicht Van dat eerloos Hoerewicht. Daetlijck sprack sy preuts, en fier,Ga naar voetnoot97 Tot Cathrijn, en Dianier:
[pagina 493]
Op Trawanten op! en gaet, 100[regelnummer] En de valbrugh vallen laet. Boodschapt Cypris in mijn naem,Ga naar voetnoot101 Datse haer met haer Soon niet schaem,Ga naar voetnoot102 Tegens my in 't veld alleen Half gewapent wt te treen.Ga naar voetnoot104 105[regelnummer] Bey nae 't opnen van de poort Tradense wt. Cathrijn dee 'twoord: Alsse Venus in haer tent Vond, met 'tboefjen daer ontrent. Paphus groote Koningin, 110[regelnummer] Met uw stokebrand de Min,Ga naar voetnoot110 Neemt voor lief de groetenis Van haer die u vyand is. Om t'ongaen 'tlange oorlooghs rampGa naar voetnoot113 Sich erbiedse een vryen kampGa naar voetnoot114 115[regelnummer] Aen te gaen, en is getroost Dy te wachten, en uw kroost.Ga naar voetnoot116 Venus moed ontsonck de sielGa naar voetnoot117 Met dat d'handschoen voor haer viel.Ga naar voetnoot118 Min greepse op. Dees metter vaertGa naar voetnoot119 120[regelnummer] Haesten weder slotewaert.Ga naar voetnoot120 'Twas een lust t'aenschouwen, hoe Men van weersijds ruste toe,Ga naar voetnoot122 Om te leveren den strijd, Half bedeest en half verblijd. 125[regelnummer] Alle vensters lagen vol Nonnetronien blanck en bol,Ga naar voetnoot126 Als haer Vrou ten vederspelGa naar voetnoot127
[pagina 494]
Wt reed op een witte Tel,Ga naar voetnoot128 Met een Rijdrock hagelwit. 130[regelnummer] 'tKleed dat voeght haer daerse sit,Ga naar voetnoot130 Met haer speer. omgort wel stijf,Ga naar voetnoot131 Pijlen ramlen aen haer lijf. Cypris en haer Soon vol moeds Werd getrocken in een koets 135[regelnummer] Van twee Swanen tay van schacht,Ga naar voetnoot135 Die de Min aendreef met kracht.Ga naar voetnoot136 Venus in het rennen heet,Ga naar voetnoot137 Scheurde haer vyands opperkleed,Ga naar voetnoot138 Maer de Kuyscheyd van sich stack 140[regelnummer] Dat de punt in 't herte brack. Wend, och wend! kreet Cypris doen.Ga naar voetnoot141 Als hy sagh sijn moeder bloen,Ga naar voetnoot142 Wilde hy keeren metter haest, Maer sy greep hem soo verbaest:Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Greep, en smeet hem metter hand, Schier een steenworp verre in 't sand, Dat hy van soo swaren val Hinckt, en eeuwigh hincken sal. Daerme raeckt in rep, en roerGa naar voetnoot149 150[regelnummer] 'tLeger van dese ooster Hoer.Ga naar voetnoot150 Yeder vlucht, een yeder vliet. Waer sy bleef en weet ick niet. Maer de Kuyscheyd krijghsheldin Reed met zege Slootwaert in: 155[regelnummer] Daer Cathrijn, en Dianier Haer bekransten met laurier. FINIS.	voetnoot* Van 1624. Dit gedicht, waarvan hierboven de opdraght staat, is afgedrukt volgens de eerste uitgave in 1624: t'Amsterdam, Ghedruckt by Iacob Aertsz. Calom; zie de tietel op de vorige bladzij. (Bibliographie van Vondels werken, nr. 106). voetnoot1 wiens: wier. voetnoot2-3 Niet de gewone blos van de natuur, maar die van de zielekultuur, de rozen van zedigheid en ingetogenheid. voetnoot4-5 dopte: schilderde (doppen bijvorm van dopen); langh.... recken: zover.... reiken. voetnoot7 Neemt in 't goede: neemt voor lief. voetnoot9 wil jonnen: zal gunnen, zal geven. voetnoot10 bet vernoegen: beter voldoen. voetnoot* In de tietel: Kuyscheyd en Geylheyd: maagdelikheid en zinnelike liefde; Geheylight: toegewijd; aerdige: geestige. Catharina en Dianira Baeck: dochters van Laurens Joosten Baeck en Dieuwertje Jacobs Haringcarspel, zusters van Joost Baeck, vriend van Joost en Willem van den Vondel, en zwager van de dichter Hooft (zie blz. 430). voetnoot1 Aen het Beeckjen: Vondel laat deze Stryd plaats vinden op 't landgoed van de famielie Baeck, n.l. Scheybeek in Beverwijk; 't had deze naam, omdat 't beekje dat landgoed in tweeën scheide. voetnoot2 Leckt: in dunne straaltjes voortsijpelt; altijd versch: met altijd fris water. voetnoot5 ebt: in beweging is. voetnoot7 wiens: welks; goedes moeds: blij te moê. voetnoot8 Nymphjes: de meisjes Baeck; lobbren: plassen. voetnoot9 kil: diepte. voetnoot10-12 die.... verwisslen sou: die men nooit zou willen ruilen tegen de juwelen van 'n hooggeboren dame (sou: wij zouden hier geen punt zetten maar: -). voetnoot13 Op dit Beeckjen: aan dit beekje (Op in dezelfde betekenis als aen in vs. 1 en 5, zoals op vroeger gebruikt was: die stad ligt op de rievier, enz.) voetnoot15 sorghvuldigheyd: voorzichtigheid. voetnoot16 om: omheen. voetnoot18 Dieme: die men (me zwakbetoonde vorm van men). voetnoot19 Wt de toppen: boven de toppen uit. voetnoot20 Rieboordetjes: bloembiezen. voetnoot22 wind, en snarenspel: blaas- en snaarmuziek. voetnoot24 geschrey: geroep, gezang. voetnoot26 van Maeghdewas: met zuivere kaarsewas. voetnoot46 Bruyd: jonge echtgenote. voetnoot47 pop: beeld, beeldmooie vrouw. voetnoot48 Ruct.... op: rukt open. voetnoot49-50 het beeld van yet....: iets buitengewoon.... voetnoot54 Potiphar's vrouw trachtte Jozef te verleiden tijdens de grote (Isis)feesten, waarbij haar man tegenwoordig moest zijn; Isis is de voornaamste godin van Egipte, die de stijging en daling regelt van de Nijl, en zo Egipte z'n vruchtbaarheid schenkt; een Afgods vrient.... dient: 'n afgodspriester die z'n ambt vervult in de eredienst op Isis' feest. voetnoot53-55 daer.... om: waarom, om welke (boezem). voetnoot56 sich ontgaen: zich zelf vergeten. voetnoot57 d'Hebreeu: Jozef. voetnoot59 Zij had hem bij z'n mantel vastgegrepen. voetnoot63 Omdat zij er weerloos tegenover is. voetnoot65 Wederom: verder, op 'n ander tafereel. voetnoot66 Lucretia doodde zich zelf, omdat haar kuisheid geschonden was. voetnoot67 betuyght: getuigenis geeft van. voetnoot69 Daphne lauwerboom: Daphne als lauwerboom. voetnoot72 Stronckelen: struikelen, glibberen; en in woordspeling met stronk (waar stronkelen van is afgeleid), als 'n boomstronk wortelen. voetnoot74 Merckt: ziet. voetnoot33-76 Deze strofen beschrijven de artistieke taferelen, die er te zien zijn. Vs. 33-44 de kuise Suzanna; vs. 45-60 de geschiedenis van Jozef met Potiphar's vrouw; vs. 61-68 herinneren aan de door Tarquinius onteerde Lucretia; vs. 69-72 aan de bergnimf Daphne, wier maagdelikheid tegenover haar aanrander Apollo werd gered door Zeus, door haar in 'n laurierboom te veranderen. voetnoot77 Venus, de godin van de (huweliks)liefde, had in Paphus op Cyprus haar beroemdste tempel. voetnoot78 d'aldereerst: Latijnse zegswijze voor 't allereerst. voetnoot79 Dempen: ten onder brengen; stam: geslacht. voetnoot80 berennen: belegeren, insluiten. voetnoot83 't Kleine, sluwe duveltje Cupido. voetnoot86 Tros, en pijlen: tros, bundel pijlen (klassieke stijlfiguur hendiadys). voetnoot88 Zeer belust om slaags te raken. voetnoot89 Iock: scherts; Boevery: guitigheid. voetnoot90 Lusjes: genietinkjes, behagelikheidjes. voetnoot91 Steeckjes: kneepjes. voetnoot92 Waren in zijn gevolg; leverey: livrei. voetnoot97 preuts: trots. voetnoot101 Cypris: de Cypriese, een der vele namen van de godin der liefde (naar 't eiland Cyprus). voetnoot102 Dat ze zich niet genere. voetnoot104 Half gewapent: mij die maar half gewapent ben; wt te treen: op te komen. voetnoot110 de Min: 't boefje Cupido. voetnoot113 ongaen: zoals vaak voor ontgaen; 't ramp: ramp ook 'n het-woord. voetnoot114 Sich erbiedse: biedt ze (zich) aan; een vryen kamp: 'n zelfstandige strijd, 'n tweekamp. voetnoot116 uw kroost: uw kind Cupido. voetnoot117 Aan Venus' gemoed ontzonk 't hart; 't hart (de moed) ontzonk haar (siel: hart, moed). voetnoot118 d'handschoen als uitdaging tot de strijd. voetnoot119 Min: Cupido; Dees: de beide meisjes. voetnoot120 Haesten: haastten zich. voetnoot122 ruste toe: zich toerustte. voetnoot126 Nonnetronien: meisjesgezichten (tronie had nog geen ongunstige betekenis). voetnoot127 haer Vrou: haar meesteres, Kuisheid; ten vederspel: als op de vogeljacht (met de valk); voor haar was 't 'n spel, als de vogeljacht. voetnoot128 Tel: telganger (damespaard). voetnoot130 't Kleed (de rijrok) staat haar sierlik, zoals ze daar te paard zit. voetnoot131 omgort wel stijf: heel stevig gegordeld, met 'n stevige gordel (waar de pijlbundel aan bevestigd is). voetnoot135 De zwanen waren Venus toegewijd. voetnoot136 de Min: de Soon van vs. 133. voetnoot137 in het rennen heet: heet, vurig in de aanval. voetnoot138 vyands: vijandin; vijand als algemene naam. voetnoot141 doen: toen. voetnoot142 hy: de door Cypris toegeroepene Cupido. voetnoot144 sy: Kuisheid; soo verbaest: in zijn ontsteltenis, toen ie helemaal ontsteld was. voetnoot149 Daerme: daarmee, daarop. voetnoot150 ooster: uit 't Oosten, Oosterse.