De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

[p. 400]

Gezang,
Op het Latijnsche Woordt:
Trahit sua quemque voluptas.aant.aant.^*

't Is den mensch als aengeboren,
Dat hy yetwes heeft verkoren.²
d'Een kiest dat, en d'ander, dit,
Elck kiest sijn besonder wit.⁴
Yder heeft sijn Afgodt binnen,⁵
Die hy dient met al sijn sinnen:⁶
Niemant is ter weerelt vry
Van dees soete Afgodery.
Elck wort van sijn lust getrocken,⁹
Die hem schoonst dunct, en kan locken,¹⁰
Niemant sijn natuyr verliest,
Elck heeft yet dat hy verkiest.
d'Een sijn vreugt schept uyt vergaren
Van de Schelpen, die de baren
Stroyen langs het dorre strand:
d'Ander heeft geen beter pand¹⁶
Als de rijckdom van sijn bloemen,¹⁷
Van haer reuck en verw te roemen.
d'Een geen tijt-verdrijf begeert
Voor het draven van sijn Peert;
Door het springen, keeren, rennen,
En den breydel braef te mennen:^19-2222

* Van omtrent 1620. Afgedrukt naar de tekst in I.V. Vondels Poesy, Ofte Verscheide Gedichten. Het tweede Deel. 1647, blz. 134.
In de tietel: Trahit....: ‘Elck wort van sijn lust getrocken’ (vs. 9); ieder heeft z'n stokpaardje; iedere gek heeft z'n gebrek, deze regel is uit Vergilius' Ecloga 2, vs. 65; verg. Vondel's vertaling Tweede Herderskout, vs. 84 (van 1660). Dit spottende hekeldichtje is 'n vrije bewerking van Horatius' eerste ode; maar Horatius stelt juist tegenover al die voor hem onbelangrijke strevingen, zijn verheven neiging voor de dichtkunst.

2 yetwes: ietwat, iets (yetwes 2e n.v. van ietwat).

4 wit: doel.

5 binnen; in z'n binnenste.

6 al sijn sinnen: heel z'n hart.

9 van sijn lust: door zijn neiging.

10 Die hem 't schoonst (van alles) lijkt.

16 pand: goed, bezit.

17 Als....: dan de rijkdom.... te roemen.

19-22 Horatius' ode, vs. 3-6.

22 den breydel.... mennen: 't paard met de breidel mennen, besturen (den breidel mennen in plaats van 't paard mennen, dikwels bij Vondel); braef: wakker.

[p. 401]

 

d'Ander alle ding belacht,

 

Om tydtkorting van de jacht,

25

Om in struycken en in hagen²⁵

 

't Schuwe bosch-swijn te bejagen,

 

En in d'eensaem wildernis

 

't Wilt steets op sijn hacken is,²⁸

 

Met sijn honden en Molossen,²⁹

30

Die gaen snuff'len in de bossen.^23-30

 

d'Een treckt met een Angel-hoeck³¹

 

Nu een Baers op, dan een Snoeck,

 

Dan een Spiering, dan een Vooren:

 

d'Ander acht dit tijt verloren,

35

En beloert de vogels schalck,³⁵

 

Nu in 't net, dan met de valck.

 

d'Een verdient de lauwer-bladen,

 

Om dat hy der helden daden

 

In der Musen tempel song,³⁹

40

En te pronck haer schilden hong:⁴⁰

 

Is onledich met het lymen,

 

En het schaklen van sijn rymen.^37-42

 

d'Ander slaet de sterren ga

 

's Morgens vroeg, en 's avonts spa,

45

Wort door 't ondervinden rijcker,⁴⁵

 

Wenscht steets om een verder kijcker,⁴⁶

 

Huylt vaeck eens, om dat hy niet

 

In den raet der Goden ziet.

 

d'Een sal al sijn neyging strecken⁴⁹

25 hagen: bossen.

28 Is hij 't wild steeds op de hielen.

29 Molossen: jachthonden (eigenl. Molossiese honden; uit Molossis in Epírus, bij de Lat. dichters: canis molossus).

23-30 Horatius, vs. 25-28.

31 Angel-hoeck: vishoek (angel en hoeck betekenen beide vishaak).

35 schalck: listig.

39 Als dichter bezong.

40 Hun wapenfeiten verheerlikte (hun schilden in de tempel van de dichtkunst heeft opgehangen).

37-42 Horatius, vs. 29-34; maar bij hem niet spottend.

45 Wordt door onderzoeken rijker in kennisbezit (vinden: zoeken; ouwere betekenis).

46 een verder kijcker: 'n telkens sterker verrekijker bevredigt hem niet; hij wenst aldoor 'n ‘verder’ kijker.

49 d'Een zal heel z'n begeerte richten.

[p. 402]

50

Om met Mars te veld te trecken,⁵⁰

 

En treed als een Leeuw verwoed,

 

Sijnen vyand te gemoedt,⁵²

 

Daer de barsse wapens klincken,

 

Daer de blancke sweerden blincken.^49-54

55

d'Ander vliende dit geluyt,^55-vlgg.

 

Is een Munnick in sijn huyt:⁵⁶

 

Past op sijn gesette stonden,⁵⁷

 

Is aen 't klockseel vast gebonden,

 

Acht elck minder als sich self,

60

Hangt steeds boven aen 't gewelf;⁶⁰

 

En 't gewijde heeft uytverkooren,⁶¹

 

En draeyt om de Kercke tooren,⁶²

 

Als de kraeyen, 't wuft gespuys,⁶³

 

Om de weerhaen, en het kruys;⁶⁴

65

En gaet schuw, gelijck als d'uylen

 

In de gaten hem verschuylen,⁶⁶

 

Om het kerck-hof, daer het spenst,⁶⁷

 

't Is al heylich, wat hy wenscht:

 

Wat hy spreeckt, bedenckt, beluystert,

70

Alle menschen zyn verduystert,

 

Blind en dom, en sonder reen,

 

Soxes is verlicht alleen.⁷²

 

Aldus gaet het in dit leven,

 

Elck wort van sijn geest gedreven:

75

Elck omhelst sijns herte lust,⁷⁵

 

Die hy als sijn Bruytje kust.

 

 

I.v.V.

50 Mars: de Romeinse oorlogsgod.

52 te gemoedt: deze spelling wijst er op dat men (Vondel?) verstond: tegen (of naar) iemands gemoed.

49-54 Horatius, vs. 23-25.

55-vlgg. Hier beeldt Vondel blijkbaar de uiterlik doende farizeeuwse geesteliken uit (bedoelt hij hier voor 't eerst de heerszuchtige predikanten?).

56 Is 'n monnik in z'n uiterlike gedaante (of heel z'n doen).

57 Hij let op de gestelde uren, door 't klokgelui aangekondigd, waarop hij z'n getijden moet lezen of zingen.

60 Doet altijd erg hemels, erg vroom.

61 Lees: 't gewijd'eeft.

62 Is altijd in de buurt van de kerk(toren).

63 't wuft gespuys: 't fladderend gedierte; wellicht bedoelt Vondel: die fladderende (zwarte) spoken; gespuis betekende vroeger spoken; wuft: zwervend.

64 Om de weerhaan die op 't torenkruis staat.

66 hem: zich.

67 Om: in de buurt van; spenst: spookt (uit 't Duits).

72 Soxes 'n verzonnen monniksnaam.

75 sijns herte lust: de begeerte van zijn hart.

TEKSTKRITIEK: vs. 28, de oude uitgave heeft achter is 'n dubbelpunt. - vs. 49 d'Een, de oude uitgave heeft d'Eene.

TEKSTKRITIEK: vs. 53, de oude uitgave heeft achter klincken 'n dubbelpunt. - vs. 66 hem, de oude uitgave heeft hen.