Brabbeling (1614)

Studie-uitgave met inleiding, annotaties en commentaar

Tepel-wercken.⁺

Te.[1]
T'lof van Rethorica.aant.

Die in een cleyn dingh te prysen eenichsins aerdich,, is,
Prijst wel ghenoech dat cleyne prijs waerdich,, is,
Daerom ist haest goet, hoe dat hijt gaet vercieren:
Maer elck sal segghen dat ick ben uyt mijn sinne,
Dat ick sulck een dingh te prysen beginne,
Datmen volprysen mach in gheender manieren.

Dan evenwel sal ick voort nayen desen naet,
En spinnen van fijn vlas eenen groven draet,
Om dat ick mijn jonsticheyt sou brenghen te werck,
Teghen haer, die mijn kindsheyt heeft ghevoedt met rust,
Mijn jeuchdelijckheyt door ghejaecht met lust:
Denckende noyt Meester so goet, hy was eerst Clerck.

Nu haren rechten naem en weet ick niet,
D'een seyt datse Rethorica, d'ander Poesis hiet:
Maer hierom willen wy ons soo seer niet quellen:
Sout ghy de Liefste die met jonst op u siet,
Laten varen om de naem van Nel ofte Tiet?
Beantwoort dit eerst, ghy goede ghesellen.

Ick peyns wel neen ghy, en soo soud ick mede,
Daerom wil ick sluyten een eeuwighe vrede,
En onverbreeckelijck houden dat elck sy blijckelijck,
En achten al die voor vernuftighe Sophisten,
Die om een naem, woort, of tittelken twisten,
En loven Rethorica Rethorijckelijck.

Sy is de ghene die my verselschapt altijt,⁺
In blijschap, in droeffenis, in vrede, in strijt,
Over Zee, over Zant, in rotsen, in ryen,
By de Jonghers en Maechden isse my een eere,
Int by zijn der ouden noch immer soo seere:
In eenicheyt verdrijftse quellende fantasien.

Comt nu Mnemosine met u Dochteren al,
Vanden Berch Parnasso in dit soete dal,
Bespoeyt my uyt de Fonteyn van Pegaso ghetreden,
Stuwt onder mijn penne woordekens soet,
Uyt druckende merckelijck der sinnen gloet,
Om Rethorices lof lofwaerdich te verbreden.

Rethorica dan gheseyt op het ronste,
Is alleen onder allen de eenighe conste,
Daermen alle anderen door recht leert ghebruycken:
Want in gheen consten mach men worden ervaren,
Of men moet ghehoort hebben t'gheluyt van haer snaren:
Ist niet recht datse dan alle hier onder duycken?

Alle andere consten hoe verheven en gheeert,
Worden uyt Boecken of in Scholen gheleert,
Doort onthouwen van langhwylich lesen en hooren:
Maer dese voncke, of lichtende claerheyt,
Een strale van Godes eeuwighe waerheyt,
Wort alle Rethorijckers van jonghs aengheboren.

T'lof deses voncks mach dan niet blyven verburghen,
In mijn plompe verstant, of t'sou my verwurghen,
En voort begraven opt Kerck-hof van verghetelheyt:
Tis, segh ick, een voncke vande recht yvere colen,
Gheen vier des vernufts uyt den Hemel ghestolen,
Door des ouden Promethei verwaende vermetelheyt.

Lof loflijcke voncke boven alle prysens waert:⁺
Lof Rethorica, ghebroet van Goddelijcker aert:
Gevende vreucht voor en nae, onvermengt met smert,
Onghelijck ander Consten, die door't leeren ontrusten,
Voort ghebruyckt worden met moeyten en onlusten,
Als de Arent beknaghende t'onverteerlijck hert.

Grammatica leert slechs schryven en spellen:
Arithmetica is om den Coopman te quellen:
Astrologia maeckt van loghens een neeringhe:
Dialectica spreeckt van twisten en grauwen:
Musica can niet dan stameren en bauwen:
Dan Rethorica is vol Goddelijcke leeringhe.

Moyses siende zijn volck ghepasseert,
Doort roode Meyr, heeft ghedanckt en gheeert,
Godt den Heer met vaersen van Rethorijcke:
T'Boeck Deuteronomii is met vaersen beschreven:
Salomon heeft in ghedicht zijn stem verheven:
Esaias en Job deden oock desghelijcke.

Maer boven al David, die op zijn Harps geclanck,
Rethorijckelijck Godts lof met vaersen sanck,
Met hondert vijftich Psalmen, die lieflijck en soet,, zijn,
Wort ghepresen van die dees const willen bedelven:
Maer onverstant strijt altijt teghen hem selven,
Dat eens goet is, soude dat altijt niet goet,, zijn?

Meest alle Propheten, daermen of leest of hoort,
Brachten onder desen schijn de kern van Gods Woort,
Deur een sonderlinghen in-val van den rasenden Gheest:
Sulcx deden de Poeten, en de Rethorijckers doent noch,
Daer in ist eensdeels een volcxken doch,
Die daer zijn, sullen comen, en hebben gheweest.

Dattet de Romeynen soo hebben verstaen als ick,⁺
Bewysen haer schou plaetsen van mueren dick,
Ghebout nae eysch, tot des consts gheleghenheyt:
Die Veronensers ginghen op desen baen:
Die van Nimis hebben oock niet stil ghestaen,
Om te betoonen haer goede gheneghenheyt.

Geen van alle andere consten machmen vry nomen,
Dan dese alleen, die altijt sonder schroomen,
Vryelijck uytroept voor alle straten en steghen,
Teghen al der Tyrannen straffe ghesetten,
Steecken het deur-dringhen't gheluydt der Trompetten,
Des waerheyts, daer sy is toegheneghen.

Woude Rethorica en t'kindeken swyghen,
Hoe haest sou menich jonghman vercryghen,
Daer hy nae jaecht met nechtich begeeren:
Hoe souden de Wyven haer Mannen smyten:
Hoe souden de Cramers het volck beschyten:
Hoe souden de Apen de Schapen scheeren.

Momus heeft ghenoech inden Hemel te beslechten,
Om der schijn Goden pleyten te berechten,
Dat hy niet bedillen mach dese cluchten:
Maer heeft Rethorica hier opter aerden,
Ghestelt als zijn Stadthoustere van waerden,
Hier uyt spruyt dat schijns-volck haer niet moghen luchten.

Tyrannen regeerende teghen recht en reden,
En die om eyghen baet prysen Oorloch voor Vrede:
Rechters die door gonst de Justici buyghen:
Preeckers die haer kettery als Schriftuere dryven:
Rentemeesters die primum mihi schryven:
Omghecochte Taelmans en valsche ghetuyghen.

Crijchsluy die de vrienden meer dan de vyanden quellen:⁺
Woeckeraers die op eenendertich ten honderden tellen:
Coopluy die voor goet vercoopen bedurven waren:
Coppelaers die met loghens een huwelijck knoopen:
Jordens die om ghelt haer Vrouwen vercoopen:
Voort die haer troude Wyven met andere besparen.

Die banckeroet gespeelt en overvloedich ghelt,, hebben,
En die Broeders die Sint Jobs trappen getelt,, hebben,
Sijn de gheen daer dees const af wort ghewraeckt,
Niet om datse eenichsins is bevleckt:
Maer om datse te met haer ghebreecken ondeckt:
Dan ist niet pryselijck, dat van dese wort ghelaeckt?

Cicero is daer door seer hooch vermaert,
Dat hy van Catilina vyant was verclaert,
Leet zijn smaet en list met groote standachticheyt.
Als Octavius van boeven worde verheven,
Vraechde wat quaets heb ick onwetent bedreven,
Dat dese my prysen met sulcke aendachticheyt?

Orphei snaren die t'woeste volck bekoorden,
Waren Rethorices soet luydende woorden,
Onderwysende waer in des levens prijs leyt:
Eerst het huysghesin te regheren redelijck,
Met vreemden en ghebueren te leven vredelijck,
En alle dingh oordeelen met verstant en wijsheyt.

Dit is vanden rechten Dedalo, de ghesponnen draet,
Daermen mede uyt en inden doolhof gaet,
Om de Minotaurissche ypocrisy te verschoren,
Meer te werck brenghende door boertelijck schryven,
Dan door disputerend hertneckich kyven,
Al dese verstandighe Werelt wyse Doctoren.

Dan dese groote belantaernde kaersen,⁺
Seggen, de Rethorijckers mengen onder haer vaersen,
Poetelijcke droomen, cluchten en fabulen:
Wie soude haer straffen? Datse segghen is waer:
Hier in volghen sy t'exempel van haer Meester naer,
Die t'Evangelij vercondichde, jae by parabulen.

Maer op datse niet valschs en souden stichten,
Proeven sy haer vleughels op d'Amoureuse gedichten,
Soo voort in Philosophi, en Wet der natueren:
Als dit draf dan haer hongher niet mach versaden,
Comt Rethorica en leytse op de rechte paden,
Om te smaken den kern, en broot der Schriftueren.

Ghelijck als d'eenighe Soon van d'eeuwige Vader,
De doot ghesturven is voor ons alle gader,
Om dat wy van d'eeuwighe doot vry souden raecken,
Soo draecht sy gheduldich der Menschen spot,
Treckt de cap aen, en wort ghewillich sot,
Om al de Werelt wijs te maken.

Wat gheeft Rethorica? sal de gierighe vraghen,
Veel meer dan u Afgoden t'eenighen daghen,
U sullen verleenen met sorghen en suchten,
Ghy hebt veel, zijt arm, door begeerende lust,
Hy weynich, is rijck door ghenoeghende rust:
Want alle Jaers wassen doch nieuwe vruchten.

Dan sy gheeft haer Dienaers een goet oordeel,
Den welbespraeckten seer groot voordeel,
Om met spreucken te vercieren haers redens glans,
Alle dingh met woorden levendich afmalen,
En daer toe eenen rijcken schat der talen,
Noch hier en boven een Lauren crans.
Swaer zijn der vraten gulsighe buycken,⁺
Swaer zijn der gierighen gulden fuycken,
Swaer is de sonde dalende ter Hellen:
Licht is de const die niemant verlast,
Licht is de deucht des waerheyts gast:
Rethorica vliecht ten Hemel, met haer lichte gesellen.

Sy is een clare spieghel voor de leecken,
Een berispende stemme van alle ghebreken,
Een scherp ghebidt om de Ketters te mennen,
Een preecken daer de Ghemeente veel af onthout,
Een bril daer een Vorst zijn ghebreken doorschout,
Een spore die nae deucht en eere doet rennen.

Sy is den kinderen een groote vermakelijckheyt,
Den jonghers gheeftse een vrolijcke sprakelijckheyt,
Een solacelijck overdencken voor d'oude bedaechden,
Sy is soo eerlijcken cortwijl alsmen mach noemen,
Sy is de Studenten een bogaert vol bloemen,
Een reghel van alle eerbaer Vrouwen en Maechden.

Trouwe is doot over langhe Jaren:
Eere is al langh voor Mey vervaren:
Justiti is ghevloden voor cracht en ghewelt:
Gheloof is van Ypocrisy ghevanghen:
Liefde slaept op beyde haer wanghen:
Dan Rethorica alleen behout noch het velt.

Hola mijn penne het wort seer laet,
Ghy zijt moede (weet ick) maer onversaet,
Om vande const prijs en eer te segghen.
Rust, segh ick, rust u ghespleten lip,
Scheyter uyt als de Schipper uyt zijn Schip,
Die latet midden int water legghen.

+ p. 159 [= 156]

+ p. 157

+ p. 158

+ p. 159

+ p. 160

+ p. 161

+ p. 162

Te.[2]⁺
Het Lof van een blaeuwe scheen.aant.

Wonderlijck is Cupido met zijne loose minne:
Wonder cooct Venus in domme joncheyts sinne:
Wonder schijntet te wesen dat ic wil voortstellen,
Want ick denck met een wonder-sproock te beweeren,
Dat een blaeuwe scheen is te prysen en begeeren,
Voor alle rustighe lustighe jonghe ghesellen.

Dan op dat ghy weet wat blaeuwe scheen is te seggen,
Soo sal ick dat met corte woorden uyt legghen,
Tis afsnyding van hoop en waen, dat twijfel doet derven:
Als yemant zijn Liefd op een onrecht heeft gheleyt,
Als hy dan crijcht seecker en claer bescheyt,
Dat hy t'begeerde Lief nimmermeer sal verwerven.

Nu hope, dat is een onseecker verlanghen,
Dat met sorch en vreese altijt is behanghen,
T'welck een blaeuwe scheen alderbest can ghenesen;
Wantse verdrijft twijffel door weygherens claerheyt,
Verjaecht de waen, en toont de waerheyt,
Dat waerheyt toont, is dat niet waert ghepresen?

Die in Liefden noyt heeft ghehadt ongheluck,
Die weet van gheen blyschap, want had noyt druck,
En wroet inde weelde met de sotte menschen:
Maer een blaeuwe scheen maeckt wijs en vroet,
Leert in reden stellen t'bedroefde ghemoet,
Dat redelic en wijs maect, hoortmen dat niet te wenschen?

Een blaeuwe scheen beschermt voort notelijc quaet,
Dat de jonckheyt begeert deur onbedachten raet,
Waer door schade, schande, moeyten hen comt bestryen:
Had Paris zijn scheen ghestoten by de schoone Helena,
De huysen van Troyen stonden noch op een na,
Ist niet lustich en goet dat behoet voor lyen?

Een Doctoor die den Siecken zijns cranckheydts gront seyt,⁺
En brenght hem door zijn conste weder tot gesontheyt,
Loontmen die met croonen en ducaten vaerdich?
En een blaeuwe scheen die door danck of spijt,
De Vryers van d'eeuwighe coortse bevrijt,
Is die dan niet wel wat prysens waerdich?

Nu mocht yemant vragen, soumen dan niet vinnen,
Een goede Vrouwe deuchtsaem, waerdich om beminnen,
Die s'Mans hert mocht verheughen en van verdriet ontlasten?
Onder de vijftich Dochters van Danaes ghebroet,
Isser een maer nauwelijcx ghevonden goet:
Dus ist een heet hangh-yser om aen te tasten.

T'sal met my soo niet locken denckt de meesten deel,
Mijn Lief is goedertieren, verstandich en eel,
Ghetrou en sinnelijck, en dat salse wel blyven:
Maer dit docht van zijn Wijf elck Man bysonder,
Waer comen dan van daen, dat gheeft my wonder,
Al dees lelijcke, slordighe, snarre, quade Wyven?

Tis beter zijn scheen te stoten deurt loopen vlytich,
Dan te cryghen een Wijf quaet, snar en spytich,
Die darf segghen, houdt u mondt, ghy liecht als een Wachter,
Ick sal inde winckel de Coopluy wel nemen waer,
Gaet siet of de pot-spijs oock sal worden gaer,
Het kint dat schreyt, nu Jan gaet achter.

Sijt ghy soo goet, dat ghy dit al verdraecht,
So sult ghy niet moeten doen dan dat haer behaecht,
T'sy int coopen, of vercoopen, in buyten of ruylen,
En soo gantsch moeten volghen haren sin,
Dat ghy u ouden speelnoot niet sult brenghen in,
Of sy sal terstont knorren, kyven en pruylen.

Maer segt ghy eens ja, wel hoort dit qua vel,, baren,⁺
Soo seytse wel weer, al soud ick inde Hel,, varen,
Ick ben soo wel voocht als ghy, ghy droncke snuyt,
Ghy kaelgat, ghy luysbos, t'zijn mijn schyven die clappen,
Sal ick mee ghelden, soo wil ick mee snappen,
En is het huys u, soo gaetter dan uyt.

Is sy al goet en oprecht, somen daer luttel vint,
Die sal nu sieck zijn, dan bevrucht, of met kint,
Soo sult ghy niet een oogenblick moeten van haer sy,, zijn,
En hooren haer steenende seggen, och Lief ick ben so sieck,
Ick heb pijn in mijn hooft, in mijn rug, in mijn crieck,
Denckt dan die een blaeuwe scheen loopt, die mach wel bly,, zijn.

Hy is niet verwachtende t'schreyen van de kinderen:
Hy heeft Maerten noch Knapen die zijn goedt verminderen:
Met backen, brouwen, met smeulen en smoken:
Al heeft hy gheen peris hy speelt wel met fluys,
En waer dat hy comt is hy wellecoom t'huys,
Daer zijn beurs opgaet, daer roockt zijn coocken.

Waer een mont eet, die crijcht haest de cost,
En voor meer te sorghen, de blaeuwe scheen verlost,
Daerom mach hy de colf wel werpen nae de bal:
Hy vaert van huys met minder verdriet,
Naet wederkeeren verlanght hem soo seer niet:
Want als hy opspringht, soo waechtet al.

Een blaeuwe scheen bevrijt datmen niet mach worden,
Bock, Koeckoeck, Haneray, nochte Jorden,
Gheen Jalousy comt quellen de ghedachten:
En s'avonts alst hem lust, hy slapen gaet,
En slaept sonder sorch tot den dagheraet:
Dus heeft hy goe daghen, en rustighe nachten.

Een hopent Vryer die is altijt in treuren,⁺
Kijckt deur t'clinckgat, cust de ringh vander deuren,
Waer door hy verliest zijn naem, zijn rust, zijn blyheyt:
Maer doort dancken dat de sotheyt niet wil dooghen,
Worden gheopent zijn verminde ooghen,
En crijcht weder zijn naem met zijn eerste vryheyt.

Het dancken van haer (die t'hert dede doolen)
Beschermt de handen voor de brandende coolen,
Drijft de voeten met ghewelt op den wech van ruste,
Reynicht het breyn van woedende rasery,
Maeckt het onrustighe hert nae droefheyt bly:
Is danck van Lief dan niet een groote luste?
Danck van Lief brenght menich tot wanhopen,
Wanhoop doeter veel in een Clooster loopen,
Daerse door vasten en bidden de sonden vernielen:
Versaken de Liefde van alle schoone Vrouwen,
Een God sy beminnen, op hem sy betrouwen:
Danck van Lief werckt oock salicheyt der Zielen.

Als Martha, die altijt tot woelen was ghesint,
Is een Man die te besorghen heeft Wijf en kint,
Gheen oorsaeck van profijt laet hy gaen verloren:
Maer een Vryer die aflaet deur hope cranck:
Die heeft met Maria, al ist teghen zijn danck,
Verre het beste deel uytvercoren.

Een Vryer die zijn Lief om gheen troost derf vragen,
Of die ten eersten van zijn eerste Lief wort beslaghen,
Sijn beyde ghequelt met goetduncken twijffelijck,
D'een denckt, dorst ick het vraghen, ick sou wel troost ontfaen:
D'ander, had ick hooger gevrijt ick had beter gedaen:
Hier voor is een blaeuwe scheen ooc seer gherijffelijck.

Veel hebben haer Lief boven maten ghepresen,⁺
Niet seggende soot is, dan soot mocht wesen,
Datse is lieffelijck, manierlijck, en schoon bysonder:
Voort datse gheen Mensch is, maer een Goddinne,
Wel waerdich te wesen een Coninginne,
En datse haer scheenen stoten, dat gheeft haer wonder.

Veel prysens ontsteeckt het hert hovaerdich,
Meenen dattet soo is, en dat zijt al zijn waerdich,
Willen niet hooren nae Liefs bidden en smeecken,
Denckende, ben ick schoon, en ghy zijt laelijck,
Mijn manieren zijn vriendelijck, de uwe smaelijck:
Ick wil u niet hebben, al sou u herte breken.

Zijnder dan sommighe die haer niet en verhoogen,
Wel wetende dattet is een versierde loghen,
Betalen goede woorden met eenen soeten praet,
Soo blijft hy ghevanghen in sijn eyghen strick,
En stoot dan alsoo zijn scheenen seer dick,
Tot dat hy hem recht op de neeringh verstaet.

Een blaeuwen scheen dan geloopen, na oude wennisse,
Die gheeft doort ondervinden goede kennisse,
Dat Vrouwen ghedachten seer diep zijn te delven,
En dat zijn tonghe door ontydich vleyen,
Zijn ooghen bereyt heeft een treurich schreyen:
Dus leertse kennen een ander, en hem selven.

De verwinner en niet de verwonnen persoon,
Crijcht een rosen hoet voor arbeyts loon,
Tot een teycken van eer en van victorie,
Die zijn selven verwint in Liefs verliesen,
Wort ghecroont met een hoetken van biesen:
De blaeuwe scheen is oorsaeck van triumph en glorie.

Hoe zijn de Vryers dan so malle gecken,⁺
Dat zijt teycken van eere met de cous bedecken,
En houdent vermuft als ghecapte heylicheyt?
Om dat schimp en nijt zijn van dier aert,
Datse altijt schieten op eer vermaert:
Dus blijftet verburghen om rust en veylicheyt.

Niemant dencke dat ick t'houwelijck wil laken,
Of dat ick een Sanct of Sanctin wil maken,
De blaeuwe scheen prijsende met sulcke heerlijckheyt:
Dan tis een playster die heelt en versacht,
Buyghende onder reden den wil sonder macht,
Om te ghenesen des scheens blaeuwe begeerlijckheyt.

Beter leven heeft een Vryster te verhopen,
By een Man die een blaeuwe scheen had gheloopen,
Dan by dees joncxkens die sy nemen uyt het nest:
Want elck moet toch eens kooten in zijn tijt:
doort stoten vande scheen wortmen veel kooten quijt,
En tis beter opt eerst te kooten dan opt lest.

Een jongman die van zijn eerste Lief wort bestruijft,
Is een wilden Valck ghelijck, die eerst is ghehuijft,
die vliecht dickmael op, al teghen den bant:
Maer die zijn scheen te stoten is ghewoon,
Blijft stil sitten, want hy weet vant loon:
Laet hem streelen en stroocken, en draghen op de hant.

Heeft een jonghman schoon een Wijf, hy voelt geen banden,
Loopt drincken, hoereren, tot zijnder schanden,
Tot verdriet van zijn Lief, en ongemack van zijn lijf:
Maer die zijn scheen ghestoten heeft, is moe en mat,
dat loopen en jaghen by nacht, is hy al sat,
Comt wel t'huys eten, en slapen by zijn Wijf.

Bysonder soo sy is vrolijck en deuchdelijck,⁺
Sijn herte hout sy met vreuchde jeuchdelijck,
Waer door hy wel alle ander can vergheten,
Vant loopen, vant draven is sy het ent,
Sijn moeyten wort door haer tot ruste ghewent:
dat met arbeyt vercregen is, wort met minne beseten.

Dan de blaeuwen scheen wil ick niet prijsen soo seer,
Of den huwelijcken staet acht ick noch veel meer,
Als van God inghestelt, de menschen salich en nut:
Maer als ick niet cryghen mach die ick wil,
Soo troost ick my selven en swyghe stil:
denckende datter quader mee wort beschut.

Want een goet Schutter die schiet wel mis:
Een goet Visscher vanght altijt gheen vis:
Een goet Vogelaer om niet zijn net wel can spreen:
Een goet Pyper blaest altemet wel discoort:
Een goet Zeeman valt oock wel over boort.
Een goet ghesel loopt wel een blaeuwe scheen.

Verlies op de waer gheeft den Coopman verstant:
Een naerstich Boer woont op onvruchtbaer Lant:
Harde smacken leeren den Ryer op het ijs:
Scheepbreeckinghe scherpt des Stuermans sinnen:
Nederlaech doet de Crijchsluy voordachter beginnen:
Scheen stoten maeckt den Vryer voorsichtich en wijs.

Nu Vryers vaert wel leeft altijt rustich,
Loopt ghy een blaeuwe scheen toont u even lustich,
Hout het stil, soo kan daer niemant op spreken,
Tis ghenoech ghepresen dat elck een laeckt,
die t'sop gheproeft heeft, die weet wel hoet smaeckt:
Tis best dat wy hier dan een speltken by steken.

+ p. 163

+ p. 164

+ p. 165

+ p. 166

+ p. 167

+ p. 168

+ p. 169

Te.[3]⁺
Een Visschers praetjen.aant.

Eens als Zieuwert Visscher van leden moe en mat,
Op den hooghen oort voor zijn laghe hutte sat,
Daer hy in't plat,, de zuyer Zee mocht beoogen,
Terwijl dat zijn maets aen de langhe touwen toogen,
Om te moghen,, de Visschen die daer niet op letten,
Bestricken met haer deurluchtighe netten,
Of haer fuycken setten,, op een hoeck van't landt,
En d'ander waren doende met neerstigher hant
Haer ghescheurde want,, met de naelde te boeten.
Dan hy eylaes, om zijn druck te versoeten,
Overdacht dese veerskens, als hy zijn Lief mocht vryen,
Om daer mede te ontdecken zijn heymelijck lyen.

O wreede Elsgen, ghy moocht u niet verstooren,

Met mijn giften noch gaven, en ghy wilt niet hooren,
Nae mijn bidden en smeken, dat achtende als wint:
T'is te vergeefs soo het water slaet op de clippen blint,
Aensiet mijn ellint, in dese stille nacht:
Al de Visschen zijn nu met slaep bevracht,
Het windeken waeyt sacht,, over de groote Zee,
Al de sterren aenden Hemel die sluymeren mee,
Dan ick eylaes, o wee,, mijn Liefde verhalende,
Ben den gantschen nacht onrustich malende,
Den slape palende,, heel uyt mijn hert,
Ghy moocht, en wilt my niet helpen uyt de smert,
Nochtans de dochter van Rochestert, achte my gheen schuyf:
Ick ben wel bemint vande dochter van spytige Duyf:
De Weduw' van Jan cuyf, heb ick om u versmaet,
Al was sy ront van borsten en billen, lieve maet:
Liefd' metter daet,, heb ick u willen toonen:
Al de Meyden die aen den hooghen dijck woonen,
Hebben sin in my, om de vreucht die ick gae stichten,
En sy prysen de Liedekens die ick can dichten:
Inden eersten u Nichten,, al zijnse groot van stam,
Die reeckenen dat haer geslacht van Neptuno quam,
Die de Zee, al wasse gram,, cond stillen met macht:⁺
Dan wat baet my al dit, als ick van u veracht,
Lief Elsgen veracht ben? wie sou sulcx hopen?
Jae dat ghy (o wreede) voor my gaet lopen,
En versmaet alleen t'nopen,, van mijn Liefde vierich,
Ick heb u de zood ghesonden, ick ben niet gierich,
En sal u goedertierich,, noch wel senden meer,
Van ons eyghen vangst, mach ick comen weer,
Die ick ginsen veer,, heb laten bewaren,
In tienen korven, en houten vis-karen:
En mijn maet Hermen die heeft noch inde hoecken,
Ses carpers, twee brasems, en drie snoecken,
Dan noch spiering, en pos alsoo veel als zant:
En behalven al dit, heb ick noch goet verstant,
Om de mosselen op strant,, te soecken en vinnen,
Daer peerlen in legghen: oock can ick vinnen,
De slacken daer binnen,,in is de coleur van cramosye,
Waer loopt ghy? comt lijt toch, dat ick u vrye,
Wol fijn als sye,, daer de coleur op sal werden gheleyt,
Die wort nu al t'uwen besten bereyt,
Daer ghy boven ander Meyden me sult gaen prijcken,
Wol, daer schuym van witheyt niet by is te gelijcken,
Die eertijts Hanneken de Herder uyt goeder jonst,
My heeft gheschoncken tot vereeringh vande const,
En seyde op't ronst,, hout dat tot een danck,
Om dat ghy de eerst zijt die mijn arbeydt verlicht met sanck,
daer nae heb ick die lanck,, in manden bewaert,
Om u weder te schencken nae der Liefden aert:
Maer ghy seer tsaert,, om dat ick sou gaen verloren,
Hebtse niet willen ontfanghen, maer stopte u ooren,
Om dat ghy niet sout hooren,, hoe't met my gaet,
dat is, jae dat is dat aldergrootste quaet,
Loopt wech, en gaet met de conste swermen,
Elsgen die veracht u suchten en kermen:
Waerom ocharmen,, om dat ick ben een onnosel guyt?
Te weten, een Schipper van een cleyne schuyt?
Die niet weet dan van oude netten en cromme hoecken?
Denckt dat u Oom oock soo zijn cost placht te soecken⁺
Al heeft hy nu rijckdom in kisten en vaten:
Of steurt ghy u, om dat scheel Neel gaet blaten,
Datse my heeft inghelaten,, soo meenighen nacht:
Seecker om haer te vryen heb ick noyt ghedacht,
Al gaetse haer teghen ander Vrysters roemen,
Dat ick haer dick ghebracht heb schoone bloemen,
Nochtans heb ick haer noyt begeert noch bemint,
Of God gheef dat ick altijt heb inde wint,
En nimmer met de Nimphen moet hebben peys,
Jae dat ick het Schip verlies op d'eerste reys,
Dat ick in Zee coom, soo ick loghen heb vertelt:
Maer wat doe ick? Mijn sin heb ick ghestelt,
Te reysen over Zee, door golven en baren,
Daer noyt Visscher noch Zeeman heeft ghevaren,
Daer wil ick voort beswaren,, vant verdriet vluchten,
Voor den duyvel in Noorwegen, in vreemde gehuchten,
Of in Indien om Papegays tonghen te halen,
Dan wat segh ick? Hoe mach t'verstant dus dwalen?
Sullen de ghedachten in vreemde palen, over Berch en Dal,
Waer mijn voeten gaen, my niet volghen over al?
Men schout de regen, de wint, en de hetten des Sons,
Maer de Liefde niet, die blijft altijt by ons,
En sal goet ronds,, met my werden begraven,
Of wil ick vanden dijck, om t'woede hert te laven,
Springhen int water, en my selven verdrincken?
O ghy Zee Goddinnen wilt mijnder ghedincken,
En gracy schincken,, als t'water my wech sal spoelen,
Dat mijn brandende minne oock mach vercoelen,
En datmen hooren over een deel Jaren,
Inde groote Schepen die van Oosten comen varen,
Den heeschen Stuerman vande Compange schreeuwen,
Sijn volck vermanende, o Mannen als Leeuwen,
Dout op het roer, en hout nae stuerboorts wal,
Daer leydt de gront, daer de Visscher had het misval,
Laet ons al,, doch daer voor houden wachte:
Die hem aen een ander spieghelt, spieghelt hem sachte.

Dusdanighe clachte,, met veel sotte wenschen,⁺

Zieuwert Visscher verhaelde, daer beesten noch menschen
Mochten aenhooren zijn jammerlijck claghen:
En terstont daer nae soo begont te daghen.

+ p. 170

+ p. 171

+ p. 172

+ p. 173

Te.[4]
T'lof van de Mutse.aant.

Nu wel op met vreuchden, ons kat heeft jongen,
Ick behoefde wel te wenschen om duysent tonghen,
Duysent pennen, en duysent verstanden wyselijck:
Want ick segh dat de Muts een soete neeringhe,
Teghen alle Philosophen meyningh en leeringhe,
Is wenschelijck, behaechelijck, goet en prysselijck.

Wech dan ghy Muse, ic wil van u niet zijn gehulpen,
Comt hier ghy aertige Meyskens, en jonge wulpen,
Helpt my t'lof van de Muts te deghen wicken,
Comt ghy speelluy die de Mutsdraghers verblijt,
Helpt oock ghy Schoenmakers, t'sal zijn u profijt:
Want de Mutse doet lopen veel schoenen aen sticken.
Comt spiegelblasers, cammesagers, huyve braysters,
Wel op couse-makers, snyders en linden naysters,
En ghy vinders van nieu fatsoen van cleeren,
Peerl-stickers, borduer-werckers, comt toch ghereet,
Passement-wevers, brenght al by dat ghy weet,
Om t'lof van de lofwaerdighe Muts te vermeeren.

Wat is de Mutse? Een begheerlijcke ghenegenheyt,
Met lust verblint, soeckende alle gheleghenheyt,
Om t'gebruyc van een waerde Vrouwe te verwerven,
Deur natuere beweghende de jonghe sinnen,
Tot het aengheboren werck, het spel van minnen,
Om verhoeden het menschelijck gheslachts verderven.

Nu is niemant ter Werelt soo mal of geck,⁺
Wetende dat het verderven sou wercken ghebreck,
Sal met vlijt om sulcx te beschutten trachten:
En elck weet dat de Werelt most vergaen,
Ten dede de Muts, die port het huwelijck aen:
Isse dan niet wenschelijck voor alle gheslachten?

Een die door gramschap een Mensch slaet doot,
Wort die niet gheacht voor een Moordenaer snoot?
En gestraft na de Wet met des scherprechters swaert?
De Mutse aensiende, de menschen verminderen,
Is begeerte om telen barvoete kinderen:
Contrary vant quaet, is dat niet prysens waert?

Iemant mocht segghen, prijst ghy de manieren,
Vande Muts draghers, die als ontsinnighe tieren,
Int spreken, int suchten, in hippelen of gaen,
Met ooch wincken, hant duwen, en cussen de clinck?
Jae men vint ter Werelt gheen soo sotten dinck,
Soot de Liefste gheboodt, het worde van hem gedaen.

Het middel en beginsel van al datmen doet,
Wort ghepresen om het eynde, soo dat is goet:
Want half ghedaen werck, toontmen geen sotte Clercken:
Al sloven dan dees Vryers, die de Mutse draghen,
Dach en nacht als sotten om haer Lief te behaghen,
Ten houwelijck strecken al haer sotte wercken.

Nu is het houwelijck immer soo seer van noot,
Tot nootdruft des levens, als wijn, water en broot:
Ist dan niet recht datmen daer af lof en prijs seyt?
Prijst oock dan de Mutse, wantse stroyt het pat,
Al isser sotheyt mee vermenght, wat schaet doch dat?
Op bequame tijt sot zijn, is de meeste wijsheyt.

Alder wysen wijsheyt is niet waert een boon,⁺
Al haer wijsheyt maeckte niet een jonghe Soon,
Dan dees bequame malheydt is alle wijsheydts Vader,
Hier uyt zijn ghesproten al dees groote cadetten,
Al die Aristoteles broeck opt sware hooft setten,
Die des Muts werck laeckt, laeckt ons allegader.

Laetse praten datse willen, sy weten anders niet
Te segghen, dan dattet is een gheneughelijck verdriet,
Een verstandighe dwalingh, een rasende blyheyt,
Een hope vol sorghen, een lieflijcke vracht,
Een willighe slaverny, een goe wil sonder macht,
Een quellende vreucht, een ghevanghen vryheyt.

Van wit en swert menght de Schilder graeu,
Heet vermenght met cout wort van passen laeu,
Die noyt bitter en proefde, weet niet wat soet,, is,
Edick en suycker gheeft een smakelijck suer,
Harde steen en weecke kalck maeckt een vaste muer:
Hier uyt sietmen dat de Muts niet quaet,, dan goet,, is.

Godt Almachtich, Schepper aller dinghen,
Heeft deur natuere daer toe willen dringhen,
Doe hy Eva schiep om te wesen Adams maet,
Segghende dat het leven sou wesen vol rouwen,
Sonder het gheselschap van waerde Vrouwen,
Dus moet de Muts goet zijn, of werckt Godt quaet?

Daer en boven heeft hy geboden datmen sal begeven,
Vader en Moeder, en het lieve Wijf aencleven,
Om te wassen en de Werelt te vermenichvuldighen,
Seght nu ghy neuswyse soo ghy leght inde loech,
Is dese reden u noch niet crachtich ghenoech?
Om al de sotheyt vande Muts-draghers te ontschuldighen?

Is waer het segghen van veel cloecke verstanden,⁺
Om het ghemeene spreecwoort in verscheyden landen,
Dat God noch de natuere geen dingh maeckt om sus,
Waer toe dienen ons dan de prickelende leden?
Waer toe zijn nut der vrouwen aentreckende seden?
Waer toe is dan ghevonden die lieflicken Cus?

Om de mensch te steken als een paert met sporen?
Om ons sonder ghebruyck tot lust te becoren?
Of om t'Paes-bort te cussen inde Kercke?
Neen seker, sy doen ons inwendich vermaen,
Dat wy moeten als ons ouders hebben ghedaen,
Ons pont niet begraven, maer stellen te wercke.

T'welck gheschiet doort houwelijck dat Godt ghebenedijt,
Dat sonder de Mutse niet waert is een mijt:
Want sonder Liefden machmen houden gheen goedt huys,
En de Mutse is eensdeels der Liefden fondament,
Als die Liefs ooghen op Liefs ghebreken verblent,
T'fondament gheschaert, deuch t'bouwen niet een cruys.
Ghy sult niet meenen als t'houwelijck is geknocht,
Dat de Muts dan zijn heylich avondt heeft volwrocht,
Als niet meer nut de ghehoude persoonen:
Neen, neen: Want als de Muts verliest zijn cracht,
Soo comt terstont twist ende tweedracht,
En vercieren de hoofden met doorne croonen.

Daer de Mutse deur verachtingh is versleten,
Comt Suermuyl en Pruyler dick ten eten,
En Crackeelken loopt over het huys en bast:
Maer daerse altijt blijft in eenen doen,
Ist soete Lief comt te bed, en gheeft my een soen,
In hoe langh hebt ghy mijn borsten niet ghetast?

Soo veel de deucht beter is, dan archeyt listich,⁺
Passeert dees vreed makende sotheyt de wijsheyt twistich,
Is de menschen oock veel nutter en bequamer,
De eenvoudighe vrede maeckt rijck en overvloedich:
Twistende Wijsheyt maeckt de swaerden bloedich:
Welck behoort ons dan te zijn aenghenamer?

Tis niet ghenoech dat wy hebben bewesen,
Dat de Mutse goet is en waerdich ghepresen:
Maer willen oock met exempelen verclaren,
Datse de vreese verjaecht van Hel, Duyvel en doot:
Datse Wijsheyt verleent, en hulp ter noot,
Is ghevende al haer trouwe dienaren.

De Mutse deed Jacob dienen trouwelijck,
Seven Jaer om te cryghen ten houwelijck,
Sijn Ooms dochter Ragel, de jonghste gheboren:
Maer Lea hem toe ghestopt zijnde door bedroch,
Liet hem niet verdrieten om te dienen noch,
Seven Jaer, om te cryghen zijn uytvercoren.

Ist waer dat van Amadis is gheschreven?
Welcke feyten van wapenen zijn door hem bedreven?
Om Oriane zijn Lief te dienen en behaghen?
Hoe menichmael zijn lijf in perijckel ghestelt?
Om haer te verlossen of beschermen voor ghewelt,
Ten exempel van alle Eelmans die de Mutse draghen.

Orpheus heeft niet ghevreest te gaen inde Hel,
Om zijn Lief te lossen met zijn snaren spel,
Uyt Plutoos handen, diese hem had ontschaeckt.
Leander en dochtet gheen arbeyt te wesen,
Alle avont te swemmen nae de Liefste ghepresen,
Door de Zee Hellesponte heel Moeder naeckt.

Pelops heeft Hippodame, van gierigher aert,⁺
Met gulden Appelen ghetoeft den snellen vaert,
Dies hy haer tot prijs met loopen heeft ghewonnen.
Acontius desghelijcx met listighe treecken,
Sijn Lief het woort van trou dede spreken:
Door de Muts is menich stout en listich feyt begonnen.

De Mutse heeft Chymons verstant verweckt,
Die te voren als een plompaert worde begeckt,
Soo haest hy Ifigene had sien slapen int groen:
Dies hy veel wijsheyts leerde in corte tijt,
Hanterende Boecken, wapenen, en t'Hof met vlijt:
Want lust maeckt arbeyt licht, en doet wel spoen.

De Godt Jupiter deedse veranderen in een Stier,
In een Swaen, in een Arent, en menich ander dier,
Inde ghedaente van Amphitreon ginckse hem stellen,
Mercurium constse met een Bocx huyt bedecken,
Apollo het wesen van een Herder aentrecken,
En noch veel meer, dat te langh is om vertellen.

By de menschen schijntse niet soo crachtich te zijn,
Al maecktse altemet, tis onder menschelijck schijn,
Een Bock sonder hoornen, een Esel sonder staert,
Dan sy kan veranderen uyter maten wel,
Een swarte huyt in een schoon blanck vel,
En maecken van een graeuwe, een schoone swarte baert.

Tibullus Propertius met gulden tonghen,
Hebben veel schoone vaersen door de Muts ghesonghen,
Die waerdich zijn met gouden letteren te schryven:
Ovidius draghende de Mutse goede jonste,
Heeft daer door gheschreven der minnen conste,
Dies zijn naem in eeuwighe ghedachtenis sal blyven.

O lofwaerdighe Mutse, oorsprongh alder deucht,⁺
Ghy hout de ellendighe Werelt in ghestadige vreucht,
Ghy verjaecht kyvage hateringh en tweedracht mede,
Als de Vorsten t'Lant bedurven hebben met Oorloch verwoet,
Ghy maeckt door een huwelijck al de saeck haest goet,
En brenght deur u goetheyt weder pays en vrede.

Ghy maeckt den jonghelingh die u draecht,
Stout, sterck, cloeckmoedich, en onversaecht,
Ter wapen vroom, luchtich, en rat ter hant,
Ghy leert hem dichten Refereynen Rondelen,
Minne-brieven, Balladen, Liedekens en spelen:
Ghy scherpt de sinnen, en oeffent het verstant.

Ghy leert slaen op Herpen, Chyters en Luyten,
Blasen op Cromhorens, Schalmeyen en Fluyten,
Daer toe de Musijcke op de mate singhen,
Een allemande dansen voor de vuyst,
Een passemede treen op de passen juyst,
Lustighe spronghen inde galjaerde springhen.

Den Vrecken doet ghy spelen de gilde,
Een tamme Voghel verandert ghy in een wilde,
Een aertich geest maeckt ghy haest van een molick,
Den slaperighen Luyaert cont ghy houden wacker,
Van een slordigert maeckt ghy wel Jan de Backer,
Den swaermoedighen peynser doet ghy singhen vrolijck.

Ghy zijt de Vryers by nacht een lantaern,
Een uyrwerck dat de Vrysters doet wachten gaern,
En een oorsaeck om lachen voor de Kanne-kijckers,
Een renten daer hen de Coppelaers op generen,
Een recept om des nyders hert te verteren:
Matery om dichten voor de Rethorijckers.

Om de Cramers niet te slachten, die achter landt loopen,⁺
Haer waer seer prysende, diese willen vercoopen,
So heb ick dit hier by te laten ghedacht:
Want het brillen vercoopen ben ick al moe
Sonder ghelt, en gheven de huyskens toe:
Kijckt door de vingher, bid ick, gheen fauten acht:
Hier hebt ghy t'eynt Lief, maer niet daer gy na wacht.

+ p. 174

+ p. 175

+ p. 176

+ p. 197 [= 177]

+ p. 180

+ p. 181

+ p. 182

Te.[5]
Strijdt tusschen Waerheyt en Schijn.aant.

Hier voormaels heeft Waerheydt seer groote veede,
Tegen ydel Schyn haer oude vyandin gedragen,
En om dat elck (so het scheen) zijn macht wijt spreede,
Groote giften belovende om te bejaghen,
Veel menschen diet met haer wilden waghen,
Hebben al die werelt (tot elcx schaed) aen den dans gebracht:
Niet alleen slechte burghers van cleyne macht,
Maer oock groote landen, en machtighe steden,
Bemoeyden haer met dees verdervende tweedracht,
Sommighe volchden de Waerheyt geleyt met reden,
En ander hebben ydel Schijn als God aenghebeden.

De afcomste was deses twists eerste ader,
Elck roemde uyt den hemel te zijn neder ghevloghen,
D'een noemde Juppiter, d'ander Dis haer Vader,
Bey waren sy schoon, dan die starende ooghen,
Worden meest al door t'schimmeren bedroghen,
De heyrcracht daer elck op had zijn wijck,
Waren in als seer verscheyden en onghelijck,
Des Schijns volck was veel meer int tellen:
Maer nieuwe Crijchsluy uyt menich Coninckrijck,
Des Waerheyts, veel geschicter in ordonnancy te stellen,
Altsamen wesende vrome en versochte ghesellen.

Schijn had haer prysen in allemans ooghen gestelt,, bloot,⁺
Daerse mede pronckte, seker schynende heerlick,
Daer liep t'meeste volck toe met ghewelt,, groot:
Want t'waren rijckdom die elck is begeerlick,
Moeyelicke eere, ende Wellust deerlick,
Regeeringe van Rijcken, daer men veel om twist,
De Waerheyt toonde een ghesloten kist,
Die sy heylich noemde, van louter gout ghesleghen,
Met orientael steenen verciert, niet door constenaers list,
Daer (so de wijse segghen) salicheyt in was gheleghen:
Luttel menschen bekent, en van weynich vercreghen.

Bequame mannen om handelen groote saken,
Hebben menichmael benaersticht met groote vlijt,
Vrede tusschen dese doorluchtighe vrouwen te maken,
Om dat het scheen te strecken tot het ghemeen profijt:
Maer als dit nu vorderde niet eene mijt
Is t'samen gherockt d'Edeldom, en derde staet,
En nae dat vande sake veel was ghepraet,
Van ginsen en weder, over beyde syen,
Is ten laetsten besloten door ghemeenen raet,
Om t'lant van langduerend oorloch te vryen,
Door een slach t'ongheneselick lit af te snyen.

Dese conditien zijn haer dan voorghestelt,
Datse beyde souden comen op een bestemden dach,
In een vlack, open, onbelaechelick velt,
Elck soude haer stercken, soo sy aldermeest mach,
Om malcanderen te leveren een vryen slach,
Wapenen mocht elck kiesen so sy haer wilden weeren,
T'samen een Rechter haers geschils souden sy ordonneren,
Loon nae wercken sou hebben elc, en elcks bemindere,
De verwonnen worden ghebannen t'haerder oneeren:
Met een Lauren Crans ghecroont de verwindere,
Des eens profyt, is des anders hindere.

Nae dat het voormelde haer beyden behaechelijck,, was,⁺
Hebben de plaetse des slachs beteyckent terstont,
Tot Sonne-velt, van den Rechter elck traechelijck,, was
Om uyt te spreken haers herten gront,
Dan noch besloten met ghelijcke mont:
Dat Hercules daer toe wel was de bequaemste,
Die behalven dat hy van Monster dwinghen was de befaemste,
Was ooc eerwaerdich om de graeuheyt zijnder haren,
En sonder wedersegghen in wijsheyt de vernaemste,
Int ghebruyck der dinghen geen so versocht en ervaren,
Boven alle anderen die in die tyden waren.

Doe sy nu haer leghers te velde sloeghen,
Op een Sondach wesende de bestemde tijt,
Soo duncket my noodich hier by te voeghen,
Hoe dat elck gheciert had met alle vlijt,
Haer persoon en haer volghers, om te comen int crijt,
Schijns omhangen waren claer oochsienlijc blinckende,
So dattet doort flitteren de oogen was minckende,
Gheborduert met veel laberintighe stricken,
Verschildert met Troinges nae t'leven winckende,
Vermakende de ooghen met ghetapisseerde sticken,
De sinnen met devysen en nieuwe quicken.

Haer wapenen (meest zijnde van schillen van boomen,
Ja van papier ghepapt, en fraykens bereyt,
Of leder van de rugh van een Buffel ghenomen)
Waren met blatgout properkens omme gheleyt,
Met veelderley coleurkens over ghespreyt,
Self wasse vermomt, gheschildert, geblancket,
En had een schoone doeck op haer hooft gheset,
Niet veel schoonder isse als t'Apen gheslacht bloot:
Dus trockse te velde met een ghemaeckte tret,
Voor haer gingh waens bedriechelijcke macht,, snoot,
En dicht achter aen volchde selfs behaechelijcke pracht,, groot.

Voort wasse omringhelt met swarmende hopen,⁺
Een wonder lust, voor al die gheen diet saghen,
Van sterrekijckers, waerseggers die droomen vercopen,
Geboort-schryvers, hantkijckers, die nergent na vragen
Van Advocaten, Voorspraken die de pleytsac dragen,
Dreck-roerders, piskijckers en Alcumisten,
Oproerighe Predicanten, vernuftighe Sophisten,
Disputerende ketters, diet al wel weten,
Van Histori-schryvers die haer Papier verquisten
Om der levenden Coninghen lof uyt te meten:
Met meest al de oude en nieuwe Poweten.

Dan noch een groot deel verraders en verclickers,
Waerden, Roffianen, puystighe kannekijckers,
Schoon praten, pocchers, vrattighe panlickers,
Snorckers, coppeldrayers ende pluymstrijckers,
Beyermans, dansers, speelluy, musijckers,
Aessack-speelders, Guychelaers, aertighe bedriegers,
Jan de backers, roockmakers, en overvlieghers,
Bedelaers, prachers, onder luyaerts Regiment,
Lantloopers, Heydens, seer groote lieghers,
En men seyt dat veel Reusen daer waren ontrent:
Dan noch wel duysent Monsteren my onbekent.

Superstitie de Overste vande hindertocht,, was,
Onder wien dat ghespoocken en onvermaende gheesten,
Nachtmerrien, schimmen, en menich ander gedrocht,, was,
Colrysters, weermaecksters, van donderende veesten,
En ontallijcke opinien van devote beesten,
Swaert noch spies hadden dees ydel buycken,
Dan gheweeren tot verlacken, en by nacht te ghebruycken,
Als Herpoen-ysers, voet-anghels, lymtacken vuyl,
Haecken, stricken, hoecken, vallen, cubben, en fuycken,
Dan noch veel meer van sulcker hant ghetuyl:
En in haer vaendel was gheschildert een Uyl.

Waerheyt hier teghen voerde een wackere armeye⁺
(Liet waeyen in een wit vaendel, een Son schynende claerlijck)
Rustich onbecommert sonder ghetier of gheschreye,
Edel, grootmoedich, grootdadich, eenpaerlijck:
Den vrienden bequaem, den vyanden vervaerlijck,
Met Harnas waren bedeckt haer borsten stout,
Van louter metael, coper, silver, of gout:
De hoofden ontdeckt, de voeten naeckt op d'aert,
Stellende onbeschroomt de luchter handen bout,
Met een Boeck, inde plaets van een schilt, bewaert:
Inde rechter hant had elck een scherp snydent swaert.

Niemant had vreemt of gheleent ghepronck,
Dan inde cruyn van elcx huyfken om thayr op te binnen,
Stont een diamant, die uytnemende blonck,
Selfs lietse haer inde viercante slachoorde vinnen,
Tusschen Naersticheyt en Trouwe, haer gesellinnen,
Als een Goddelijck wesen, hubsch langh van persoon,
In wit ghecleet, waer door den dach seer schoon,
Op haer onbesmette leden was deurlichtich,
D'armen naeckt, opt vrolijck hooft een ghesternde croon,
Die stralen haerder oogen (die groot waren) schichtich,
Waren suyver, snel, scherp, claer en deursichtich.

Die hayren over t'gheheele lichaem fluysterende,
Hebben claer schynende stralen (als de Son) uyt gheschoten,
De ooghen der ghemeente seer verduysterende,
Jae heel verblint, en gansch toeghesloten,
Haer Overste Capiteynen en bontgenoten,
Volchden met gheschicktheyt stil en bequamelijck,
Daer aen de goe Rechters en Wet-gevers betamelijc,
De Philosophen wesende van het eelste gheslacht,
D'oprechte Keysers, Coningen en Vorsten voornamelijc,
De Lansknechten die eer en eet wel hebben betracht:
Oock de Doctoren die bekent is der natueren cracht.

En noch (dat u immer soo wonder sal gheven)⁺
Veel die wijngaerden snoeyen, en Ackers bouwen,
Schaepherders die eenlijck op de heyde leven,
Boeren die Verckens en Koeyen houwen,
Visschers die in Zee op Godts ghenae vertrouwen,
Boumeesters die met deuchdelijcke pracktijck,
De landen beschutten met Sluys, Molen, en Dijck,
Alle vinders van consten nut en waert,
Waer door het volck wort deuchdelijck en rijck,
Sijn altsamen Waerheyts trouwe dienaers verclaert:
Sulck Heer, sulck Knecht, sulcke Vrou, sulcke Maert.

Hier onder vermenghde haer met wondere frayicheyt,
T'soete gheselschap der neghen Goddinnen eerlijck,
Hant aen hant dansende met cuysche gayicheyt,
Besichtichden (singhende) de slachoorden weerlijck,
Beswaert met gheenderhand letsel deerlijck,
Hadden geen uyterlijc geselschap om haer te bevryen:
Voor de Orden gingh Momus dapper int stryen,
Ghesproten van Nemesis uyt Mercurius zade,
En soo hy een deursichtich Godt is, tot allen tyen,
Verspiende der vyanden aenslaghen, ganghe en beslot van rade,
Op haer consten, stricken, netten wackerlijck slaende gade.

Aldus elck versien na zijn manier van wapen,, was,
End' d'oorden gheschickt om den slach te aenheven,
Int aensien van veel volcx, dat gecomen om gapen,, was:
Nu het teycken datmen beginnen sou zijnde gegeven,
Isser terstont groot rumoer bedreven,
Inden eersten aenvangh met een seer grooten loop,
Vande Adelbors en voerders van ydel Schijns hoop,
Die met schreeuwent geluyt quamen aen prangen,, ras,
Om de Waerheyt te binden of te gheven doots noop:
Want de victory docht haer niet swaer te erlangen,, was,
Als het hooft gheslaghen ofte ghevanghen was.

Aen Waerheyts Capiteynen is hier ghebleken,⁺
Datse vrome Hopluy waren over ghehoorsame knechten,
Van zijn stede is niemant te rugghe gheweken:
Maer Momus de aldervoorste in't vechten,
Sulcken vreese onder Schijns volck aenrechte,
Roepende seer luydt nae ouder wennisse:
Jae ghy doove Monstren, des Werelts schennisse,
Sal de heylighe Waerheyt soo van u zijn ghegroet?
Ick sal u haest brenghen tot beter kennisse:
En met een tradt hy toe gheheel verwoet,
Slaende inden hoop met een grammen moet.

Als hy daer nu veel had ghewont en deursteken,
Ghebuylt, gheblaert, deur't onsacht wrecken,
Had lust in haecken en stricken te breken,
En de grijnsen daer sich de vyanden me decken,
Van haer mismaeckte bachuysen te trecken,
Om elck wat sy waren te toonen openbaerlijck,
En hoe veel t'Schijn scheelt vande Waerheydt claerlijck,
Op dat Schijns regiment hier door mocht minderen,
En dat haer gespoock niet meer sou zijn vervaerlijck,
Dan die door boose wercken haer ghewissen hinderen,
Devote Priesters, oude suffen, en jonghe kinderen.

Men seyde dat Momus was hondert handich,
Om dat hy inden slach was strijdbaer boven maet,
Vroom, gestadich, stantachtich, neerstich, verstandich,
Onbeweechlijck, verachtende spot en smaet,
Segghende vry t'ghebreck dat elck een mistaet,
Onterchlijck, onroerlijck, teeder int vermoen,
Ruyckende soo haest Schijn yet quaets wil doen,
Hoorende haer blaffent ghecruys en ghecras,
Voelende wat dat uyt haer eyeren sal broen,
Door een dubbele huyck siende wat sy heeft in haer tas:
Als een Godt die uyt den Hemel ghesproten was.

Ten laetsten als den slach tot den ondergangh der Sonnen,⁺
Gheduert had, de vyanden verstroyt en gheslaghen op de jacht,
Is Schijn ghevanghen, als zijnde overwonnen,
En inde teghenwoordicheyt van Hercules ghebracht,
Die hooch verheven sat, als een Rechter van macht,
Daer hy al de gheschiften had moghen aenschouwen,
En soo sy beleeft is boven eenighe ander Vrouwen,
Bad dat haer een dienst by hem worden ghejont,
Om in eeren bedecktelijck haer staet te onderhouwen,
Maer Waerheyt nae crijchs-ghebruyck eyschte terstont,
Datmense sou bannen nae luydt het verbont.

Doe sprack Hercules, nae dat hy had doen ghebieden,
Door een Roeper, dat elck ghehoor soude gheven,
Met een heldere stemme voor alle de lieden,
Deses ghelijcke woorden hier nae gheschreven:
De Waerheyt, grootmoedighe Vrouwe verheven,
Moet ick met recht den Lauren crans toe schryven,
En begeer datse altijt by my wil blyven,
Momus (om dat hy haer eere dapper heeft bewaert)
Sal trouwen tot zijn Bruyt die bloem der Wyven:
Schijn wort met willich bannissement beswaert,
Datse nerghens sal woonen dan op allemans haert.

Uyt de ghemeente salse niet door onghelijckheyt,
Uytghesondert zijn door coleuren of cleeren reyn,
Noch door afcomste, eere of eenighe rijckheyt,
Dan slechs met der sinnen bewijs alleyn.
Nae dat Hercules dit had ghecondicht pleyn,
En zijn Adel sulcx voor goet was aenschouwelijck,
Soo begonst elck te mommelen van dit houwelijck,
En de Waerseggers stonden in groot beswaren.
Om datse wel wisten en voorseyden trouwelijck,
Soo verre men Momum met de waerheydt gingh paren,
Datse onghetwijffelt vervloeckte Haet sou baren.

Urania de wijste van de neghen Goddinnen,, soet,⁺
Seyde t'waer ons nochtans leet waert achter gebleven,
Want wy Jupiters kinderen in s'Hemels tinnen,, vroet,
Hebben Haet overlangh by ydel Schijn gheschreven,
En de Waerheyt met Momo inden Hemel verheven,
Daer de Waerheyt ter eeren een Kerck wort ghebout,
In wiens ghevel men desen Tytel aenschout,
Om datmense wel sou lesen van veer,
Gheschreven met groote letteren van gout:
Waerheyt goet rondt,, spreeckt nae de mont,

Noch Joncker noch Heer.

En t'ydel ghecrijt,, van spot of nijt

set sy in haer deer.

+ p. 183

+ p. 184

+ p. 185

+ p. 186

+ p. 187

+ p. 188

+ p. 189

+ p. 190

Te.[6]⁺
Van den Os op den Esel.aant.

Elck spieghel hem selven: Wat zijnder al sotten.
Niemant heeft ghelt, en elck wilt potten.
De Pitter heeft zijn Saterdach wel ghevast,
Hy heeft het taye vel opt bed verrast,
Nu mach hy zijn eyeren gaen legghen uyt.
En Vrou mallemoyrock die is de Bruyt,
Wat salmen inde Bruyloft al vreucht bedrijven.
Help Venus welcke vier moye Wyven,
Sullen woonen daer t'Bagijnken creech een clater.
Een Visscher die hout hem altijt by t'water:
Maer wat past den Otter op zijn fuycken of netten?
De Pottaert sal al de aenslaghen beletten,
Wie heeft dat costelijcke stal ghehuert?
Het beste Heynst; noch comt daer inde buert.
Sijt gheduerich in Liefden, vierich mijn Lief bemint.
Wel wat? Hoe dus grof? De Dochter met kint?
Giet op de vis, de ketel is gheschuymt.
Hy sal trouwen twee vrouwen, wat gater voor de ruymt
Het is hem groote eer, conde hy slechs swyghen.
Hoort toch, wat tydingh isser van de vyghen?
Hier over in t'lant is alle dingh goet coop.
Verteert u ghelt, loop Coopluy loop.
Hier voormaels was u gheen wijn te dier,
Nu souden wy wel drincken hadden wy slechs bier,
En houdent met de seckte der peuselaristen:
Tot Reymkens hoortmen t'ghelt te verquisten,
Die geeft de vaen om een stoter, t'onbyten voor drie groot,
De kan is uyt, helaes, Aef is doot.
Scheyden, scheyden, dat is een bitter lot.
Jae als een hooft scheyt van een schavot,
Godt heb de Ziel, het moet zijn ghescheyden,
Wat gaender al Schapen onder de Bocken weyden,
Ende de meeste Esels die ryden op Muylen.
Sint Jobs Heynsten zijn meest lamme guylen.
Maer wie drijft de luy om de schrift uyt het lant?
Dat doet de Waerdin met haer bevende hant,⁺
Beefde soo haer stem, sy soude wel singhen.
En of een Meyt haer vleysch niet mocht bedwingen,
Sou sy daerom terstont moeten wesen een Hoer?
Ocker ghy zijt mal, ghy slaept by u Moer:
Maer u Suster sliep liever by onse Rutgert.
Het gheloof is uyt, vraghet Paep Lutgert,
En op Pater noster wil niemant borghen.
Wat heeft een Man oock al te besorghen,
Die een huys vol kinderen heeft, en seven pleyten.
Noch zijnder (soo ick hoor) meer beesten dan geyten,
Die onder den kin draghen een grauwen baert.
D'onbekeerde sinte Pouwels die is vervaert,
Hy derf sonder knechten niet slapen inde stadt,
Maer wou dat hy daer vijf of ses vaendelen hadt.
Dan de Visch-teven roepen met veel gheschals,
God gheef alle dieven een bast om haer hals.
Hoe is de wint, is sy West ten Noorden?
Een gifte is beter dan duysent woorden,
Dat segghen dees Meysgens die trouw begeeren.
Alle Jaers isser een nieuwe snof van cleeren,
De Vryers draghen nu langhe lyven, corte broecken,
De Vrysters draghen meer huyfkens dan doecken,
Langhe lubben met nauwe cleyne kraghen.
Dat Meester mijn niet weet, dat sal hy wel vraghen,
Gheen beter dan hy, om een maeltijt te bereyen,
Hy laet de spijs op brenghen met vier schalmeyen,
Daer toe isser musijck of choorsang ghesonghen:
Saecht ghy niet hoe die mommekens spronghen?
Wie viel in't slijck? de soetste van hen allen,
Hy woude dat hy in't water had ghevallen,
Om haer te behaghen die hem schanck de Mutse:
Menich soeckt een beytel, en vint een gutse.
Ramp heb de coppelerse die my heeft bedroghen:
Beter by een Uyl geseten, dan by een Valck ghevlogen.
Maer had Jan gheen Wijf, hoe rijck was hy dan:
Nu heeft hyer een, nu is hy een Man,
Daer is hy aen ghebonden, als een hont aen een zeel.
Een cruysgen op de borst is een fray juweel,⁺
Dan niemant begeertet in't hert te draghen.
Van te veel heb ick noyt Vrouw hooren claghen,
Sy moghen wel meer, maer moeten dick te vreen,, zijn.
Dirck mach gheen Vrouwen sien, hy moet een queen,, zijn.
Hola, haest u, haest u, of de pot loopt over.
Marten wil rijck schynen, en is een arm slover,
Daerom bordeert hy zijn cleeren met fijn crackeel,
Al schijnt het voor sommighe te wesen fluweel,
Seecker ten is al gheen gout dat blinckt.
Ruyckt Musceliaet, mijn dunckt datse stinckt,
Of sy stincken ten minsten die daer me belaen,, zijn.
Ons Kosterken dat moet een vreemt haen,, zijn,
Die seyt dat de Vryers niet comen ter Kercken
Uyt devocy, maer om op haer Lief te mercken,
Of sy mochten cryghen eenighe leus of winck,
Dat de deur tavont sal staen op een clinck:
Comt als ghy placht, ick sal u laten in.
Basta, hy heeft een Meysgen getrout nae zijn sin,
Duysent gulden te min, is eer gheseyt dan ghetelt:
En Douwen nam een Wijf, niet dan om haer ghelt,
Nemende haer beurs inde hant, seyde, wellecom Lief.
Meester Cagnaert wil niet waken, hy heeft een brief,
Al doen't ander Meesters, verstaet ghy dat?
Die hebben Officien te bedienen vande stadt.
Hy is een Advocaet van't Hof, noyt wyser gheboren,
Van zijn leven heeft hy noyt Proces verloren,
T'een seyt hy self, t'ander het volck.
Soud' ick Ludewina vryen, ick behoefde wel een tolck,
Soo veel termen bruycktse in't diviseren:
A la mode de la court, is al haer useren:
Sy seyt altijt van te houden de graviteyt,
Maer ick, niet wetende wat dat is gheseyt,
Seg, hout wat ghy wilt, maer ick wil t'huys.
De motten dat is een vuyl ghespuys,
Die eten mijn cleeren als ick die niet en draech.
Het beleefde volck comt al uyt den Haech,
En t'Amsterdam woonen meest plompe Boeren,⁺
Behalven sommighe, die wil ick niet roeren,
Of sy souden mijn hooft wel kemmen met een stoel,
Nu adieu Maert, inde Mey ist coel.
Blijft ghesont,, t'alder stont,, laet de Mol delven:
Die hem stoort,, als hy dit hoort,, die melt hem selven.

Eynde van de Tepel-wercken.

+ p. 191

+ p. 192

+ p. 193

+ p. 194