Die ridderlycke reyse van heer Lodewijck Vertimans van Bolonien

Om te reysen te paerde oft te voete oft ter zee int heylighe landt.

NU suldy hooren inden naem gods die wil varen ouer zee mach trecken door menigen weghe beyde te water ende ooc te lande na dat lant ghelegen is daer hi wt trect vanden welcken al meest vergaderen int eynde deen metten anderen. Ende ic en sal niet vertrecken alle steden dorpen ende casteelen daermen door trecken moet derwaert, want het soude te lanck risen. Maer alle die sonderlincste ende vermaertste steden al daermen gaen moet den rechten wech. Jnden eersten die coemt van westwaert als van Jngelant, van Yerlant, van Scotlant, oft van noortweghen, hi mach gaen op dat hi wil door Almanien ende door Ungerien, dat paelt aent lant van Paulanen, ende aent lant van Pannonyen ende van Flesien. Ende weet dat die coninc van Hungarien is een heere seer machtich ende weerdich van prise, ende hout seer veel lants, want hi hout Hungarien Salcionien ende dat meeste deel van Commanien ende Bulgarien datmen heet tlandt vanden Buggheren. Ende hi hout ooc een groot deel vanden conincrijc van Rossien, daer af heeft hi ghemaect een hertoochdom dat gaet totten lande van Juslau, ende paelt aen Pruysen.

Door dit lant so reystmen door die stadt van Cypron ende neuen den casteele van Reyborges ende door Maleuille die staet inden eynde van Hungarien. Ende daer vaertmen ouer die riuiere Denouwe Die riuiere is groot ende neemt haren oorspronc in Amanien onder die berghen van Lombaerdien waert. Ende si ontfanget in haer xl. ander riuieren, ende loopt recht door Hungarien, door Griecken ende door Tartaren ende valt in die zee ten oosten waert so stijf so dattet water zijn soeticheyt hout wel xl. milen verre sonder hem te mengen metten water der zee, daer na so comtmen te Belle graue. Ende so coemtmen in dat lant der Bugghers, ende daer gaetmen ouer een steenen brugge die op die riuiere staet van Mayroye, ende dan reystmen door dat lant van Ponthenaerden, ende daer na door tlant van Griecken en door een stadt diemen heet Asterues sine pape, ende door Dandenople. Ende dan te Constantinople diemen plach te heeten Uelamon, daer woont ghemeenlijc die keyser van Griecken.

[fol. 3r]

Te Constantinopole is die schoonste kercke die in alle die werelt is. Ende voor dese kercke staet een beelt van coper vergult ghemaect na den keyser te paerde gecroont ende plach te houden in zijn hant eenen vergulden appel. Maer hi is wt geuallen dies is langhen tijt leden Ende men seyt dattet bediet dat die keyser heeft verlo[r]en een groot deel van sinen landen ende zijnre heerschappien want hi plach te zijn keyser van Roomen van al Asia die minre ende van alle den lande van Surien ende vanden ioetschen lande daer in staet Jherusalem van den lande van Egipten, van Arabien, van Persen, maer nv heuet hi al verloren sonder Griecken alleen ende tlandt dat daer toe hoort. Ende men heeft dicwils ghepijnt den appel weder te stellen in zijn hant, mer hi en woude daer niet in bliuen. Desen ronden appel bediet die heerschappie die hi hadde in die werelt die ront is. Ende die ander hant hout hi op teghent oost in een teeken dat hi is dreyghende die misdadigen ende dit beelt staet op een werc van merberen. Te Constantinopolen is dat cruys ons heeren Jesu Cristi, ende sinen roc sonder naet, die spongie ende dat riet daermen hem mede te drincken gaf edic ende galle aent cruys. Sulcke lieden meynen dat de een helft wesen soude in Cypren in een clooster van moniken des en is niet, maer het is tcruyce daer Dismas den goeden schaeker aen was ghehanghen dies een yeghelijc niet en weet, nochtans waert noot te weten, maer om dat profijt der offerhanden doen zijt den volc eeren ende gheuen te verstaen dattet is dat cruys ons heeren. Ghi sult weten dat cruyce ons heeren was van vier manieren van houte als Palmen, Cedren, Cypressen ende Oliuen Dat hout des cruycen dat recht op vander aerden ginc ten hemel waert was van Cypressen. Dat hout dat dweers ghinc daer die handen aen ghenaghelt waren was van Palmen. Ende die voet vanden cruyce die geuest was in die aerde om te houden dat cruys vast, was van Cedren. Ende die tafel die bouen zijn ghebenedide hooft stont was van Oliuen ende daer in ghescreuen, in hebreeusce, in griecx, ende latijn, ende was onderhaluen voet lanc.

Jtem die ioden maecten dat cruyce van vier manieren van houte om seker reden ende sonderlinghe saken. Die eerste reden was, want si seyden dat onse heere daer soude hebben bliuen hangen also langhe als dat lichaem soude hebben moghen dueren. Ende daer om maecten si den voet vanden cruyce van Cedren want Cedren hout niet rotten en mach in die aerde noch in water want si wouden dattet lange duerde. Die tweede reden was dat si waenden dat lichaem ons heeren rotten ende stincken soude so dat hi daer niet langhe en soude hebben mogen hangen, daer om maecten si dat hout dat recht op ghinc ten hemelwaert van Cypressen dat welrieckende is op dat den roke vanden lichaem niemant en soude mogen deeren. Die derde reden was om dat si waenden in dit cruys ons heeren altemael verwonnen te hebben. Daer om maecten si dat dweers ghinc van Palmen om datmen int oude testament plach te croonen met palmen. Die vierde reden was dat si waenden te hebben pays ende vrede na die doot ons heeren want si seyden dat si een discoort ende onurede hadden tusschen Christum ende hemlieden want die Oliue beteekent pays als ons die historie van Noe betuyghet, want die duyue brocht eenen tac van Oliuen dat beteekende pays tusschen god ende den mensche. Ende daer om maecten si die tafel vanden titel die bouen Christus hooft stont van Oliuen want si waenden van hem pays te hebben na zijn doot. Ende weet dat onse here ghenaghelt was aenden cruyce opter aerden ligghende, ende doe leet hi die meeste pijn.

Jtem die Griecken ende die kersten die ouer zee woonen seggen dat dat hout dat wi heeten Cypressen was vanden appel

[fol. 3v]

boom daer Adam den eersten appel af adt ende also hebben si oock in haer scriftuere dat als Adam siec was, so seyde hi tot sinen sone Seth dat hi gaen soude totten aertschen paradise ende dat hi bidden soude den enghel diet paradijs hoede oft hi hem seynden woude olie der ontfermherticheyt om te saluen zijn leden op dat hi ghenesen mochte. Seth ghinc daer maer die enghel en liets niet in gaen ende seyde dat hi van die olie der ontfermherticheyt niet hebben en mochte, nochtans gaf hem die enghel drie kernen van desen appelboom ende seyde hem dat hise leyde in zijns vaders mont, ende daer af soude een boom wassen ende als die boom vrucht droeghe soude zijn vader ghenesen worden. Doe Seth weder ghekeert was doe vant hi sinen vader doot ende leyde die kernen in sinen mont Ende die worden wassende ende worden drie grote boomen vande welcke dat cruyce gemaect was dat die goede vrucht droech Jesum Christum als inden goeden vridach ouermidts welcke vrucht Adam ende die van hem comen zijn gheurijt vander eewigher doot, het en si dan ouermits haere selfs schout. Dit heylighe cruys hadden die ioden begrauen onder die aerde in die rootsen des berchs van caluarien, ende daer wast verborghen wel twee hondert iaer oft meer ter tijt toe dattet Helena weder vant die moeder was van Contantinus die keyser van Roomen. Dese Helena was Thoels dochter die coninc was van Engelant datmen doe hiet groot Britaengien die de keyser Constantijn te wiue nam om haer grote schoonheyt wil. Ende ghi sult weten dattet cruys ons heeren was .viij. cubitus lanck, ende dat hout dat dweers ghinck drie cubitus ende eenen haluen, ende die een helft vander croonen daer ons heere mede was ghecroont aenden cruyce, ende een vanden vier naghelen, ende dat yser vander glauien, ende veel ander heylicdoms zijn te Parijs in des conincx capelle. Ende die croone leyt in een vat van goeden cristalle harde costelic verciert, want wel eer was een coninc die cochte dese heylighe iuweelen teghen eenen keyser diese hem vercochte ouermits ghebrec van ghelde dat hi hadde. Ende al yst datmen seyt dat dese croone van doorne is ghemaect, dat en is niet, mer si is van witte zee biesen die steken als doornen want ic hebse dicwils seer neerstelic besien die te parijs is, ende ooc die te Constantinopele is, ende ic hebbe een van desen weerdighen doornen, ende die wort mi ghegheuen in groter waerdicheyt ende sonderlicheyt want in dat cristallen vat daer die croon in leyt so leyt daer veel af ghebroken die af breken alsmen dat vat ruert om te toonen die grote heeren. Ende weet dat dese croone was ghewrongen van zeebiesen want men heeftse sint dicwils ghedeylt ende ghescheyden in tween vander welcker deen helft is te Parijs ende die ander te Constantinopele Ende ghi sult weten dat onse heere inder nacht was gheuangen want hi was eerstwerf in een boomgaert gheleyt ende seer neerstelic gheexamineert ende daer bespotten hem die felle ioden ende maecten hem een croon van telgheren ende van witten doornen die daer inden boomgaert wiessen, ende settense op zijn ghebenedide hooft, die doornen ten hoofde waert ende dronghense in zijn ghebenedide hooft so vast dat zijn heylighe bloet neder liep tot veel steden ouer zijn aensicht ende ouer zijn schouderen, ende ouer al zijn lijf, ende daer om so heeft die witte doorn in haer grote crachten, want wie een telghe vanden doorne aen hem draecht gheen donder noch tempeest en mach hem deeren noch den huyse daer hi bi staet, noch gheen quaet gheest en mach hem ghenaken. Jn desen boomgaert versaecte sinte Peeter onsen here drie werue. Daer na wort onse heer gheleyt voor die biscoppen ende meesters vander wet in eenen anderen hof, ende daer wert hi naerstelic gheexamineert bespot]

[fol. 4r]

ende versproken, ende ghecroont met anderen witten doorne diemen hiet Barbaris, die wiessen in dyen hof, die heeft herde grote macht ende men maect goet veriuys vanden bladeren, daer na wert hi gheleyt in Cayphas boomgaert, daer wert hi ghecroont met eglentier, daer na wert hi gheleyt in Pilatus camer die een rechter was om noch te examineren, die ghestroyt was met zee biesen, ende daer so setten si hem eenen setel, ende si togen hem aen een purpur cleet, ende maecten hem een croon van die zeebiesen, ende knielden voor hem seggende. Weest ghegroet coninc der ioden, ende dat was die croon die welcke deen helft te Parijs is, ende dander te Constantinopele. Met welcker croonen onse heer wert ghecruyst ende leet den doot om te verlossen ons vander pinen der hellen, waer om men schuldich is dese croon in meerder waerden te houden dan alle die ander Die spere ons heeren of den glauie schacht heeft die keyser van Almaengien, mer dat yser daer hi mede in zijn heylighe side ghesteken wert dat aen den schacht stont, is te Parijs. Die keyser van Constantinople seyt dat hi selue heeft dat yser vanden speer want ic hebt ghesien ende het is veel breeder dan te Parijs. Jtem te Constantinople leyt onser vrouwen oude moeder, moeder van sinte Anna die Helena dede brengen van Jherusalem. Jtem daer leyt ooc sint Jan guldemont die aertsbisschop was van Constantinople. Jtem daer leyt sinte Lucas euangelist, want zijn ghebeenten worden al daer ghebrocht van Bethanien daer hi eerstwerf was begrauen, ende veel ander heylichdoms.

Daer is ooc eenen steen oft een marber steen diemen heet Endros die altoos water druypt so dat hi hem selue vult alle iaer van water, so dat hi ouergaet sonder yemants toe doen. Constantinople is een seer edel rijcke ende schoon stadt ende is driecantich. Ende daer loopt een arm vander zee diemen heet sint Joris arm. Ende ghi sult weten dat hi besluyt die t[wee deelen van]der stadt ende voort badt hoog[her ontrent] dat beghinsel des arms ontrent [der gro]ter zee waert so plach te zijn die stadt van Troyen opten oeuer vanden water in een seer schoon pleyn, mer men siet seer luttel vander stadt, om dattet so menich iaer gheleden is dat si ghedestrueert wert.