Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 276]

XLI H. Cloete aan Swellengrebel,
29.3.1790

Zeedert mijne laatste van den 13e Octbr 1788^1. is alhier 't volgende gebeurd, zijnde alles zo veel ik heb kunnen nagaan loutre waarheeden schoon niet na d'ordre geschikt zoals 't behoorde.

In de Maand Junij A.p^o.^2. ontstond alhier een revolte onder 't regiment van Wurtemberg, zelfs zodanig dat t grootste gedeelte der gemeene reets de wapens tegens hunne Bevelhebbers hadden opgevat, om daar meede uyt hunne quartieren te rukken, dog door tusschen komst van den Lieut. Colonel Franchimont,^3. die zeer bij hen gezien was, wierd zulx verhindert en de gemoederen tot bedaren gebragt. Men heeft egter in de eerste 3 of 4 dagen niet durven onderneemen, de zaak t onderzoeken, maar na verloop van eenige tijd wierden 5 of 6 der principaalsten vast geset, waarvan twee na gehouden standregt ter dood veroordeeld wierden, omme gearquebuseert^4. te worden. De tijd genaderd zijnde wanneer t Vonnis ter Executie zoude gebragt worden, wierden deese twee ongelukkige geblinddoekt dog needergeknielt zijnde om den dood t ondergaan, quam den Adjudant aan ryden en riep pardon uit Naam van de overste van t Regiment, t geen aan alle de aanschouwers een ongemeene vreugde baarde, dewijl tog deese twee ongelukkige voor alle de anderen zouden hebben moeten boeten. Deese revolte was volgens hun voorgeeven veroorzaakt, omdat zij dagelijks zeer slegte spijse kreegen en niet teegenstaande zij dikwils daar over hadden geklaagd, wierd hier in egter geen redres gemaakt, maar ging inteegendeel van slimmer tot erger.

Men heeft Pieter van breda^5. beschuldigt dat terwijl deeze twee soldaten gevangen zaten en zig t gerugt verspreide dat zij ter dood gecondemneerd waaren, hij zig met eenige Soldaten van dat regiment, die bij en om zijn Thuys quamen wandelen hier over in gesprek had gelaten, en aan hen zoude gevraagd hebben, of zij zouden gedogen dat hunnen Makkers over

1. Ontbreek.

2. 'n Beknopte verslag oor hierdie gebeurtenis deur die Regimentskolonel Von Hügel in J. Prinz Kapregiment, 115-122, vermeld klagtes oor voeding en huisvesting as aanleiding daartoe; die twee ter dood veroordeeldes was die soldate Christian Wilhelm Martin (19 jr.) en Konrad Friedrich Weiszhard (20 jr.); die begenadiging, op aandrang van Goewerneur Van de Graaff, het volgens destydse Duitse militêre gebruik geskied.

3. Friedrich Wilhelm von Franquemont (Ludwigsburg 1744-Kaapstad 19.12.1790).

4. Gefusilleer ('n ‘arquebus’ was 'n soort geweer, destyds alreeds verouderd).

5. Pieter van Breda (1750-1804), in Oranjezicht woonagtig (sien SABW I, 846).

[p. 277]

iets diergelijks zouden ter dood gebragt worden, en er nog zoude bijgevoegd hebben, dat zij dan hondsvotters waren.

Deeze gezegdens zouden zij den Colonel hebben aangebragt, die 's daags daaraan volgende expres een onder officier met twee gemeene derwaarts zond, om te tragten weeder met gem. Breda over dat sujet in gesprek te geraken, t geen hem dan ook zoude gelukt zijn, en Breda hetzelfde zoude hebben gerepeteerd.

Hier over den Colonel bij den Fiscaal^6. geklaagd hebbende wierd gem. Breda in persoon gedagvaard en tegen hem Crimineel g'ageert. De Eysch was dat van ampt en qualiteit^7. afgeset zijnde, inhabil verklaard wierd, omme ooit dit Land te kunnen dienen en voorts in een Amende van 2000 p^s ducatons. dan de bewijsen van den Fiscaal niet genoeg gegrond zijnde, en de deffencie van Breda sterk zijnde, is de R.O. Eyschher^8. niet alleen den Eysch ontsegt, maar zelfs gecondemneerd in alle de Costen. dit buyten de verwagting van den Fiscaal uytgevallen zijnde, heeft hierover na Batavia g'appelleerd^9. Hendrik Oostwald Ecksteen pieters^10. zig in den burger krijgs vergadering uijtgelaten hebbende, dat den Capitain Petrus Jesse Mulder^11. zig dan hier dan daar quam op te houden, en weynig of nooit in Vergadering quam, heeft gem. Mulder zulx vernomen hebbende, hierover een Memorie aan den krijgsraad gepraesenteerd. Wanneer den Secretaris datselve Memorie zoude opleesen, stond Ecksteen heel vertoornd op, rukte tzelve uijt handen van den Secretaris, en Mulder genaderd zijnde, hield hij hem de Vuyst onder de Neus, en voegde hem zo veel hatelijke uytdrukkingen toe, dat den geduldigen Mulder zulx moede werdende opstond en gem. Ecksteen met t Zijdgeweer helder afroste. deeze onverwagte aanval maakte Ecksteen zodanig verleegen, dat hij geen lust betoonde zig te verweeren, maar liep met 't Memorie uyt de vergadering na den Gouverneur om zijn beklag te doen, dewelke zig in de Zaak gemelleerd hebbende, is dit onvoorbeeldige geval eenige tijd daarna ten genoegen van bijde parthijen uyt den Weg geruymt. Den Secretaris van Stellenbosch Anthony Alexander Faure,^12. is Landdrost

6. J.N.S. van Lynden van Blitterswijk.

7. Kaptein van die burgerwag.

8. ‘Ratione officio eiser’ d.w.s. die Fiskaal.

9. Ook hierdie appèl is van die hand gewys.

10. Sien no. XXIV n. 15.

11. Petrus Jesse Möller (geb. 1748).

12. Anthony Alexander Faure (1758-1824), assistent 1777, sekretaris Stellenbosch 1784, landdros Stellenbosch 21.4.1789 (sien SABW II, 237).

[p. 278]

van Swellendam in steede van Onkruydt^13. geworden, en den Secretaris Blankenstein^14. zijn ontslag versogt hebbende is in desselfs Plaats aangesteld N.N. Hardenberg^15. - deeze Colonie heeft zoveel Schulden, datze onbetaalbaar zijn.

t Commissariaat over 's Comps. Posten over de Hottentots Hollands Cloof is Brand^16. afgenomen, en aan den Landdrost Faure opgedragen Le Comte de Locatelle Don Manuel de la Savoije Capitaine de sa Majeste tres fidelle die aan de Jonge Juffe. Annette van der Graaff plegtig verloofd was,^17. in den laatsten winter van 't Jaar 1789 in de Baaij fals g'arriveert zijnde, vond daar bij geval zijn lieve Annette met haar Mama, Suster en Schoonbroeder;^18. en zig aanstonds bij haar vervoegd hebbende raakte de boedel overhoop waarvan de Gouverneur berigt ontfangen hebbende ontbood hij de Gouvernante met de dogters. Vervolgens is dat huwelijk aan de Caab ten eenemaal vernietigd en zo als Don Manuel voorgeeft, om reedenen die men op geen gepermitteerde wijse melden kan zo dat opgem. Locatelle na Mauritius is vertrokken, op welk Eijland hij den Lijf Medicus van den Graaf van Conway op een moordadige wijse om t Leeven gebragt hebbende, zig met de Vlugt gesauveert heeft.^19. thans in februarij 1790 legt hij alhier met een Slavenhandelaar ter Rheede, en hem is verboden aan den wal te komen. Men verhaald met zeekerheid dat hij zeer slegt, ja op 't sterven legt. Jan Smit van Tilburg, waarvan in mijn voorige melding^20. heb gedaan, en die 5 Jaren op t Eyland gebannen was, is bij de komst van den Fiscaal voor een sommetje van f18000- van t Eijland geraakt, om na dat zijn Zaken alhier zal gered hebben, verder aan t Vonnis te voldoen, te weeten om dit Land voor altoos te ruymen.

13. Sien no. XXIV n. 34.

14. Menso Blankenstein; die ontslagdatum was 6.10.1789.

15. Willem Ludolph van Hardenberg, uit Den Haag, as assistent uitgekom in 1780, nou sekretaris Raad van Justisie; hy trou op 24.6.1787 met Anna Catharina Herbst.

16. Christoffel Brand, poshouer Valsbaai.

17. Sien no. XXXVII.

18. Agneta Clara van de Graaff (geb. 1771), 1789 getroud met Friedrich Heinrich baron von Mylius, kapt. in die Wurtemberg-regiment.

19. Thomas Conway was 'n Ier wat die eiland Mauritius in 1790 vir die Franse regering bestuur het. Hy het in Julie as goewerneur bedank en die eiland in Sept. verlaat. Sy opvolger, die Ier Macnamara, is op 4 Nov. 1790 in Port Louis vermoor. Hy is opgevolg deur graaf De Rossily Meros (Mesros). (A.J.B.)

20. Sien no. XXXVII.

[p. 279]

Zeekere twee Boeren in Name Pieterse Vader en Zoon,^21. den Fiscaal voor bij rijdende liep een hunner Hottentotten in t Huys om over de handelwijze van zijn Baas te klagen. dog de Boeren hem na gelopen hebbende, wilden den Hottentot met geweld uyt t Huys halen: de Fiscaal op dat gerugt toegeschoten zijnde, quam hen te vragen of zij wel wisten, dat zij bij den officier in huijs waren? en de Boeren hier op iets g'antwoord hebbende zijn zij door een Wagt in Crimineel arrest gebragt. Deeze Pieterse namentlijk de Vader heeft een boete van 1500 rijxd.^s moeten betalen, te weeten 500 Contant en voor de resteerende rd^s 1000- suffisante Cautie gesteld.

De zaak van Jan Smit Jurriaansz nog nopens t Schip Collebroke is weeder aan de gang.^22. de Fiscaal heeft bij de Justitie versogt tegens gem. Smit crimineel t' ageeren, dog dit hem geweijgert zijnde, is de zaak in een ordinair proces ontfangen des niet tegenstaande zegt men, dat de Fiscaal bij zijn Conclusie den volgende Crimineele Eysch gedaan heeft, dat hij Smit met de Koorde aan den Galg gestraft zijnde, na t buytengeregt gesleept, en vervolgens weeder opgehangen zoude worden, tot dat de Lugt en de Vogelen des Hemels hem zouden verteerd hebben - wat zal Boers lachen!^23.

Intusschen heeft Jan Smit de zaak zodanig weeten te derigeeren dat 't na Batavia gegaan is.

t is circa Een Jaar, dat de Colonel Gordon zijn Commando heeft needergelegd en nog niet weeder aanvaard.^24.

De Wijn Oogst voor t Jaar 1790 laat zig slegt in 't algemeen aansien, voor al op en omstreeks Constantia.

In mijn voorige^25. heb ik melding gedaan van 't geval van Zeekeren Adriaan van Zeyl, en eene Jan Wiese, nopens de Historie met de zoge-

21. Hermanus Pieterse en sy minderjarige seun Hermanus Pieterse jr. is op 1.10.1789 in hegtenis geneem weens geweld teen die Hottentot Armoed, wat by hulle in diens was; Armoed, vir wie Pieterse 18 jaar tevore as weeskind in die veld gevind het, het geweier om op 29.9.1789 saam terug te gaan na hul plaas aan die Grootrivier en het in die fiskaal se huis gaan wegkruip. Na getuienis van die Pieterses het die Raad van Justisie die saak i.p.v. krimineel as ‘civiel en composibel’ verklaar (Kaapse Argief CJ 71, 316-320, 344-352).

22. Op 10.12.1789 is die strandroof van 1778 weer aanhangig gemaak (Kaapse Argief CJ 71, 419-423, 435-437); dit het t.g.v. 'n appèl na Batavia nog jare voortgesleep.

23. Fiskaal W.C. Boers en Smit was destyds geswore vyande, sien no. XV n. 17.

24. Nie in C.J. Barnard, hfst. VIII vermeld nie. Is daar verband met die rusie vanaf Feb. 1789 tussen Gordon en De Sandol Roy, vermeld by Böeseken Kommissarisse, 100 e.v.

25. No. XXXVIII.

[p. 280]

naamde Brinasse Hottentotten, als meede hoe zij bij Vonnis uijt deesen Lande zijn verbannen. thans weet men met zekerheid dat opgem. Wiese weeder retour is, en denkelijk met een Vreemd Schip. Sommige meenen met een Engels Visser overgekomen. het gerugt loopt ook, dat zijn makker van Zeijl zig bij hem bevind, dog dit word teegengesproken.

Eene van der Linde^26. is uijt zijn moedershuijs met een Bastaard Hottentottin gedrost en houd zig meede bij David Malang^27. aan de Grote Visrivier op. Evengem. David Malang zijn Woonplaats genaamt Vergeleegen op Hottentots Holland, is uyt de Hand verkogt, aan Roelof Laubscher^28. voor f15000- de plaats van gem. Laubscher is thans te koop, om dat hij met zijn vrouws famille niet kan harmonieeren.

De Bosjesmans Hottentotten houden nog aan met moorden en rooven, niettegenstaande er geduurige Commando's op die Natie gedaan, en er rijkelijk dood geschoten worden, vermindert zulx egter niet.

t geen ik omtrent den Landdrost Woeke gemeld heb,^29. is loutre Waarheid, zijn swager den Secretaris Wagener^30. heeft t niet langer met hem kunnen houden, en dus versogt verplaatst te werden, t welk hem g'accordeert is, deselve Wagener is hertrouwd met een dogter van den ouden Zacharias de Beer,^31. en houd thans verblijf bij Hendrik Cloete, tot dat er een bediening open valt. Den Substituut Jurgensen^32. is door eenen Tobias Mijnhart^33. op Graaffe-Rijnet met eenige Vuyst slagen dood geslagen. deese Mijnhart door den substituut en eenige ordonnantie ruyters deerlijk gerottangt^34. en mishandeld zijnde, heeft zonder zig te verweeren bij den Landdrost Woeke zijn beklag gedaan, en deese zoude

26. Onbekend.

27. David Malan (1751-ongeveer 1824), 'n seun van David Malan genoem in no. XXXVIII n. 28, loop weg met 'n slavin binneland toe, Aug. 1788; swerf in 1790 op die Oosgrens (Leibbrandt Précis, 814; Kaapse Argief CJ 71, 79-90; CJ 73, 3.3.1791).

28. Rudolph Johannes Loubser (26.7.1750-5.5.1795), op 5.2.1786 getroud met Catharina Morkel (10.11.1754-9.2.1816), wed. van Jacobus Malan; C. de Jong Reizen I, 85, het hom in 1792 op Vergelegen besoek.

29. 'n Brief met dergelike nuus oor Woeke is nie gevind nie. Cloete sinspeel waarskynlik op Woeke se dranksug en moeilikhede as landdros van Graaff-Reinet.

30. Sien i.v.m. J.J.F. Wagener no. XXXII n. 5; hy was sekretaris van 1787 tot 1789; vestig hom in 1791 as prokureur.

31. Maria Magdalena de Beer (geb. 1773 as 14de kind van Zacharias de Beer), trou 15.11.1789 met Wagener.

32. Adolph Jurgensen.

33. Tobias Mynhardt (geb. 1761) staan 1.10.1789 tereg voor die Raad van Justisie weens moord; word 14.5.1791 lewenslank van die Kaap verban (Kaapse Argief CJ 71, 320-322; CJ 73, 153-154).

34. Met die rottang geslaan.

[p. 281]

hem toegevoegd hebben, Waarom verweert gij U niet? waarop ged.^te Mijnhart voorn. Jungensen te gemoed gegaan zijnde, zijn zij handgemeen geraakt, waarbij meerm. Substituut t Leeven heeft verloren, zonder dat zig Mijnhart van iets anders als zijn Vuyst bediend heeft, hij is opgebragt en men maakt zijn proces op.

Woeke legt 't zo dol aan, dat men niet geloofd dat 't langer kan stand houden, alles raakt in rep en roer in zijn Colonie.

Den ouden Heer Neethling^35. zijn dienst niet meer kunnende Waarneemen is ontslagen, en in desselfs plaats gekomen de Jongen Rijneveld,^36. zo dat 't ampt van gesworen Clercq nog open is, en dit is nu reets 8 á 9 Maanden Vacant. t Schijnt dat men t niet eens kan worden, wie men daar op plaatsen zal: de Secunde wil volstrekt zijn Neef Carrenspek daarmeede begunstigen,^37. anderen zijn voor Wagener en nog andere voor Blankenstein, welke laatstgem. daar voor heeft bedankt en ageert thans voor Jan Smit Juriaanse tegens den Fiscaal - t is eertijds in geen gebruijk geweest een diergelijke bediening zo lang open te laten.

Honoratus Maynier^38. is in de plaats van Wagener als Secretaris na Graaffe-Rynet gegaan.

t particulier Schip de Johanna Jacoba dat in t gepasseerde Jaar uyt de Mossel baaij met 3500 Mudden Tarwe na Batavia gegaan is,^39. is aldaar gantsch niet Welkom geweest, dewijl men ten hoogsten klaagd over de slegte qualiteit van dien Tarwe.

In den Jare 1788 Een bestaanbare Koorn oogst gehad hebbende, conveniëerde 't de Heer Dispencier^40. niet 't Koorn zo vroegtijdig t

35. Christiaan Ludolph Neethling (1717-1790), kom in 1741 aan as assistent, sekretaris Raad van Justisie 1756, sekretaris Weeskamer en lid Raad van Justisie 1786; word ontslag verleen 6.10.1789 (sien SABW III, 670).

36. Willem Stephanus van Ryneveld (1765-1812), assistent van die sekretaris van die Raad van Justisie 1772, sekretaris 1789, lid 1791 (sien SABW II, 828-830).

37. Sekunde Johannes Isaac Rhenius (geb. 1750); sy suster Engela Maria (geb. 1742) trou in 1760 met Johannes Karnspek (geb. 1731); hul seun Johannes Daniel (1761-1828) word inderdaad aangestel, soos verderop blyk.

38. Honoratus Christiaan David Maynier (1760-1831), assistent-sekretaris van die Pol. Raad, word op 20.3.1789 aangestel as sekretaris van Graaff-Reinet; landdros 1793 (sien SABW II, 466-470).

39. Die Johanna Jacoba vertrek in Julie 1788 uit Mosselbaai met die eerste lading graan, na die bou van 'n graanskuur daar wat bedoel was om die landbou in die omgewing te stimuleer.

40. Die dispensier was adv. J.J. le Sueur (sien no. II n. 10); die betrokke Engelse skip sal wel die Guardian wees, later genoem, wat in Nov. 1789 die Kaap verlaat het.

[p. 282]

ontfangen en als de Boeren 't opbragten, zo dat de Bakkers en Burgers meest alles insloegen. Een Engelsch Schip na de Botanij Baaij gedestineerd, sleepte een quantiteit weg, waarbij mogelijk nog andere uytvoer quam; Toen den Heer Dispencier naderhand koorn voor de Comp. wilde inslaan, ondervond men dat er weynig meer voor handen was, t welk dit gevolg heeft gehad, dat de Regeering genoodzaakt geweest is, voor de Troupes t benodigde Brood van de burgerbakkers te moeten kopen, dewijl de Buytenposten bij gebrek aan koorn en rijst geld ontfingen, en dit heeft, ik durf niet zeggen hoe veel maanden agter een geduurd en Continueerd nog.

Dit geval heeft voorzigtigheid gebaard, want men heeft bij Billiette bekend gemaakt, dat de Comp. dag voor dag koorn ontfangt, van 's morgens tot 's Avonds te 6 uuren. beyde de Deuren der Pakhuize van onder staan den gantschen dag open, en de buytenman brengt slegts zijn koorn in 't onderste gedeelte van 't Pakhuys, werdende wijders door 's Comp^s Slaven getransporteerd.

Deese voorsorg is egter tot nog toe Vrugteloos, want wij hebben nu reets Medio Maart en de Comp, koopt nog het brood bij de Bakkers, en niet tegenstaande de gepasseerde koorn en garst oogst zo geseegent is geweest, als mogelijk hier te Lande bij Menschen geheugen gebeurd is, krijgt de Comp. egter weynig koorn. dit schijnt Ymand die de zaak niet bekend is ongelooflijk, maar wanneer men Considereert dat de Bakker met zijn brood aan de Compagnie te Leeveren aansienlijke Winsten maakt en dus aan den Boer 28 Rijxd^s voor de vragt Koorn geeft, zal den Boer zig wel wagten, koorn aan de Comp. te brengen voor rd^s 24 ten zij men hem daar toe Constringeert - gemeene directie baard quade gevolgen.

De Weduwe Christoffel Groenewald^41. gewoond hebbende voor in de Jan Jonkers hoek, is overleeden; haar Woonplaats is door Casparus Alberteijn^42. ingemeynd voor f34000- En nog twee kleyne Plaatsjes van haar, geleegen in de Jonkers hoek, bevorens bewoond de Een door Jan Luij^43. en de ander door Claas Mallabaar^43. (zo Namen zo plaatsen) dewelke

41. Anna Hasselaar (geb. 1705) trou op 24.12.1729 met Christoffel Groenewald. Haar boedelinventaris is op 8.1.1790 opgestel, haar testament op 20.1.1790 ingedien; sy bemaak haar plaas Schoongezicht en nog drie aangrensende plase (merkwaardig genoeg genoem Cornelis Mostert, Anthony van Angola en Louis van Bengalen, waarskynlik na die bewoners) teen f 12 000 aan haar seun Johannes Casparus Groenewald, wat egter afstand daarvan doen (Kaapse Argief MOOC 7/1/33, nos. 47, 48).

42. Casparus Albertijn (geb. 1763).

43. Vryswartes.

43. Vryswartes.

[p. 283]

thans zijn ingemeynd door de Manhaften Francois de Wet^44. van t Rode zand voor f30000.

Le Comte de Locatelle van denwelken hier voren is mentie gemaakt, is alhier ter rheede overleeden hij is stil in den Avond op den Soldaten Kerkhof begraven, hebbende agter zijn Lijk gehad 3 portugeesen en de zoon van den Horlogiemaker Wolhuter.^45.

De wegens onze misnoegte Burgers na Europa gedeputeerde Jan Bresseler^46. is op de 6^e Maart met een Fransch Schip van Mauritius alhier aangekomen en aan den Wal getreeden zijnde terstond op order van den Gouverneur na boord gerenvoijeert

t Fransche particulier Schip La Vicomtesse de Bertinay Capt. Doré dat op den 3 February l.l. van Mauritius alhier is g'arriveerd, had op den 3^de January bevorens een Engelsche Chaloup met 6 man zo officieren als gemeene in Zee opgenomen, dewelke verhaalden, dat zij op den 25 December A^o p^o op de Zuyderbreedte van 44 graden en lengte van 32 graden 45 Minuten door 't drijvende Ys verongelukt was 's Konings Schip The Guardian Capt. Rion, gedestineerd na de Bothany Baay, dat zig 't grootste gedeelte van 't Volk nog in twee andere Chaloupes had tragten te Sauveeren dog dat zij niet wisten waar zij beland waren.

Tot groote verwondering van een yder quam bovengem. Engels Schip The Guardian op den 22 february weeder alhier ter rheede, dog in een zeer deplorabelen staat, hebbende zijn geheel boventuyg verloren, en zoveel lekkagie dat de Pompen dag en nagt aan de gang moesten gehouden werden. De Capitain is de eenigste officier die met eenige weijnige Manschappen 't Schip niet heeft willen verlaten, door zijne grote Kloekmoedigheid heeft hij alle gevaren getrotseerd en is ook alles gelukkig te boven gekomen. Men is thans beesig 't Schip te lossen en die Lading die overgebleeven is, in Magazijnen op te slaan, om te ondersoeken of 't Schip zonder Excessive kosten alhier kan worden herstelt.

De Heeren Frederik Kirsten en Petrus Joh^s de Wit, zijn gechargeert om de lading te bergen, waar toe zij reets seeventhien Pakhuysen hebben gehuurd - Men zegt dat de Captn ordres uyt Engeland zal afwagten wat hij met 't Schip en de resteerende goederen zal doen - ik zeg met de res-

44. François de Wet (geb. 1752).

45. Georg Christoffel Wolhuter (of Wohlhüter), kom 1773 aan, vryburger in 1776, oorl. 1802; het 'n aantal seuns gehad, van wie waarskynlik die oudste hier bedoel word (Johannes Christoffel, geb. 1776).

46. Johannes Augustus Bresler (geb. 1762), in 1784 na Nederland afgevaardig deur die Kaapse Patriotte (sien Beyers, register s.v.).

[p. 284]

teerende, dewijl men 't grootste gedeelte der Lading heeft overboord geworpen.

Van de twee andere Chaloupes heeft men tot nog toe niets vernomen.^47. Men heeft hier de Volgende promotie gedaan.

De Heer Mappa^48. tot Adjunct Secretaris van Politie den Jongen Heer Carrenspek^49. geswore Clercq van Justitie den Adsistent Höne^50. die bij den Fiscaal Serrurier^51. Hofmeester geweest is, tot geheimschrijver van de Gouverneur, met voordragt van onderkoopman Reynier Beck^52. tot Secretaris van Commissarissen van Justitie (men zegt dat hij Beck staat te trouwen met de Jonge Juffr. Cloete

In t laatst der Maand January^53. ontstond alhier aan de Caab 's nagts omtrend 12 Uuren een allerhevigste brand, waar van men hier nooit een voorbeeld gesien heeft. de brand begon met een stormende Zuydoosten Wind in 't Huys van Jan Bam,^54. 'schuyns over 's Comp^s Slaven Loge; vervolgens branden de daar annex staande twee herbergen of Schaggerijen af; Wijders de Zijde Spinnerij, 's Comp^s Huys daar den ouden Capitain Burgers^55. lange Jaren in heeft gewoond, en Eyndelijk het Huys van Wijl. Petrus van der Poel,^56. bewoond door Manthieeze,^57. zodat de zijde Spinnerij en nog vijf Huysen in de Assche gelegt zijn.de Zuyd ooste Wind was zo sterk, dat 't Vuur tot op eenige Scheepen gewaaijt is.

Eenige dagen daarna is 't grote Gebouw aan Muysenburg, bekend onder de Naam van Stal, en waar in de aldaar Wagt hebbende Würtenbergers Campeerden, meede door den brand in een puynhoop verandert.

47. Vgl. Theal IV, 261-262; die Guardian, kapt. Edw. Riou, vertrek Nov. 1789 uit die Kaap, bots 24.12.1789 met 'n ysberg; die redding van die sloep vind volgens Theal plaas op 4.1.1790.

48. Carel Mappa; hy was Kommissaris van Siviele en Huweliksake.

49. Sien n. 37.

50. Christian Gottlob Höhne, kom in 1784 aan, privaatsekretaris van Goewerneur Van de Graaff 1790, oorl. 1820.

51. Sien no. XXIV n. 64.

52. Reynier Beck (gedoop 4.1.1769) trou inderdaad op 18.4.1790 met Catharina Cloete (1772-1830), tiende kind van Hendrik Cloete.

53. Volgens 'n rekwes van die Kaapse brandmeesters waarin beter toerusting gevra word, het die brand op 19 Jan. 1790 gewoed (Leibbrandt Précis, 464).

54. Vermoedelik Johan Christiaan Bam (geb. 1750), pagter van die brandewyn en eksploitant van tapperye.

55. Vermoedelik Frederik Burger, luitenant, op 4.4.1781 bevorder tot kapt.-luit.

56. Petrus van de Poel (1720-8.8.1788).

57. Clemens Matthiessen (1749-1833), kom in 1773 as soldaat aan, assistent, boekhouer en soldy-amptenaar 1781.

[p. 285]

Men heeft nog van 't een nog van 't ander tot nog toe de Ware oorsaak niet kunnen ontdekken.

Bij deeze geleegentheid is er onder anderen in de Zijden spinnerij om 't Leeven gekomen de portier, zijnde een bejaard Man die zijne goederen willende redden, door de Vlammen verrast wierd, en in een der Herbergen een Mattroos versmoord, die waarschijnlijk aldaar heeft dronken geleegen. Men heeft hier berigt dat de Ingeseetene op ...^58. Mauritius ook een blijk van 't Fransch Patriotismus hebben gegeeven. Na eenige voorafgegane omstandigheeden, hebben zo officieren als Soldaten de Gouverneur Generaal Conway gedwongen de Cocarde d'Union aan den hoed te zetten en uyt te roepen Vive la Nation 't welk zij beantwoorden met Vive le General Conway. Voorts moest de Graaf van Conway de Auxiliaires beloven voortaan in Silvermunt te betalen, dewijl zij met papier niet konden klaar raken.^59.

Hier ontfangt men ook zeedert een geruymen tijd geen duyt Silvermunt uyt 's Comp^s. Cassa, en het weynige ligt Silvergeld dat de Comp. heeft doen slaan, word thans ingewisselt tegens 6 en meer pC^o zodat t te vreesen is dat wij binnen korten niet zo veel zilver zullen hebben om een Schelling aan den Barbier te geeven.

Des niet tegenstaande heeft Jacobus de Vos^60. die met Hendrik Fehrsen (schoonzoon van de Cassier de Heer de Wet^61.) g'associeert is, zo men zegt verscheide Massa's ingekogt, zo voor oude Ducatons als ordinaire Zilver munt, en men voegt er bij ook terstond Contant uyt betaald.

Men heeft in de Maand December l.l. volgens jaarlijxe gewoonte geen Weesmeesteren gemaakt, om dat in de Nominatie brief of een Misverstand of een abuys heeft plaats gehad. Men zegt dat voor Weesmeesteren Comp.^s wegen genomineerd waren Olof Marthini Berg^62. en Jan Frederik

58. Enkele woorde onleesbaar.

59. Thomas Conway (geb. Ierland 1733) tree in 1747 in Franse diens; veg o.a. tydens die Amerikaanse Opstand in Amerika; word op 3.3.1781 kolonel van die Pondicherry-regiment en kom in dieselfde jaar Kaap toe. Vanaf Apr. 1789 goewerneur van alle Franse besittings Oos van die Kaap die Goeie Hoop. Berig van die Revolusie in Frankryk bereik Mauritius op 31.1.1790; Conway tree 'n halfjaar later af as Goewerneur. Goewerneur Van de Graaff gee in 'n brief van 6.3.1790 (ARA: Nederburghversameling no. 157) 'n beskrywing van die gebeure op Mauritius wat ooreenstem met wat Cloete hier skryf (vgl. ook XLI n. 19).

60. Moontlik Jacobus Johannes Vos (geb. 1756).

61. Hendrik Johannes Fehrsen (geb. 1760), trou op 4.10.1781 met Sara de Wet (geb. 1762), dogter van Olof Godlieb de Wet (1739-1811).

62. Olof Marthinus Bergh (geb. 1763).

[p. 286]

Kirsten,^63. en van burger wege Johan Godlieb Brink^64. en Abraham Fleck^65. welke laatstgem. Vier stemmen had. Men vond des niet tegenstaande op de Nominatie die aan den Gouverneur gepraesenteerd wierd, in steede van Fleck den ouden Heer Carrenspek,^66. die maar een Stem gehad had, dit ter ooren van Weesmeesteren gekomen zijnde, hebben zij zig deswegens bij den Gouverneur vervoegd en op de egte Nominatie g'insteerd; dus 't aanstellen van Weesmeesteren heeft getraineerd tot t laatst der Maand Februarij als wanneer daar toe zijn g'eligeerd Comp.^s wege O.M. Bergh en burgerwegen Abraham Fleck, welke laatstgem. zo men zegt het veel moeijte gekost heeft om zijn oogmerk te bereijken^67.

In t laatst der Maand Februarij is den ouden Wiese^68. van 't Ronde bosjen zeer subiet overleeden, zijn schoonzoon O.M. Bergh is hier op aanstonds na buyten getrokken, om de oude Weduwe zijn schoonmoeder, die aan den kanker zukkeld te adsisteeren, heeft egter den dienst der Compagnie nog niet gequitteerd.

Voorts zijn alhier overleeden:

de Capitain Von Heyde,^69. Captn Burger,^70. Andries Brink d'oude,^71. Christiaan Maasdorp d'oude uyt 't Bokkeveld,^72. Lange Nicolaas van der

63. J.F. Kirsten jr. (sien no. XXXVII n. 40).

64. Johan Godlieb Brink (geb. 1741).

65. Abraham Fleck, sien n. 67

66. Johannes Karnspek, sien n. 37.

67. Die gang van sake soos hier vermeld, stem ooreen met wat die Resolusies van die Pol. Raad meld (Kaapse Argief C. 86, 11.12.1789; C. 87, 2.3.1790); die omruiling van Fleck en Karnspek word daar toegeskryf aan 'n vergissing van die sekretaris van die Weeskamer.

68. Jan Daniel Wieser (geb. 1732), getroud met Anna Dorothea Hiebner (geb. 1739); hul dogter Johanna Carolina Wieser (geb. 1763) trou op 6.5.1781 met O.M. Bergh (n. 62); volgens sy testament, op 7.10.1790 ingedien, bemaak Wieser aan sy skoonseun Bergh die plaas Westervoort by Rondebosch en die leningplase Duynefonteyn ‘geleegen aan de Caepsche voorduynen’ en Broodkraal by Piketberg (Kaapse Argief MOOC 7/1/34 no. 23).

69. Chr. Ph. von Heyde, sien no. II n. 34.

70. Sien n. 55.

71. Andries Brink, uit Zeeland, burger te Stellenbosch, oud-burgerraad, trou in 1738 met Sophia Grové, in 1749 met Alida de Waal. Volgens sy boedelinventaris, opgestel 24.8.1789 (Kaapse Argief MOOC 8/19 no. 76) het hy by sy seun Johan Godlieb (n. 64) gewoon.

72. Christiaan Maasdorp (gedoop 25.8.1715), oom van die burgerraad C.G. Maasdorp (n. 81).

[p. 287]

Merwe,^73. den smit Jan Ehlders,^74. Carel Vreeslijk^75. en den ouden Smuts vader van de Burgerraad Smuts.^76.

de oud Secretaris Abraham Faure,^77. die reets tweemalen een beroerte heeft gehad, sukkeld er nog aan, en zal waarschijnlijk niet hersteld worden, intusschen is hij gesond van harten, maar neemt veel af in kragten. Zo ik mijn gedagten aan de pen durfte aanvertrouwen, zouden UWelEd. denkelijk met mij toestemmen, dat de thans leggende Broeij Eijeren nog binnen t Jaar hier aan de Caap stinkende kuykens zullen voortbrengen.^78.

Opgem. Jan Bresseler zig per request aan de regeering g'adresseert hebbende; heeft g'obtineerd alhier tot nader ordre te mogen verblijven.^79. De Burgerraad Jan Gie^80. heeft zijn ontslag versogt en verkreegen.

Den Burgerraad Christiaan George Maasdorp^81. is in een bedroefden staat: zijn boedel zal binnen korten door de raad van Justitie worden verkogt 't welk hij zig zodanig heeft aangetrokken, dat hij dikwils in diepe mijmeringen vervalt en niet praesent is. Zodat men thans in steede van 6 maar 2 fungeerende Burgerraden heeft.

In t begin der Maand Maart is alhier g'arriveerd een Engelsch transport

73. Nicolaas van der Merwe (gedoop 7.5.1747), seun van Izaak van der Merwe en Cicilia Janse van Rensburg, trou op 12.2.1769 met sy niggie Aletta Sibilla van der Merwe (geb. 1750). Sy testament word op 18.12.1789 ingedien (Kaapse Argief MOOC 7/1/33 no. 44).

74. Johann Heinrich Ehlers, uit Osnabrück, kom in 1765 aan, smid te Stellenbosch 1769. Trou op 8.10.1769 met Johanna Catharina Nel, en 14.9.1783 met Susanna Booysen. Sy boedelinventaris word op 9.3.1790 opgestel (Kaapse Argief MOOC 8/20 no. 6).

75. C.A. Freislich, skrywer in die ambagskwartiere, sien no. XXXVII n. 21. Sy testament word op 7.5.1790 ingedien (Kaapse Argief MOOC 7/1/33 no. 72).

76. Vermoedelik Michiel Smuts (geb. 1702), op 7.12.1727 getroud met Clara Anna Harmse; hul 9de kind was Johannes Smuts (1746-1809), burgerraad, weesmeester, kaptein van die burger-infanterie. De Villiers-Pama, 904, gee 1792 as sterfjaar.

77. Abraham Faure (1717-1792), tree in Okt. 1784 af as sekretaris van Stellenbosch, opgevolg deur sy seun A.A. Faure (n. 12); hy woon op Stellenbosch op De Uitspan en is op 22.6.1792 oorlede.

78. Vermoedelik bedoel Cloete die rusies onder die Kaapse hoofamptenare en hul klagtes teen Goewerneur Van de Graaff.

79. Sien n. 46.

80. Johann Conrad Gie (1727-1793), kom in 1751 aan, vryburger 1756 (sien Beyers, 191).

81. Christiaan George Maasdorp (1737-30.4.1790), een van die leiers van die Kaapse Patriotte (sien SABW III, 565).

[p. 288]

Schip gedestineerd na de Bothany Baay, waar op zig bevonden 220 vrouwen voor die Nieuwe Colonie.^82.

Bij de Justitie is genomineerd en door den Raad van Politie aangesteld als Burgerraad Abraham Fleck, die met de dogter van den geweesenen geweldiger Kerkman getrouwt^83. is.

De Heer van Aerssen^84. Secretaris van Politie en Vendumeester, heeft zeedert dat hij dien post bekleed, aan vaste goederen besteld, te weeten:

Een Nieuw Huys op 't oude Hospitaals Plein. met de front over de Kerk deur. 't welk door Karrenspek is opgetimmerd voor...............		f43000-
Een Erf van opgem. Karrenspek gel. agter 't Woonhuys ......		f 7000-
Voor 't betimmeren van dat Erf tot een Stal en Wagenhuys ...		f13000-
Een Buytenplaats van de Wed^e Gerhard^s Henricus Cruywagen		f30000-
		_____
	T.	f93000

NB Voor een Span oude ruynpaarde betaald die Heer aan Hend^r, Oostw. Eksteen Pr. rd^s 1200- welk span paarde hij voor eenige dagen weederom aan Eksteen met 110 rijxd. verlies heeft aangepraesenteerd. Voor weynige dagen is overleeden den oud Secretaris Christiaan Ludolph Neethling.^85.

De geweldiger Mathiesen^86. is bevorderd tot Schout.

Voor eenige dagen heeft de Fiscaal in hegtenis laten zetten den burger Pieter Heyntjes,^87. dewelke betigt word eenige goederen gestolen te hebben van 't Schip dat in 't Jaar 1788 in de Van Plettenbergs baay gestrand is.

82. Die Lady Juliana vertrek in Jul. 1789 met 221 vroue uit Engeland na Botany Bay, Australië.

83. Georg Friedrich Karl Kirchmann, ‘geweldiger’ (onderskout), bode van die Pol. Raad, oorl. 9.10.1781. Trou in 1765 met Maria Magdalena Martens; hul dogter Catharina Sara (1768-1843) was met Fleck getroud. Teen die benoeming wat hier behandel word, is geprotesteer (sien Beyers, 191); Fleck het in later jare nog dikwels sitting gehad in die Raad van Justisie.

84. Cornelis van Aerssen Beijeren, heer van Voshol (Den Haag 19.3.1762-Kaapstad 22.8.1791) kom as onderkoopman uit op die Java en bly weens siekte aan die Kaap vanaf 24.4.1785; sekretaris van die Raad van Justisie 1786, sekretaris van die Pol. Raad en Vendumeester 1788.

85. Sien n. 35; die juiste datum was 27.3.1790.

86. Sien n. 57.

87. Pieter Heynkes (Heytjes) (1741-1811), kom in 1767 aan, vryburger in 1775, woon op Bosheuvel. In Aug. 1788 word die VOC-skip Maria wat onderweg van Ceylon onklaar geraak het, deur die boot De Meermin na Plettenbergbaai gesleep; 'n paar dae later het dit te pletter geloop op die strand.

[p. 289]

de Capitain van 't Batavisch provisie Schip N.N. Schaak^88. eenig touwerk en Zele verkogt hebbende is door de Fiscus in een boete van rds 7600 geslagen - andere zeggen dat de boete minder zoude zijn.

Den 29. Maart 1790

komt van U Vriend die UWEd. bekent is -

88. Carel Frederik Schaak, skipper van die Teylingen; nòg die dokumente van die Pol Raad nòg die Raad van Justisie s'n maak melding van hierdie saak.