Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 273]

XL Swellengrebel aan C. van der Oudermeulen,
Schoonoord, 20.9.1789^1.

De inhoud van Uwen brief^2. surpreneerde mij gisteren avond seer, vermits ik mij niet heb kunnen voorstellen, dat men op so een plan, bijsonder voor Indie, sou vallen, omdat het, naar mijn begrip, niet seer kan strekken om de saken te bekorten.^3. Dan voor de Kaap sou ik met UEd. oordelen dat het werk door Commissarissen sou kunnen verrigt worden, maar tevens ook bij mijn voorig gevoelen blijve, gelijk ik UEd. laast heb te kennen geven, wanneer wij er ter loops over spraken, dat sij twee in getal van hier diende gesonden te worden, en dat wel om dese reden: het oogmerk van sodanige operatie moet sekerlijk sijn, om, soo spoedig mogelijk het gebrekkige te herstellen en nieuwe schikkingen te beramen, die voor soo verre de verwisselende loop van 's werelds saken toelaten, stabile sijn. hier toe diend lieden te employeren, die in het hoofdzakelijke egale wijze van denken hebben, en althans ongeinteresseerd sijn in het nieuw te maken plan. Maar sal men dit vinden in twe Lieden, van welke de een reeds de post bekleed, welke vooral in het plan van redres moet komen?^4. Men sou dan ten volle overtuigt moeten sijn, dat hij geene pecuniele vues heeft, dat hij geene glorie steld in het distribueren van faveurs, dat hij moderaat genoeg is in sijne ambitie van gesag, enz. Is dit te verwagten in den bedoelden man?^5. in welke vues hij sijn post heeft geambieert, gelove ik, dat wij egaal hebben gedagt, en is gebleken, daar hij sich niet heeft gecontenteert met hetgeen sijne predecesseurs hebben genoten, maar men hem een opslag van eenige Duisend gl. heeft gegeven; dat hij gaarn gunstbewijsen uitdeeld, sijn menige blijken van in de vermeerdering der Bedienden aldaar gedurende sijn Gouvernement, en hoe weinig hij sich geschikt heeft naar de van hier gesonden ordres

1. Eiehandig, konsep.

2. Ontbreek.

3. Van der Oudermeulen was een van die Bewindhebbers wat hom beywer het om maniere te vind vir die herstel en verbetering van die Kompanjie (sien ook no. XXXVI). Blykens hierdie brief is die instelling van 'n Kommissie-Generaal al in 'n vroeë stadium van die oorleg oorweeg. Swellengrebel het die gedagte teengestaan dat so 'n Kommissie sou bestaan uit een persoon uit Nederland en die hoogste Kompanjiedienaar oorsee; soos bekend, is in 1791 besluit dat die Kommissie sou bestaan uit twee persone uit Europa (adv. S.C. Nederburgh en S.H. Frykenius), en die Goewerneur-Generaal en die Direkteur-Generaal. Aan die Kaap sou slegs eersgenoemde twee optree.

4. Naamlik Goewerneur van die Kaap die Goeie Hoop.

5. Goewerneur C.J. van de Graaff.

[p. 274]

nopens de militaire charges, heb ik UEd. self over horen klagen.^6. Dus mijn vriend! welke aparentie is er, dat iemand van hier schoon met de beste intentie met soo een medehelper veel sou vorderen of afdoen vooral daar het but noodwendig moet bestaan, om de colonie soo min kostbaar als mogelijk is voor de Compagnie te maken, en ten einde de colonie in bestendige rust te houden, er den opgesetenen een ordentelijk middel van bestaan te geven, voor welke beide oogmerken, naar mijn insien, de al te groote omslag van Negotie, Landerijen, Dienaren enz. die de Comp. aldaar en te land,^7. een groot opstakel is, het welk echter tegen de hierboven gen.vues van een man in loco moet weggenomen worden. om maar een voorbeeld te stellen. Naar mijne gedagten, sijn het groote onkosten, die voor de Comp. thans onnut verspild worden, in het onderhoud van alle die Landerijen of posten, welke in het begin van 't etablissement voor eigen rekening heeft moeten bebouwen, omdat het getal der Colonisten niet toereikende was, om de nodige producten tot onderhoud en verversinge der schepen te fourneren, maar vermits sij nu alleen strekken om den gouverneur eenige emolumenten te geven, en goede bediening voor een Commissaris der buiten posten, en een middel van bestaan voor menig een onderofficier, die er als basen op fungeeren, te geven. de soon van den gouverneur^8. heeft nu actueel de post van soo een Commissaris, dus moet de vader de bediening van sijn soon er aan opofferen, en waar hem soo goed geplaatst wanneer men het getal der andere bedienden ook moet verminderen? Men sou dus, Heer en Vriend, naar mijne opinie, geen man die aldaar aan het Hoofd van 't Gouvernement is, moeten emploieren, ten sij men ten vollen overtuigt is, dat hij de vereiste requisiten van ongeinteresseerdheid soo voor geld als voor 't uitoefenen van gesag heeft; heeft men die overtuiging niet, waagd men, dat de van hier te senden man aldaar alles tegen hem sal vinden, en ik behoeve UEd. niet te seggen, hoe het schier onmogelijk voor hem moet worden om iets te vorderen wanneer hij werken moet met iemand, die aan het hoofd der behering is, en wiens interesse meebrengt, dat de saken, ten minsten voor den tijd, dat hij nodig heeft om sijn oogmerk te bereiken, in statu blijven. Uw plan rust sekerlijk op de veronderstelling, dat het minder choquant voor het Hoofd in 't Bewind is, wanneer hij tot mede Commissaris word gesteld, en er dus aparentie, dat het redres met nodigen ijver sal ter hand

6. Hete XVII het Van de Graaff se voorstelle tot bevordering van militêre herhaaldelik van die hand gewys (sien ook no. XXXVII).

7. Lees in plaas van die laaste drie woorde: ‘aanhoudt’.

8. Sebastiaan Willem van de Graaff, sien no. XXXVII.

[p. 275]

genomen worden. Ik stemme dit toe, maar dan moet dat Hoofd ook geene intentie hebben om in 't Bewind langer te blijven of hij moet de raare deugd besitten, om alle de aanlokkelijke vues te laten varen. Ik vreese, mijn Vriend! UEd. soude te veel verwagten. Ik kan nogh niet goed sien, dat het werk goed zal kunnen verrigten, sonder van hier Twee Lieden te senden, van wiens belangelose insigten behalve de andere vereischtens men overtuigt is, en konde sij het gouvernement vinden sonder Hoofd, des te beter; die die post ambieerden en noch moesten verkrijgen, souden meer in de hand werken, dan die ze reeds besit. En of dit geval niet soude kunnen existeren is bij mij soo onwaarschijnlijk niet.^9.

9. Deur 'n skrywe van Here XVII van 14.10.1790 is Van de Graaff na Nederland teruggeroep; ook is opdrag gegee om die Kompanjie se buiteposte te verkoop.
In 'n ongedateerde brief aan Van der Oudermeulen het Swellengrebel nog geskryf dat die Kompanjie die Kaap nie langer net as verversingspos moet sien nie, maar die inwoners die geleentheid moet gee om van die landbou te leef. Ook moet 'n mens, as jy die misbruike wil uitroei, begin om die Kompanjiesdienare 'n goeie salaris te betaal, anders moet hulle hul ten koste van die burgers of die Kompanjie verryk. ‘... al kwam de Compagnie tot sodanig een schikking, soude het een taak sijn (nl. de invoer van herstel, die ik althans niet op mij nam, wanneer ik 'er een Opperhoofd moest vinden, onder wien die abuisen soo seer schijnen vermeerderd te sijn. Natuurlijk moet men dan tegenkantingen verwagten, die het werk seer onaangenaam en moeielijk souden maken. Ik ben soo seer niet geattacheerd aan mijn stil en vergenoegd leven, om mij geheel te onttrekken aan de pligten, die ieder in de maatschappij betaamen, in 't geen ik van nut konde sijn, en oppere daarom geene swarigheden, dan dewelke ik denke, dat in de actuele situatie van dat gouvernement gelegen sijn. En ik wil gaarne aan UwEg. overlaten te beoordelen, of ik, uit geene principes van geldzugt of idele glorie om te gebieden agerende, op soodanig voorstel, soolang mij onbewust is, welk systhema de Compagnie genegen is te houden, en welke schikkingen er beraamd sijn, om hier te lande in 't Bewind daarop gestadig te blijven werken, eenig voldoend antwoord kan geven, waarop men een propositie eener commissie soude kunnen bouwen.’