Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 268]

XXXIX H. Cloete,^1.

Memorie wegens noodsakelyke onkosten van Constantia

1	voor den Inkoop van de plaats Constantia
2	op maaken van nieuwe gebouwen en verdere verbetering aan deselve
3	het inkoopen van Slaven, Slavinnen, waar onder gereekend word, voor mij een Kok met zijn handlanger, als meede voor mijn Slaven, ook een kok met zijn handlanger, twee huijs Jongens, vier huijs meijden, Coetsier, Staljonge, paarde wagter; of schoon ik maar slegts, door de schraale wijveld een klijne aantal beesten twee of drie maanden in het Jaar om de mist voor te brengen, hier kan houden, egter een beeste wagter moet hebben; een Schape wagter die op een klijn wijnig Slagt Schaapen, tot het huijs gebruyk moet passen. NB de troep mag niet boven de 30 of 40 Schapen zijn, vermits men nooit de helft daar van heeft geslagt, of de ander helft is meede door de Schraale wijveld oneetbaar maager geworden.
	2 tuijniers, 3 jongens die bij Continuatie, zoo bij het uijtbroeijen en wijnig^2. maaken van vaatwerk, als in de Kelder moet gebruijk werden.
	30 werkjongens te zaamen vijftig koppen, die volgens transport het een door den/andere gereekend op Circa f 1000 Eijder^3. zal koomen te staan.
4	aan huijs meubelen potten en pannen, etc. etc. etc. etc. zo als dezelve zig thans bevind
5	voor ruijm f8000-: aan vaatwerk en verdere kelder gereedschappen,

1. Hendrik Cloete het op 22 Des. 1788 'n rekwes met 'n hele aantal bylaes by die Goewerneur en Pol. Raad ingedien met 'n versoek dat die voorwaardes waarop hy verplig was om die Constantia-wyne aan die Kompanjie te lewer, hersien word. Cloete was van mening dat die prys wat die Kompanjie hom betaal het, aansienlik minder was as wat hy in die privaathandel ontvang het; gevolglik was sy bedryfsresultate, gesien die hoë koste, ongunstig. As oplossing het hy voorgestel: òf afskaffing van sy verpligte lewering aan die Kompanjie, òf verhoging van die prys wat hy daarvoor ontvang. Dit was nie Cloete se eerste rekwes hieroor nie, en 'n skikking sou eers in 1794 kom. Cloete het sy rekwes met baie bylaes aan Swellengrebel gestuur en gevra om sy belange in die saak by Here XVII te behartig; Swellengrebel het die stukke bestudeer, kommentaar gegee daarop, en ook advies ingewin van enkele kenners van die Kaap soos oud-Goewerneur Van Plettenberg en A. van Schoor. Uit die baie stukke ‘dienende tot Staaving der billijke beswaaren en doleantien’ van Cloete (wat te omvangryk is om hier te publiseer, maar wat hopelik elders sal verskyn) gee ons slegs hierdie een stuk, wat aansluit by nos. III en IV.

2. Geskik om wyn te bevat.

3. Ieder, per stuk.

[p. 269]

6	mitsgaders kopere keetels tot uijtbroeijen van vaatwerk 9 wagens en 3 rijpaarden NB 15 paarden in het gebruijk
7	Noodzakelijke karwij wagens en andere ruijtuijgen; zal al voormelde te zaamen door Elkandere geslagen mij dunkens niet minder kunde gereekend worden als op f20.000 egter om redene door mij maar op f18000 zal berekend worden NB dus f2000^4. minder waarvan de intrest S'Jaars á 6 proCe pr anno komt te beloopen op f18000:- ....		f1080:-^5.
8	tot het onderhouden van voormd. 50 Slaven, en Slavinnen, zo aan kost, kleederen, als meester loon etc. á f100 S'Jaars .... f5000 NB voormelde 4 huijs meijden hebben thans verschijde klijne kinderen die hun onderhoud ook nodig hebben.
9	100 vragte mist S'Jaars op welke distantie naar de muijzenburg daar ik de mist ook vandaan haald, betaald d'EComp.e aan den heer Gerh Munnik voor het rijloon van een vragt gebakken Steenen 8 rijxd: en door mij maar word bereekend tot 5 rijxd.pr. vragt NB f900:- minder		... f1500:-
10	300 muddens garst tot voer voor de paarden, varkens, hoenders, gaan en koomende man, daar ik gerust 400 mudd: garst tegens de geringste prijs van 12 schellingen d'mud kan reekenen dat dan zoude uijtmaaken een somma van f1800 zal ik wederom om redene niet meer als de voormd: 300 mudd: garst tegens een rijdr. pr.mud rekenen NB f900 minder		... f900:-
11	25 vragte Caf, waar voor ik zeer gaarne tot 18 rijxd.pr.vragt zoude willen betaalen, dat op de 25 vragten zoude uijtmaaken f1350:- word als vooren wederom om redenen voormd: 25 vragten tegens 12 rijd:pr. vragt gerekend uijtmaakende ....		f900:-
		NB f450 minder
12	de onkoste van mijn huijshouding en talrijke famielie zal ik niet reekenen als alleenlijk de Jaarlijkse douceur aan mijn zoon Hendrik toegelegt, voor het assisteeren op de plaats Constantia		f2000:-
13	aan knegts gagie die S'nagts de wilde bokken uijt de wijngaard moet houden en verder de plaats voor alle andere onhijlen moet bewaaken		f216:-
14	ik vrage op hoeveel ik S'Jaars voor het onderhouden van voormelde mijn zoon Hendrik met zijn vrouw 4 kinderen en boven gemelde knegt zoo aan kost, drank, thee, Coffij, zuijker, en verscheijde andere

4. Daar staan foutiewelik f 20 000.

5. Daar staan foutiewelik f 10 800.

[p. 270]

	dingen zo voor hun als dagelijks gaan en koomende man, moet reecq:- wederom niet.
15	de smit en wagemaker voor de Jaarlijks reperatie aan wagens en verdere Rijtuijgen, 't eene Jaar door den andere gereekend op	f400:-
16	alle Jaaren 3 leggs. egte Constantia wijn waarvan een tot verlengen van doppenbier en 2 dito tot weijnig maaken van S'Compe.vaaten noodzakelijk moet gebruik worden tegens de prijs der gemeene maagwijn gereekend á rijkd.15 pr. half aam zonder vust dus voor 3 Leggs. te zaamen	f1080:-
17	So dat opgemelde plaats S'Jaarlijx aan onkoste beloop	f22796:-
18	mijn boek toont aan, dat zedert ik Constantia bezeeten heb, tot ultimo december 1787 zo aan de EComp. als particulier niet meer aan zodanige Constantia wijnen als d'EComp. gewoon is van mij te ontfangen, 't Eene Jaar door den andere gereekend Jaarlijx van de hand heeft gezet als 32¼ leggs. daar voor betaald d'EComp. voor
	16 1/8 Leggs. roode wijn á 100 rijxd.dLeggs.	f4837:8.-
	16 1/8 Leggs. witte wijn á 50 rijxd.dLeggs.	f2418:12.-
		_____
		f7256:4.-
	32¼ Leggs. wijn á 8 half aamen ieder Legger maakt te zaamen	258
	half aamen wanner dan Eijder half aam een door den andere gereekend komt op rijd.9:3:-
	met d'augmentatie van d'ECompe. blijkens reecq. van ultimo Augusts. 1787^6. krijgt ik voor een half aam Constantia wijn rijd. 11:6.3:- en dus dan voor boovengd. 32¼ Leggs. tegens deze prijs gereekend	f9142:14
	NB hier moet nog af 3 Schell voor d'ordonnantie en ½ pCo. aan de Cassier.
	Invoegen ik S'Jaarlijx in steede van te winnen zal moeten in schieten	f13653:2
	En wanneer gesteld zijnde 't Schip ofte Scheepen die met gemeld. wijnen waaren belaaden quam te blijven,^7. en dan natuurlijker wijs van diens rendementen of verhooging blijft verstooken, geniet ik maar slegts voor ieder half aam 't geen hier uijt Cassa heb ontfangen ten bedragen van rijd: 9:3.- dus op ieder half aam rijxd.2:3:3.- minder, En op het geheel ofte 32¼ Leggs. f1886:10.- als wanneer dan de

6. Van dié datum af het Cloete 'n sekere toeslag gekry, voortspruitend uit die verkoop van Constantia-wyne in Nederland.

7. Skipbreuk ly. In daardie geval sou Cloete nie die toeslag (n. 6) ontvang nie.

[p. 271]

Jaarlijxe inteschietene penn. in plaatse van f13653,2. komt te beloopen op

f15539:12

NB ik heb Constantia van den 15 december 1778. bezeeten en zeedert dien tijd tot heeden aan Slaven, Slavinnen en kinderen So op Constantia als elders verlooren 25.

waaronder zes Slaven zijn die ik voor f8000.- niet zoude willen missen.

1	Ik vrage Hoe? en op wat wijs ik gemelde 25 reeds afgestorven Slaven in zoorten moet bereekenen.
2	hoe moet de resico en verouderende van voorgemelde tans nog in het leeven zijnde 50 Slaven en Slavinnen gereekend worden.
3	Ik vrage ook op wat wijs 't verouderen en Jaarlijxse reparatie van mijn boovengemd. voor f8000.- ingekogte vaatwerk en kelder gereedschappen zal te goedgedaan worden, als meede de resico, van brand zo als ik niet alleen overvloedig bewijzen kan, dat anno 1784 van mijn pakhuijs alhier te Constantia op eene dag, ruijm 10 Keer in de brand geweest-maar ook anno 1772 op mijn woonplaats Nooitgedagt s'nagts door de brand zodanig ben verrast dat doen ik mijn famielie gered had, En zoo te zeggen ook geen meeubilaire goederen, nog zilver werk; moest ik met geduld zonder broek op mijn werf staan, En ziet hoe dat mijn woonhuijs, en al dat er in was, en nog een gebouw van Circa 80 voeten lang gevuld met dieverze goederen, mitsgaders mijn wijn pakhuijs van 160. voeten lang, verzien met kostbaare vaatwerk en kelder gereedschappen (waar uijt ik niet gered heb als 6 of 7 vaaten) alles zo daanig is verbrand dat ik geen bord had overgehouden (om) uijt te eeten nog kom of glas om uijt te drinken. booven dat alles, trof mijn nog 't ongeluk dat ik wijnig maanden na de brand door de galkoorzen veel bestge Jongens en mijden verlooren heb.
4	Als ook het craveeren van paarden beesten En schapen die Jaarlijx weederom moet aangekogt worden.
5	het Jaarlijx aankoopen van graven, pikken, bijlen, en wijngaard bijlen, zagen, wijngaardmessen, druijve manden, zwavel, zwaveldoeken, koorn, en Cafzaken, En nog dieverze benodigheedens meer.

PS: 1772. ben ik door boovengemelde swaare brand En doemalige afstervinge van veel bestige Jongens en mijden zodanig veragterd, dat ik genoodzaak was, de opstallen van vier inleenig hebbende EComp.

[p. 272]

plaatsen,^8. geleegen aan, En over 't Olipants revier, te moeten verkoopen, ten Eijnde de daar voor gemaakte penn. mitsgaaders de Slaaven Jongens die op voorsz: vier plaatzen waaren tot redres van mijn ongelukkig lot op Nooitgedagt te amployeren.

Cabo de Goede Hoop Medio Decemb: 1788.

H. Cloete.

8. Vier leningplase van die Kompanjie.