Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 144]

XX ? aan Swellengrebel,
26.5.1782^1.

Wel Edele Heer!

Eyndelijk zijn de verantwoordingen der dienaren op de tegens hun door het malcontent gedeelte der burgerij ingebragte beschuldigingen aan de heeren Meesteren overgezonden, schoon meer dan een Jaar geleden, aan het hoofd zijn overgegeven geweest.^2. wat hier van de reede zij geweest, heeft men niet wel kunnen penetreeren, veel min dat men den een voor den anderen zijne beschuldigingen heeft cachee gehouden, schoon alle dezelven, zoo wel als het geproponeerd middel van redres der gepretendeerde grieven,^3. door de gevolmagtigdens^4. aan de hier zijnde hoofden der misnoegden zijn toegezonden geworden, die ook de Lectuur daarvan zelfs niet aan den geringsten schoemaker hebben geweijgerd. mogelijk zoude men daar van alleen deze reede kunnen geven, dat het hoofd^5. de tegens hem ingebragte grieven alleen voor zijne mededienaren heeft willen verbergen. Ik heb egter gelegendheid gehad deze en geene beschuldigingen onder het oog te krijgen. bij de rapportes zijn mij die zoogen. gecommitteerdens bekend geworden, maar aan die stukken heb ik dezelven veel slegter bevonden dan mij de beschrijvinge was gedaan geworden. ik heb dezelven gestoffeerd gevonden met de grootste onwaarheeden ja falliciteyten,^6. en nog grooter gekheden. even pueriel zijn de middelen van redres, door die groote verbeteraars de heeren van het bewind voorgedragen, die voor het grooter gedeelte zoo danig zijn, dat ingevolgd wordende het politicq en burgerlijk Systhema in nog veel grooter verwarringe zoude storten dan waar in die oproerige gasten deze schoone colonie hebben gedompeld.

daar is er die zig niet minder gesurpreneerd vinden, dat van wegens het ministerie^7. niet word getreden tot het beantwoorden van den brief, die voorsch. beschuldigingen hebben vergezeld, en die, zoo men mij in het vertrouwen berigt heeft vrij significant was. zij waren van gevoelen, dat hetzelve bij die gelegendheid alle de decharges der dienaren had moeten

1. Sien die Inleiding vir identifikasie van die moontlike skrywer.

2. In die brief wat die verdedigingsgeskrifte van die amptenare begelei, meld Goewerneur Van Plettenberg (1.4.1782) dat die oorlogsomstandighede die versending daarvan ruim 'n jaar lank vertraag het (Kaapsche Stukken III, 3-4).

3. Memorie van 1779 afd. III.

4. Die afgevaardigdes Van Reenen, Artoys, Heyns en Roos.

5. Goewerneur Van Plettenberg.

6. Vervalsings, bedrieglikhede.

7. Here XVII.

[p. 145]

overnemen, en zoo daar uit als uit voorgestelde middelen van redres eene ample deductie ten voorschijn brengen, waar in de ongepermitteerde handelwijze der klageren en het lesive haare wettige overigheid aangedaan konde werden ten toon gesteld, en die voor al teffens konde strekken tot een plan van redres zommiger abuisen, die er hier en daar mogten zijn ingeslopen, en middelen aan de hand geven zoo van verbetering als verandering zulker zaken, die in vroegere tijden oirbaar waren, doch door langheid van tijd en verandering van het tegenswoordige wezen der Colonie zulks benodigd hadden. het is waar, men schijnd dien taak het hoofd te hebben opgelegd.^8. men moet waarlijk ginder favorable idees formen van deszelfs groote kundigheden in 't interieur wezen dezer colonie, waar in nog niet lange^9. heeft doorgebragt: veelen denken daar over anders.

Niet minder is in 't oog gevallen, dat men bij den tegenswoordigen oorlog^10. met den aankleven van dien die al vrij verre worden getrokken, ook alleen aan denzelven schijnd te hebben toevertrouwd. men vraagd, is het niet hard voor andere mederegenten, die uit verschijden oorzaaken meenen ruim zoo veel interest bij het behoud dezer colonie te hebben, den schijn te moeten hebben, dat of niet trouw genoeg of gene nodige bekwaamheden te hebben in zoo hoofdzaakelijk poinct hunne advijsen niet te mogen geven, en dus mede te werken tot het algemeen behoud. men zwijge wanneer moeten zien, dat juist niet alles in diervoegen word gedirigeerd als de voorzigtigheid, en eene reeele kunde van 't land aan de hand schijnd te geven. of het verder ook niet wat gevaarlijk zij zaken van dien aard aan 't willekeurig bestier van een eenige over te laten. het edelmannen^11. ja het despoticque laat zig dikwels almeer zien, dan men zig wel zoude hebben verbeeld. ten dezen opzigten is het daarom juist zoo kwaad niet dat men de contenance juist niet altijd tot het ijnde toe schijnd te kunnen souteneren. wel is waar, al hetgeen tot de secrete zaken word betrokken, pleegd ook aan deszelfs secunde^12. te worden gedemandeerd, maar als die niet anders dan een lepidum caput,^13. zonder yds meer vertoond, kan men ligt nagaan dat alleen voor eene schaduw diend. en had men het ver-

8. Die Here XVII het inderdaad so 'n opdrag aan Van Plettenberg gegee, waaraan hy gehoor gegee het met sy ‘Consideratien wegens den praesenten toestand der Colonie’ (Kaapsche Stukken III, 5 e.v.).

9. Van Plettenberg was vanaf 1767 aan die Kaap.

10. Die Vierde Engels-Nederlandse Oorlog, 1780-1784.

11. Die skrywer sinspeel op Van Plettenberg se titel van Baron.

12. Die Sekunde was Pieter Hacker, 1777-1786.

13. Sitaat uit Terentius, Adelphe, 966: gawe kêrel.

[p. 146]

keerde niet door toegevendheid om de omstandigheid van tijden, en met ongevraagd als in de handen te werken verschijden gebeurtenissen gepalieerd, zoude men de schadelijke gevolgen daar van genoegzaam hebben gezien ten minsten is dit wat het defensive van de plaats aangaat zeker, want hadden de franssen niet zoo sterk daarop getamboureerd, en met behulp der ingezetenen (wij hebben de eere reeds eene tamelijke sterke batterij, en eene goede redoute te hebben vervaardigd op onze ijgen kosten^14.) ijndelijk aan 't werk gegaan, de plaats was nog niet zoo besloten geworden. ik noeme ijndelijk want men eerst aan dat hoognodig werk in 't begin van dit jaar heeft begonnen: beaucoup des compliments a Mess. les Anglais,^15. dat ze ons zoolang met vreede hebben gelaten.

Om een en ander meenen zommigen dat, daar men aparent, zoo wanneer de troubles van den oorlog gelukkig mogen zijn gecesseerd, zal treeden tot het nader onderzoek der gepretendeerde grieven zommiger ingezetenen, en daaruit ook zoude kunnen voortkomen een plan van verbetering of verandering, men vooral niet diende uit 't ooge te verliezen een generaal reglement op 't stuk van regering, dat hier tevergeefsch gezogt is. Mij is bekend, dat ijmand UwE. eenigen tijd geleden zijne gedagten daarover heeft gecommuniceerd. ik gouteere zeer zijne gevoelens. de regeeringe^16. is op eene al te onregualen^17. voet gesteld, buiten de gouverneur, bestaan de leeden in eenen tweeden, fiskaal,^18. hoofd der militie,^19. dien den zoogenaamden rang van opperkoopman hebben, en vier leeden^20. die zoogezegd kooplieden zijn, allen ideale namen, en die egter onder die luiden teveel ondergeschiktheid baard. daar en boven, heeft een tweede perzoon, die voor geen enkele schaduwe diend,^21. al dikwils teveel influentie op zoodanige leeden, die administratien hebben, en dus veel van hem als hoofd-administrateur afhangen.^22. men weet dog wat de menschelijkheid al dikwils is, de eene heeft veele kinderen, de andere is te zeer op

14. Vermoedelik word bedoel die Kaapse verdedigingswerke die Gordon en die battery Amsterdam.

15. Baie komplimente aan die Engelse!

16. Die Politieke Raad.

17. Ongeordend, onreëlmatig.

18. W.C. Boers.

19. Kolonel R.J. Gordon.

20. O.M. Bergh, A. van Schoor, J.J. le Sueur, D.H. Staring.

21. Hier word bedoel: 'n Sekunde wat nie soos Hacker 'n strooipop van die Goewerneur sal wees nie.

22. As hoofadministrateur het die Sekunde uiteraard in rang en gesag bo die Raadslede gestaan wat 'n onderdeel van die administrasie (soos pakhuismeester, keldermeester, equipagemeester of sekretaris) behartig het.

[p. 147]

zijn interest gesteld om daarin gesnoeyd te worden. uw vriend meende daarom dat al dat onderscheid tusschen die leeden diende te worden weggenomen, dat den gouverneur, den Secunde, Fiskaal en verdere Leeden, uit de directe beurs der Comp. een behoorlijk bestaan diende te geven, daardoor dan al aanstonds de klagten zouden worden uit den weggeruimd, dat den gouverneur en secunde zooveel van de aan de Comp. geleverd werdende wijnen trokken, en den fiskaal zijn beurs maakte van het 5 pct. die de ingezetenen, van hunne negotiegoederen^23. moeten betalen, etc. Hiervan nader, de portugees^24. wil vertrekken

T.T. t.N.

(in kantlyn)

het is wel voor het uiterlijke nu weder stil onder de malkontenten, dog kort na den anderen zaken gebeurd die al vrij verziekte, wanneer men zig met zeer veel brutaliteijt stelde tegens eene ordre door 't hoofd gegeven, schoon naderhand, ex congruo,^25. gesouteneerd door eene ordre van wegens de regering. men heeft dit ook al met een Jantje van Leyden^26. moeten afmaken. vale.

23. In geval van uitvoer of invoer.

24. Vermoedelik die Portugese skip Senora de Bonfin Sa Maria wat deur die Pol. Raad gekontrakteer was, onder kapt. Philipo Nerey de Sylva en ladingsopsigter Caetano Januario de Sousa; dit het op 28.5.1782 vertrek (ARA: KA 4276).

25. Neo-latynse uitdrukking: op ooreenkomstige wyse.

26. Op 'n gemaksugtige manier. Dit is nie duidelik op watter gebeurtenis dit hier betrekking het nie.