Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 119]

XV J.A. Baron van Plettenberg aan swellengrebel
Cabo, 12.5.1780^1.

Na het versenden mijner voorgaande van 7 Maart laastleden,^2. en voor het ontfangen van UWEGestr. brieven de datis 3 Novob.^3. en 20 Decb. AoPo^4. als meede voor dat van Jaarsveld de aan hem opgedraagene Commissie aan de Caffers, (waarvan in mijne brief mentie hebbe gemaakt^5.), sal hebben geexecuteerd, hebbe ik van Swellendam berigt gekreegen dat onse Ingeseetenen uit de beide districten hebben kunnen goedvinden, Propria Auctoritate,^6. een Commando teegens de Caffers te doen,^7. sijnde de Swellendammers door de Burger Adjudant P. Ferrera,^8. en die van Stellenbosch door Josua Joubert,^9. Veldwagtmeester in de Camdebo, opgeleid, welke twee sig aan deese sijde der Groote Visch Rivier hebbende geconjungeerd, sijn sij tot in het Cafferland doorgedrongen, en hebben een meenigte dier Menschen laaten doodschieten, hebbende teffens sig van een groote quantiteijd Rundvee Meesters gemaakt en meede genoomen, waaronder een gedeelte was, dat de Caffers van onse Ingeseetenen bevoorens hadden geroofd. Verdere particulariteiten^10. weete ik tot nog toe niet, dog hebbe den Landdrost van Stellenbosch^11. gelast, daarna te informeeren, ten einde de berigten met elkanderen te confronteeren, en als dan desweegens te besluiten, soo en als sal kunnen dienen tot weering van sulke handelingen, alschoon voorsie dat daar het spel eens aan de gang is geraakt, het niet ligt tot de voorgaande Rust sal koomen, daar wraaklust alle wilde volkeren besield, en de Caffers eens haar Slag onverwagt sullen waarnemen, wanneer doorgaans de onschuldige de Slagtoffers sijn. Er werd meer dan menselijke vermoogen toe vereist onse lands ingeseetenen generaliter die denkbeelden van Menschenliefde in te boesemen, als vereist worden om soo wel de Caffers, en Hottentotten, als haare meede Christenen, voor meede

1. Nie eiehandig nie; vroeër deur A. Hallema gepubliseer in Zuid-Afrika 12 (1935) 107-108.

2. No. XIII.

3. No. VIII.

4. Brief van 20.12.1779 ontbreek.

5. No. XIII; die betrokke opdrag is op 6 Maart gegee.

6. Op eie gesag.

7. Vgl. Jeffreys 1780, 58, 233-235, 352; Marais, 8.

8. Pieter Hendrik Ferreira (geb. 1736), vanaf 1776 woonagtig op Rietfontein aan die Sondagsrivier; hy word in Des. 1781 tot kornet bevorder.

9. Vgl. no. II n. 49.

10. Besonderhede.

11. O.G. de Wet.

[p. 120]

Menschen en Broeders te erkennen, daar het woord Heiden de Leuse schijnt te zijn, waarop men meent de meugen doordraaven, en sijne wraaklust, often hebsugt, den ruimen teugel te vieren, evenals de oude Jooden gemeent hebben alle Inwooners van Canaan te meugen vernielen, soodra het Anathema er over was uitgeroepen, van welke daad UWE.-Gestr: mij wel sal willen vrijhouden, daar ik geene boovennatuurlijke sending in mij gevoele tot het doen van sulk een Stap, ofte geeven van eene Ordre die niet kan worden gedefendeert als met het vertoonen van eene Commissie die Israels Leidslieden moeten gehad hebben, dog nu niet meer gegeeven word. Ik laate dus ook de verantwoording daarvan oover aan degeene, die het feit hebben uitgevoerd, die moogelijk een te laat naberouw in haar binnenste sullen gevoelen, soo niet alle denkbeelden van regt en billikheid door het Brandijser van Intrest sijn toegeschroeid.
(bedank vir inligting wat ontvang is oor die situasie in Nederland; familienuus).

Ik hebbe uit UWEGestr. aanschrijvens niet kunnen merken dat deselve toen ter tijd onderrigt was van de Resolutie die men in de XVII, provisioneel, oover de Caabsche Zaaken hadde genoomen,^12. en daar dezelve met het Cachet van Secretesse gesegeld is, kan ik daarvan anders niet melden als dat de mij opgelegde Last en Commissie moeijlijk te executeeren sal sijn, en mij moogelijk wel vijanden sal maaken, dog het een en ander word vergoed door de bijsondere blijk van vertrouwen, welke men in Patria op mij gelieft te stellen, welken te bewaaren steeds mijn toeleg sal sijn, alwaarom na vermoogens tragten sal aan de verwagting te beantwoorden. De Heer O ...^13. sal UWEGestr. bij geleegentheid wel nader hierover informeeren, soo wanneer bij sig selven daartoe vrijheid vint, die mij meede de reedenen heeft geschreeven, waarom de saak niet is uitgevallen ingevolge het plan^14. dat UWEGestr. wel ten gemeenen nutte en vermijding van alle Eclat, met de Commissarissen^15. hadde gemaakt, en het welk door eene qualijk geplaatste protectie van den Advocaat^16. verijdeld is geworden, die mogelijk naderhand te laat sal gesien hebben dat wat al te ijverig was geweest, te meer daar ik seeker ben dat het gedrag van

12. Here XVII het op 23.10.1779 aan Van Plettenberg geskryf: vermy alles wat onrus kan bevorder, lig ons uitvoerig in oor die toestand (KA 442; vgl. Kaapsche Stukken IV, 136).

13. C. van der Oudermeulen.

14. Vgl. nos. VII, VIII en IX.

15. Die afgevaardigdes van die Kaapse burgers.

16. Plettenberg bedoel die beskerming van sy neef, die Kaapse fiskaal W.C. Boers, deur die Hoof-advokaat van die VOC, F.W. Boers; sien no. VIII.

[p. 121]

zijn Neef geensints sijne goedkeuring wegdraagt, en hij met leedweesen verneemt de weinige agting en aansien die deselve generaliter alhier verworven heeft. Artoijs heeft mij bedroogen, want aan mij bij desselfs Vertrek, sonder daartoe gevergd te zijn, gesegd hebbende dat sig met de Burger Zaaken van hier in Europa niet dagt te bemoeijen, als alleen hetgeenen Jan Smith^17. quam te raaken, van wien erkende een speciale procuratie te hebben ontfangen, heeft hij meede in alles de hand, en ik merk niet dat hij de zaak van Smith bijsonder behartigd, welke dubbelhartigheid ik niet van hem verwagt hadde, en over het geheel doet het mij leed dat de menschen die dat spel aan de Gang hebben gebragt voor een groot gedeelte van te slegten Allooij sijn, dan dat men om dezelve veel sou willen doen, sooals mij uit de Register der Inteekenaaren gebleeken is, en dat soo weinige van de eerste en voornaamste Ingeseetenen sig er meede hebben willen bemoeijen.^18. Dog onse Republiek heeft wel voor deesen ook gesien, dat de beginselen van eene verandering bij het Jan Hagel sijn begonnen, als wanneer de Matadoors agter de schermen saaten.^19. Als ik op de een of de andere wijse meter tijd het Gouvernement koome te doen vaceeren, sal men voorsigtig in de Keuse moeten sijn, en vooral sorgen dat geen gebieder na herwaards worde gesonden die het Gouvernement aanmerkt als een Middel ter Redresseering eener gedelaboreerde finantie, en de Compe. diende denselven, beneevens alle andere haare Dienaaren op een Voet te setten, dat het bewandelen van bijpaaden niet behoefde te geschieden, dog het gaat deselve thans soo voordelig niet, dat ligt tot dit mijn project sal oovergaan. In gemelde geval soude men wijselijk doen ijmand te benoemen, wiens sugt tot sijn Geboorte Land hem aansetten soude de Reputatie sijner voorouders hier te lande staande te houden, en te vermeerderen door een Gedrag, bequaam de geneegentheid der Inwoonders te winnen. Doch daar ik maar een sulk een voorwerp weet,^20. die denkelijk de Aangenaamheeden des leevens, welke thans geniet, niet zal willen verlaaten, om na hier of elders oover te gaan,

17. Jan Smith Jurriaansz is deur fiskaal Boers gedreig met 'n hofsaak weens strandroof, publieke geweld, misbruik van aangematigde mag en minagting vir die gereg. Hulle het op 'n afkoopboete ooreengekom, maar eersgenoemde het geweier om die bedrag, 5 000 Rds, te betaal; sien Beyers, 163 en Advies van de Juridische Faculteit te Leiden, 1783; sien no. XLI.

18. 'n Dergelike opmerking staan in Plettenberg se verweer (Kaapsche Stukken).

19. Plettenberg het waarskynlik teruggedink aan die omwentelinge van 1672 en 1747/48 in Nederland.

20. Naamlik Swellengrebel self.

[p. 122]

reeken ik dit meede onder de Chimeriques Idees die mij thans meer dan ooijt besielen: sapienti sat dictum.

Ik zend thans de Caart, door Leiste gemaakt,^21. oover, dog meest raakende de Cust en de strekking van deselve, beginnende bij de St. Helena Baaij, tot voorbij de Baaij de La Goa, ofte Swartskops Riviers Baaij, hebbende alle particuliere Baaijen in groot bestek er bij gevoegd, en als men die nu in Holland suppleerd uit de Zeeboeken, soo eijgene als vreemde, sullen onse Zeelieden een goede Zeekaart kunnen meede krijgen, werdende deese geapprobeerd bij diversche soo fransche als Hollandsche Schippers, die meermalen de Cust langs gevaaren sijn, en aan wie deselve hebbe laaten sien. - - -

21. Vgl. no. XIII n. 17; die kaart is nog in die Swellengrebel-argief.