Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 111]

XIV H. Cloete aan Swellengrebel,
Constantia, 30.3.1780

Thans ga ik over ter beantwoording van UWelEd. geEerde Letteren van den 8 Julij 1779.^1. die mij den 17 Novb. desselven jaars wel zijn geworden. en beginne met UWelEd. onsen dank te betuygen voor de felicitatie en Zegenwensch aan ons gedaan over den aankoop van Constantia. Deese Wensch is ons zo veel t'aangenamer, omdat wij verseekert zijn, dat hij van een welmeenend en ons zeer geneegen Vriend komt.

Om UWelEd. Nieuwsgierigheid te voldoen, volgt hier inclusieve de Lijst van de Goederen die ik van den Heer Serrurier, voor de som van f 30 000 - heb gekogt, en die ook bij den plaats behoorden. Egter moet UWeld. niet denken dat daar meede de kosten gedaan zijn. Neen, Mijn Heer, 16 Slaven waren niet heenrijkende, om deesen verwaarloosden plaats in goede ordre te brengen, ik heb er nog 16 moeten bijdoen, met welkers behulp ik hier groote veranderingen heb gemaakt, van dewelke UWelEd. hier onder nader zal verslag doen: bovendien heb ik nog f2 000 moeten bekostigen aan noodzaakelijke meubelen. Eerst koom ik op de gemaakte veranderingen.^2.

Een muur, van rhuym 600 voeten lang, en 9 voeten Hoog, strekkende zig ter regterzijde van 't Woonhuys, tot aan de poort, heeft deesen plaats reets merkelijk vercierd, en zal hem nog meer vercieren, wanneer de Wijnstokken die ik langs deselve geplant heb, eerst groot genoeg zullen zijn, om er een prieel van te maken, er is geen druyf in Africa bekent, of ik heb er verscheijde stokken van langs deese muur geplant, waar onder zig ook bevinden de meede gebragte stokken van mijn zoon pieter^3. die tot mijn leedweesen alle dood zijn behalven de Fransendaler^4. die aan den groey is.

Dit prieel is geschikt voor de Vreemdelingen die onder denselven Wandelende 't gezigt op de wijngaard hebben ook een trosje druyven konnen plukken, de planting is zo veel mogelijk was, zodanig geschikt dat er bij afwisseling een stok roode en een witte staat.

1. Ontbreek.

2. Vgl. Fransen, 19: ‘geen enkele verwysing na al hierdie bouwerksaamhede (van Hendrik Cloete) (is) nog gevind nie’.

3. Swellengrebel se reisgenoot Pieter Cloete (no. V C n. 16) het in 1777 saam met hom na Europa gereis en in 1779 na die Kaap teruggekeer (sien Schutte, Kaapse Reisiournalen, inleiding).

4. Frankenthaler-druiwe is wel in Nederland gekweek.

[p. 112]

Het Groot Eyken bosch dat tusschen mij en den plaats van Colijn^5. stond is uytgeroeyd, en zo wel daar als nog. op eenige andere plaatzen circa 10 000 wijngaard stokken^6. aangeplant, die niet alleen zeer weelderig groeyen, maar zelfs in haar eerste blad al vrugten gegeeven hebben, en wel zo dat er aan verscheyde stokjes 2 à 3 trossen druyven hingen, 't welk iets buyten gemeen is.

De Boomgaard die om laag stond, ook tusschen deese plaats en die van Colijn, is meede uytgeroeyd, om dat de boomen zeer verouderd en in groote disordre geplant waren, en daarentegen weder verscheyde soorten jonge vrugte Boomtjes aangeplant, die alle zeer weelderig groeyen.

Alle de Eyken en Castanje boomen, die hier in meenigte groeyen, zijn opgesnoeyd, waardoor de plaats die anders niet zigtbaar was als wanneer men er op kwam aanrijden thans van zeer verre kan gezien worden.

De Poort, door dewelke men inrijd is zo diep uytgewerkt, dat 't schijnt dat men tusschen 2 kleyne bergen door rijd, wier toppen of kruynen met verscheyde reijen zilver boomtjes^7. en eenige Eijken beplant zijn.

De wijnkelder^8. is vercierd met fraaij Vaatwerk bestaande in Nieuwe Stuk vaten en Leggers die alle geel en geolijt zijn.

Dit zijn Mijn Heer de principaalste veranderingen die ik in die korten tijd gemaakt heb. Nu ga ik over UWelEd. een getrouw verhaal doen, hoe ik met mijn eersten Wijnoogst gevaren ben.

De Wede. van der Spuy^9. gaf mij per gunst, een ouden jonge,^10. die verscheijde jaren ja zelfs zo lang van der Spuy den plaats gehad heeft, was keldermeester geweest, en wel zo dat van der Spuy zig bijna nooit met den kelder bemoeyt heeft; dit is dan de geene die mijn Wijn in 't gepasseerde jaar behandeld heeft. Deese gewaande keldermeester was niet alleen een zeer onkundig mensch, maar zelfs hadde weynig of geen kennis van 't wijn maken. Egter moest ik hem laten zijn gang gaan, omdat ik als een

5. Johannes Nicolaas Colijn (geb. 1742), vanaf 1776 eienaar van Klein Constantia, ook genoem Hoop op Constantia (Fransen, 9).

6. Volgens 'n aantekening van Swellengrebel het Cloete 13 000 tot 14 000 wingerdstokke geplant (Swellengrebel-argief).

7. Leucadendron argenteum; sien ook no. XLII. Verskeie besoekers het aangeteken dat daar baie van hierdie bome in die omgewing van Constantia gegroei het: Sparrman I, 69; Paterson Reise, 6. Die naburige plaas was inderdaad bekend as Witteboomen. Teen Cloete se tyd het die Kompanjie se silwerboombosse in die omgewing al taamlik uitgedun begin raak.

8. Dit moet die oorspronklike wynkelder wees wat tans reeds verdwyn het, vgl. Fransen, 19.

9. Susanna Meyer, weduwee van die naas-vorige eienaar van Constantia, Jacobus van der Spuy (no. II n. 20).

10. Slaaf.

[p. 113]

Nieuw aangekomene veronderstelde, dat de Constantia wijn een particuliere behandeling vereyschte. bovendien wilde het ongeluk dat wij in den wijnoogst aanhoudende en sware regens hadden: waardoor het dan ook gebeurd is, dat uyt onkunde en tegenspoed mijn wijn, (vooral de witte) niet ten besten is uytgevallen 't welk dan ook oorsaak is, dat ik aan de Heren Le Sueurs^11. niet meer als 2 Half Ame voor UWelEd. heb afgegeeven, maar egter nog 2 do. van den allerbesten voor UwelEd. in mijn pakhuys bewaard heb, om zo gem. Heeren Le Sueurs mij weeten goede gelegenheijd aan de Hand te geeven te werden afgescheept.

Dan ik hoop dat 't dit jaar beeter zal uytvallen, den ouden Heer Keldermeester is weg, en ik ben zelfs in den kelder om mijn wijn na mijn manier te laten bewerken: en (zonder Eygen roem gesprooken) ik maak mij sterk dit jaar zodanigen wijn te persen als Constantia nog ooit gegeeven heeft. Dit is mogelijk wat veel gezegt; maar d'uitkomst zal hoop ik mijn gezegde staven, waar toe 't aanhoudend goed weer mij ook zeer favorable is. UWelEd. zal er best van konnen oordeelen, wanneer ik UWelEd. in 't aanstaande jaar zo veel immers mogelijk zijn zal, 'tzij bij groote of kleyne parthijen, van deezen wijn zenden zal, waar toe ik hoop gelegenhijd te vinden, door de groote kennis die ik door 't bewoonen van Constantia onder de Scheepelingen beginne te krijgen - genoeg van Constantia.^12. (- - -).^13.

Ik moet bekennen dat ik nalatig ben geweest UWelEd. te berigten, wat voedzel den Zagitarius^14. gebruykt, en dit berigt zal nu te laat komen: zij voeden zig in 't veld met allerley ongediertens als slangen, hagedissen, molle etc. dog tam zijnde, voeden wij ze met Vleesch.

Zo de Capok^15. die ik UWelEd. onder Adres van den Heer Alewijn^16. heb toegesonden niet mogt zo goed bevonden werden, als men had verwagt, zo diend tot berigt: dat deese Capok (omdat hij schielijk moest

11. Keldermeester J.J. le Sueur en pakhuismeester P.L. le Sueur was Swellengrebel se neefs.

12. Die destydse literatuur bevat baie beskrywings van besoeke wat verbygaande skeepsmense aan Constantia gebring het (sien Inleiding, n. 56); as 'n teenprestasie vir die rojale ontvangs wou Cloete sommige dus vra om geskenke in Nederland af te gee.

13. Een sin is weggelaat.

14. Sagittarius serpentarius, sekretarisvoël.

15. Het Cloete bedoel die pluis van die wilde katoenplant (Gossypium herbaceum africanus) of van die melkbos (Gomphocarpus lanceolatus) wat soms ook katoen- of kapokplant genoem word? Dit kon selfs die egte katoenplant gewees het (Gossypium). Herhaalde pogings is aangewend om katoen te kweek. Ander moontlikhede is Asclepia fruticosa, L. of A. putescens, L. Dit kon ook 'n Eriocephalus gewees het.

16. Vermoedelik Frederik Alewijn (1737-1804), lid van die ‘vroedschap’ van Amsterdam en Bewindhebber van die VOC.

[p. 114]

verzonden werden) een maand te vroeg geplukt is, en dat hij op zijn tijd geplukt wordende, beter is. Welk berigt mij Coenraad Feith^17. die mij de gesondene besorgt onlangs meededeelde.

De gesondene zaaden zijn ons door den Heer Aams^18. wel ter hand gesteld, waarvoor wij UWelEd. dankbaar blijven, hebbende niet gemanqueert een portie aan den Heer pakhuysmeester Le Sueur af te geeven.

Over de Barbarijsche schapen heb ik onlangs onsen vriend Jacob Kok gesproken die mij zeyde dat hij niet twijffelde of zij zouden bij hem wel aarden, te meer zijn plaats tot nog toe altijd van de brandziekte is bevrijd gebleeven, daar meest alle Contrijen van deese ziekte aangestooken zijn, en hij er ook met plaisier zoude accepteeren als zij hem wierden toegesonden. Ingevolge UWelEd. schrijven van den 13 sept. a.p.^19. 't welk mij den 17 Januarij deeses jaars geworden is, gaf ik bij deese gelegenheijd aan opgemelde Kok 3 chitse die hij zelfs na zijn zin heeft uytgezogt en waarvoor ik betaald heb rd 21. -

UWelEd. moet niet verwondert zijn, dat ik UWelEd. niet persoonlijk zo als tot nog toe gedaan heb, gewassen en planten zal toezenden. Voor eerst ben ik in dit jaargetijde in 't drukst van mijn beesigheyd, ten anderen heb ik nu mijn zoon pieter die UWelEd. van al 't geen raar is, overvloedig voorsien zal, waartoe ik hem niet alleen alle mogelijke gelegenheijd zal aan de hand geeven, maar zelfs zal aansetten dat hij 't met deselde exactitude doe, als ik 't tot nog toe heb kunnen doen. Ik meen dat 't UWelEd. 't zelfde zal zijn door wat Canaal UWelEd. gerieft word, en voor mij wind 't veel uyt, want deese tegenwoordige zelfs in den kelder geschreeven word, uyt den welken ik geen voet verset. Er word geen middag rustje meer genomen, kleijntje is in den wijngaard om druyven te snijden, de cabaay^20. is uyt en met een musquiette broek,^21. sta ik den gantschen dag voor de pers-balie.

Dit is dan ook de reede waarom ik deesen Eyndige. Mijn Huysvrouw en kinderen groeten UWelEd. beneevens Mejuffrouw UWelEd. Suster^22. hartgrondig, en ik heb in 't bijsonder d' Eer mij met Agting te noemen,

WelEdele Heer

UWelEdDWDienaar en Vriend H. Cloete

17. Coenraad Hendrik Feyt (geb. 1727).

18. Moontlik Lucas Aems, stuurman by die VOC.

19. Ontbreek.

20. Wit linne-oorjurk, huisdrag vir manne (vgl. Maleis: kabaya).

21. Broek van fyn, dun materiaal.

22. Johanna Engela Swellengrebel (1733-1798), woonagtig in Utrecht.

[p. 115]

Cabo de goede Hoop op den plaats Constantia den 30 Maart 1780

P.S. Jacob Kok heeft reets zijn snaphaan ontfangen. David van der Merwe is aangeschreven dat er een dito voor hem onder berusting van mijn zoon pieter is maar door hem tot dato deeses nog niet afgehaald.²³ BIJLAGE^24.

De Goederen, die ik van den Heer Jan Serrurier bij den Plaats Constantia voor f 30.000 gekogt heb, zijnde de volgende, namelijk:

Sestien Mans slaven^25.

Twee Stuk vaten yder van drie Leggers

Ses vaten yder van Twee Leggers

Ses en seeventig Leggers

Ses halve Leggers

Twee wijn Parssen

Ses Rijs Balien

Een Trap Balie en eenige druyve Balien

Alle de stelling houten die in de Kelder sijn

Een Brandewijns Keetel met zijn Koelvat

Nog twee kopere Keetels

Een en veertig trekossen

Twee en tagtentig Anteel Beesten

Twee ossewagens

Twintig Emmers, ses tregters, tien vlootjes^26.

Drie domme Kragten

23 Kok en Van der Merwe het hul snaphaan (geweer) gekry as dank vir die beantwoording van Swellengrebel se vraelys (vgl. no. V).

24. Reeds deur A. Hallema gepubliseer: ‘De inventaris van een Kaapsche modelboerderij in de tweede helft der 18de eeuw’, Zuid-Afrika 10 (1933) 161. Volgens die koopkontrak wat tans op Groot Constantia vertoon word (sien Fransen, 6), het Cloete, behalwe die slawe wat in die volgende noot genoem word, ook nog gekoop ‘een partij losse goederen bestaande in Trekossen en aanteelbeesten, waagenpaarden, waagens, bouw en tuyngereetschappen, Leggers, wijn parssen, Reysbalien en ander keldergereetschappen. Item brandewijns keetel ende verscheydene andere meubilaire goederen gelijk blijkt uit een daarvan gemaakten Inventaris’ (wat skynbaar ontbreek).
Dit lyk asof sowat niks van hierdie losgoed tans nog op Groot Constantia aanwesig is nie (sien katalogus in Fransen, 30-49).

25. Volgens die koopkontrak (Fransen, 6) genaamd: April, Salomon, Toontje, Jek, Schipeon, February, Maart, Jaco, Chrispijn, Manus, Casper, Onton, Rijpa, October, Julij en Baatjoe.

26. Plat skotteltjies by die bereiding van suiwelprodukte gebruik.

[p. 116]

Een parthij koopere kraane, kelder- en kuypersgereedschappen

Een groote Eetens Tafel van Stinkhout in vijff stukken

Tien schilderijen in de Galderij

Drie glaase Lantaarns of Klokken

Een kopere Kroon^27.

Een staande Horlogie^28.

Ses en dertig geelhoute Stoele

Twaalf schilderijen in 't voorhuijs

Vier rakken met porcelein

Een Koorn Harp

Een Buijtel Kist^29.

Twee vaatjes met honderd pond zwafel

Een legger met Brandewijn

Drie ledige halve leggers

Acht Oxhoofden en Bier pijpen^30.

Drie hondert ledige Bottels

Eenige losse planken

Seeven osse jukken

Een Partij Wijngaard messen

Een partij dito zagen

Vier Ledige kisten

Seeven groote Tinne schootels

Vier hondert Bossen Riet

Twee houte Tabaks doosen

Een lange leer

Drie Roepers^31.

Twee Lijnen van sestien Vaam

Een partij Pik en harpuijs^32.

Een half half Aam Traan

Een parthij Potten en wat Rommeling

Een hondert Jukscheijden

Een partij ijzere Hoepels en ander ijzerwerk

27. Kroonlugter, lamp.

28. Fransen, 31 no. 1??

29. 'n Kis wat by die sif van meel gebruik is.

30. 'n Okshoof is 'n houtvat of -balie (inhoud ongeveer 232 liter); ‘pijpen’ is langwerpige vate.

31. Skeepsroepers.

32. Pik en harpuis ('n mengsel van swael, hars en koeihare) was konserveermiddels vir hout, om nate toe te stop ens.

[p. 117]

Een groote en vier kleijne Vogelkouwen

Twee stal en drie kalk Emmers

Twee houte Arm Blaakers

Een Vulkan net een kopere Tuijt

Een reytuijg

Twee oude ossewagens

Een oude Paardewagen

Een Cabinet

Een Kleerkas

Een tafelkasje

Tien tafels groot en kleijn

Een schuijt met drie zeegens en lijnen

Een Baktrog

Vijftig à sestig gebruijkte Sakken

Een jongenspot

Een kopere kookkeetel

Twee hondert sparren

Drie Leedikanten met Behangsels

Sestien gemeene stoelen in zoort

Twee Mooije Schilderijen

Twee span Paardetuijgen

Ses Paarden

Een Trijpen^33. Zadel

Twee leere Zadels wat oud

Ses oude schilderijen

Twee Emmers met kooper

Twee Vogelroers

Ses stukken swart Ebbenhout

Twee Leuning Stoelen

Vier Rakken

Een Eetens kas

Wat Rommeling

Een Rustbank

Twee Wijnbokken

Vier en twintig graaven

Twaalf Pikken

Vijfthien Schoffels

Vier ophaal Gordijnen

33. Fluweelagtige wolweefsel.

[p. 118]

Twee a drie kaatels

Een Speerhaak^34.

Drie Koevoeten

Vier groote Manden

Vier en twintig kleijne Manden

Drie Mookers

Eenige Vlees en Vis Vaaten

Een kopere Gieter

Een Stelletje^35. met zijn Balie

Een Boter karentje

Een Pijpe Rak

Twee Scheerbekkens

Een Braat Spit

Drie Lantarens

34. Smidsaambeeld met twee horingss

35. 'n Draagbare toilet.