Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 102]

XII W.C. Boers aan Swellengrebel,
Cabo 31.1.1780

Ik communiceerde U bij mijnen vorige,^1. dat Uwe Landsgenoten^2. wat onrustig begonden te worden. ik wilde toen geene hatelijker benamingen gebruyken, maar ik denke, dat het zenden der Gecommitteerdens tegen het uitdrukkelijk verbod der Regeringe aan, die aan de Hoovden dier parthije had vrijgelaten alle klagten te brengen (zo als de betamelijkhijd vereyschte) onder het oog der Regeringe, eer men zig met pretentie, en in vilipendie van derzelver regtmatige auctoriteit, en met verbrekinge van alle banden van behoorlijk respect en subordinatie, aan de Heren van het Bewind adresseerde, UWelEDG. thans reeds genoegzaam zal hebben doen zien, dat het gedrag 't welk men zo in dien, als in verschijde andere opzigten heeft gehouden, is vrij onbetamelijk en insolent, en dat het dus de palen van eene onrustighijd uit onkunde geboren vrij sterk excedeert. Men kan zig in Europa geen genoegzaam voldoend idée formeren van de licentie, welke men dagelijks en in alle opzigten practiseerd, van de menées en intrigues, waar mede men het dom en onkundig gemeen onder eblouissante benamingen van privilegien, welzijn der Burgerije etc. bij continuatie weet in beweging te houden, en van de verregaande toegevendheid en inschikkelijkhijd, welke men daar tegen betoond aan den kant der Regeringe.

Men gebruykt openlijk 2 a 3 jonge, onkundige, opgeblazene, die het gansche land rond rijden, om het onnozel gemeen papieren te doen tekenen waar van zij misschien nimmer den inhoud zullen weten, en waar van zij denkelijk geen ander effect zullen ondervinden, als dat zij successivelijk het een off ander tot onderhoud dier fraaye commissie zullen moeten contribueren. Nadat men op eene dusdanige sinistre wijze dezelve tekeninge heeft bekomen, bij zommige zelvs onder drijgementen, presenteert men bij de Regeringe een Requeste op den naam van 3 a 400 Burgers,^3. die men voorgeevt, hen daar toe te hebben aangezogt, om 5 a 6 gecommitteerdens te mogen zenden. De Regeringe begrijpende, dat men dus in substantie verzogt eene qualificatie tot eene zeer disrespectueuse daad, waar door men met sprekende daden declareerdde, van de goede voorzorge der Regeringe alhier zig niet veel goeds te praefigureren, wijst dat verzoek van den hand, met vrijlatinge, omme. wanneer

1. Ontbreek.

2. Die Kapenaars.

3. Rekwes van burgerrade en heemrade van 30.3.1779 (Kaapsche Stukken I, 13-15).

[p. 103]

zij meenden eenige reden tot klagen te hebben, dezelve hunne klagten direct te brengen onder het oog der Regeringe, ten eynde daar op te kunnen disponeren zoals men zou bevinden te behoren, en vervolgens ook per se, omme daar mede geen genoegen kunnende nemen, als dan het verijschte redres bij de Heren Majores te verzoeken. Daar op verzoeken de tegenswoordige Gecommitteerden den een op fundament van noodzakelijke particuliere affaires, den ander om studien voort te zetten, etc. etc.^4. naar het Vaderland te mogen gaan, zo als hen dan ook geaccordeerd is geworden. Voorts houd men zig doodstille tot den generalen optrek der Burgerije, wanneer men eene zeer favorabele gelegenhijd om met wijnig moeyte den geheelen hoop verder te doen opruyen arripieert, en het eijndelijk zo verre weet te brengen, dat de Burger officieren quasi geforceerd worden en Corps van den Hr. Gouverneur te gaan afvragen de continuatie der thans regerende Burgerraden^5. op fundament NB. dat die de meeste kennisse hadden van de zaken, welke door die genen die na het Vaderland vertrokken waren, uit naam der gansche Burgerije aan de Heren van 't Bewind zouden worden voorgedragen. Men erkent dus openlijk dat men tegen het gedeclareerd begrip van disrespect aan evenwel Gecommitteerdens heeft gezonden, en men verzoekt van de Regeringe tot een teken van hunne erkentenisse en volkomene approbatie van die zo verregaande vilipendie, dat de Regeringe die genen, die verpligt waren geweest dergelijke ongeregeltheden in de eerste plaatze te stuyten, zullen gelieven te continueren in derzelver employen, omdat zij er de beste kennisse van hebben. en om die sollicitatie te respectueuser te doen schijnen, laat men het volk onder het geweer blijven staan, en hunne officieren bij derzelver retour met eenige hoezéés verwellekomen.

De Regeringe off liever een gedeelte van dien^6. vind goed, dat verzoek voor één jaar te accorderen, mits dat men dergelijke verzoeken nooyt weder bij dergelijke gelegenheden, en op dergelijken manier zou hebben te doen. Die Resolutie word door den Hr. Gouverneur aan 2 a 3 Leden der Burgerofficieren gecommuniceerd. Dezelve word door henlieden overgebragt aan het generale Corps officieren op de groote Kamer op het Stadhuijs.^7. Hoezeer men daar te voren nooyt onderofficieren had zien paroisseren, zijn er thans zommige present, die zig niet contenteren

4. Vgl. no. XI n. 7 en 8.

5. Vgl. no. XI n. 3.

6. Boers het immers self ook deel van die Regering uitgemaak.

7. Die Ou Stadhuis op die Groentemarkplein, in werklikheid die Burgerwaghuis (Bax, Michaelisversameling).

[p. 104]

met die Resolutie blotelijk aan te horen, maar er teffens op de allerinsolentste wijze op repliceren, dat zij het altoos zo zouden doen, en dat Hij^8. het wel had moeten accorderen, off dat het bloed zou gekost hebben.

Zedert dien tijd heeft men aan de zijde van Burgerraden zig nog diverse andere zaken gearrogeerd, welke geheel buiten het berijk van hunne magt en het oogmerk van derzelver Commissie waren, en aan de zijde der Regeringe dit een en ander stilzwijgende gepasseerd zo dat het door de verregaande arrogantie van den eenen, en de onbegrijpelijke toegevenhijd van den anderen thans zo verre is gekomen, dat alles zig bevind in een volmaakte staat van de uiterste confusie en verwarringe. Haat en nijd, altoos zo eijgen aan dit climaat, spelen bij die gelegenhijd eene wonderbaerlijke Rolle op ons Toneel. Men dient hier present te zijn, om de ware geschapenhijd der zaken regt te bezeffen. De naaste bloedverwanten gunnen elkanderen het ligt niet in de oogen, en indien men door het point van interest niet nog eenigzints in teugel wierd gehouden, geloof ik, dat moord en doodslag de gevolgen van eene onbeschrijffelijke persecutie zouden zijn. Gij schijnt van begrip te zijn, dat wanneer den Ingezetenen een vrij en onbelemmerd vertier hunner Producten, voor zo verre zulks met de relatie, waarin ze met de Compe. staan, bestaanbaar is, wierd geaccordeerd, alsdan ook zeer spoedig alle klagten en misnoegdhijd zouden cesseren. Maar (mij dunkt) dat, als men eenvoudig reflecteert, dat juist de meeste misnoegdhijd en de eerste zaden van seditie en muyterije zijn gestrooyd op een tijdstip, waar in men op eene zeer voordelige wijze zig van alle producten heeft kunnen voldoen,^9. en dat men zo te voren als naderhand daar van volkomen heeft blijven jouisseren, men ook alsdan zal moeten overtuygd worden, dat uit die source de oorzaak der misnoegdhijd met geene mogelijkhijd kan worden afgelijd. Zedert 3 a 4 jaren de suite^10. heeft men zijn koorn en wijn tegens eene importante prijze, de ordinaire verre surpasseerende, kunnen debiteren. Van de Boter en zeep is misschien nooyt geen exempel geweest. En evenwel 't is juist na de favorabele veranderinge, dat men begonnen heeft met seditieuse papieren uit te stroyen, dat men vervolgt heeft met insolentien en disrespect aan de Regeringe te betonen, en dat men zig thans eijndelijk aan niets meer stoort, en pro lubitu^11. over een dom

8. Goewerneur Van Plettenberg.

9. In die kantlyn: ‘zie mijn brief van 18 Jan. 1779’ (ontbreek); die argument dat dit ekonomies juis goed gegaan het, is ook deur Boers in sy amptelike verdediging gebruik, met verontagsaming van die feit dat dit net 'n tydelike oplewing as gevolg van die oorlogsituasie was (Schutte, 1979).

10. Agter mekaar.

11. Pro libito, na goeddunke.

[p. 105]

en onkundig gemeen disponerende meent alles naar zijnen hand te kunnen en te mogen zetten. Voor het overige geloove ik, dat wij het te zamen zeer eens zijn omtrent de ware oirzaken van het natuurlijk decres onzer Colonie, 't welk eijndelijk wanneer het zo blijvt voortduren de totale ruine daar van noodwendig zal moeten na zig slepen.

Het getal is reeds te groot, en de ressources niet different en menigvuldig genoeg om alle onze Ingezetenen aan de Hoovdplaatse te doen bestaan. De Luyhijd en glorie maken dat bestaan nog onmogelijker. Wanneer nu de natuurlijke propagatie, gevoegd bij de artificieele van vrijgeven,^12. te gelijk met die glorie en luyhijd blijvt accresseren, en de middelen van bestaan dezelve blijven, valt het niet zeer moeyelijk de ongelukkige rekening van deze zo kostbare Colonie op te maken. 'T is zelvs te vrezen, dat den ijver en arbijd van zommigen, die zig het werken niet ontzien, henlieden wanneer den oorlog^13. eens zal geijndigd zijn, zelvs ongelukkig zal maken. en dit zo zijnde zullen de luyen natuurlijk en naar verdiensten, en de naarstigen uit hoovde der Constitutie ongelukkig zijn. Het is gevolgelijk tiendubbeld noodzakelijk, dat het tegenwoordige plan onzer directie, ingerigt na zeer voldoende voor het klijn bestek waar in men zig voor dezen bevond, naar den aart der zaken, zo als ze thans zijn, werde ingerigt, en dat het verbroke respect en subordinatie wederom volkomen hersteld werde. Ik verlang ondertusschen niets meer, als van alle die brouillerien op eene convenable en honette wijze ontslagen te kunnen worden. Te meer omdat men bij gelegenhijd der apprehensie van Buytendagh^14. tot een meer dan gewoon publicq eclat^15. is gekomen, en men het publicq op dat fundament voornamelijk heeft mislijd, waar door ik dan geheel onverdiend in alles op eene zo notabele wijze heb moeten participeren.

Maar ik bemerke, dat ik zo voortgaande met Communicatien en reflexien reeds op eene zeer indiscrete wijze van Uen tijd en patientie heb geabuseerd en dat het dus meer dan tijd word, dat ik UWelEDGeb. opregtelijk betuyg met de meeste consideratie te zijn

WelEdelgebore Heer Zeer Geëerde Vrind!

UWelEDGeb. willige Dienaar en vrind

W.C. Boers

12. Die verlening van vryburgerskap aan Kompanjiesdienare.

13. Die Engels-Franse oorlog (1778-1783) wat op die Amerikaanse Opstand gevolg het en waarby die Republiek ook sedert 1780 betrokke was.

14. Sien no. VIII n. 8. Carel Hendrik Buytendagh (1739-1779).

15. Openbare opskudding.

[p. 106]

Cabo 31 Jan. 1780

NB. Juist mijn verjaardag,^16. zodat ik deeze-middag vast 2 bellen, één op Uwe gezondhijd en ééne op dit Feest, zal drinken. vale.

P.S. Ik gelove, dat Pater Goldbagh^17. de sottise van zijn plan reeds begint te merken, en dat de ruymere gelegenhijd van Madame hem in 't geheel niet zal animeren. Men zegt dat twee van hare zoons onze Indische gewesten zullen komen bezoeken.

16. Oral in die vakliteratuur word 4 Feb. as sy geboortedag aangegee, maar dit moet dus die doopdatum wees.

17. Ds. Daniel Goldbach (1733-1783), predikant te Zwartland vanaf 1774. In 1780 was daar sprake van sy oorplasing na Kaapstad, en miskien sinspeel Boers daarop. Goldbach was getroud met Ida Maria Mom, dogter van Gerrit Mom (oorl. 1780) wat ryk geword het in diens van die VOC.