Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Des somers vleghen de byen vth recht ofte se mit langhe verdrete des wynter vermoiet weren. soe recken se vth ere lede ende vloghele ende mit mennichuoldigher vroude vleghen se vth in de rume lucht. LIII. capitel

35DEs somers vleghen de byen vth. ende recht ofte se mit langhenaant. 36 verdrete des wynters vermoyet weren. so recken se vth ore lede 37 ende ore vloghele ende mit mennichuoldigher vroude vleghen 38 se vth in de rume lucht.

39⁺Hijr wort alte apenbarlicke betekent de glorie der verrisenisse de³⁹ 40 na den eynde der werlt ghescheen sal. Want de somer alse de byen vth 41 vleghen. betekent de tijt der lesten verrysenisse. na welker tijt de zelen 42 der guder menschen langhe begheren. vp dat se weder to gheuoghet mo-43ghen werden oren lijchamen. Dan solen na den worden des prophetenaant. 44 de doden weder vp waken van den ghelude der basunen. ende solen vp 45 staen vth der eerden. ende al de lede des lijchames solen van em seluen 46 weder gaen tot oren rechten bequamen steden ende an een gheuestighet 47⁺ werden// ende se solen de vloghele der beschouwinghe verbreden bouen 48 de wydheit des hemels. nicht in figuren alse nu. mer se solen scharplickeaant. 49 schouwen de rechte ghedaente. Dat verkleiert de prophete ysayas mitaant. 50 groter vroude des herten seggende. Dan salstu seen ende to vloyen ende 51 dy herte sal verwnderen ende verbredet werden. Jn wat state der sali-

+ Serm. a

39 Colv. II, 54 § 1

+ 242a

[p. 230]

tekstkritische noten

1cheit dat vleesch der guder menschen verrysen sal bescriuet de propheteaant. 2 iob alte klaerlicke ende bequamelicke seggende. Jck weet dat myn verlo-3ser leuet ende in den ionghesten daghe sal ick weder vp verstaen van 4 der eerden. ende in mynen vleesche sal ick seen gode mynen selich ma-5ker. Den ick seluen seen sal ende myne oghen beschouwen solen ende 6 gheen ander. Desse hape is allene ghesat in mynen schoet.

7Dat in den texte ghesecht wort dat de byen myt mennichuoldigher⁷ 8 vroude vth vleghen. betekent dat de hillighen in den hemmelschen vader-9lande mannigherhande oersake der blijsscap hebben solen. Want alseaant. 10 Cristus selue betughet soe sal to den ghetruwen knechten in den lesten 11 ghesecht werden. Ganck in de blijsscap dynes heren. Wat is te gane in 12 de blijsscap des heren. anders dan to hebbene oersake der vroude ende 13 der blijsscap bouen sick ende onder sick. vor ende achter. to der rechter 14 sijd ende to der luchter sijd alse de vissche dat water hebben. Hijr vmme 15⁺ gaen de hillighen in de blijsscap// des heren want se sien desse sesse.aant. 16 Versus. Primo deum supra. subtus contraria victa. Ante sacros cetus. 17 et retro pericula luxus. Sanctos in dextra dampnatos parte sinistra. Dat¹⁷ 18 bedudet aldus vele. De hillighen solen ersten seen gade bouen sick. ende 19 de duuele de se verwnnen hebben vnder sick. se solen seen de hillighen 20 enghele voer sick. ende de perikele der vleeslicken wallust achter em. 21 Se solen seen de hillighen to der vorder sijt. ende de verdomeden to der 22 luchter sijt. De hillighen solen eerst seen gade bouen sick ende dar van 23 solen se hebben sonderlinghe blijsscap. want se solen em seen als enen 24 heren de allene macht ouer se heuet. To vnderschede der quader heren 25 de se wanneer in der eerden gheleden hebben ende nu vntgaen sint. Dataant. 26 bewyset de prophete ysaias mit blijsscappen seggende. Jn den daghe. 27 dat is in der tijt der ewicheit sal vernedert werden alle hoecheit der 28 manne. ende de here sal allene verhoghet werden. Ende sich de vermer-29ringhe der blijdscap alse sanctus iheronimus secht. Vor godes voten solenaant. 30 de veruerlicken coninghe mit ghebloteden sijden krupen.

31Ende men sal merken dattet alte selich ende ghenuechlick is Cristumaant. 32 te sene in den hemmelschen vaderlande. do dat petrus so sote was em 33 te sene vp der eerden. also dat he begheerde hijr vp der eerden to make-34⁺ne dree tabernakele dar nochtan nicht en is// dan vnselicheit. Mer et 35 was nochtan sote ende guet te sene Cristus anghesichte dat blenkede 36 als de sunne do he noch in den vleessche sterflick was. Mer et sal alre 37 sotest ende alre best wesen em te sene nu he alre klaerst is bouen de 38 sunne ende vnsterflick is ouermyds de glorie der gotheit. Want dat isaant. 39 dat ewyghe leuen als Cristus seluen secht. dat se dy bekennen allene 40 god te wesene ende den du ghesant heuest ihesum Cristum.

44 Na cisters, volgt in de Lat. tekst: Reclinatorium nuncupatur.

7 Colv. II, 54 § 2

+ 242b

17 [Na: Dat] Colv. II, 54 § 3

+ 242c

Exempel

42⁺Een dinck dat alte werdich is te vertellene heb ick ghehort van den mun-aant.⁴²43de seligher berten der alre edelsten vrouwen. de ene abdisse was des 44 cloesters der orden van cisters. dat gheleghen is in den lande van vlande-45ren. by enen eylande. Do desse noch nunne was in aquirien gheuellet 46 dat se ene van eren gheselynnen dat ene seer hillighe suster was sochte. 47 ende vant se allene in enen hoke der kerken dar se vp ghetoghen was 48 in der gotlicken schouwinghe. Do se der hilligher nunnen weel vnwyslicke 49 van oren anghesichte dede blenkede ore anghesichte klarer dan enighe 50 vlamme. Van den schyne waert ore dulle koenheit de se an sach versla-51ghen ende se vol achterwert ende lach byna of se doet ghewesen hadde.

+ Ex. 251

42 Colv. II, 54 § 4

[p. 231]

tekstkritische noten

1⁺ Ende dat en was gheen wnder. want wy lesen dat moyses anghesichteaant. 2⁺ blenkende waert van der gotlicken to sprekinghe de in der// figuren ghe-3schede. ende dar vmme vntseghen em de kynder van israel ende vloen 4 in ore tabernakele. Ende der eerw(er)dighen ade oghen dar wy hijr toaant.⁴ 5 voren van ghesecht hebben worden blenkende als dat alre claerste spe-6ghel na den dat se Cristum in den visione gheseen hadde.

7De ander oersake der blijsscap sal wesen dat de hillighen solen vnder⁷ 8 em seen die duuele de se verwnnen hebben de se wanneer in mannigher-9hande becoringhen bedrucket hebben. Ende dat is betekent in den bokeaant. 10 yosue dar men leset dat vyf coninghe gheuanghen worden de dat vollick 11 godes bedrucket hadden. ende em worden ghebunden hande ende vote 12 ende also worden se van den volke snodelicke ghetreden. Dat is een teken 13 ende figure dat onse wedersaken de duuels na den lesten ordele ghene 14 macht hebben en solen de hillighen te becoerne. Ende sich wo grote oer-15sake der blijscap dat wesen sal. Wy lesen in der vader boke dat een vaderaant.¹⁵ 16 so grote becoringhe to enen wyue van bynnen voelde dat he de vingher 17 van sinen handen in den vure verbrande nochtan en voelde he ghene seer-18heit van buten. Dat natuerlicke vur wort vth ghedaen mit lichten water. 19 mer dat vur der vnkuescheit wort allene verwnnen mit en starken ghmo-20de.

19-20 ghmode, ls: ghemode. 38 [] ten onrechte door de corr. doorgestreept. 42-43 elizabeth, Lat.: Elizabeth de Gravio.

+ Serm. b

+ 242d

4 Colv. II, 54 § 5

7 Colv. II, 54 § 6

15 Colv. II, 54 § 7

Exempel

22⁺EEn broder heuet my vertellet van enen broder de noch leuet. als ick²² 23⁺ mene. dat he langhe an gheuochten waert van den brande// der vnkues-24cheit. Ende do he sach dat he bina verwnnen waert sneet he syne manne-25like lede to samen of. ende mit groten perikele vntghenck he nouwe den 26⁺ doet. Dit en vertelle ick nicht dar vmme dat ick dat werck prijse mer 27 ick verwnder my seer van der weldigher becoringhe der duuele.

28De derde oersake der blijsscap sal wesen dat sie vor sick seen solen²⁸ 29 de hillighen enghele de to der tafelen Cristi vor sijn anghesichte alte 30 bequamelicke denen solen een ieghelick in sinen ammete. Ende in eneaant. 31 figure deses lest men in der coninghen boke dat de coningynne van saba 32 sede tot coninck salmon. Selich sijn dyne knechte ende de ghene de tot 33 allen tijden vor dy staen. Dan sole wy vns verblijden van den alre vrolick-34sten ghesichten der enghele de mit vns in vnsen leuene em grotelicke 35 verblijdeden in allen vortganghen der dogheden. ende vns mit mannich-36uoldighen hulpen beschermeden teghen die duuels ende teghen menni-37gherhande perikele. ende vns vake als wy begaen weren mit orre teghen-38wordicheit troesteden. Ende vp dat [dat] verclaert werde mit enen a-39penbaren exempele soe wil wy vertellen wat wy warachtelicke dar van 40 ghehort hebben.

+ Ex. 255

22 Colv. II, 54 § 8

+ 243a

+ Serm. c

28 Colv. II, 54 § 9

Exempel

42⁺By nyuelle in brabant was ene alte ynnighen ioncfrouwe ghenomet eliza-aant.⁴²43⁺beth. Desse wanderde mit// ener guder ende innigher gheselynnen deaant. 44 ick nicht nomen en wil want se noch leuet ende nu ter tijt ene meister-45sche is van twen dusent beghijnen. Se ghenghen to samen van nijuelle 46 to laloes dat byna twe myle weghes is. Ende dat gheuel dat se dwolenaant. 47 vth den weghe. Hijr vmme weren se seer beanxtet vmme den busch de 48 dar na by was. ende begunnen to screyene. Do se starcklicke screieden 49 apenbaerde em haestelicke een iunck man de schone was als my de ene 50 suster van twen sede. ende he hadde krues ende ghele haer. ende was 51 ghekledet mit enen witten rock. ende dar en bouen ene witte mantele.

+ Ex. 256

42 Colv. II, 54 § 10

+ 243b

[p. 232]

tekstkritische noten

1 He grotte se ende vraghede em wor se wanderden. Se antworden dat 2 se gaen wolden toe lolaes. Ende sie vraghedem em of he den wech wste. 3 he sede ick wet ene volghet my. He ghenck vor al swyghende. ende se 4 volgheden em na. Ende ghene van den susteren mochte yeth spreken 5 van groter blijdscap ende verwndernisse. Do se den dorpe so na quemen 6 dat siet seghen verloren sie ter stunt oren leidesman. Rechteuoert vollen 7 se vp de eerde ende begunnen bitterlicke te screyene want se soe grote-8nen leyder nicht meer to ghesproken en hadden. Do se na den tranen 9 weder toe em seluen quemen laueden se gode grotelicke en ghedachten 10⁺ vake des visioens. Ende vth soda// nighen troeste nemen se toe. ende 11 ghenghen voert in een gheestlick leuen.

15 die alre edelste prediker, praedicatorem elegantissimum inter fratres.

+ 243c

Exempel

13⁺Des ghelikes gheschede oek twen broders van der predeker orden inaant.¹³ 14 vranckryke alse wy sonder enich twyuel bekant hebben van broder hen-15rick van collen de die alre edelste prediker is vnder den broders. Do der 16 prediker orde noch nye was begunnen ende twe broders van der orden 17 te samen ghengen in der vasten vor paesschen ende doet myddach was 18 vragheden se vnder malkanderen we van den ghelouighen menschen se 19 nodighen solde ten etene in den vnbekanden lande daer weynich menschen 20 ynne woenden. Do was ter stunt by em een man van schoner ghedaente 21 de in der cledinghe scheen vromede te wesene. ende sede. O myne bro-22ders wat verkalle gy vnder v. Do se em schaemden to seggene wat sie 23 verkallet hadden. sede he. Clene van ghelouen gy vragheden vnder een 24 mit twyuele we v nodighen solde to den etene in desen vromeden lande 25 dar weynich menschen ynne wonen. Ghelouet Cristo der waerheit. de 26 den ghenen de nicht en twyuelen. mer in em betruwen belouet heuet 27 seggende. Soket yrsten dat ryke godes ende al dese dinghe solen yu toaant. 28 gheworpen werden. Gy hebbet Cristo dar ynne ghelouet dat gy al dese 29 tijtlicke dynghe vmme sijnen willen achter ghelaten hebbet ende mit// 30⁺ armoden soke gy stedelicke dat rijke godes. ende nu mistrouwe gy van 31 Cristo dat he yu laten sal sonder spijse ende yu nicht voden sal alse syne 32 eghene kynder. Ende dat sal yu een teken wesen. gy solen gaen ouer des-33sen camp ende in den dale sole gy vinden een klene dorpeken. dar sole 34 gy gaen in de kerke. ende dan sal yu de preister to den eten noden mit 35 groter begheerten. Dar sal ouer comen een ridder de yu mit ghewelde 36 den preister nemen sal. Ende de wyle dat he yu gheleidet sal dar comen 37 de patroen van der stede de yu mitter alre meester bede den ridder of 38 bidden sal ende sal yu ende den ridder ende den preister te samene spij-39sen mit ouerulodighen spijsen. Hijr vmme betruwet in gode. ende mit 40 dessen exemple sole gy de broders van yuwer orden doen betruwen. Do 41 dit de schone man ghesecht hadde verscheen he ter stunt. ende de bro-42ders vonden alle dinck na ordinancien alst em vor ghesecht was. Se que-43men weder to parijs ende vertelleden broder hinricke van collen ende 44⁺ somighen anderen broders wat em wederuaren was. Ende men sal merken 45 dat nicht allene Cristus mer syne enghele vns denen solen in der tafelen 46 gades. Hijr van sterkede Cristus seluen syne discipulen ende sede. Siet 47 ick bereide yu dat ryke alset my myn vader berit heuet. vp dat gy etenaant. 48⁺ ende// drinken vp mijner tafelen in mynen rijke. Die vierde oersake der⁴⁸ 49 blijdscap sal wesen dat de hillighen achter em seen solen de perikele 50 der vleeschlicken wallust de em altoes in anxte weren so langhe als se 51 leueden. Hijr van secht de alre hillichste vader augustinus in den neghen-

+ Ex. 257

13 Colv. II, 54 § 11

+ 243d

+ Serm. d

+ 244a

48 Colv. II, 54 § 12

[p. 233]

tekstkritische noten

1tijnden boke van der stat godes. Al so lange als wi vechten teghen ghe-aant.2breke so en is dar gheen vullencomen vrede. Want de ghebreke de vns 3 weder staen de werden mit anxtlicken strijde verwnnen. ende de ghebre-4ke de alrede verwnnen sint de en werden nicht mit sekerre ledicheit 5 vnder gheholden. mer se werden mit sorchuoldighen arbeide verdrucket. 6 Hijr vmme in der glorien der verrijsenisse moghe wy betruwelicke seg-7gen. Dat strick is to wreuen ende wy sint verloset. ende de propheteaant. 8 ysaias secht. Jn den daghe sal de here den doet verwarpen in der ewi-aant.9cheit.

10De vijfte oersake der blijsscap sal wesen. dat men de hillighen seetaant.¹⁰ 11 to der rechter sijt wen Cristus to seggen sal comet gy benedieden mijne 12 vaders ende besittet dat rijke dat yu van ewicheiden bereit is. Dat sal 13 grote blijsscap wesen to hebben gheselscap mitter moder Cristi. mitten 14 patriarchen. ende mitten apostolen. Want een gheestlick herte wort oeck 15 in deser tijt veruult mit blijsscappen allene vth gheselscap der hillighen 16⁺ gheselscap.// Hijr vmme is dat sake dat men hijr seggen mach. siet woaant. 17 guet ende wo vrolick ist broders in een te wonenne dar nochtan de guden 18 ghemenget sijnt mitten quaden. wat salt dan daer wesen dar gheen quaet 19 mensche ghemenghet sal wesen. ende gheen guet mensche vntbreken 20 sal.

26 pickerdien, Lat.: Pictaviensium. 33 en 40-41 conick, ls: coninck.

10 Colv. II, 54 § 13

+ 244b

Exempel

22⁺Wy willen vertellen wat de almechtighe god enen den alre edelsten²² 23 heydenen em ghewerdighet heuet by vnsen tijden to vertonene. Jn den 24 iaer vnses heren dusent. twe hondert ende sestich. do de alre ynnichsteaant. 25 coninck van vranckryke lodewicus mit sinen broderen. roberte den greuenaant. 26 van attrebaten. ende mit alfontius den greuen van pickerdien. ende mit 27 carolus den greuen van andegauensen ouer dat meer voer vmme dat hilli-28ghe lant te beschermene ende ghecomen was in ene die edelste stat vanaant. 29 egipten. horde hie seggen dat de coninck der tateren ene kerstene moderaant.aant. 30 hadde. ende al was he seluen heydene nochtan hadde he de kerstenen 31 lief. Want sijn vader had in den strijde doet gheslaghen den coninck vanaant. 32 indien de kersten was ende hadde sijne dochter ghetruwet to ener hues-33urouwen. Hijr vmme hapede de goddenstighe conick van vrancryke dat 34 he den coninck der tateren vmme syner moder wil of vmme sines older 35 vaders willen beweken: mochte to den kerstenen ghelouen. He sande to 36⁺ em twe// minrebroders. ende mit den sande he em ene capelle de ghema-aant.37ket was van witter sijden ghelijk eenre tenten. ende sande em oeck al 38 de vate de men te beseghennen pleghet to den denste des altaers van 39 claren golde ghemaket mit anderen velen costelen gauen. De broders 40 wanderden vele weghes to lande ende to water ende quemen to den co-41nick. Sie worden hoechlicke van em vntfanghen ende bleuen langhe tijt 42 by em. mer se en vorderden mit alle nicht to des coninghes bekeringhe.

+ Ex. 258

22 Colv. II, 54 § 14

+ 244c

Exempel

44⁺Se seghen daer in den heer enen edelen man de des coninghes neue was.aant. 45 dar men dusdanighen dinck van sede. Do de selue edele man noch heidene 46 was ende de alre swaerste kolde hadde. steech de materie van der suec-47ten vp to der hernen ende he waert vnwittich ende rasende. Do se alle 48 vntslapen weren de em waerden vntuloe he em al naket. ende dweelde 49 dree daghe ende dre nachte lanck in der alder wildesten woestinen. Jn 50 der derder nacht do de materie verteert was beghan hie te ghenesene 51 ende quam weder to em seluen ende waert mechtich syner sinne. Do

+ [Ex. 258]

[p. 234]

tekstkritische noten

1 gruelde em seer vor de duesternisse ende vor de enicheit dar he ynne 2 was ende en wiste nicht wat he doen wolde of wor he em hene keren 3 solde. Ende sie na een weinich tijden sach he vp dat hoechste van den 4⁺ berghe een groet licht. dar vmme kroep he vp handen ende// op voten 5 so langhe hent he vp den berch quam. Daer sach he enen wnderlicken 6 coninck sittene vp enen guldenen throne de schone was bouen der sunnen 7 schijn. ende to syner rechter sijden sath ene coningynne de mit onbegryp-8licker schoenheit blenkede. He sach daer oec mennigherhande oelden 9 ende ionghen de dar by seten vp guldenen thronen ende to allen sijden 10 blenkeden alse clare sternen. Do dit de heydene sach verwnderde he 11 em meer dan men ghelouen mach. Sonder merren sande de coninck enen 12 van synen deenres de den nakeden heydenen cledede ende brachte em 13 vor den coninck. Die coninck sede to em. heuestu ye desses ghelijck ghe-14seen in menschelicker glorien. Hie sede neen ick heer. De coninck sede. 15 ick byn der kerstenen god ende ick byn een ewich conick ende heer. Du 16 salst wederkeren to dynen volke. ende vnder den volke van vngheren 17 dat manck dynen volke ghemenghet is salstu vinden twe kerstene preis-18ters van soliker ghedaente ende cledinghe. van wen du leren salst de 19 maneer des kerstenen ghelouen. Do dit de heydene ghehort hadde en 20 wolde he nicht scheiden van der guder gheselscap. De conick sede to 21 em. et is vnmoghelick dattu dusdanich mit vns blijuest. mer ist dattu 22 annemest den kerstenen ghelouen als ick dy gheboden hebbe soe salstu 23 ghebruken deser alte ghenuechlickester gheselscap. Do dat ghesecht 24⁺ was quam daer een// ridder sittende vp enen witten perde ende vntfenckaant. 25 den edelen man achter em vp dat peert ende brachte em weder int heer 26 der tateren dar em alt vollick van verwnderde. De ridder bleef by em 27 dree daghe lanck. ende dar na verscheen he ter stunt. De edele man soch-28te de preisters als em gheboden was ende vant sie. Ende do he den ghelo-29uen vollencomelicke gheleert hadde vntfenck he mit vele dusent tarteren²⁹ 30 de hillighe dope ende leyde darna een kerstelick hillich leuen. De cleder 31 de he vntfenck do he naket was alse wy hijr to voren ghesecht hebben 32 weren van sonderlingher schoner varwen ende seer weeck. Sie schenen 33 ghebreidet ofte beduerwerket te wesene. ende nicht gheweuen. mer se 34 weren ouermijds der gotlicken kracht behendelicke ghemaket bouen alle 35 menschen kunst. De twe mynrebroders de van den coninghe van vrancry-36ke vth ghesant weren alse wy hijr to voren ghesecht hebben. seghen vake 37 den seluen edelen man. Ende do se weder in gallien quemen vertelleden 38 se den broders alle dinck so alse wy nu ghesecht hebben.

39⁺Van desser hilligher gheselscap secht sunte augustinus in den bokeaant. 40 van der stat godes aldus. Dit is de selighe ende gloriose stat de in sick 41 heuet dat alre meeste guet. ende de myn van den gude heuet en benijdet 42 nicht de ghene de bouen em sijn. Alse in den lijchame dat oghe nicht 43⁺ en// begheert to wesene dar de vingher is. ende de voet nicht en begheert 44 dar dat oghe is. ende de eendrachtighe versamelinghe des vleesches holt 45 te samene al de lede. Alsoe salt oec wesen in den hemmele. Want de 46 myn gudes vntfanghen heuet is so verenighet ouermijds den bande der 47 vreedsamer eendrachticheit mit den ghenen de meer gudes vntfanghen 48 heuet. also dat em ander gauen de he myn vntfanghen heuet em wal ghe-49noghet ende nicht meer en begheert. Daer sal ioseph drunken werdenaant. 50 mit synen broders.

51De seste ende de leste oersake der hemelschen vroude sal wesen dat⁵¹ 52 de hillighen ter luchter sijt seen solen de verdomeden to wen de coninck

15 conick, ls: coninck. 38 Na hebben, volgt in de Lat. tekst: Et post, ut ab uno fratre percepi, mox memoriae et litteris commendavi. 39 sunte, Lat.: pater.

+ 244d

+ 245a

29 Colv. II, 54 § 15

+ Serm. e

+ 245b

51 Colv. II, 54 § 16

[p. 235]

1 seggen sal. gaet gy vermaledieden in dat ewyghe vur. Hijr van sechtaant. 2 de prophete dauid. De rechtuerdighe sal em verblijden als he seen sal 3 de wrake. Ende de prophete ysaias secht in der persone Cristi van denaant. 4 hillighen. Sie solen in gaen ende seen de doden lijchame de dar ghesundi-5ghet hebben teghens my hent to der satheit des vleissches. Somighe sim-⁵6pele menschen pleghen em to verwnderne dat de hillighen in den lesten 7 ordele nicht verstuert solen werden als se sien de verdomenisse orer 8 olderen ende orre vrende. Mer alle ghelouich herte sal dese verwndernis-9se vnwys achten te wesene. Want men ghelouet sonder twyuel dat die 10⁺ hillighen de dar gheuestighet sijn// in der ewygher blijdscap ghenes syn-11nes bedrouet of versturt moghen werden. van enen ieghelicken vullenco-12menen menschen wort ghesecht in deser teghenwordigher tijt dat he 13 in allen dinghen ouerdraghe mitter gotlicken rechtuerdicheit. Wat wnders 14 ist dan of men ghelouet van enighen glorificerden hillighen dat he nicht 15 en bedrouet en wort. oek wo drouighe saken he vp der eerden siet.

5 Colv. II, 54 § 17

+ 245c

Exempel

17⁺Wy willen vertellen to leringhe der gheenre de dit lesen solen wat wy¹⁷ 18 ghehort hebben van den eerwerdighen hillighen manne meister iohanaant. 19 de wanneer was dekene to ludick. ende dar nae waert reguleer canonick 20 in den cloester van ogines dar wy hijr to voren van ghesecht hebben. De 21 na sijnre doet voer dat vegheuur van den enghele ghebracht was. ende 22 dar vele sach de he bekande ende oetmodelicke den heren vor se bath 23 dat se verloset mochten werden. ende sonder merren verhort waert. 24 He sede my dat he dit dat ick nu vertellen wil seluen van der hilligher 25 marien de ogenes ghehort hadde ende bouen mate em dar van verwnder-aant.26de. Dit is de selue alre hillichste vruwe wes leuen bescreuen heuet de 27 eerwerdighe iacob de wanneer bisscop was van achonen ende dar na car-aant.28⁺dinael van rome. Dese hillighe vrouwe hadde// groet medelijden mitten 29 zelen de in den vegheuur ghepinighet worden. ende se was in den gheeste 30 bekummert mit groter sorghen vor erre moder zele. mer dat quam vt 31 naturlicker beweghinge als hijr na apenbaer werden sal. Se hapede noch-32tan dat or moder beholden mochte wesen ouermyds de vure vmme de 33 aelmissen de se to gheuen plach ende vmme eenrehande maneer des eer-34baren leuens dar se werlicke mede leuede vnder den werlicken luden. 35 nochtan hadde se hijr van twijuel ende anxt. want de ordele gades sint 36 vele afgrunde. Ende se bath den heren dat he em ghewerdighen wolde 37 hijr van se versekerne. Do se vele tranen hijr vmme stortede gheuellet 38 in enen daghe dat se misse horen wolde ende sat in der kerken by den 39 altaer recht alse maria magdalena to den voten vnses heren. Ende seaant. 40 waert beuanghen mit verueernisse. sie veriaghede den anxt mitten tekene 41 des hillighen cruces. ende vraghede konelike we daer were. De gheest 42 sede ick byn dyne moder. Sie sede. wo ist mitti moder. Die gheest ant-43worde alte quellicke. dyne ghebede en mochten my nicht helpen want 44 ick ewelicke bijn verdomet. Rechteuoert suchtede die dochter seer depe 45 ende sede. Och moder wat is de sake diner verdomenisse. Se antworde. 46 Jck was vp gheuot ende leuede van den gude dat mit vnrechter kopen-47⁺schap ende// mit woker ghewnnen was ende dat was my kundich nochtan 48 en gaf ick dat vnrechte guet nicht weder. Jck en achtede des nicht. ende 49 ick en mochtes ofte en woldes nicht merken wat in mynen huse van my-50nen vndersaten teghen god ghedaen waert. Jck vnselighe wanderde de 51 krumen weghe der werlt. ende ordeldet vnwerdich te wesene dat ick 52 gaen solde van den voetstappen myner olderen. Jck versmade den ghenen

+ Ex. 259

17 Colv. II, 54 § 18

+ 245d

+ 246a

[p. 236]

tekstkritische noten

1 de my van dessen ende van minen anderen quade straffede. ende ick 2 en hadde mit alle gheen berou ende dar vmme hebbe ick dat vnuruchtbaer 3 leuen gheendet. ende bijn vergaen vaen den leuene der tocomender werlt. 4 Do dit de moder ghesecht hadde verscheen se ter stunt. De hillighe deen-5re<sche>sche Cristi anmerkede alle dinck na der rechten ordinancien 6 ende benediede dat rechtuerdighe ordel gades oeck in erre verdomeder 7 moder. Ende sie en bescreiede orre moder nicht meer de der ewygher 8 doet ouer gheleuert was. ouermijds welker se vntfanghen hadde dat be-9ghin eres vleesches. Want de reden der verstandelicker zelen die de al-10mechtighe god allene gheschapen heuet was vnderdanich ende ouerdroech 11⁺ mit gade. Dit sint de byen der tocomender salicheit. de mit sesterhandeaant. 12 blijsscap bouen ende beneden voer ende achter ter rechter sijd ende ter 13⁺ luchter sijd gaen solen in de vroude ores heren als hijr nu ghesecht is. 14 ende also solen se vleghen ende spacieren in der rumen lucht.

15⁺Jn desen nauolghende capittele mach men merken mannigherhandeaant.¹⁵ 16 becoringhe ende bespottinghe der duuele. ende dat sint se die de byenaant. 17 moyen in desen teghenwordighen leuene. Want de duuels en hebben nicht 18 alleweghe ene maneer de menschen te bedreghene. Mer want se cloeck 19 sint in den denkene ende van scharpen verstande sint bouen alle sterf-20licke menschen dar vmme seen sie lichtelicke wat maneren dat dar be-21quamer sy enen ieghelicken menschen to bedreghene. Sie hebben bysun-22derlinghe vyf maneren toe bedreghene als men hijr na in den texte mer-23ken mach.

5 <> ten onrechte als corr. in de marge toegevoegd. 15-16 is door de vert. toegevoegd [tot en met duuele]. 39-40 stillen vriedach, Lat. sexta feria ante Pascha.

+ Concl.

+ 246b

+ Serm. f

15 Colv. II, 55 § 1