Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

De byen sijn in wunderlicker <wij> wijse vnschadelick. XXXV. capitel

36DE byen sijn in wnderlicker wyse vnschadelick.aant.

37⁺De ghelouighen byen volghen vorwaer den ghenen dar de pro-³⁷38phete van secht. He en heuet ghene sunde ghedaen. ende gheenaant. 39 droch is gheuonden in synen munde. Unnoselen purheit to vinden is selsen 40 in dessen tiden oek in den kinderen de in den namen ende in den anghe-41sichte vnnosele purheit tonen. mer de boesheit veruullet dat em in den 42 iaeren vntbreket. Ende er de tijt der naturen comet. so gheuen se em 43 toe vnreinicheit. Dar vmme is vergaen alle eerberheit ende schoenheit. 44 in den vp ghewassenen mannen is de starcheit ghekrenket. Alle sundighe 45 lude holden de oueren hant. ende doghede is verworpen ende licht vnden. 46 Cayn beghint weder leuendich te werden in den doetslaghe sijns broders.aant. 47⁺ de vnnosele abel wort weder van nyes// verslaghen. Dar en is nyemant 48 de die purheit achtet. dar vmme wort daer selden iemant gheuunden 49 de die vnnoselheit volghet. Ende wert dat de werlicken princen hijr allene 50 schuldich an weren so mochte men dat mit suchtene verdraghen. mer 51 id is mitter alre meester vnwerdicheit to verspien in den ghenen de dar

+ Serm.

37 Colv. II, 36 § 1

+ 199b

[p. 165]

tekstkritische noten

1 hebben der apostolen stede ende regeren de hillighen kerke. de dar ver-2smaen de vnnoselen ende de gheproueden mans ende ontseen em nicht 3 to verheuene den bosen als se seen dat he kloeck is. De vnnoselheit en 4 is so snode nicht gherekent vor gode. Want van den beghinne der werlt 5 ouer uoerde he den vnnoselen enoch int paradijs. Den rechtuerdighenaant. 6 noe bewaerde he in der archen. Abraham makede he rijke ende groet.aant. 7 Esau verworp he ende iacob hadde he lief. Den vnnosele ioseph makedeaant. 8 he here ouer al dat lant. Cristus heuet in sijnre moder vthuerkoren de 9 vnnosele purheit. ende heuet de vnnoselen kinderkens ghekronet. Heaant. 10 heuet de vnbeulecte hillicheit ghepresen in iohannes baptisten. endeaant. 11 heuet de kuescheit gheminnet in iohannes euanghelistam. Jn den kleinenaant. 12 kynderkens de he toe em reep ende vmme helsede se. heuet he ghepresen 13 de purheit seggende. Laet de kinderkens to my comen. want sodanigher 14 is dat rijke der hemmele. Ende wat sal ick segghen. de tijt solde my eer 15 ontbreken dan exempele. want al de ghene de gade behaghet hebben// 16⁺ de hebben enter na den valle weder ghekeert to vullencomenheit ofte 17 se hebben de vnnoselheit des leuens bewaert. ende nicht gheuallen. ofte 18 se hebben ouermijds waerre peni[ten] cien weder ghekeert to der puer-19heit des leuens.

18 [] aangevuld naar M.

+ 199c

Exempelaant.

21⁺WAt in den lande van burgonien is ghescheen ouermijds vnnoselheit wille²¹ 22 wy vertellen als wy van enen minre broder ghehoert hebben. Jn sancte 23 benedictus orde wort gheholden van der alre oldester ghewoenten dat 24 se de kinder kleden als se bi na vth der weghen comen ende soe de kinder 25 vp voden in der orden ouermijds vnnoselheit des leuens. nochtan hebbe 26 wy vake ghehort dattet anders vol. Ende wy en prijsens nicht seer. dat 27 een kynt dat noch ghene reden en heft lauen sal dattet nicht en weet. 28 Meer een de to synen iaren ghecomen is. de mit vnderschede verwerpen 29 mach dat der reden mishaghet. mit werdigher vthuerkesinghe prijsen 30 mach dat der reden behaghet. Jn den lande van burgonien was een kynt 31 dat in enen cloester van sunte benedictus orde by cluniaken byna vanaant. 32 der weghen vp gheuodet waert in der alre meester vnnoselheit ende sim-33pelheit. Do dat kint vp ghewassen was ende een ionghelinck gheworden 34 was hete em de abbet mit em vth reysen vmme vermakinghe willen. Hijr 35⁺ vmme do de abbet mit synen ghesynne voer eens// hoefsleghers huis 36 van den peerde steech ende de peerde wolde beslaen laten verwnderde 37 em de iunghe moninck vth simpelheit van den gloyenden yseren. want 38 he en hadde ne syn daghe des ghelykes gheseen. ende boerde dat gloyende 39 yseren vp mitter bloter hant ende handeldet sunder enighe berninghe 40 of sericheit. Hijr van verwnderde em de abbet ende al de ghene de dar 41 teghenwordich weren ende eerden de vnnoselheit in den iunghen monicke. 42 ende besochten dat anderwerue ende derde werue ende vake. Dar na 43 do de abbet mit synen ghesynne mit anderen dinghen bekummert was 44 ghenck de iunghe monick in dat binnenste des huses ende vant dar des 45 smedes wyf vp eren schote hebbende een kleine kindeken. he burtede 46 den kynde to ende verwnderde em want he en hadde nu des ghelikes ghe-47seen. Ter stunt waert dat wyf bekoert to den iunghen monicke als ene 48 de vnbesocht was. ende vraghede of he sodanighen hebben wolde. ende 49 he sede alte gherne. Rechteuoert leerde se em mit er vnkuischeit doen. 50 des he mit alle vnwetende was. ende lauede em dat he so een kint kry-51ghen solde. Hijr vmme do de monick na der sunde vth ghenck ende bero-52uet was van synre vnnoselheit waende he dat gloyende yseren to handelen

+ Ex. 168

21 Colv. II, 36 § 2

+ 199d

[p. 166]

tekstkritische noten

1 als he yrsten ghedaen hadde ende wart swaerlicke ghebrant ende reep. 2⁺ Dar van waert de abbet verstuert ende en verwnderde em nicht lut//tick 3 ende verstont dat van der inwendigher quessinghe der zelen de iunghe 4 monick oek van buten ghequesset waert. ende dat he berouet was van 5 der ersten vnnoselheit de em teghen dat vur beschermet hadde. De abbet 6 brachte den iunghen monick weder in dat cloester ende vraghede em 7 seer vlijtlicke na der waerheit wat daer gheschen weer. He beliedet em 8 simpelke ende mit velen tranen bescreiede he anxtuoldelike synen scha-9den.

12 iulianen, Lat.: Iustinae. 25 Na ghedraghen, volgt in de Lat. tekst: in Hanswyck; kerke, Lat.: oratorium.

+ 200a

Exempel

11⁺Dat de purheit krachtich is teghen de duuels betughen de wnderlickeaant.¹¹ 12 dinghe de men leset van der hillighen iuncferen iulianen. ende des toue-13ners ciprianus. dar men leset dat do ciprianus noch een kint was van 14 synen meister den touener ghedwnghen waert xviii iaer lanck reine iunc-15ferschop toe bewaren vp dat he ouermijds der iunckferscap de meerre 16 macht ende ghebot ouer de duuels hebben muchte.

+ Ex. 169

11 Colv. II, 36 § 3

Exempel

18⁺HIJr van heb ick een ser mercklick dinck waerachtelicke ghehort van¹⁸ 19 den ghenen de dar teghenwordich weren ende seghent. Jn ener stat van 20 brabant mechelen ghenomet gheschedet dat ene maghet vp den hillighen 21 sundach mit iunghen mans ser langhe dansede. Hijr vmme do se mode 22 was ghenck se to huis. Ende rechteuoert do se wolde gaen slapen waert 23 se beseten mitten duuele. doe se beghan to ropen stont dat ghesinne 24⁺ vp ende bant se de dar rasende was mit starken banden. Des mor//ghens 25 waert se ghedraghen in der glorioser iuncfrouwen marien kerke butenaant. 26 der stat. Want de hillighe iuncfrouwe maria doet dar dicke wyle vole 27 mirakele ende ghenade. Do dat de schole kinder vernemen lepen se to 28 der stede in de kerke dar de maghet van den duuele ghemoyt waert. Vn-29der welken een kynt was byna xij iaer oelt koner ende kloker dan de an-30deren. Ende dat kynt beghan den duuel to besweren dat he vth ghenge. 31 Ende rechteuoert do de duuel mit vp swellinghe bewees dat he by der 32 naffele was screef dat kint mit synen dumen daer een cruce. ende 33 dwanck den duuel allentelen mit scryuende des cruces vp to stighen to 34 den munde wert. also langhe hent dat al dat volck sach dat de duuel in 35 der ghedaente eens ruwen wormes henck bynnen in der maghet munde. 36 de dar gapede. Do de duuel em pynde weder neder to stighene. reep al 37 dat volc ende dat kint screef haestelicke dar teghen dat teken des hilli-38ghen cruces ende dwanck den duuel mit groten ghewelde vth to gane. 39 Do he vth was ghegaen als wy ghesecht hebben in der ghedaente eens 40 ruwen wormes greep dat kynt koenlicke den duuel mitter rechterhant. 41 ende worp ene in ene gruppe dar dat reghenwater in plecht to lopen. 42 Altehant verscheen de duuel van den oghen al des volkes. Wor van se 43⁺ alle verblijdet worden ende laueden gade.// Des kindes hant blef dar 44 nae swart als van den antastene des wormes. mer mit wasschinghe des 45⁺ wywaters verghenck de vlecke haestelicke. Hijr vmme isset een seer 46 hillich dinck vnnosel ende puer to wesen van aller vlecken der sunde. 47 mer men sal oek mede wesen simpel ende wys.

+ Ex. 170

18 Colv. II, 36 § 4

+ 200b

+ 200c

+ Concl.