Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

De byen holden strenghe vndersoken des ordels. de vnghehorsamen doden se. ende castien se ter stunt ende pijnighen se mitter doet. XXXIV. capitel

7DE byen hoelden strenghe vndersuken des ordels. de vnghehorsa-aant.8⁺men doden se. se castien se ter stunt ende pynighen// se mit 9 der doet.

10⁺Hore wat iosaphat de coninck van israhel sede to den richters deaant.¹⁰ 11 he ouer dat vollick sette. Siet wat gy doet. gy en ofent nicht der men-12schen ordel mer dat ordel gades. ende wat gy ordelt dat sal vp v seluen 13 comen. O wo veruerlicken sentencie is dit teghen de ghene de dat rechte 14 ordel verkeren. ofte laten ander menschen verkeren. alse de prophete 15 secht. Se verrechtuerdighen den bosen vmme gauen. en de sake der we-16duen en gheet nicht in er ghemode. Hijr we den bosen. want er loen sal 17 to hantes comen. De psalmiste secht. De here is rechtuerdich ende heuetaant. 18 rechtuerdicheit gheminnet. sijn anghesichte heuet gheseen de gherechti-19cheit. Ende ist dat de here de rechtuerdicheit gheminnet heuet. ende 20 mit enen behaghelicken oghe de gherechticheit an siet. so volghet dar 21 na dat he oek hatet de vngherechtigheit in den richters ende verdometaant. 22 de valscheit. Hijr vmme wor du ghene rechtuerdicheit hebben en machst. 23 so kere di verduldelicke to den heren der rechtuerdicheit mit betruen. 24 de nicht langhe ghehenghet dat de boesheit vnghepynighet blyue. Endeaant. 25 wanneert em tijt dunket. so sal he de rechtuerdich<h>eit ordelen.

+ 197c

+ Serm. a

10 Colv. II, 35 § 1

Exempel

27⁺WAt hijr van by vnsen tijden ghescheet is dat laet vns horen. By ludicaant.²⁷ 28 is een vernomet cloester dat in sunte iacobs ere ghestichtet is. Jn dataant. 29 cloester quam een iunghelinck vmme deuotie willen ende nam de orde 30⁺ an. Ende dit was des dom prouestes suster// of broder sone. Do dat deaant. 31 prauest horde. nam he dat seer vnwerdelicke ende ontboet em by synen 32 klerke dat he toe em queme. He versmade dat. Do vergadderde de dom-33prouest vele ghesellen ende ghenck mit ghewelde int cloester. ende greep 34 den iunghen ende toech em dat hillige habijt vth. ende toech em werlicke 35 kleder an. De abt van den cloester vergadderde hijr vmme de vorstenaant. 36 ende de besten van der stat. ende klaghedet den bisschop. ende anreep 37 al de klerckschop vmme dat grote vnrecht. Doe dat de bisscop mit vn-38werdicheit nouwe horen wolde. ende den abbet mit harden worden ver-39sprac vol de abbet vp syne knee ende sede mit satighen worden. O pro-40uest ick en mach vp der eerden ghenen richter teghen di hebben. ende 41 dar vmme anrope ick teghens di gade den ouersten richter. vp dat wy 42 beide bynnen vertich daghen vor sijn gherichte comen ende vntfanghen 43 sentencie na dat een ieghelick van vns verdeent heuet. To desen worden 44 lachede de bisscop mit synen ghesinne ende bespottede ende versmade 45 den abt ende dreef ene van em al beschimpende. Wat meer. do de vier-46tichste dach quam starf de selue abbet. Ende do men de klocken hochtij-47delicke ouer em ludde. sat de prauest in den bade ende vraghede van 48 den ghenen de by em weren. wat dat were. Ter stunt quam daer een in 49⁺ gaende. ende se vragheden em wat dat luden bedudde. He ant//worde.

+ Ex. 164

27 Colv. II, 35 § 2

+ 197d

+ 198a

[p. 163]

tekstkritische noten

1 de abbet van sunte iacobs cloester is nu ghestoruen ende wort so hochtij-2delicke ouerghelut. Rechteuoert waert de prauest denkende dat do de 3 virtichste dach was dat he van den abbete ghedaghet was vor den ouer-4sten richter. Dar vmme waert he seer verslaghen in synen ghemode ende 5 sede to synen knechten ende vrenden. Beseet gheringhe wat ic doen sal 6 ick byn doet. ick moet huden comen voer dat anghesichte des ouersten 7 richters. dar my de abbet ghedaghet heft. Sunder marren do em na dessen 8 worden haestede vth den bade to gane starf he mit wreden hulen endeaant. 9 ropen vnder den hande der gheenre de by em weren. ende wart sunder 10 twyuel dar ghedwnghen to antwordene. dar alle kloke vorsprakers swy-11ghen moten. ende ghene bede ofte ghelt verlosen moghen.

12⁺Des ghelijkes hebbe wy oek waerachtelicke ghehort van enen greuen¹² 13 van hanonien. de vth sunte iohans kerken to valencien verdriuen woldeaant. 14 de reguleer canonike ende setten weder in de stede werlicke canonicke.aant. 15 [Doe] Appelleerde de abt van den cloester to den ouersten richter. Do 16 de dach der appellatien ghenakede. beghan de abt seeck toe werden. 17 ende bereidede em mit stedighen ghebeden to den ouersten gherichte. 18 ende de greue voelde ok in der seluen tijt krancheit. Ende dar vmme 19 weeck he altemale in der sake. Want he vntsach em to verwachten den 20⁺ dach ende dat//ordel ende de sentencie des ouersten richters. Ende men²⁰ 21⁺ sal merken dat in der verkeringhe des ordels twe quade ghescheen. Dat 22 ene dat se gade vertornen. dat ander dat se ere naesten vertoernen. Dat 23 irste quaet gheschuet in den. dat se dat ghebot gades ouertreden. Dat 24 ander dat se eren naesten dat rechte ordel vntrecken. Ende dit sal em 25 betaelt werden. ist dat se hijr berou hebben. so solen se hijr vmme dat 26 se gade vertorent hebben. lijden siecten ende pyne des lijchames. Ende 27 eren naesten de se mit vnrechten ordelen vertorent hebben. solen se 28 vuldoen in den dat se em eren schaden weder vp richten. Want dat en 29 is nicht myn recht ordel to vntrecken. dan des naesten guet mitten han-30den to nemene. Of ist dat he sunder berou blijuet. so sal he in de verdo-31menisse lijden de ewyghe pijne. Wat dat sy recht ordel to done dat hoert³¹ 32 alre meest den ghenen toe te wetene de dar ordelen ende corrigeren 33 solen de ghebreke ende de werke der vndersaten. Wor van de text secht. 34 de vnghehorsamen doden se. se castien se alte hant. ende pynighen se 35 mitter doet. Hijr van vindestu een exempel in den yrsten boke der conin-aant.36⁺ghe. Dat de preister gades heli nicht en corrigeerde syne twe sone de 37 teghen de Ee gades misdeden. Ende dar vmme vntfenck he mit synen 38 soens to samen vp enen dach de alre wredeste meer de rechtuerdighe 39 wrake gades.

15 [] aangevuld naar M.

+ Ex. 165

12 Colv. II, 35 § 3

+ 198b

20 Colv. II, 35 § 4

+ Serm. b

31 Colv. II, 35 § 5

+ Ex. 166

Exempel

41⁺Dit dat dar nu ghe//secht is van den vnrechtuerdighen richters ende van⁴¹ 42⁺ den ghenen de versumende sijn de vndersaten to corrigeren. vntsach 43 een greue de een seer rechtuerdich richter was als wy waerachtelickeaant. 44 ghehort hebben. ende dede aldusdanich ordel teghen sijns selues enighen 45 sone. Dese greue lach twe iaer ofte dre seeck to bedde. ende dar ghe-46schede in enen daghe dat sijn sone ene iuncfrouwe verkrechtede. ende 47 dar vmme wart dar een krechtich ropen des volkes ouer al de stat. Do 48 de vader verwnderde van den ropen vraghede he wat dar were. De by 49 em weren versekent em ten eersten. mer ten lesten worden se soe seer 50 veruert dat se em de waerheit seden. Doe waert he verslaghen ende mit 51 enen seer drouighen anghesichte ende mit tranen sweech he. ende eis-

+ 198c

41 Colv. II, 35 § 6

+ Ex. 167

[p. 164]

tekstkritische noten

1schede van den knechte de by em stont een lanck scharp mes recht of 2 he seluen syne naghele korten wolde. Nicht langhe dar na do dat nouwe 3 ses vren gheleden was gheboet he dat men syne sone to em repe. Doe 4 de sone quam ende na by em ghenck staen. sede sijn vader. Weestu nicht 5 dat ick byn een here desses landes. ende du woldest de iuncferen ver-6krechtighen de wyle dat ick noch leue to myner schande ende dyns selues. 7 Et sy veer van my dat ic dy sonighen eerghenamen hebbe. ende dy na 8 my late werden here deses landes. Do he dit ghesecht hadde. stack he 9⁺ haestelicke den so//ne mitten messe int herte. Do dit nouwe veer daghe 10 gheleden was. gheuoelde de greue dat em de doet anstaende was. ende 11 leeth halen enen abbet de syne hemelicheit vuste. Do he den abbet ghe-12bichtet hadde ende begherde dat lijcham Cristi ende in der bicht nicht 13 mit allen werde van den doetslaghe sijns sones. wolde de abbet em nicht 14 absolueren. noch communiceren. ende vraghede wor vmme he vnghebich-15tet lete so sware sunde des doetslaghes syns enighen sones. Do antworde 16 em de greue mit vunderlicker stantachticheit ende sede. Dat sy veer 17 van my dat ick hebben solde so danighen eerfghenamen der vaderliker 18 herschop. al was he van mynnen vleessche gheboren de teghen recht 19 een ghewelder des rechtes was. ende makede em seluen werdich des 20 dodes. ende vnwerdich aller vaderlicker eerfnisse. Ende warlicke de va-21der en heuet sijnen sons nicht ghedodet. mer de richter des rechtes. ende 22 des landes. Mer du abbet verwaerstu de stede des ouersten richters dataant. 23 is gades ende ordelst my teghen de Ee gades de daer ghebaden heuet. 24 dat der olderen hande de irsten wesen solen to den dode der kinder wan-25neer se teghen de Ee sundighen. als men betughen mach mitten boke 26 deutronomium. Hijrvmme appelleer ick to den richte stoel des ouersten// 27⁺ richters Cristi voer wes gherichte ick staen wil sunder dyne absolutie 28 van desen punte. ende ick wil sekerlick verwachten sijn ordel. Mer dat 29 bidde ick allene. dat du vp doest dat busseken dar dat hillighe sacramente 30 ynne is ende latest my mit mynen oghen seen den heilgheuer godes. Do 31 dat de abbet dede quam de hillighe ostie apenbarlicke in des greuen 32 munt. ende bewes dat he een rechtueerdich richter hadde ghewest ende 33 de misdaet seer rechtuerdichlike hadde ghewroken.

7 sonighen eerghenamen, ls: sodanighen eerfghenamen.

+ 198d

+ 199a