Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Die byen en werden myt ghener vnkuescheit vndereen ghemenghet. noch se en werden nicht vntbunden in vnkuescheyt. de text vnderscheidet de worde wijslicke ende wal. XXIX. capitel

[p. 138]

tekstkritische noten

1DE byen en werden mit gheenre vnreinicheit vnder eenaant. 2 ghemenget. noch se en werden nicht vntbunden in vnkuis-3cheit.

4⁺De text vnderschedet de worde wijslike ende wal. Al ist dat de vnrei-⁴5nicheit naturlicke is ende in der echtscap to ghelaten wort nochtan hort 6 se ok to der sunde de buten echtscap gheschet. ende to den ouerspele. 7 mer de vntbindinghe in vnkuischeit betekent de vnnaturlike sunde. Ende 8 de ghescheet twierhande. by sick seluen. of by enen anderen. ende dit 9 mach geheten werden ene galle alre sunde. ende men mach merken dataant.⁹ 10 de duuels em ok verunwerdighen ofte schamen van der sunde de teghen 11 de natur is. ende dat schint dat de glose seggen wil vp dat xx capittelaant. 12 van den propheten ezechiel dar he secht. Jc sal di gheuen in de hande 13 der palestinen. dat is der duuele de em ok schamen solen van dynen sun-14⁺dighen weghen. Ende dar verstet// men ynne de sunde de teghen de natur 15 is.

1 vnreinicheit, Lat.: concubitu. 4-5 vnreinicheit, Lat.: coitus. 9 Na sunde, is een zin uit de Lat. tekst niet in de vert. opgenomen. 11 xx, Lat.: 16. 52 do ter tijt regierde, Lat.: nunc rector.

+ Serm. a

4 Colv. II, 30 § 1

9 Colv. II, 30 § 2

+ 181d

Exempel

17⁺DO ic mennich iar lanc in dat bisdom van cameric des bisscops stedeaant.¹⁷ 18 verwarde in bicht to horne. quam een wijf ende bichtede mi mit alte 19 groten rouen ende scheemten. dat se or to der sunde ghewennet hadde. 20 ende eens vp eren bedde er vnkuischlike hadde. ende horde dat de duuel 21 tusschen eer ende der want mit schaterne reep dree werue tfij. tfij. tfij. 22 ende dar mede betekende he de vnwerdicheit. Dat wijf wart van der 23 stemme beschemet ende leep in der seluen vre to mij. Ende do ic se ab-24soluiert hadde ghenck se hen ende dede bittere ende sware penitencie 25 ok mer dan ic or gheset hadde.

26⁺Byna in der seluen tijd horde ic een ander wyf de my mit vele tranen²⁶ 27 bichtede dat se or besmittet hadde in der seluer sunde. ende horde des 28 duuels stemme seggen. Do du vnselighe do dattu doeste et sal dy kort 29 wal betaelt werden dattu nu doeste. Ende nicht lange dar na do dat wijf 30 ghebichtet hadde ende de sunde ghelaten. starf se van groten anxte. ende 31 de penitencie de se hijr nicht en verwllede de betaelde se int vegheuur 32 mit alte swaren pijnen.

+ Ex. 132

17 Colv. II, 30 § 3

+ Ex. 133

26 Colv. II, 30 § 4

Exempel

34⁺Et is mij warachtlike vertelt dat dar een alte sundighen olden wyf wasaant.³⁴ 35 rikarda ghenomet de or mit desser sunde plach te besmittene. se woende 36 mennich iar in enen cloester. nochtan en hadde se nicht van der gheestli-37⁺cheit of// van der doghet. mer se was so vele quader als se ghelauet 38 hadde hillich leuen to holden. se starf ende wart begrauen int cloester. 39 ende rechteuort des yrsten nachtes dar na wart dar apenbarlicke gheseen 40 ene alte swarten soghe de mit seuen swarten kodekens quam int cloester 41 ende grouen dat olde wijf weder vp ende to schorden dat vnsalighe licham 42 van leden to lede ende verstreiden or darme. ende toghen se langes den 43 vmmeganck des cloesters. Do dat ghescheet was verschen de soghe mit 44 den kodekens ende leet dar vnreyne voetstappen. Ende het is ser wnder-45lick somighe van den nunnen en kunden de soghe nicht gheseen. meer 46 se horden se beschedelicke krochen. Et is apenbar dat somigher lude 47 oghen min bequeme sijn der duuele fantesien te sene. mer summighe 48 sijn van naturen dorsichtich also dat se de duuele seen moghen als se 49 lijchame anghenomen hebben.

+ Ex. 134

34 Colv. II, 30 § 5

+ 182a

Exempel

51⁺De erwerdighe bonifacius de wanneer bisscop van lausanen was endeaant.⁵¹ 52 do ter tijt regierde to parijs de schole van der gotheit. vertelde my endeaant.

+ Ex. 135

51 Colv. II, 30 § 6

[p. 139]

tekstkritische noten

1 vele anderen studenten. dat he enen clerck in der bicht ghehort hadde. 2 de van quader ghewoenten em seluen plach vnkueschliken te betasten. 3 Ende sich wat dar na volghede. do he dar vp ene tijt als he ghewoentlick 4 was doen wolde. kreech he in sine hant ene slanghe. ende dar ynne wart 5⁺ he so seer verueert dat// he rechteuort to der bicht quam ende dede 6⁺ penitencie mit vele tranen. De sunde teghen de natur de is soe quaetaant.aant.⁶ 7 alse iheronimus scriuet. dat de sone gades langhe tijt dar vmme vtrecke-8de mensche te werden. Dit is ok so groet quaet alse sanctus augustinus 9 secht. dat do god der naturen in den vleesschen quam. do storuen haestli-10ke mit quader doet al de viande der naturen. dar versta ynne de mit der 11 sunde besmittet weren.

2 Na betasten, volgt in de Lat. tekst: Proh nefas auditu 6 Na tranen, is een zin niet in de vert. opgenomen. 10-11 de mit der sunde besmittet weren, Lat.: Sodomitas.

+ 182b

+ Serm. b

6 Colv. II, 30 § 7

Exempel

13⁺Do ic noch een iunghelinck was hadde ic in der scholen enen leuen ende¹³ 14 ser kuisschen guden ghesellen. de ghelijck mij gheleert was. mer och 15 arme he wart namaels van enen siner meisters verleidet ende to deser 16 leliken sunde ghebracht. he wart van my ende van synen anderen vrenden 17 ende ghesellen vermaent wor vmme dat he de so edelen man was em 18 gheue to soe schendeliker vnreinicheit. He helt vaken vp. mer he vol 19 altoes weder in de selue sunde. Ten lesten quam he to dusdanighen ver-20domeliken eynde. Sine maghe dat edele mans weren quemen to em in 21 de stat dar he canonic was ende bleuen by em mit vele ghesinnes. Doet 22 auentmael ghedaen was ende de iunghe canonic de ghaste to bedde ghe-23bracht hadde. ende he em to slapene gaf eer de knechte vntslepen began 24 he verueerlicke to ropen ende reep starckliken vmme hulpe. De knechte 25⁺ worden verstuert van ores heren// ropen ende stonden vp. do se mit alle 26 ghene sake sijns ropens en vunden weren se merkende. ende halden haes-27telike den dekenen mit den canoniken. de dekene quam ter stunt ende 28 sath vor des iunghen canonikes bedde de so reep ende vermaende em 29 dat he syne sunde bichten solde ende anropen de gotlike hulpe. Do dit 30 de dekene em mit groten stemmen to reep ten lesten na langhen ropen 31 des dekens sach he em mit veruerlicken oghen an ende sechde. We den 32 ghenen de my bedroghen heuet wor to sal ic anropen de gotlicke holpe 33 ic se my de helle apen ende de duuele sijn hijr teghenwordich de veruer-34licke begherende sijn my to gripene. Do se alle gader mit tranen em 35 to repen dat he sick seghenen solde scheen he dar nicht na te horen ende 36 loeck sijne oghen to ende kierde sijn anghesichte van em ende mit ver-37uerliken ropen gaf he den gheest.

+ Ex. 136

13 Colv. II, 30 § 8

+ 182c

Exempel

39⁺In den bisdom van kamerick was een man de mit der seluer sunde besmit-³⁹40tet was. De quam mit sinen preister to mi. ende bath dat ic ene absolue-aant.41ren wolde. Jc hadde em in velen iaren vaken absoluert ende penitencie 42 gheset. ende he vol al weder in de sunde. Do ic em senden wolde to den 43 bisscoppe vp dat he swarliker ghekastiet worde. bat my sijn preister 44⁺ dat ic den bedrouighen sunder mit sulker vorwerde ab//solueren wolde. 45 dat he mit ghebugheden kneen den heren vor vns bidden solde. wer dat 46 he namals in de selue sunde volle weder. dat dan de gotlicke wrake em 47 rechteuort pijnighen solde. Jc gaf dar volbort to ende och my vnselighen 48 dat ic dar volbert to gaf. He bughede terstunt sijne knee ende bath wrake 49 ouer em weert dat he weder volle in de selue sunde. Jc absoluerde em 50 ende he ghenc blijdelic van vns. Mer des dinxedaghes of des gudesdaghes 51 na paeschen vol he vth ingheuen des duuels in de selue sunde ende ter-

+ Ex. 137

39 Colv. II, 30 § 9

+ 182d

[p. 140]

tekstkritische noten

1stunt reep he veruerlicke alse my syn preister namaels vertellede. de 2 wrake gades is vp my. ende starf mit den alre bittersten dode.

18 lerige, ls: leringe. 40 Na weren, volgt in de Lat. tekst: cui Bachides praeerat. 47 mijs, ls: mijns.

Exempel

4⁺Ick hebbe gheseen enen sundighen man de mit deser sunde besmittet⁴ 5 was van wen my vertellede een preister de van guden gheruchte is. dat 6 do de man voer ghenc vp een grone velt ende de preister em na volghede 7 vant he de voetstappen des ghenes de vor ghenck dat se alte apenbarlicke 8 bleeck gheworden werden in den grese recht of se mit vure gherort had-9den ghewesen. Ende wy vernemen namaels dat de man vmme syn sundi-10ghen leuen namals verghenc mit enen schandeliken dode. Want god en 11⁺ pijnighet ghene sunde so vake mit quader doet alse dese sunde. Somigheaant.¹¹ 12⁺ seggen ende ic ghelouet warach//telicke dat nemant in deser sunde vul-13herdet hent dat he comet bouen de oltheit des sterflicken leuens Cristi 14 verloset ende mach werden dan mit sunderlinghen mirakelen vnses verlo-15ser. Ende dat hebbe wy vake dar ynne gheprouet dat wy vake in der bijcht 16 vnderuunden hebben. Dat manne van lxxx of van c iaren mit deser sunde 17 besmittet werden. ende ten is gheen wnder want alle de tijt de Cristus 18 vp der eerden leuede was he ene lerige vnser seden. Hijr vmme we dar 19 versmaet de tijt de de vrent der naturen dat is Cristus alre bequemest 20 ordelt to der penitencien ende em versumet to bekeren van der viantscap 21 der naturen. de en sal em namaels nouwe vntholden konen van deser 22 dan mit groter swarheit.

+ Ex. 138

4 Colv. II, 30 § 10

+ Serm. c

11 Colv. II, 30 § 11

+ 183a

Exempel

24⁺De selighe meister peter de wanneer cantor was to parijs heuet vertelletaant.²⁴ 25 enen den ic altewal bekenne. dat he gheseen hadde ene stede in den graseaant. 26 dar des auendes clerke gheseten hadden de mit deser sunden besmittet 27 weren. ende des morghens do alle de steden vmmelanc ouerulodelicke 28 bedowet weren. wart de stede allene droghe gheuunden sunder enighen 29⁺ dow recht of se mede schuldich wer in der sunde. Hijr van wort dar ser²⁹ 30 bequamelicke ghesecht van zodoma in den boke der wijsheit in een ghe-aant.31⁺ tuich der// boesheit bliuet de eerde woeste ende rokerich. ende dat is 32 rechtuerdelic ghescheet in den volke van zodoma de so seer branden. 33 in vnkuischeit. Jn der druicheit der stede de vnbedouet bleef wort bete-34kent vnvruchtbarheit de dar ghescheet in sodanigher sunde des bosen 35 volkes. Wor van de psalmiste secht. se hebben ghedwolen van den buke.aant. 36 se hebben ghesproken valsch. Want sodanighe bichten noue vullencome-37licke ende to rechte. Als men leset dat de alre starkeste man Judas ma-aant.38chabeus de mit so vele victorien ende verwinninghen versiert was. ver-39wan ende versloech de viande de to der rechterhant weren. mer van den 40 vianden de to der luchter hant weren wart he verwnnen ende ghedodet. 41 Alsoe is der vele de dar bichten wille. ende van allen ghemenen sunden 42 bichten se vullencomelicke. mer wanner se comen to den vnghewoenliken 43 sunden so werden se mit scheemten verwnnen ende verswighent traechli-44ke. Hijr vmme wort zodoma wal to rechte ghenomet stum. Want wo lan-45ghe sodanighe menschen stum sijn. so en mach de hillighe gheest nicht 46 to em in gaen. Hijr vmme secht iob. Jck sal nicht sparen mynen munde.aant. 47 mer ic sal spreken in de bedrucnisse mijs gheestes. ende ic sal to samen 48 spreken in de bitterheit mynre selen. De philozophus secht van der bijcht.⁴⁸ 49⁺ schemelike// bicht der sunde holdet de naesten stede der vnnoselheit. 50 Want den droem to vertellene is een teken dat men waket. Ten batetaant. 51 den sunders nicht dat se verholen sint. want ist dat se macht hebbenaant. 52 verholen te blijuen se en hebben nochtan gheen betruen. Want de sunde

+ Ex. 139

24 Colv. II, 30 § 12

+ Serm. d

29 Colv. II, 30 § 13

+ 183b

48 Colv. II, 30 § 14

+ 183c

[p. 141]

tekstkritische noten

1 en moghen nicht velich wesen. De alre meeste pijne der sunderen is dat 2 se ghesundighet hebben. ende ghene sunde en blijft vnghewroken. al ist 3 ok dat de euentuer de sunde versiert mit oren gauen. want de sunde is 4 seluen ene pijne der sunde. Hijr vmme sal alle mensche hebben enen 5 vrent de al sijne hemelicheit wete. den he vntsee. vth wes leringhe he 6 dat betere dar he in ghedwolen heft.

7Sodanighe menschen troestet ende ghijft koenheit de alre gudertiren-⁷8ste ende walsprekenste augustinus ende secht. Wat schamestu dy o men-9sche te bichten ick bin ok een sunder als du. Hijr vmme bijchte du men-10sche enen menschen. du sundighe mensche enen sundighen menschen. 11 Wat vntsiestu dy to bichten. ic bin een mensche ende ic en vermode 12 gheen dinc dat menschlick is van mij vremde to wesen. Wat vntsiestu 13 dij to bichtene dat ic in der bijcht weet dat weet ic min dan dat ick [nietaant. 14 en] weet. Du vntsiest dy to bichten want als du nicht en bichtest so 15⁺ machstu verholen blijuen. Kese nu wattu willeste. ist// dattu nicht en 16 bichtest ende verholen bliuest. so salstu vnghebichtet verdomet wer-17den. Want god eisschet dar vmme de bicht vp dat he verlosen moghe 18 de oetmodighen. ende dar vmme verdomet he de ghene de nicht en bich-19ten. vp dat he pijnighe de houerdighen. Hijr vmme wes drouich eer du 20 bichtest. alse du ghebichtet heuest veruroue dij. want du worst ghenesen. 21 De dyn richter was de is dyn beschermer. he sal verwaren de sake desaant. 22 ghenen de dar bichtet. he is een beschermer des berouwighen ende ver-23weruet gnade den ghenen de dar bichtet. Als du ghebichtet heuest so 24 wander sekerliken ende verblijde dy ende en wil in den weghe nicht vnt-25seen den richter. He is dijn helper de dyn richter was er du bichtedest. 26 du heuest den ghesuntmaker gheuunden. He sochte di do du bose werst 27 vp dat he dy verlosen mochte. wo solde he dy dan laten nu du verloset 28 bist. O sunder luke vp dynen munt in der bicht. vp dat de putte synenaant. 29 munt nicht to en luke bouen di. Ende merke hijr dat augustinus meent 30 de putte der hellen. ende wat hijr af ghescheet is by vnsen tijden lath 31 so vns horen.

13-14 [] aangevuld naar M.

7 Colv. II, 30 § 15

+ 183d

Een exempel van enen quaden preister

33⁺JN brabant in den dorpe van brusel was een preister alte vnerber vanaant.³³ 34 leuen ende van seden. Dese gaf em so ser tot gulsicheit ende to vnkues-35⁺cheit// dat he binae anders nicht en scheen te denkene. Weynich iaren 36 dar na dat he preister gheworden was starf he vnuerseenlicke vten rech-37ten ordele gades. Ende nicht langhe dar na ghinck in der nacht een preis-38ter de sijn gheselle ende sijn tafelghenote plach te wesene buten den 39 dorpe. ende horde recht als ene iamerlijke stemme de vnder der eerden 40 screiede. De preister wart veruert we dat wesen mochte. he seghende 41 em ende vraghede we bistu. ende de stemme sede. ick bin de vnselighe 42 dijn gheselle. De preister vraghede vort wo ist mitti wor vmme is dijneaant. 43 stemme vth der eerden. He sede mit alte groten breeschen. we my we 44 my we my. want de putte heuet sinen mont to gheloken bouen my. Endeaant. 45 do de stemme dit seide. voer se hen recht of se gheuloghen hadde ende 46 er screien wart seer veer ghehoert. Hijr salstu verstaen dattet alte wn-47derlic was dat de preister de dit hoerde sijn vnselighe leuen nicht mit 48 allen in ghenen dinghen en beterde. mer he starf den alre schandelixsten 49 doet ende achterleth sijnen nauolghers vnreyne voetstappen des bosen 50 leuens.

51⁺Nochtan hebbe wy gheseen enen anderen preister de seer rijke was 52 ende in velen weelden leuede. Ende do he horde de verdomenisse des

+ Ex. 140

33 Colv. II, 30 § 16

+ 184a

+ Ex. 141

[p. 142]

tekstkritische noten

1 enen preisters gaf he ouer alle tijtlicke dinghe ende ghinck in de orde 2⁺ van cisters ende leuede hillichlicke ende starf wal. Hijr merke dat den 3⁺ enen preister dese apenbaringhe// gheschede to vermerringhe sijner ver-4domenisse. ende den anderen toe beteringhe sijns leuens. Hijr vmme⁴ 5 solen de ghelouighen byen ende alre meest de cloester byen dar to seen 6 dat se nicht mit vnreinicheit ghemenghet en werden. Men leset in genisiaant. 7 dat de ghemene vloet quam ouer al de werlt vmme dat de kinder gades 8 em mengheden mit den dochteren der menschen. ende oek dat swaer 9 is se menghen em nu ok mitten dochteren gades. Wij hebben gheseen 10 dat somighe na den worden des hillighen apostels paulus begunnen hebbenaant. 11 in den gheeste meer gheendet hebben in den vleissche.aant.

12⁺Een preister allene kuesch gheheten in den namen. besorghede ene¹² 13 iunghe nunne van hogher orden vnder den schijne der gheestlickheit. Hijr 14 vmme do de iunghe nunne oersake kreech vandede se den preister mit 15 ener older nunnen de or ghesellynne was. na leckeren spijsen ende vn-16ghemetenen dranke rosteden de nunne in ener stede ende de preister 17 in ene ander stede. Des morghens wolde de olde nunne de iunghe wecken 18 vp dat se mettene lesen. erst bosochte se dat mit gheruchte want se 19 eer silentium helt. ende dar na mit stotene ende mit cloppene. Do se 20 nicht en uorderde sochte se or gheselynne ende en vant or nicht. Hijraant. 21 vmme wart de nunne versturt mit al de ghesinne. ende do se vmme 22⁺ schande// willen verhude wolden dat dar ghescheet was ende nicht en 23 mochten. worden erre beider dode lijchame. dat is des preisters ende 24 der iungher nunnen to samen begrauen so alse se to samen gheuunden 25⁺ worden mit veruernisse ende schande velre menschen. Wat de philozo-aant.²⁵26phen volen van der vnkuescheit. ende van der vnreiner mynne laet vns 27 horen.

28De menschen de em gheuen to vnkuescheit de verdrenken em seluen 29 in den wallusten etens ende drinkens ende wanneer se dat in de ghewoen-30te ghebracht hebben en konen se des nicht vntberen. ende dar vmme 31 sijn se alre vnselighest. dat de dinghe de em irsten weren ouerulodich 32 syn em gheworden noetdroftich. Se denen den wallusten nicht vnwillich-33licke. ende se mynnen een quaet dattet alre hoechtste quaet is. dan is 34 de vnselicheit volmaket. wanneer de vnreine dinghe nicht allene ghe-35nuechlick sijn. mer ok behaghen. Dan is dar ghene stede der arsedien 36 of der beteringhe. wanner de ghebreke gheworden sijn sede. Et is noet 37 dat de begherlichit vnghemeten werde de ghegaen is bouen de mate der 38 naturen. want de natur heuet oren eynde. mer de ydelheit de vth der 39 wallust comet is sunder eynde. Wo vele dat de lelicheit der vnkuescheitaant. 40 schandelicker is. so vele is de kuescheit eerlicker. Dar sijn twe wallusteaant.aant. 41 ghemene den menschen ende den beesten. alse de wallust des smakens 42⁺ ende des tas//tens. En hijr vmme we desen beestlicken wallusten denen 43 de solen gherekent werden in den tal der beesten. Do een rokeloes ghe-44selle sede dar dat philozophus pitagoras horde. ic wolde leuer vmme 45 gaen mit wiuen dan mit philozophen. antworde he. de soghe wentelen 46 leuer in den drecke dan in den blomen. Ende want tot allen eynden altoes⁴⁶ 47 een ween is. soe laet vns wat apelicke seggen van den weghen dar mede 48 comet to den vallen der vnkuischeit. Ende dit is de irste wech der vn-aant.⁴⁸

11 Na vleissche, is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen. Ook de inleidende zin tot het volgende ex. is weggelaten. 12 allene, Lat.: tantum sanctum et. 18 bosochte, ls: besochte. 20 Na nicht, is een alinea door de vert. weggelaten. 25 Na menschen, is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen [Colv. II, 30 § 21]. 26 Na mynne, volgt in de Lat. tekst: et impudicitia. 29 etens en drinkens, is door de vert. toegevoegd. 39 Na eynde, is een zin niet in de vert. opgenomen. 40 Na eerlicker, is een zin weggelaten door de vert. 48 Na vnkuischeit, is een alinea niet in de vert. opgenomen.

+ Serm. e

+ 184b

4 Colv. II, 30 § 19

+ Ex. 142

12 Colv. II, 30 § 20

+ 184c

+ Serm. f

25 Colv. II, 30 §1 22

+ 184d

46 Colv. II, 30 § 23

48 Colv. II, 30 § 24

[p. 143]

tekstkritische noten

1 kuescheit. Et is apenbar dat altoes quade ende vnreyne ghedachten <al-2toes> voergaen der volbort ende den quaden willen. Desse doen dar blen-3cken de offerhande vnses ghebedes. Dese sole wy alremeest verdrijuen 4 mitter roden des cruces dar god de vader sijnen sone mede gheslaghen 5 heuet als de patriarche abraham de voghele verdreef van synre offerhan-aant.6de. Hijr van secht ysaias doet of dat quade uwer ghedachten van mynenaant. 7 oghen. Verkirde ghedachten scheiden vns van gode mer de gheprouede 8 kracht berispet de vnwijsen. Dat is. de kracht des cruces berispet de 9 duuels de vns moyen in quaden ghedachten. Dat wort seer apelick bete-⁹10kent in den boke van den naturen der dinghe. dar men lest. dat int lantaant. 11 van persen is een boem ghenomet perdisio ende wort bedudet by deraant. 12 rechterhant. ende de duuen de dar vleen vor de vleghenen serpenten// 13⁺ rusten alte gherne vp den bome beide vmme beschermenisse ende vmme 14 des bomes vrucht dar se wnderlicke ghenuechte ynne hebben. Ende dit 15 en is gheen wnder want nicht allene des bomes roke mer ok sijn scheme 16 moyet de serpenten also dat se dar nicht by comen en moghen. Wat ver-17steet men in den bome anders dan dat cruce Cristi. Wat in der rechter-aant.18hant. dan sijn moder de by den cruce stont. Ende wat versteet men by 19 den serpenten anders dan de duuels. De de duuen dat sint de hillighen 20 zelen veruolgen [krach]telike. welke duuels nicht allene vleen vor deaant. 21 kracht des rokes den dat cruce vntfanghen heft van der vrucht dat Cris-22tus is. mer se vleen ok vor des bomes scheme. dat is. vor dat teken des 23 cruces. Want de hillighe augustinus secht. Wor dat teken des cruces Cris-aant.24ti mit ghelouen vor gaet dar en mach de vyant nicht schaden. Van dessen 25 bome singhet de hillighe kerke in den ymnus. Crux fidelis. Ghetruwe cruceaant. 26 enighe edel boem vnder allen bomen gheen wolt brenghet aldusdanighen 27 vort in spruten in blosemen ende in vruchten. dat sute holt draghet sute 28 naghele ende sute last. Jn canticis canticorum secht de bruet dat deseaant. 29 vrucht is sote oren halse. Dat men dat ghemode bedwinghen sal bewijset²⁹ 30⁺ de philozophus seer schoenlicke dar he secht. Dar// en is gheen merre 31 ghewyn dan dattu dijn ghemode bedwinghest eer dant gheuanghen werde. 32 Et is int ghemodes macht to vntulene of gheuanghen to werden. Ende 33 dat wort aldus clarlicke bewesen. alle sunde is ghescheen vth moetwillen. 34 Hijr vmme laet achter alle vntschuldighinge want nyemant en sundighet 35 vnwillendes. dar sijn summighe menschen welker lijcham vnbeuleckt 36 is. mer or sundighe herte lopet in dusent sunde. de oghen en sundighen 37 nicht ten sy dat dat herte den oghen ghebede.

38Woe groet quaet dattet is vnreyne ghedachten to voeden ende dar³⁸ 39 mede ghetoghen te werden to vulbort wil wy bewijsen mit enen apebaren 40 exempele.

27-28 dat sute holt draghet sute naghele ende sute last, is door de vert. toegevoegd.

9 Colv. II, 30 § 25

+ 185a

29 Colv. II, 30 § 26

+ 185b

38 Colv. II, 30 § 27

Exempel

42⁺Jck hebbe enen man gheseen in brabant de seer schone was van ghe-43daenten ende van doechden. den man begheerde ene maghet vnkuescheli-44cke. he ordelde dat grote sunde te wesen ene iuncfer to vntreynene ende 45 he versmade de vnkuischeit ende he vlo van er ende ghenck sitten vnder 46 dat ghesinne des huses recht of he dar velich weer van der maghet. se 47 volghede em seer vnschemelicke na ende sat vp des mans knee ende such-48tede seer swarlicke ende mit vmme ghekirden oghen vtgaf se de vnsali-49ghe zele. Do de man drouich was recht of he schuldich were der haesti-50⁺gher doet// der maghet sterkede ic em als ick best kunde. ende ick prees 51 als ic solde sijne stantachticheit. ende dat rechte ordel gades dat in der 52 doet der maghet bewesen wart.

+ Ex. 143

+ 185c

[p. 144]

tekstkritische noten

1⁺De ander wech to der vnkusheit dat is vnkuessche ghesichte der o-¹2ghen. Dat beclaghet iob apenbarlicke dar he secht. Myn oghe heuet bero-aant.3uet myne zele. dat scheen apenbarlick in dauid de dar vnwijslicke dataant. 4 wijf bersabeen ansach wart he gheuanghen in synen oghen ende mitteraant. 5 sunde des ouerspels dede he ok de sunde der verradinghe ende des doet-6slaghes. Ende dar vmme bath he in den psalme sorchuoldelicke dar he 7 secht. Kere af myne oghen vp dat se nicht en seen ydelheit.aant.

2 iob, Lat.: ieremias. 4 bersabeen, Lat.: Bethsabee 9 sweden, Lat.: in partibus sueviae, quae Alemannia continet. 30 blont, Lat.: alienam penitus.

+ Serm. g

1 Colv. II, 30 § 28

Exempel

9⁺Jn sweden als ic ghehort hebbe van broder wolter dar ic hijr to vorenaant.⁹ 10 van ghesecht hebbe. was ene alte deuoten vroue ende edel van gheburten 11 de vernomet was de alre schoenste na den vleesche bouen al de vrouwen 12 des landes. Do vele edele ende mechtighe manne vake quemen vmme 13 se to sene wart se dar vake swarlicken van versturt in den herten. want 14 se hadde anxt dat dar yemant van kryghen mochte orsake der schande 15 of der becoringhe. Alse de philozophus secht. Dat wort mit groten ende 16 mit quaden perikelen bewart dat vele menschen behaghet. Hijr vmme 17⁺ ghenc se eens allene in or bede//camer ende stortede tranen to gade 18 ende sede. O heer ihesum Criste ic see dat den menschen perikel 19 anstaende is van mynen vleessche dar du my mede ghecledet heuest. 20 Want al ist dattu myn ghemode so starcklic gheuestighet heuest dat ick 21 mit allen mit gheenre ydelheit werde beweghen. nochtan vntsee ic seer 22 dat ick somighen kranken gheue sake der becoringhe. Hijr vmme bidde 23 ic dy o alre barmhertichste vader ende heer datty myne ghedaente also 24 lelick makest dat de lelicheit myns vleessches mer sy to sene ene ver-25scrickinghe. ende ic verworpen werde dan mer dan myne schoenheit to 26 voren was in ere. Rechteuort do se dit ghesecht hadde wart er anghesich-27te vntset ende beulecket mit der alre vnreynester melaetsscap. de bulen 28 lepen or vp ende de oghen swollen er de munt wart serich ende lelicke 29 gapende de nese wart houelich ende lelicke ghekrummet. Ende se kreech 30 mit alle een blont anghesichte. Ende sunder merren do se vth der came-31ren ghenck quam er man er te ghemote ende en kande se nouwe dan by 32 den klederen ende vraghede we se were. Do se antworde ic bynt ter stunt 33 wart de man seer beuaren ende verscricket. Do dat ghesynne se sach 34 repen se alle gader mit <scr> screien ende verwnderden em seer wat 35 der vrouwen so haestelicke ghescheen were. Do er olders hijr van ver-36sturt weren ende al oer vrende ende maghe raet vragheden den medicus.-37⁺ // De medicus sede dat de suke der melaetsscap vngheneselick weer 38 ende dat dar anders gheen beter raet en were dan dat men se settede 39 vth der menschen woninghen. Do dat ghescheet was hordet de broder 40 van der prediker orde de or bicht plachte horen he quam to er ende van 41 se wnderlicke blijde ende vraghede na der sake der vnuerseenlicker ende 42 hastelicker suken. Do se em alle dinck na ordinancien vertelt hadde wart 43 de broder verstuert ende en uerwnderde em nicht luttick ende schoelt 44 se seggende. O alre vnselichste ende dwaseste wijf du heuest tot schande 45 ende perikel dyns mans mit nersticheit der bedinghe dat werck gades 46 in dy vernielt. ende dyne olders ende dyne vrende de gade laueden ende 47 eerden in dy heuestu nu mit dusdanighen vnghelucke ghedwnghen te blas-48phemeren. Do nu alre leueste dat ic dy segge ghijf dy to ghebede ende 49 anrope de gotlicke barmherticheit vp dattu weder ghenesen moghest. 50 Do dit de broder ghesecht hadde ghenck he hen. ende se wart al heel 51 beweket in screyen ende bath den heren segghende. O here de herschop-52pie heuest ouer myn leuen. ic hebben van dijner guetheit mit ghetruwen

+ Ex. 144

9 Colv. II, 30 § 29

+ 185d

+ 186a

[p. 145]

tekstkritische noten

1 beden ghebeden dese sueckte der melaetsscap vp dat ic mit vrien herten 2 ende puren gheeste dy denen mochte. Mer want ic hore van mynen 3⁺ gheestlicken vader wen ic my mit ganser ynnicheit// beuolen hebbe. 4 dat ic teghen myne selicheit van dy almechtighe here dit ghebeden heb-5be. So bidde ic dijnre alre gudertijrenster minne dattu dyn werck weder 6 makest in my na den dattet behaghelick is dynen alre leuesten willen. 7 Dar gheschede een wnderlick dinc. se en hadde nouwe desse worde ghe-8endet er vel wart weder soe klaer ende er anghesichte wart haestelicke 9 soe schone. dat in er gheen teken enigher rimpen noch de alre mynneste 10 vlecke en bleef. Do dat de ridder sach wart he seer blijde ende leeth 11 em dunken dat em sijn wyf weder leuendich ghegeuen was. Dat ghesynne 12 verblijdede em ende dat gheruchte van desen dinghen wart wyde ghebre-13det. De vrende verblijdeden em ende al dat lant. ende de edele barmher-14tic<h>heit Cristi wart in erre aller munde ghelauet. De ridder en leuede 15 nouwe een half iaer hijr na. ende dat edele wijf en was nicht vnghedech-16tich der guetheit Cristum ende mit erre enighen dochter de se hadde. 17 ende mit al oren gude ghenck se in der suster cloester van der predickeraant. 18⁺ orde. ende van der gnade gades leuede se dar alte gheestelicke. Merke¹⁸ 19 hijr de doghede des wyues de alsoe seer verunwerdighede dat vnkuessche 20 oghe dat se mit stantachticheit der bede er seluen verwarf de plaghe 21 der melaetscheit. Dar is ghescreuen wat is dar schalker in den creaturenaant. 22⁺ dan dat oghe. Dar vmme// verboet moyses den kinderen van israel inaant. 23 der Ee. dat se nicht nauolghen en solden ere ghedachten. ende er oren 24 ghene wallust hebben en solden in mennigherhande dinghe. Ecclesiasticusaant. 25 secht. Een quaet oghe en sal nicht versadet werden mit quade. ende sal 26 altoes wesen in droefheit. Hijr vmme secht wal to rechte de here in den 27 euanghelio. Jst dat dy dyne oghe schandalisirt. steket vth ende warpetaant. 28 van dy. Dat is hart to verstane na der litteren. Mer by den oghe salstu 29 verstaen de begherlicheit des quaden willen. Ende dese begherlicheit 30 salstu vth doen van houede dyns herten. ende van dy warpen in den dattu 31 dijn vpset verwandelst vp dattu nicht vort an en vallest in quade werke 32 ende dynen nasten schandalisierst.

18 Na orde, volgt in de Lat. tekst: quod Liemberchum dicitur. 34-35 Na preister, Lat.: in Nivella. 36 stedeken, Lat.: Sonegio opido.

+ 186b

+ Serm. h

18 Colv. II, 30 § 30

+ 186c

Exempel

34⁺ICk hebbe gheseen enen hillighen man meister guido enen beghynen preis-aant.³⁴35ter van wen ick alte warachtelicke horde seggen. dat do he een ionghe-36linck was. ende in een stedeken van hanonie de schole regirde sach heaant. 37 ens vnwijslicke een wijf an. ende wart soe seer dar van bekort dre iaer 38 lanck oek doe se al doet was. dat behaluen de becoringhe de he wakende 39 leet. duchte em alle nacht dat se em teghenwordich was. Hijr vmme 40 do he voelde dat de duuel nicht af en leet. groef he eens hemelicke in 41⁺ der nacht des doden wyues graf vp ende// helt sijne nese ende sijn anghe-42sichte so langhe in den drecke des veruulten lijchames. dat he by nae 43 van den alre meesten stanke verstickede. ende vol achterwert recht 44 als een doet mensche. Ende dit was den hillighen manne soe krachtich 45 dat he dar na mit allen ghene prekelinghe des vleesses en voelde. Van⁴⁵ 46 desen is my hemelike ghesecht. dat altehant do sijne hillighe sele vth 47 den lijchame schedede. apenbaerde se enen in den visione de verteyn 48 mile van dar gheseten was. ende van wat verdenste he weer bewijsde 49 de durbar steen den de zele in der borst scheen te draghen de soe claer 50 was dat he al de werlt verluchten mochte. Ende et was billick vp dat 51 he de mitten worde gades ende exempele der dogheden veler menschen

+ Ex. 145

34 Colv. II, 30 § 31

+ 186d

45 Colv. II, 30 § 32

[p. 146]

tekstkritische noten

1 herte verluchtet hadde ende toe kennisse der warheit ghebracht hadde. 2 sine zele versijrt worde mit sulken lichte.

45 Hieraan gaat in het Lat een bijzin vooraf: Testatur Ambrosius in libro de virginitate. quod --.

Exempel

4⁺DE hillighe bisscop lodewijcus van cathelanen was een man van alteaant.⁴ 5 schonen lijchame ende kuisch. Doe em ene koningynne van gallien sach.aant. 6 worp se vnkuissche oghen vp em. ende do se bequeme stede kreech reep 7 se em ende nodede em by or te slapen. He versmade se mit enen wreden 8 anghesichte. ende sach se vnwerdelike an. ende berispede se mit vunder-9licken worden. Sijn oghe en kunde na der doet in den dorren lijchame 10⁺ nicht verdunkeren.// als my ende velen anderen de dat mede horden ver-11tellet heuet meister iohannes van firmitaten de wanneer abt was vanaant. 12 den reguleer canoniken in der seluer stat de des vorghenoemden bisscop-13pes oghe gheseen hadde dat dorschijnende klaer was recht als een cristal. 14 He was dar oeck mede do sijn hillighe licham verheuen wart. dat mer 15 dan virtich iaer lanck in der eerden gheleghen hadde. Ende wal to rechte 16 en mochte sijn oghe nicht vth gaen in den doden lijchame. want dat in 17 den kranken vatekine leuendich ende stantachtich ghebleuen hadde te-18ghen den doet viant. Ende billix en soldet nicht van buten verdonkeren. 19 wanttet van binnen nicht vntfanghen en wolde dat fenijnt der vnkuis-20cheit.

21⁺Wat de philozophus Senica voelt van der bewaringe der oghen laetaant.²¹ 22 vns horen. He secht aldus. so we aflegghen wil de begherte alre dinghe 23 mit welker begherlicheit he vntsteken heuet ghewest. de sal ofkiren 24 oghen ende oren van den dinghen de he ghelaten heuet. Want gheen dinck 25 en wort weder lichtelicker vntfenghet dan de quade minne of de begher-26licheit. Wilde ghedachten ende vnnutte ende de ghelijck sijn den dromeaant. 27 en salstu nicht vntfanghen. Dijn ghedachte sal wesen stantachtich. enter 28 se sal beraden ofte soken. ofte schouwen ende en sal nicht scheiden van 29⁺ der warheit. Ist dattu dyn ghemode// bewaren wilst so beware de bewe-aant.30ghinge dijns lichames in al dynen vijf synnen. vp dat se nicht en syn vn-31gheschicket. ende versma se dar vmme nicht want se verborghen syn. 32 Want dat en drecht nicht oftet niemant en siet als di dat seluen siest. 33 Jst dat dijn oghe beghert. soe kiert af. Jst dat dyne oren deuen so vlee. 34 Jst dat dyne tunghe beghint to bernen so bedwinghe se, Jst dat du ghe-35nuechte beghinst to voelen in den rosten soe trecke de hant na dy. Jst 36 dat dy ghenuechlick roke beghint te trecken. soe stoppe dyne nesen. 37 Doestu dit in der yrster beweghinge ende brengest dat in de ghewoente. 38 soe solen dyne synne de sunde ofte laster verunwerdighen ende solen 39 mit dynen ghemode ouer een draghen ende rosten. De quade beghertenaant. 40 werden lichtliker vth gheslaten dan verdreuen wan se in ghelaten sijn. 41 Hijr vmme want men nicht lichtelicke weder keren en kan van den quade 42 wan men dar in ghecomen is. dar vmme ist allre best dat men dar nicht 43 to en gae.aant.

+ Ex. 146

4 Colv. II, 30 § 33

+ 187a

+ Serm. j

21 Colv. II, 30 § 34

+ 187b

Exemplum

45⁺EN ionghelinck van wnderlicker schoenheit sach dat vele edeler vrouwen⁴⁵ 46 begherlicheit hadden in sijnre ghedaente. Ende dar vmme wndede he 47 sijn anghesichte mit vele vunden ende wolde leuer hebben lelicheit des 48 anghesichtes dan schoenheit to verweckinghe vleeschlicker wallust.

49⁺De derde wech to der vnkuischeit is de vnmen//schelicke boesheit⁴⁹ 50⁺ des quaden rades. Van desen secht ecclesiasticus. De derde tunghe heftaant. 51 starke wyue neder gheworpen. ende heuet berouet van oren arbeide. De 52 derde tonghe is ene middelersche der vnkuischeit. dat is een de wyf de

+ Ex. 147

45 Colv. II, 30 § 35

+ 187c

49 Colv. II, 30 § 36

+ Serm. k

[p. 147]

tekstkritische noten

1 mit eren bosen rade to schunt to der vnkuischeit. Dese heuet ene ghe-2daente der yrster moder euen de verleidede vnde verdreef vth den para-aant.3dise eren man adam de wllencomen was in aller wijsheit ende schoenheit. 4 Hijr vmme en is dy o simpele maghet gheen beter raet dan dattu sodani-5ghe gheselscap schuwest. ende mit em nicht en gaest ofte en sittest. 6 Want den megheden en is nicht schadelickers dan dit quaet. Verwar ic 7 verwnder my ende hebbes my langhe verwndert dat dat werlicke recht 8 sodanighe nicht en pynighet dat vmme een kleyne dinck enen dief veror-9delt ende hanghet. De Ee moysi heuet ghebaden in leuitico. Wert sakeaant. 10 dat yemant enen menschen stele ende verkofte den solde men sunder 11 barmherticheit doden. Dar ghescheet defte mitter hant. ende deefte 12 mit den rade. ende dese twe sijn enen grote sunde. Mit wat pijne sal 13 men dan pijnighen dat wlle wyf de ene maghet bedreghet ende er zele 14 den duuelen leuert. ende dat licham der vnkuisscheit. Verwaer men mach 15 ghenen menschen meer vnteren ofte schaden. dan in syner dochter ofte 16 in synre huisurouwen.

9 leuitico, Lat.: Exodo.

Exempel

18⁺HOre wat hijr van// ghescheet is by vnsen tyden. Jn der stat remis alsaant.¹⁸ 19⁺ my vertellet heuet een broder van der prediker orden was een arm tim-20merman. de een guet kuisch ende schone wijf hadde. Vp dese worp syne 21 vnkuisschen oghen een ryke man van ghelde. mer arm van doechden. 22 He sande vth een oelt bose wijf. se ghenck in des ionghen wyues huis 23 ende grotte se ende sath by or. ende sunder marren klaghede se dat se 24 mode were. Dat iunghe wyf vraghede den olden wyue wor vmme se ghe-25comen were of wat se sochte. Dat oelde wyf sede. ofte du alsoe gheheten 26 bist ende sodanigher vrouwen dochter bist des en weet ic nicht. ende 27 ic gheloue dat ic dyn nichte byn. Dat iunghe wijf antworde of ic dyn 28 nichte byn des en weet ic nicht mer ick byn so ghenomet. ende ic hebbe 29 ok sodanichen moder ghehad. Do nam dat olde wyf dat iunghe wyf in 30 den arm ende kussede se ende sede. Du bist seer ghelijck dynre alre bes-31ter moder mer wodanighen man heuestu. Se antworde. ick hebbe enen 32 guden man de wal tymmeren kan. Rechteuort suchtede dat oelde wif 33 seer depe ende sede. och arme woe bistu der alre bester vrouwen dochter 34 to dusdanigher vnselicheit ghecomen. dattu enen timmerman toe manne 35 heuest. de in dynen gheslechte so vele groter ende ryker maghe heuest. 36 Do se dit ghesecht hadde ghenck se van dar recht of se drouich ghewest// 37⁺ hadde ende en sprack nicht meer. Des veerden daghes quam se weder 38 ende sede. worwar ic byn ser sorchuoldich vp dattu na dynen vnghelucke 39 comen moghest to ouerulodighen rijckdommen. Hijr vmme hebbe ic ghe-40uunden enen wech woe dat ghescheen mach ist dattu my horen wilst. 41 Jn deser stat is een ryke man ende seer mechtich. de my ghisteren sede 42 do ick dyn vnghelucke bescreiede dat he dy begheert ende liefheuet bo-43uen al. mit desen salstu hebben wat dynen lichame behaghet ofte baten 44 mach. Dat iunghe wyf sede ick hebbe enen guden man de beter is dan 45 ick byn ende ic en beghere gheen guet toe vermerren mit sunden. Doe 46 toende er dit oelde wyf een smekende anghesichte recht of se er dar 47 van verblyde ende sede. alre leueste nichte hijr vmme hebbe ic dy alre 48 leuest. Ende do se dit ghesecht hadde ghenck se hen. ende na dren daghen 49 quam se weder ende sede. Kum alre leueste nichte ende laet vns te sa-50men gaen in der glorioser iuncfrouwen marien kerke. Dat eenuoldighe 51 iunghe wyf en hadde mit allen gheen quaet vermoden ende ghenc mit 52 den oelden wyue. Do se to samen hen ghenghen vor des ryken mans doer

+ 187d

18 Colv. II, 30 § 37

+ Ex. 148

+ 188a

[p. 148]

tekstkritische noten

1 wart dat iunghe wyf ghegrepen alse dat olde wyf voer verwaert hadde. ende 2 wart ghebracht in de bynnenste kamer. Hijr vmme was dit iunge wyf 3⁺ alsoe seer begaen ende neghede sich to des oelden wyues oer ende// sede. 4 My is in deser nacht gheschet na der wyue ghewoente. dar vmme alre 5 leueste nichte verlose my nu in deser vre ende in ghelouen loue ick dat 6 ic morghen weder coemen wil. Dat oelde wyf vulborde dat ende oec de 7 ryke man. Hijr vmme ghenck dat iunghe wyf weder toe hues ende 8 bedachte wat se best doen mochte. Se bereidede dre starke wyue van 9 oren naburs mit roden ende sette se hemelicke in ere slaepcamer. Do 10 dat oelde wyf quam vensede er dat iunghe wyf of se se mit schonen kle-11deren wolde kleden. ende leide se int huis. Doe de dor gheslaten was 12 ende se vnckledet was. lepen de dre wyf to ende sloghen dat vnselighe 13 wyf alsoe seer dat or dat bloet van den lyue vloyde. ende se en helden 14 nicht vp van slane hent dat se soe langhe worstelde dat se de doer vp 15 kreech ende dar vth spranck ende vloe mit allen naket ouer de strate. 16 Do se em daer alle van verwnderden de dit seghen. ende horden. wat 17 dar gheschen was. presen se hoechlicke dat stantachtighe iunghe wyf 18 in der kuischeit. ende brachten dat gheruchte alst billick was ouer al 19 de stat. Ende se wan vele meer in eren ende in glorien ende guden ghe-20ruchte. dan se ghekreghen solde hebben in allen ouerulodighen gude des 21 rijken mans.

28 in den bouwe, Lat. intrante Augusto mense.

+ 188b

Exempel

23⁺IC hebbe alte waerachtelicke ghehort van enen predicker broder dat²³ 24⁺ een vnselich oelt wyf was. de// enen iunghe maghet bedroech ende ver-25leidede. Ende vmmeleide se seuen iaer. ende verkofte se mannighen man-26ne vor ene vnbesmittede iunfer. Want mit erre touerien dede se dat. 27 dat de maghet enen ieghelicken manne duchte mit allen vnbesmittet 28 wesen. Hijr na gheuellet dat se to samen in den bouwe doer dat saet 29 ghenghen ende dat oelde wyf ghenck voer ende dat iunghe wyf volghede 30 er nae. ende sunder marren waert dat oelde wyf van den duuels ghegre-31pen daert de maghet ansach. ende waert doer de lucht al soe veer ghe-32uoert dat se se nicht langher gheseen en kunde. Doe dat de maghet sach 33 wart se seer verueert. Ende des anderen daghes bichtede se dit den bro-34der deet my vertellet heft. Ende hadde waer berou ende leuede dar na 35 reckelicke.

36⁺Als wy ghesecht hebben van den quaden wyuen de de meghede verlei-³⁶37den ende to vnkuischeit brenghen. Segghe wy oec van den ouerspeelres 38 de erre naesten huesurouwen besmitten. wor vmme in den werlicken 39 rechte nicht ingheset en is dat men so vnmenschelicke sunde pynighe.

+ Ex. 149

23 Colv. II, 30 § 38

+ 188c

+ Serm. l

36 Colv. II, 30 § 39

Exempel

41⁺WOe groet quaet ende woe lelick dat dese sunde is heuet de almechtighe⁴¹ 42 god bewesen in enen ridder van duesch lanth. Dese ridder stont vp in 43 der stiller nacht van synen wyue en ghenck vth. Doe he mit enen vreme-44⁺den wyue ghesundighet hadde// quam he in der manenschyn weder to 45 huis. ende sijn wyf sach syn anghesichte van veers doer dat venster ende 46 reep verueerlicke. Tot eren ropen lepen to samen de meghede des huses 47 ende oek de knechte. ende rechteuoert doe se oren heren seghen repen 48 se alle gader recht of se des duuels anghesichte gheseen hadden. Doe 49 dat de ridder sach verstont he dat sijn anghesichte de rechten ghedaente 50 verlaren hadde ende vth den rechten ordel gades na der lelicheit syner 51 sunde was gheworden de ghedaente syns anghesichtes verueerlick. Doe 52 he hyr vmme em verborghen hadde hent des morghens. ghenck he to

+ Ex. 150

41 Colv. II, 30 § 40

+ 188d

[p. 149]

tekstkritische noten

1 der kerken ende wolde den preister bichten vp dat he verdenen mochte 2 syne eghene ghedaente weder to vntfanghene. Doe em van veers de koen 3 toe moete quemen ende ander beeste des dorpes de men to weide dreef 4 belkeden se rechteuoert alle gader. ende vloen achterwert herwert ende 5 dorwert woer se kunden recht als van der blixem ofte van den vure. Dat 6 selue deden oek de heerden ende al de ghene de em te moete quemen. 7 De preister sath in der kerckdoer vmme sijne tijde te lesen. ende ter 8 stunt do he den ridder sach seghende he em ende ghenck haestelicke 9 in de kerke ende sloet de doer na em toe. Doe veel de ridder dale voer 10 de kerken doer ende reep. Vntfarme dy hillighe vader vntfarme dy ouer 11⁺ den alre vnselichsten sunder. Jck en bin de// ghene nicht de ick schijne 12 te wesen mer dit is my ghescheet vmme myner sunde willen dat ic dus 13 mistalt byn. mer sette my dar voer penitencie wattu willest. ende soe 14 sal ick verwachten wat god mit my doen wil. Ende sunder merren do 15 de ridder mit wnderlicken rouwen ende tranen ghebichtet hadde 16 verghenck em al de lelicheit des anghesichtes. ende he vntfenck weder 17 syn yrste anghesichte mit aller schoenheit. Wy hebben vele menschen 18 gheseen de den ridder wal bekanden ende de vns dat waerachtelicke tu-19gheden.

20⁺De veerde wech to vnkuescheit is vnkuescheit in woerden. Dat salo-aant.²⁰21mon betughet van den vnsuueren wyue. dar he secht. Se heuet em. dat 22 is den iunghen man bestricket mit vele worden. De manne bestricken 23 de wyue. ende dat noch schandelicker is de wyue bestricket de manne. 24 ende se werden bestricket. Sodanigher menschen tunghe als sunte iacobaant. 25 in synre epistolen secht is en vnrostich quaet. want se maket de herten 26 vnrostich de eerst rostich weren. ende doet se wagghelen. se is vul doet-27lickes venyndes. want se vntsteket alzoe de herten mit der venynder 28 becoringhe. dat se noch mitten anxte gades. noch mitten anxte der men-29schen. noch mit schaden noch schande de sunde willen laten. Ende so 30 werden se gheschendet beide in den lijchame ende in der zelen. Eerst 31 vor den oghen gades ende dar na vor den oghen der menschen. Hijr vmme³¹ 32⁺ iunfer Cristi ofte// wedue ofte erbar vrouwe de in echtscap sittest toaant. 33 wrijue in den beghinne dat houet des becorres. soe en sal dy gheen noet 34 wesen dattu mit arbeide ende mit groter bangicheit dyn anhanghende 35 ghemode weder af treckest. De hillighe iunckurouwe maria de een exem-36pel alre doechden ende alre kuischeit is. waert oek verstuert in den 37 worden des enghels doe he to eer in de kamer quam. Ende dat was daeraant. 38 vmme want he hadde anghenomen ene ghelijcknisse eens mans de to 39 eer sprack. Want men mach alte warlicke ghelouen dat se ghewonen 40 was de enghelen to sene in erre eghenen ghedaente. Hijrvmme do se 41 horde den enghel de se grotte ende sede dat se vruchtbar werden solde 42 en twyuelde se nicht an den worden. mer se en wiste de maneer nicht. 43 Ende dar vmme so vraghede se stantachtelicke woe dit ghescheen solde.aant. 44 Ende du de de kuescheit mynnest ist dattu enighes mans worde horst 45 dar men wat quades vth vermoden mach. soe breke de reden tohant. 46 ende kere dyne oren dar of. want selden gheschedet dat dar ieth schade-47lix in de oren gheet dattet herte nicht en quesset. Ende daer vmme secht 48 salomon. Betune dyne oren mit doerne vp dat wanneer de schadelickeaant. 49 reden dar vnstuerlicke wil ingaen dattu de dan vnstuerlicke verdriuest.

46 Na of, is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen. 51 iohannis, Lat.: ioannis Bosnensis.

+ 189a

+ Serm. m

20 Colv. II, 30 § 41

31 Colv. II, 30 § 42

+ 189b

⁺Exemplum

51⁺Ende dit wort apenbaer in den exempel des erwerdighen iohannis// deaant.⁵¹

+ Ex. 151

+ 189c

51 Colv. II, 30 § 43

[p. 150]

tekstkritische noten

1 wanneer bisscop was ende dar na meister was van der predicker orden. 2 Ende ick wil vertellen soe als ickt ghehoert hebbe van enen waerachti-3ghen predicker broder. Dese hillighe man straffede den romesschen kei-aant.4ser vrederick hemelicken. want he was alte vnkuisch in den lijchame. 5 De keiser scheen dat van buten duldelicke te horen. mer he waert van 6 bynnen seer beswaert ende nam dat alte vnwerdelicke. Dar vmme ghe-aant.7boet he ener synre alre schoenster byslaepster dat se den hillighen man 8 hemelicke solde anghaen ende besoken of se enighes sinnes ene mochte 9 to valle brenghen. Doe se dat eens hemelicke besochte alse se alre be-10quemelickest mochte ende de keiser mit velen anderen dar by verborghen 11 was. ende hemelicken to sach. boerde de hillighe man syne hant hoghe 12 vp ende sloech dat mene wyf so krachtelicke by de kenebacke dat se 13 mitten anghesichte neder vp de eerde storte. Ende daer vmme hadde 14 de keiser den hillighen man namaels in so groter werdicheit dat he nouwe 15⁺ wen in der hilligher kerken soe wal ghelouede als em. Hijr vmme sich¹⁵ 16 du knecht gades. ende du iuncfer Cristi wo groten woelt solde de quadeaant. 17 tunghe vntsteken hebben hadde dar in den hillighen manne nicht gheuun-18den gheworden wnderlicke stantachticheit der dogheden. We en solde 19⁺ nicht// seen dat in des hillighen mans valle al de hele orde hadde ghe-20krenket ghewesen. Gheloue dat salomon secht. dat een quaet wyf is eneaant. 21 fenynde slanghe. Des ghelikes is oek een quaet man. De wyse man secht. 22 mit den dwasen en salstu ghenen raet nemen. want se en moghen nicht 23 lief hebben dan de dinghe de em behaghen. Ende he secht dar na van 24 quaden radesluden. bewaer dyne zele. Sunte augustinus secht. de begher-aant.25licheit der wyue begheert ende wort begheert. Ende sich woe fenijnden 26 droch dattet is dat somighe mans meer bekoert werden van den personen 27 de in den habite ende in der orden schynen gheestelick te wesen. dan 28 van werlicken personen. Ende summighe wyue de nummer bekoert solden 29 werden van werlicken mans. de bekoert de duuel ende verkiert ore herten 30 tot hillighen gheestlicken mans.aant.

30 Na mans, zijn enige zinnen niet in de vert. opgenomen. 35 Na dominicus, volgt in de Lat. tekst: secundus. 38 Na coninghe, Lat.: Castellae. 40 vernomer mene wyf, Lat.: quendam soldaria, ut Gallice vocantur tales.

+ Serm. n

15 Colv. II, 30 § 44

+ 189d

Exempel

32⁺ENde vp dat dit apebaer werde mit enen exempel soe wil wy vertellenaant.³² 33⁺ wat by vnsen tijden in hispanien ghescheet is. Jn hispanien was een de 34 alre meeste predicker de groet was in doechden ende in der orden. He 35 was gheheten broder dominicus. ende mitten hillighen dominicus de deaant. 36 orde ersten began vermerrede he de orde in den lande. Dese was van 37 groten gheruchte der hillicheit ende was alte angheneme ende lieftalich 38⁺ den coninghe// ende al den edelinghen als ic van enen broder van deraant. 39 predicker orden in den beghinne der orden ghehoert hebbe. des by naeaant. 40 xl iaer gheleden is. Doe een vernomer mene wyf sach dat de broder so 41 hillich gherekent waert benydede se dat ende sede to den coninghe ende 42 to synen ghesinne. Wat gheloue gy van desen menschen den gy alre hil-43lichst vermodet to wesen. ick wil v tonen we he is. Ende ick wil ene dar 44 toe brenghen dat he by my slapen sal dat gy dat anseen solen. Do de 45 coninck dat mene wyf schoelt als een erbar edel man lauede se stantach-46telicke. konde se des nicht ghedoen. se wolde eer leuen verlesen. Doe 47 antworde de coninck. Dat ghesche als du ghelauet heuest. Altehant hijr 48 na do de hillighe man in enen daghe stont ende predickede volghede em 49 apenbaer dat mene wijf na ende mit wnderlicken hulen ende tranen vol 50 se em to voten daert dat vollick ansach. Doe se de hillighe man sach 51 waert he verblijdet ende storte tranen des medelydens recht als vp de 52 berouwighe sundersche. He hoerde ere bicht ende troestede se vele daghe

+ Ex. 152

32 Colv. II, 30 § 45

+ Ex. 152

+ 190a

[p. 151]

tekstkritische noten

1 lanck. ende leeth er ere kleder verwandelen alset betemede. se vensede 2 er in allen dinghen oetmodich ende ghehorsam te wesen. Ende na menni-3⁺gherhande vunde de se vth ingheuen des oelden serpentes in den// herten 4 ouerghelecht hadde. vant se ten lesten dusdanighe stricke der vnghehor-5der bedreechnisse. Se screiede vele daghe lanck. ende de hillighe man 6 en konde van er ghene sake des screiens vernemen er he er lauede als 7 he was seer vnnosel ende eenuoldich. dat he to holpe erre salicheit eer 8 al gheuen wolde dat se bede. Toe deser stemmen reep dat mene wyf 9 krachtelicke mit tranen ende sede. O almechtighe god woer hebbe ick 10 alre vnselichste wyf dat mede verdeent. dat ick dusdanighen dinen knecht 11 to myner selicheit hebben moghe na myner begherten. ende van em ver-12krygen mynen willen. Ende he sede bidde koenlicke wattu willest ende 13 dat sal dy ghescheen. Do sede se. Vorwaer nu weet ick dat god sick vnt-14farmet heuet ouer my. Een dinc begheer ick. ende wan dat ghescheet 15 is so byn ick bereit in den doet ende in pyne to gaene ende al to done 16 ende to lijdene wat du ghebedest. Do sede he wat is dat. Se sloech dat 17 houet dale ende suchtede als een vuel mene wyf ende sede. Jck schames 18 my to segghene. nochtan en kan ick des nicht laten beholdelick myns 19 leuens. Ten sy dat ick ene reyse by dy slape. anders en mach dar gheen 20 hape wesen mynre salicheit of myns leuens. Rechteuoert verstont de 21⁺ hillighe man den droch ores fenijnden herten ende sede. Wes des// seker 22 dat en sal dy oek nicht gheweighert werden. Ende he nomede eer ene 23 stede dar se em na veer daghen vro morghens allene vinden solde. Binnen 24 der tijt wakede de hillighe man alle nachte in stedighen ghebede. Ende 25 dat wyf sede hemelicke den coninghe ende den ghesinne wat dar ghe-26scheet was ende hete se dar vp waren. Wat meer. De coninck waert hijr 27 van beuaren mit synen ghesinne. ende wolde dar vp waren vmme toe 28 vernemen wat dar ghescheen solde. De hillighe man gades bereide in 29 sijnre cellen van mydnacht an bernende kolen ende lede se to samen 30 recht als een beddekyn. Des morghens kloppede dat wyf voer de doer. 31 ende de hillighe man leeth se in. He roerde dat vur van een mit synen 32 staue vp dattet des to meer gloyen solde. ende lede em seluen rechte-33uoert vp dat vuer segghende. Se dit is een bedde dat sodanighen werke 34 toe behoert hijr ligge mit my want anders en salstu gheen bedde hebben. 35 Doe dat dat wyf sach vol se neder recht of se doet were. Mer des conin-36ghes ridders de dar by verborghen leghen spranghen dar in ende vunden 37 den hillighen man midden in den vuer ligghede suder enighe berninghe 38 des lijchames ofte der kledinghe. Ende dat wyf vundede se by der want 39⁺ liggende stijf recht of se doet// were. Hijr vmme worden se beide van 40 veruernisse ende van veruundernisse confues ende vollen vp ere kneen 41 ende beden den hillighen man dat he vp wolde staen van den vure. ende 42 em vergheuen ere dwaesheit ende vermetelheit. Doe dat ghescheet was 43 toghen se mit verbolghenheit dat alre vnselichste wyf. ende en hadde 44 er de hillighe man nicht stantachtelicke to hulpe ghecomen ende mit 45 groten arbeide. se solden dat wyf to hant vth des coninghes ghebede 46 int vuer verbrant hebben ende dat hadde billick ghewesen.

47⁺Jn desen werke waert der predicker orde de do noch nye was oueraant.⁴⁷ 48 al dat coninckryke van hispanien seer ghesterket ende verhoghet. Merke 49 hijr woe fenijnde boesheit in den alre vuelsten wyue was do er nicht ghe-50nuech wesen en konde de vnkuescheste man van al hispanien. se en wolde 51 oek in soe hilligher orden besmitters soken. Hijr vmme beclaghet de 52 wyse salomon van den schalken wyue seggende. Jck hebbe gheuundenaant.

37 suder, ls: sunder.

+ 190b

+ 190c

+ 190d

+ Serm. o

47 Colv. II, 30 § 46

[p. 152]

tekstkritische noten

1 een wyf de vele bitterre is dan de doet. se is een strick der ieghers. ende 2 er herte is een nette. ende er hande sijn bande we gade behaghet de sal 3 se vntuleen. ende we een sunder is sal van eer gheuanghen werden. Se 4 heuet vele ghewndet ende dale gheworpen ende somighe de alre starke-aant.5⁺sten sijn van er ghedodet. Ende iob secht. Er adem doet koelen ber//nenaant. 6 ende vlamme gheet vt eren munde. Hijr vmme du knecht gades wat sal 7 dy doen soe stedighe callinghe mit den wyuen. De discipulen veruunder-8den em van Cristom de beide god ende mensche was ende dar vmmeaant. 9 veer was van allen quaden vermoden. nochtan veruunderden se em dat 10 he allene mitten wyuen sprack. Hijr vmme wat salstu sundighe mensche 11 doen de daer draghest een kranck ghebreclick vleesch. ende heuest ene 12 sundighe natuer. Bistu iunck soe en is dar ghene sekerheit. bistu oelt. 13 so machstu vnderuinden dat dar ghesecht is. Noch leuet myn vuer. Mer 14 du moghest antworden. De mynne der selen ende selicheit myns naesten 15 trecket my. Ende ic antworde. hebben de mannen ghene zele. wor vmme 16 en sprekestu nicht stedelicke mit em. Ende vorwaer de manne sijn in 17 vele meer perikelen. Hijr vmme matighe de worde mitten wyuen of mit 18 den iunferen ende hebbe altoes een tuech de dy an see. Legge em voer 19 nutte ende korte reden. ende ist dat em dar nicht an genoget ende se 20 nicht beweket en moghen werden to der selicheit. so rade ick dy dattu 21 dy dar of treck/kest ende de sake gade beuelest. ende dat alremeest 22 is dat se dy nicht bysunderlinghen beuolen en sijn. Want wat batet dyaant. 23 of du al de werlt wnnest ende dyner selen schaden ledest. Jst dattu be-24truwest in de oeltheit. ende in langher ghewoenten verledener kuischeit. 25⁺ so hore wat de alre hillichste ende waer//achtichste lerrer augustinus 26 secht. Mitten wyuen sal men hebben korte scharpe ende harde reden. 27 Ende men sal se dar vmme de myn nicht schuwen dat se schinen van 28 eerbarre ende van guder wanderinge. Want woe vele se meer gheestlicker 29 syn wo se meer antrecken. Ende vnder den schyn der ghestlicheit groiet 30 vake dat fenijnt der vnkuischeit. Gheloue my ick spreke als een bisscop 31 de dat vnderuunden hebbe. Ende ick hebbe vndergheuunden dat vnder 32 deser sueckten gheuallen sijn de sederen bome van libaen ende de wedere 33 der schape. van welker leuen ick nicht myn quaet vermoden hadde dan 34 van den hillighen iheronimo ende ambrosio. Se wattu ghehoerst heuest 35 sint dese dinghe ghescheen in enen gronen holte. wat sal dan in den dor-aant.36ren ghescheen. Een wyf is een verslindende vuer. Wat de iunghen vanaant.aant. 37 em seluen volen en weet ick nicht. mer ick byn oelt sestich iaer een 38 myn. ende noch gruwelt my voer den val der vnkuischeit. Jck byn ghe-³⁸39dechtich wat dar nu kortes by den stichte van candacis ghescheet is.aant.

39 candacis, Lat.: Cameracensem. 42 der hilligher scrift, Lat.: Theologiae. 48 viertich, Lat.: sexagenaria.

+ 191a

+ 191b

38 Colv. II, 30 § 47

Exempel

41⁺EEn klerck was van sijnre kintheit recklick ende kuisch. ende do he lan-42ghe tijt in der hilligher scrift ghestudeert hadde. vntfenck he enes cano-43nickes prouene in ener houet kerken. Dar na waert he ghetoghen mit 44⁺ mynnen//der selen ende verbutede syne prouende vmme ene kerspel ker-45ke. in welker he seuen iaer lanc ser vruchtbarlicke ende truwelike arbei-46dede. Ende mit predickene ende mit guden exempelen wan he de zelen 47 de die duuel arbeide Cristo toe nemen. Hijr na gheuelt dat he ene iunferaant. 48 van viertich iaren de des preisters haren kleet plach to wasschen ende 49 to reinighen allene sunder ghesellinne in syne slaepkamer ghenck. Wat 50 meer. het quam ten lesten to so groten vnghelucke dat beide de preister 51 ende dat wyf eer se van een scheiden verloren de lilie der kuescheit ende

+ Ex. 153

+ 191c

[p. 153]

tekstkritische noten

1 de blome der ioncferscap. de se langhe tijt bewaert hadden. Ende dat 2 wyf hadde so groten rouwen dat se van der meester bitterheit des screi-3ens er leuen verkortede ende starf. Mer de preister als wy ghelouen vul-4⁺herdede in der vuler vnkuischeit. Ende dat en is gheen vunder. want wo 5 de stede hogher is. wo de val swarre is. Ende hyr vmme was der enghele 6 val vngheneselick. Sunte gregorius secht in den ses ende twintichstenaant.aant.⁶ 7 boke moralium. in den vijf ende dertichsten capittele. De houerdie heuet 8 vake velen menschen ene sake ghewesen der vnkuischeit. Ende de irsten 9 worden se hemelike van bynnen verheuen ende namaels vollen se apen-10⁺baerlicke van buten. Want do se mit hemeliken// beweghinghe des herten 11 vp gheblasen worden. do vollen se mit apenbaren vallen des lijchames. 12 Hijr vmme sal men mit aller vliet dat herte bewaren van der vpblasinghe 13 der houerdie. want god siedet. Want dat herte van bynnen wort verheuen 14 ende dar vmme lath he de becoringhe krachtich werden de den menschen 15 van buten vernederen. Eerst wort de gheest van bynnen verheuen. ende 16 namaels wort de mensche confues ende vernedert mitten valle der vn-17kuescheit. Hijr vmme sal de kuischeit beholden werden ouermijds der 18 bewaringhe der oetmodicheit. Ende ist dat iemant na den dat he begun-19nen heuet hemmelsche dinghe to begheren veruunnen wort van der wal-20lust des vleissches. de en sal nicht vermoden dat he dan erst veruunnen 21 sy als he apenbarlicke vallet. Want dat fenijnt der vnkuischeit wort vake 22 ghebaren, ende wasset vth der wortelen der houerdien. ende dan wort 23 de gheest van den vleesche veruunnen wanneer em de gheest hemelicken 24 verheffet. Hijr van comet dat de langhe kuescheit ghebroken wort. Hijr 25 van comet oek dat vake de iunferscop verlaren wort de hent toe den 26 older toe bewaert was. Want wanneer de oetmodicheit des heren verghe-27ten wort. so versmaet oeck de rechtuerdighe richter de reynicheit des 28 lichames. Ende sumtijd bewyset he mit apenbaren vallen dat se quaet 29⁺ sijn de he to voren verdroech// doe se hemelicke quaet weren. Want 30 we de doghede haestelicke verlost de he langhe bewaert heuet de heuet 31 in em seluen een ander quaet gheholden vth welken quade he haestelicke 32 to den apenbaren quade ghecomen is. Meer de hillighe mans bewaren 33 or ghedachten seer sorchuoldichlike van der houerdien. vp dat se nicht 34 mit beestlicker begherten vallen in vnkuischeit. Augustinus [seit]. He 35 wort allene verwnnen de dar vermeteliken van em seluen voelt. ende 36 he verwint allene de dar nicht vermetelicke van em seluen voelt. Jst 37 dattu dy verhoghest god vernedert dy. Jst dattu dy vernederst god verho-38ghet dy. Woer vpblasinghe is dar is ydelheit. ende wor de duuel ene ydele 39 stede vint dat pijnt he em een nest te makene. O broders ick doer seg-40ghen den houerdighen kuesschen menschen ist nutte dat se vallen vp 41 dat se in den seluen veroetmodighet werden dar se em ynne verheffen. 42 De vyfte wech to der vnkuischeit is gheilicheit in den kussene. wo groteaant.⁴² 43 lelicheit dar vth comet en wil ick nicht apenbaren den ghenen de des 44 nicht en weten vp dat se nicht swaerlicker van den duuele becort en 45 werden.aant.

6 Na vngheneselick, is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen [Colv. II, 30 § 48] en vervangen door een citaat uit Gregorius' Moralia in Iob.. 34 [] aangevuld naar M. 42 Na kussene, is de uitwerking van deze these niet in de vert. opgenomen, met uitzondering van de volgende zinnen, tot EXEMPEL.

+ Serm. p

6 Greg. Moralia Boek 26, c. 35.

+ 191d

+ 192a

42 Colv. II, 30 § 49: vanaf wo grote, Colv. II. 30 § 50

Exempel

47⁺DOe ick was to brusel in brabant quam ene maghet to my arm van gudeaant.⁴⁷ 48 ende schone. ende bath mit velen tranen dat ick erre vntfarmen wolde. 49 Doe ick oer hete segghen wat er lettede sede se. O my vnselighe do my 50⁺ een preister teghen mynen// willen mit ghewelde kussen wolde sloech

+ Ex. 154

47 Colv. II, 30 § 51.

+ 192b

[p. 154]

tekstkritische noten

1 ick em mitter hant in dat anghesichte dat em de nese blodede. Ende 2 als my de klerke segghen so moet ick dar vmme to rome ghaen. Do enaant. 3 konde ic my nouwe vntholden van lachene ende ick sprack er wat ne-4renstlike toe ende veruerde se recht of se swaerlicke ghesundighet hadde. 5 Ten lesten vntfenck ick van eer enen eeth dat se staen wolde to mynnen 6 ghebade. Do sede ick er by den eede den se ghedaen hadde ghebede ick 7 dy. of de preister of een ander preister di ghewelt doen wolde mit kusse-8ne ofte mit tastenne soe slae em starkelicke mitter vust een oghe vth 9 of du machst. ende en spaer ynne ghene orde noch werdicheit. Want het 10 is gheorlouet de kuischeit to beschermen mit slaghen recht of he sijn 11 leuen beschermede.aant.

11 Na beschermede, volgt in het Lat. een zin, die niet in de vert. is opgenomen. 23 [] aangevuld naar M; eutalismo, Lat.: engolismo. 27 cloester, Lat.: in domo hospitali apud Pruvinum. 29 [] aangevuld naar M. 41 Hierna zijn een sermoen [Colv. II, 30 § 54], een exempel [Colv. II, 30 § 55] en het slotbetoog van dit hoofdstuk [Colv. II, 30 § 56] niet in de vert. opgenomen.

Exempel

13⁺Wy hebben in gallien gheseen ene iuncfer welkeer doghet wy nicht ver-¹³14swyghen en willen. Dese was berouet van beiden olderen ende deende 15 in eers broders huis dat een ridder was voer ene kamereer. se en wolde 16 mit allen gheens mans buerten to laten. Ende do se in enen daghe be-17kummert was salse to maken. was daer een van den ghesellen de se kus-18sen wolde. mer het was to vergheues. Want se sloech em altehant mitten 19 stoter dar se de salse mede to wreef vp sijn houet. Doe se em seer ghe-20daen hadde sede he. O alre boseste wyf wor vmme heuestu my gheslaghen 21⁺ do ick spelen wolde.// Se antworde em. ende ick hebbe oek ghespeelt. 22 Jn solker doghet vulherdede de edele iunfer ende waert so seer vernomet 23 dat [die] greuinne van eutalismo se to er nam ende gaf se erre dochteraant. 24 der coninginnen van enghelant toe ener camereren vp dat se eer dochter 25 leerde. Do desse namaels ghins sins enen man nemen wolde. wart se mit 26 velen coninckliken gauen ende eeren weder ghesant in gallien. ende in 27 enen cloester waert se ene oetmodighe suster. Ende wy hebben se geseenaant. 28 dat se ene meistersche was van den susteren des cloesters. Ende in den 29⁺ denste Cristi was se van arbeide ende van older ghekrenket. Jck [wil]²⁹ 30 een dinck vertellen dat [si] vertellet heuet al ist nicht van der materien 31 de wy vor handen hebben. Jn der tijt do se in enghelant woende wart 32 van den schipluden int meer gheuanghen een meerwnder ende der conin-33ginne gheschenket. ende dat was by na gheliket enen wyue. anders dan 34 dat sijn houet so ghetekent was recht oftet vp den houede ene krone 35 hadde ghehad ghelijc ene koruekyne. Dat deer ath ende <ende> dranck. 36 ende waert sundelinghe blijde wan men em nye vrucht gaf. Ten hadde 37 mit allen ghene worde ofte stemme anders dan dat dat mit kleinen such-38tene betekende wor dattet moienisse ofte verdreet of hadde. Dre iaer 39 lanck wast in des coninghes pallaes. Hijr van sal oek god groet ghemaket 40⁺ werden de werdelicke ghe//predicket wort een wnderlick god to wesene 41 oek in sodanighen creaturen.aant.

+ Ex. 155

13 Colv. II, 30 § 52

+ 192c

+ [Ex. 155]

29 Colv. II, 30 § 53

+ 192d