Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Du machste seen dat somige bijen vliteliken arbeiden vmme cost [to vergaderen]. XXV. capitel

39DV machste seen dat somighe bien vliteliken arbeiden vmme costaant. 40 to vergaderen ende de anderen sin sorchuoldich van der bewarin-41ghe ende bewisen vlitelike hode.

42⁺Na den sinne der litteren mach men segen dat// se arbeiden vmme⁴² 43⁺ de gauen de alle dage vlitich sin in enighen saken dat ghemene guet to 44 vorderen ende se arbeyden vlitelike vmme cost to vergaderen de comen-45schop ofenen ende mit dagheliker sorchuoldicheit vnnoetdroftighe dinghe 46 gheuen vmme noetdroftighe dinghe ende dese werden in der orden van 47 cisters coeplude gheheten. Dese wanderen in egipten dat is in der dues-48ternisse deser werlt ende daer vmme is em seer noetdroftich dat wtaant. 49 den rechtuerdighen iosep dat kint ihesum mit em draghen. Dese sullen 50 em seer vlitelike hoden dat se in sulker onlede ghijn dinc en doen daer 51 de ghene de der ghestliker lude werke ende worde bedrechlike an merken 52 <daer se> de hillighen orde mede ontruchtighen moghen. Want we denaant. 53 ghenen ouermids wen de schande comet.

+ 164a

42 Colv. II, 26 § 1

+ Serm. a

[p. 113]

tekstkritische noten

8 Na lambertus, volgt in het lat.: cognomento Pater noster. 30 vorghenomde, Lat.: famisissimae. 31 van biamunt, Lat.: scilicet de Beaumont. 38 stat, Lat.: Attrabatum.

Exempel

2⁺Et gheuel dat in den closter van vacellen ene mole ghemaket was deaant.² 3 stro ende caf seer starckelike to wreef ende mel daer van makede ende 4 mit sulken mele mit semelen ghemenghet mestede men de verkene. Do 5 de verkene vercoft weren in de naeste stat van cameric wort daer ghe-6uunden dat de verkene hadden bollachtich vleeschs ende nicht vaste ende 7 daer quam swaer schandaliseringhe van. Do dat een seer hillich monic 8 van den closter ghenomet lambertus hoerde sloch he sine ogen vp endeaant. 9⁺ hande to den// hemel. ende o here god sechede he laet ons dese mole 10 nummer bet vmme gaen ende sunder merre do he dat ghesecht hadde 11 vel al dat tymmer der mollen ende mit den mirakel worden de simpele 12⁺ broders ende monike verloset van deser schande. We segen dat de prela-aant.¹²13ten sorchuoldighe hode hebben sullen van den tenten alse de priores ende 14 de ouersten van den closteren of den ghenen den ammeten beualen sin 15 desen hoert alre meest to dat se vlitelike to seen dat de broders nergent 16 onordernerliken en sitten ende binnens huses of buten callinghe holden 17 de men vermodet quaet to wesen daer de vrede des huses mede verstuert 18 mochte werden ofte de discipline mede vermynret. Dese hort oec onder 19 anderen punten bisunderlinghe to besorgen dat de broders de myn god-20fruchtich sin den closter ghijn guet en verweruen ofte gauen brenghen 21 de mit wokere ofte mit onrechte ghewonnen sin[.] mer dat ment weder 22 gheue sekeren luden dent mit rechte to behort waer men se vinden can 23 vp dat ghine godlike wrake en come nicht allene ouer de ghene de dat 24 weten ende to laten mer oec ghemeenlike ouer al de ghene de in den 25 closter wonen als hijr vormaels vmme eens mans sunde achor genometaant. 26 al dat volc van israhel gheplaghet wort.

27⁺Dat gheuel bi onsen tiden dat ic warachtelike ghehort hebbe dat in²⁷ 28⁺ den vorghe//nomden closter van vacellen wt der stat van attrabatenaant. 29 ghelt ghedaen was to holdene dat en wokener de ghestoruen was achter 30 ghelaten hadde. Hijr vmme in enen daghe do de vorghenomde hillighe 31 monic wolterus van biamunt bi de screne daer dat ghelt inne was sinaant. 32 ghebet dede sach he den duuel op den screne setten. erst wort he veruert 33 mer he tekende em mit den tekene des hillighen cruces ende vraghede 34 em. wat sist du hijr wat verwachtestu hijr du alre boseste viant des men-35scheliken gheslechtes. He antwerde wal ende rechtuerdelike sitte ic 36 hijr ende beware dat myn is. sunder merren leep de monic to den abbet 37 ende sechde wat he gheseen hadde ende de abbet sande mit alre snelheit 38 dat ghelt weder in de stat.

39⁺Laet ons horen wat bi onsen tiden ghescheet is onder enen seer ghest-aant.³⁹40liken abbet van vilaer in brabant. Daer wort ene seer grote summe ghel-41des machscheen m ende vi c punt den vorghenomde closter ghegheuen 42 dat een wokener in der stat namerick achter ghelaten hadde ende vanaant. 43 den ghelde worden vele erue ghecoft. Daer na wort daer een abbet ghe-44coren de een man was van nouwer consciencien de bedrouede em do he 45 dit hoerde ende vercofte schape rundere ende andere besten ende ander 46 beweeghelic guet des closters ende sande dat ghelt weder in de stat van 47⁺ na//merick vp dat ment den ghenen weder gheue dent mit onrechte af-48ghewunnen was[.] do daer nimant van ontfanghen wolde wort dat ghelt 49 weder int closter ghebracht. Daer vmme veronwerdighede em de god-50frucht/tighe abbet tegen de ghene deet weder brachten ende gheboet 51 dat men dat ghelt weder dreghen solde anderverue in de stat ende legent 52 vp dat market vor de borgers ende vor al dat volc ende segen van des

+ Ex. 105

2 Colv. II, 26 § 2

+ 164b

+ Serm. b

12 Colv. II, 26 § 3

+ Ex. 106

27 Colv. II, 26 § 4

+ 164c

+ Ex. 107

39 Colv. II, 26 § 5

+ 164d

[p. 114]

tekstkritische noten

1 abbates weghene. Dit ghelt neme we wil. ic bekenne dattet ons niet en 2 is. Want ic en twiuele daer niet an dat en si mit onrechte ghewunnen. 3 Do dat de borgers segen worden se daer seer in ghestichtet ende wt ghe-4menen rade nemen se dat ghelt ende dor truwer manne hande deelden 5 se dat ende gheuent weder enen iegheliken daert myt onrechte of ghe-6wunnen was. Mer god gaf cort daer na den closter tienvolt mer weder 7 ende dat to voren was seer arm ende byna broet biddende dat see wi 8 nu seer vrom ende vermerret ende ouerulodich in velen rijcdom.

9Jn den suluen closter hebbe wi gheseen vele hilligher mans ende somi-⁹10ghe de daer claer weren in den gheeste der prophecien ende in miraculen 11 onder wen wi gheseen hebben enen wolterus de daer was een edel manaant. 12 van ghebuerten rike ende leckerliken vp gheuodet in der werlt ende seer 13 wal ghelert in den scriften nochtan en heb ic nu menschen gheseen de 14⁺ so snode was in sinen eghenen ogen. ende waer oet//modich alse he was 15 ende ic hebbe den abbet van vacellen van den suluen wolterus horen ver-16tellen dat he van sinen munde suluen ghehort hadde dat he vake enen 17 haluen dach ofte enen helen dach als he wat gudes dachte ofte sin ghebet 18 dede in so groter puerheit ende vrede was sins herten dat sin ghemode 19 niet mit der minnesten onlede ende ghedachten becort en wort ende 20 ic en twiuele daer niet an dat en weer bouen de menschelike cracht. 21⁺ Daer is noch een ander quaet dat de prelaten verbeden sullen den ghenen²¹ 22 de copenschop butens huses doen want als ic warachtelike ondervunden 23 hebbe somighe ontseen em nicht to legen omme ghewyn ende orber eers 24 closters ende willen er lughene beschermen mit den dat in den olden 25 testamente bescreuen is van abraham ende zara yzaac ende iacob endeaant. 26 der ghelyc recht of dat nu gheorlouet weer onder der nyen testamente 27 dat wanneer gheorlouet was in den olden testemento ende en an dencken 28 nicht dat de here secht in den ewanghelio ten si dat ivve rechtuerdicheit 29 mer onuerulodich sy dan der scriben ende pharizeen gi en sult nicht gaenaant. 30 int rike der hemele. Ende wert den werliken luden somtijt gheorlouet 31 to legen dat si veer nochtan en ysset in ghiner sake ofte in ghinen tiden 32 gheorlouet ghestliken ende closter luden de ghelouet hebben to holden 33 wllecomenheyt ende hilligheit des leuens.

11 wolterus, Lat.: waltherus dictum de Traiecto. 15 Na abbet, volgt in de Lat. tekst: Robertus. 43 arestoteles, Lat.: philosophus.

9 Colv. II, 26 § 6

+ 165a

+ Serm. c

21 Colv. II, 26 § 7

Exempel

35⁺Ic bin ghedachtich dat ic ghehort hebbe van enen al te simpelen leken³⁵ 36⁺ van cameric. Somighe ghestlike mans loueden em vake ende heldensaant. 37 niet ende do he niet en sach wo he se anders ontschuldighen mochte 38 sechde he. Dese leghen my alle daghe ende en holden niet dat se louen 39 mer ic gheloue dat se leghen mit des abbates orleue ende dat wort daer 40 hente huden to gheholden vor enen sproke. wanneer daer een ghestlic 41 mensche schint myn waer to segen so secht men et is guet dinc he lucht 42⁺ mit des abbates orleue. van der lughene of van der sunde der valscheyt⁴² 43 secht arestoteles. De gheuensicheit en heuet niet ghebatet. De lugheneaant. 44 is dunne ende wort doer gheseen ist dattu se vlitelike in seest mer de 45 waerheijt is in aller tijt dat sulue. Der waerheit en sal men nummer ver-aant.46dreet crighen ende der valscheit wort men to hantes sat. Gheuenselike 47 to sprekene ofte to done is oec onerbaer te segen. hebbe dy also dataant. 48 al dine werke ende worde ouer een draghen ende van ener pynen sin des 49 ghenes ghemode en is niet recht wes werke niet ouer een en draghen. 50 Ontholt di van schandeliken worden ende van lughenen want daer vanaant. 51 comet onschemelheit ende onerbaerheit. Wo groet ofte wo mechtich 52 dattu bist du salst versmaet werden ist dattu lughenachtich bist. Mer

+ 165b

35 Colv. II, 26 § 8

+ Ex. 108

+ Serm. d

42 Colv. II, 26 § 9

[p. 115]

tekstkritische noten

1⁺ een arm mensche de een// [vrient] der waerheit is sal gheert werden. 2 Enen guden manne hordet to ghelouen to holden oec den ghenen den he 3 des niet ghelouet en heft noch to ghesecht. Jc wil dy wisen wat dingheaant. 4 der groter moghentheit ontbrecket. Den ghenen de alle dinc besitten 5 ontbrecket een mensche de em de waerheit sege. Want nimant en spreket 6 em to alse dat rechte ghemode volet nimant en radet em to rechte mer 7 al de vrende hebben een ammet mit den heren to smekene[.]se hebben 8 alle ene sorghe we van em allen den heren alre smekelikest bedreghen 9 mach [.]se segen em niet dat se node horen mer dat se namaels altoesaant. 10 sullen willen dat se des niet ghehort en hadden. De oren de vul sin van 11 smekinghe de sullen wanneer noch de waerheyt horen. Wo strengelike¹¹ 12 de loghene van den hillighen augustino ghenomen wort in den boke dat 13 he scrift van der loghene ende tegen de loghene to consencium dat besee 14 ende lese elck closter mensche ende verspie ende nicht en lese dat ver-15bannede boeck dat wi becant hebben dat en vermaledijt mensche makede 16 to der bescherminghe der loghene.

1 [] aangevuld naar M. 33 Na hadde, volgt in de Lat. tekst nog: in claustro stantes, quibus subito conversis in arbores, ut in somnis plerumque fieri consuevit, et in terram prostratis, ipsarum arborum caudae membro pudoris femineo ligabantur.

+ 165c

11 Colv. II, 26 § 10