Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

In den bijen vint men bi nae die edelheit aller doghet. XXII. capitel

31IN den bien vint men bina de edelheit aller doghet ende de in ande-aant.32ren deren ghedelt sin de heuet de natuer in den bien wt ouerulodeli-33ker waldaet vergadert.

34⁺Ende hijr in ofter gheorlouet is mach men verstaen de selighe moder³⁴ 35 Cristi maria to wen de wise man warachtelike secht. Vele dochterenaant. 36 hebben vergadert rijcdom mer du heuest se alle bouen ghegaen. Du ghe-37louighe siele wes vlitich na diner macht marien na to volgen ende ist 38 dattu dat warachtelike pynest so en salstu niet lange to vergheues arbei-39den. Wo danich de dochden sin tughet bi na alle de hillighe scrift ende³⁹ 40⁺ wy hebben// hijr to voren in manigherhande capittelen de dochden be-41screuen. De alre meste philosophus augustinus secht de doghet to mynnen 42 is een beghin der docht vmmer isset de alre meste doghet. Ende seneca 43 secht. Wettet dat he ouerulodelike vele dogheden heuet de vromde doch-44den lef heuet. Jc versta dat de ware doghet grotmodich is ende hogheaant. 45 de daer verwecket ende stercket wort van allen dat er moyelic is. Deaant. 46 natuer en gheuet de doghet niet et is een cunst guet to werden. Jssetaant. 47 dat de doghet dat doen mach dat yemant niet onselich en si so vermach 48 se vele lichteliker dat iemant guet si. Want et is vele myn onder scheden 49 tusschen den de guet is ende den alre selichsten dan tusschen den onseli-50ghen ende selighen. Jn des menschen ziele is natuerlike dat saet alleraant. 51 dogheden ende de dochden werden in eer verwecket ouermids leringhe

+ Serm.

34 Colv. II, 22 § 3

39 Colv. II, 23 § 2

+ 157d

[p. 104]

tekstkritische noten

1 ende vermaninghe rechte alse ene vunke vuers mit sachten blasen ver-2wecket wort to wassen ende een vuer to maken. De doghet wort ghester-3ket wanneer se gheroert ende ghemoyet wert ende mit wederstote wort 4 se becant. Dan wete dat du in allen dochden wllencomen bist alse duaant. 5 daer to bist ghecomen dat du gode vmme ghijn dinc anders en biddest 6 dan dattu apenbaerlike bidden mogest[.] leue also mit den menschen 7⁺ recht of di god altoes seghe alse he doch in der waerheit doet[.] spre//ke 8 so mit gode recht of di de menschen horden. De doghet en behouetaant. 9 gheenre eerbaerheit want se eers sulues grote ere[.] alse de claerheitaant. 10 der sonnen de ander lichte verdunkert also verwint de doghet mit erre 11 groetheit ende verdrucket liden verdreet ende onrecht ende wanneer 12 lyden ancomet den ghen<n>en de de waren doghet heuet dat en is nicht 13 meer of clene reghen velle int meer. De grote ghelerde man catho speldeaant. 14 in den dage do he verdreuen wort ende in der nacht do men ene doden 15 solde studerde he. Want et was em alleens blide to wesen ende to ster-16uen. Een groet doghe<m>sem ghemode sal gode onderdanich wesen ende 17 sunder weder segen liden al dat em an comet. Et en is ghijn wunder dat 18 men onbecort blift in der tijt des vreden mer verwundere dy dat daer 19 iemant verheuen wort daer alle menschen verdrucket werken ende daer 20 staende bliuen daer alle menschen lighen. De wisen menschen en misha-21get niet wat em to lydene an comet. Want wat enen menschen ouercomen 22 mach dat en beclaghet de wise man niet dattet em mit onrechte ouerco-23men si. Alre wegen salstu de sulue wesen de du bist ende alse de verwan-aant.24delinghe der dinghe eschen so salstu di der tijt gheliken ende du en salst 25 dy in ghinen dinghen verwandelen mer du salst di mer to vogen der tijt 26⁺recht als een hant de suluen hant is. Wanneer// se wt gherecket is of 27 wan se to ghelaken is. Van twiuelachtighen dingen en salstu niet onteli-²⁷28ken wt spreken mer vertreckent. Wat daer ghescheen mach dat ouerlege 29 to voren in dinen herten vp dat di ghijn dinc onversens an en come. Wilde 30 ende onnutte ghedachten ende derghelic den dromen sin en salstu niet 31 ontfangen. Din ghedachte sal stantachtich wesen ende seker enter se 32 sal beraden of solen of schowen ende niet scheden van der waerheit. 33 Ende verheffe nimant seer ende verneder oec nimant wes beweghelic 34 ende niet lichtuerdich wes stantach ende niet hartsinnich hebbe mit we-35nich menschen sunderlinghe vrentschap ende wes allen menschen ghe-36rechtich. Allen menschen salstu dy ghelijc maken de ondersten en salstu 37 niet versmaen de ouersten in den dattu wal leuest en salstu niet ontseen. 38 Wes allen menschen gudertieren ende nimant smekelic. Wes strenger 39 in den ordele dan in der sprake in den leuene strengher dan in den anghe-40sichte. Hebbe luttel worde ende verdraghe verduldelike de vele worden 41 spreken. Wes claer blide ende niet versmoende. wattu wetest dat dele 42 den anderen mede sunder vermetelheit. ende wattu niet en wetest dat 43 bidde dat men di lere ende en bedecke niet dine onwetenheyt. Wil allen 44 menschen vorderen ende nymant schaden. De mate der groetmodicheit 45⁺ is dat een mensche niet// anxtuoldich en si noch alte cone. De doghetaant.⁴⁵ 46 en is nimant vor ghesloten se is allen menschen gheopent se ontseet allen 47 menschen se nodighet to er alle menschen edel ende onedel knechte co-48ninghe ende ballinghe se en vercoft ghine herschopie of rijcdom mer 49 er ghenoghet an den bloten menschen. De menschen lichame sin bedwun-50ghen onder eren heren mer des menschen siele is ers sulues ende is so 51 wilde dat se niet gheholden mach werden in den kerkener des lichames 52 daer se inne besloten is se ghebrueket erre drijft ende werket grote din-

4 Na becant, is een deel van dit serm. niet in de vert. opgenomen. 9 Na ere, is een tekstdeel niet in de vert. opgenomen. 13 Na meer, is een zin niet in de vert. opgenomen. 19 werken, ls: werden. 23 Na si, is een zin in de vert. weggelaten. 41 versmoende, ls: versmaende.

+ 158a

+ 158b

27 Colv. II, 23 § 3

+ 158c

45 Colv. II, 23 § 4

[p. 105]

tekstkritische noten

1ge. Dat is een seker wech een vrolic wech daer dy de natuer to wiset 2 de natuer heuet dy ghegeuen grote gauen ist dattu de niet en latest so 3 salstu vp risen ende werden ghelijc gode. Der sielen is gheorleuet wt 4 den orde vp to varen in den hemel ende daer en is ghijn reschap bequamer 5 to dan de doghet. Jc solde int leste van desen capitel ghesecht hebben⁵ 6 exempele der doghet hedde ic niet ghebrech der dogheden in allen men-7schen gheuunden want nimant en is guet dan god allene.aant.

33 Na besorgen, volgt in de Lat. tekst: vt Praepositi.

5 Colv. II, 23 § 5

Een schoen exempel

9⁺NOchtan weet ic ene persone in brabant de noch in den vlesche leuet 10 wes wanderinghe ende leuen ic xxx iaer lanc wal becant hebbe ende 11⁺ de ghene de mit der personen lx iaer vmme ghega//en hebben hebben 12 mi alte warachtelike van er ghetughet dat se nu ghemerket en hebben 13 in eren werken ofte worden enich dinc dat van enighen menschen gheor-14delt mochte werden ten minnesten daghelikes sunde te wesen er seden 15 gaen ende worde sin so wal gheschichtet so claer ende so engels dat men 16 de maneer eers leuens ghelouen mach bouen den menschen to wesen. 17 Eer anghesichte is van so groter rijpheit glorien ende gracien dat al der 18 ghener anghesichte de se seen mit groter verwundernisse ende ontsichli-19⁺cheyt tot er ghekert werden. Hijr vmme sullen de ghelouighe bien vliteli-20ke daer na arbeiden dat de gracie de em ghegeuen is in erre sielen mit 21 stedigher ghewonte der doghet gheuestighet moge werden. Want wat 22 sunder ghewonte ende vastmakinghe menichuoldigher oefeninghe in onsen 23 verstande is also menigherhande cunsten of dat in den binnesten onses 24 herten is alse de dochden dat wort seer lichtelike vergheten mer wat 25 mit langer ghewonten ons in gheprentet is dat <dat> bliuet in ons vaste 26 ende onbeweghet.

+ Ex. 96

+ 158d

+ Concl.