Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Daer sin groue bijen alse rusteers verueerlic van [ansichte vele toernigher dan de ander]. XVII. capitel

42DAer sin groue byen alse rusteers veruerlic van ansichte vele toer-aant.43⁺nigher dan de ander. mer vromer in den// arbeide ende werke. 44 Dese byen steken somtyd so nydelike dat em de angel wt gheet 45 mit den darmen ende dan steruen se rechteuort.

46⁺bi den grouen byen de veruerlic sin in den anghesichte versta ic somi-⁴⁶47ghe closter lude de in der wtwendigher bewaringhe der orden strengelike 48 wanderen ende mit ghiner soticheyt des hillighen gheestes van bynnen 49 bedowet en werden[.] dese sin wal betekent in den werke der apostelen 50 by den ghenen de den hillighen gheest nicht en becanden ende nochtanaant. 51 ghedopet weren in sunte iohannes dopsel de daer versiert was mit harderaant. 52 abstinencien ende veruerlic was in den clederen van cameles hare. Dus-

+ 152c

+ Serm. a

46 Colv. II, 18 § 1

[p. 96]

tekstkritische noten

1danighe als wy vor ghesecht hebben wanderen in stuerheyt der seden 2 van buten ende mit groten arbeyde doen si vele in den werckliken leuene 3 ende daer vmme sin sy tornigher dan de andere. want martha was soruol-aant.4dich in den ghewonliken denste ende daer wort se verstuert in velen din-5ghen. Jsset dat dusdanighe broders so seer mit der angele steken dat 6 de darm des hates daer na volghet of dat se orsake gheuen den onwllen-7comenen broders se to haten so sundighen se doetlike ende er sunde en 8 mach niet lichtelike vergheuen werden er se eere broders versonen ende 9 eer seden beteren ende wandelen op dat se in vreden leuen ende de ande-10ren mit em in vrede leuen laten. Ende sich wo seer dit Cristus in den 11⁺ ewanghelio straf//fet daer he secht. De daer enen schandalisiert vanaant. 12 <van> desen clenen de daer in mi ghelouen ende et weer em beter dat 13 men em enen molensteen an sinen hals henge ende worpe in dat diepste 14 van der see. Merke dat Cristus alte selden vor ander sunde pine nomet 15 alse he hijr doet mer hijr ordelt he allene vor de sunde der schandelise-16ringhe to werpen in dat diepte van der see[.] we schandalisert enen men-17schen mer dan de ghene de em ghijft oersake der sunde ende der schande.aant.

17 Na schande, is een inleidende zin niet in de vert. opgenomen. 41 gheseghet, ls: ghescheet. 45 achter, ls: acker, Lat. agro.

+ 152d

Een schoen exempel

19⁺DE erwerdighe iacob van vitiriaco daer wy hijr to voren van ghesechtaant.¹⁹ 20 hebben predikede dat cruce ten hillighen lande in brabant vmme 21 veler menschen selicheit alse noch velen menschen kundich is. Et gheuel 22 in enen daghe dat he doet viande versonen solde ende de ghene de on-23recht gheleden hadde bat he oetmodeliken daer na vel he em to vote 24 ende bat em ene werue ander werue ende derdewerue mit velheyt des 25 <des> volkes dat daer teghen wordich was ende do he niet en vorderde 26 kierde he em to den volke ende sechde em allen apenbaerlike ic betugheaant. 27 vor iv dat we ons versmaet de versmaet den ghenen de ons senden. Hijr 28 omme biddet den here dat he sodanich teken bewise an desen verharde-29den menschen dattet allen desen de hijr tegenwordich sin apenbaer werde 30⁺ dat he ghedaen heft als een viant sins sel//ues in den dat he hat ghehol-31den heft tegen sinen naesten ende sunder merren do de hillighe man sin 32 ghebet veruullet hadde verkierde de onselighe sine oghen ende vel ene 33 werue ende ander werue ende derde werue vp de eerde ende schumede 34 wt den munde bloet ende etter ende gaf al den ghenen de daer weren 35 een veruerlic speghel. Do dat volc screyde storte de erwerdighe man 36 sin ghebet to den heren ende boerde den man op. He woert rechteuort 37 vollencomeliken ghenesen ende do he sinen viant voer em sach bat he 38 vergifnisse myt tranen ende cussede ene vruntlike ende beweghede al 39 der menschen herten to den loue cristi.

+ Ex. 89

19 Colv. II, 18 § 2

+ 153a

Een scoen exempel

41⁺VAn desen suluen punte is een seer merkelic dinc gheseghet in duysch-⁴¹42lant. Een edelman hadde enen broder de wort van enen onedelen man 43 doet gheslaghen[.] de doetsleger vlo wt den lande ende dat gheuel dat 44 de edele man mit veler gheschelschap bederuart wanderde ende de doet-45slegher quam em onuerseens allene in den achter to motet[.] do de edele 46 man sin sweert rechteuort wt toch ende wolde sinen viant doden vel 47 de doetsleger vor em neder vp de eerde ende reep. O alre edelste man 48 ontfarme di miner vmme des ghenes willen de sick ouer dy ontfarmet 49⁺ heuet ende al de werlt myt sinen dode verloset heuet. alte hant wort// 50 dat edele ghemode de<r>s ridders beweghet to tranen ende toech sine 51 hant weder na em de he mit den swerde wtgherechket hadde[.] do sine 52 ghesellen em daer vmme verspraken recht of he ghijn herte en hadde

+ Ex. 90

41 Colv. II, 18 § 3

+ 153b

[p. 97]

tekstkritische noten

1 reckede he sine hant weder wt teghen sinen viant de vor em lach ende 2 de schuldighe bat echter dat he em ghenade dede vp dat em god sine 3 sunde vergheue. ende he toch an sine hande anderwerue na em. Do he 4 derde werue van sinen ghesellen versproken wort druwede he em derde 5 werue to doden ende de ongheualleghe bat em derde werue vp dat he 6 em ghenade doen wolde op dat he ontgaen mochte der bangicheyt de 7 alle menschen liden solden in den lesten ordel. Do antwerde de man edel 8 van ghebuerten mer edeler van herten ende sechde ende ic vergheue 9 di alte male myns broders doet. Cort hijrna do he des seluen daghes in 10 de kerke genc vmme misse te horen ende sine kneen dreewerue bughede 11 vor dat crucifix sach een hillich man dat dat belde sin houet oetmodelike 12 nyghede tegen den edelen man to elker reysen alse he sine kneen bughe-13de. Hijr omme de hillighe man de dit allene gheseen hadde reep den ede-14len man to em ende vraghede em we he weer. he antwerde ic hete een 15 ridder in den lande daer ic ghebaren bin. he vraghede vort. segge mi 16 alre liefste ende en verhele vor my nicht woer inne menstu dattu alre 17⁺ meest ver//denet heuest de godlike barmherticheit. he antwerde ic bin 18 een ridder ende een sunder ende hebbe my ghegheuen to der werlt ende 19 ic en hebbe mit allen in ghinen dinghen ghenade verdeent dan by euentu-20ren hijr in ende vertellede em wat daer ghescheen was. Do sechde em 21 de hillighe man wat he gheseen hadde ende to herdede den edelen man 22 to beteringe sins leuens. ende werdelike wort dit ghehort van den edelen 23⁺ man. Want arestoteles secht ware edelheyt onthelt ghyn onrecht ende²³ 24 de alre edelste philosophus tarentinus ghenomet vant sinen ammatmanaant. 25 rike gheworden van sinen guede ende em ontruwe. do sechde he ic wolde 26 dy ghepinighet hebben had ic nicht op di tornich ghewesen. ende he wolde 27 leuer dat quaet onghepinighet laten dan he mit torne den bosen pinighen 28 wolde. Arestotiles secht men sal nummer sunde myt sunde wreken. woaant.²⁸ 29 bose isset to ghedenckene dattu quetsen willest den ghenen den du ha-30test. wo vele boser isset den ghenen to haten den du ghequetset heuest. 31 O wo grote cracht ende doghet isset schade ende onrecht to vergheten. 32 Et is en werck van groter gudertirenheyt dat men de sunde corrigert 33 myt vergheuen ende niet myt wreken. et is een spotlic dinc de onnosel-34⁺heit to verlesen wt hate des ghenes de schaden doet. Verwa//er de ghe-35dencknisse der waldaden is cranck ende vergenlic mer de ghedencnisse 36 des onrechtes is tha ende lange durende. Jsset dat daer yemant tornichaant. 37 wort ende van enen anderen pine eschet de bereyt em suluen [pine]. Dataant. 38 hort properlike enen groten ghemode to dattet si vredesam ende sacht-39modich ende sin onrecht ende vertoerninghe hoechlike versma. Jsset 40 dattu groetmodich bist so en salstu nummer ordelen dat dy onrecht ghe-41sche[.] et is een edel maneer der wrake lichtelike to vergheuene. desaant. 42 alre besten mans ende des groten ghemodes vpset is so langhe den on-43dancbaren to verdragen hent he ene dancbaer maket ende dese sake en 44 sal em nicht bedregen. Want de sunde werden verwunnen van den dochdenaant. 45⁺ isset dattu de sunden ter stunt haten willest. Hijr omme sullen de ghelo-46uighe byen leren mit der angelen to steken in bequamer tyt. ende steden 47 alset den personen denet ende ghijn inwendich hat in der herten dragen 48 vp dat se also to nemen moghen in soticheyt des honighes dat is der docht 49 ende den broder beteren als se em in waerre mynnen berispen.

23 arestoteles, Lat.: philosophus. 24 philosophus, is door de vert. toegevoegd. 28 Na wolde, zijn enige zinnen niet in de vert. opgenomen; Arestotiles, Lat.: Philosophus.

+ 153c

+ Serm. b

23 [Na ‘man’] Colv. II, 18 § 4

28 Colv. II, 18 § 4

+ 153d

+ Concl.